سنجش مقاله انجام نشده است

جمع قرآن: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
(۱۰ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 +
{{خوب}}
 
{{بخشی از یک کتاب}}
 
{{بخشی از یک کتاب}}
 +
پس از اینکه آیات [[قرآن کریم]] که به صورت تدریجی در مدت بیست و سه سال بر [[پیامبر اسلام|پیغمبر اکرم]] (صلی الله علیه وآله) نازل شد، ضروری بود تا به جمع آوری همه [[آیه|آیات]] آن در کنار هم و تدوین آنها اقدام شود. درباره تاریخ و کیفیت جمع و تدوین قرآن اقوال مختلفی بیان شده است. برخی جمع قرآن را در زمان [[خلفای نخستین|خلفا]] دانسته اند، اما دیدگاه بسیارى از علماى [[شیعه]] این است که قرآن در زمان پیامبر اکرم و با نظارت ایشان جمع‌آورى و تدوین شده است.
  
 +
==جمع قرآن توسط صحابه==
 +
[[ابن ندیم|ابن الندیم]] در [[فهرست ابن ندیم (کتاب)|الفهرست]]، در فن سوم از مقاله نخست گوید: در دوران زندگى [[پیامبر اسلام|پیغمبر خدا]] صلی الله علیه و آله این افراد قرآن را جمع آورى کرده بودند:
  
 +
*[[امام علی علیه السلام|علی ابن ابى طالب]] علیه السلام.
 +
*سعد فرزند عبید بن نعمان بن عمر و بن زید.
 +
*[[ابودرداء انصاری|ابوالدارداء انصاری]].
 +
*ابوزید ثابت بن زید بن نعمان.
 +
*[[ابی بن کعب|ابى ابن کعب بن قیس]].
 +
*عبید بن معاویه.
 +
*[[زید بن ثابت|زید بن ثابت انصاری]].
  
 +
[[سیوطى]] در [[الاتقان فی علوم القرآن (کتاب)|الاتقان]] باب بیستم، نام عده اى را که در دوران پیامبر خدا، قرآن را جمع نموده اند، به اسناد و طرق گوناگون از مؤلفین بزرگ نقل کرده و گفته است: [[محمد بن اسماعیل بخاری|بخارى]] از [[عبدالله بن عمرو عاص|عبدالله بن عمرو عاص]] روایت کرده که گفت: شنیدم پیامبر خدا فرمود: قرآن را از چهار تن فرابگیرید: از [[عبدالله بن مسعود]]، سالم، معاذ و [[ابی بن کعب|ابى بن کعب]].
  
'''منبع:''' [[قرآن]] هرگز تحريف نشده.
+
نسائى به سند صحیحى از [[عبدالله بن عمر]] روایت کرده که گفت: قرآن را جمع آورى کردم، و هر شب آن را از اول تا به آخر مى خواندم، به رسول خدا خبر رسید، به من فرمود: آن را در یک ماه بخوان...
  
'''نویسنده:''' استاد [[علامه حسن حسن زاده]] آملى.
+
ابن ابى داود بسندى حسن از محمد بن کعب قرظى روایت کرده که گفت: پنج تن از [[انصار]] در دوران زندگى پیامبر خدا، قرآن را گردآورى نموده بودند: [[معاذ بن جبل]]، [[عبادة بن صامت]]، ابى بن کعب، ابوالدرداء، و [[ابو ایوب انصاری]].  
  
[[ابن النديم]] در الفهرست ص 41 چاپ [[مصر]]، در فن سوم از مقاله نخست گويد: در دوران زندگى پيغمبر خدا صلی الله علیه و آله اين افراد قرآن را جمع آورى كرده بودند:
+
اخبار دیگرى در این مورد که قرآن در عهد پیغمبر جمع شده وارد گردیده، و چه زیاد است روایاتى که نمایانگر این هستند که گروهى از [[صحابه]] قرآن را چندین مرتبه بر آن حضرت خوانده بودند که از ایشان است: على بن ابى طالب علیه السلام و عبدالله بن مسعود و زید بن ثابت و ابى بن کعب. اینان از جمله اشخاصى هستند که در زمان زندگى پیغمبر [[قرآن]] را جمع کردند و بر آن حضرت خواندند و چند بار از اول تا به آخر در خدمت آن بزرگوار قرائت کردند. با این حال چگونه ممکن است قرآن در دوران زندگى آن بزرگوار جمع و مرتب نگردیده باشد؟
  
* 1- [[امام علی]] ابن ابى طالب علیه السلام.
+
و این احتمال که آنان به طور پراکنده قطعه هائى از قرآن را بر آن حضرت خوانده باشند، بى مورد است و اصلى ندارد. اندک دقتى در نظم [[سوره|سوره ها]] بنمائید و شدت اهتمام پیامبر خدا در محافظت قرآن و دور نگه داشتن آن از اجتهاد هر فردى و بکار بردن ذوق و سلیقه در آن و عنایت آن حضرت به پاسدارى از آن و در گفته آن حضرت -در [[حدیث ثقلین]]- که فرمود: من دو چیز گرانبها در میان شما مى گذارم قرآن کتاب خدا و اهل بیتم...» و آنچه مسلمین روایت کرده اند که [[جبرئیل]] در هر سال یکبار قرآن را بر او عرضه مى کرد و در آخرین سال زندگیش دوبار. و از اخبار دیگرى که در این معنا وارد شده با کمترین تأمل، خواهد فهمید که آیات و سوره هاى قرآن همان گونه که در زمان ما در مصحف هست، بدون دگرگونى و زیاده و کم جمع گردیده و مرتب شده بوده است.
  
* 2- سعد فرزند عبيد بن نعمان بن عمر و بن زيد.
+
== جمع قرآن از نظر عالمان ==
 +
[[مجدالدین ابن اثیر|ابن اثیر]] در [[النهایه فی غریب الحدیث و الاثر (کتاب)|النهایه]] در ماده «عرض» گوید: جبرئیل در هر سال یک بار قرآن را بر او عرضه مى کرد و سال آخر دوبار؛ یعنى همه آن چه از قرآن نازل کرده بود را به او مى آموخت و یاد مى داد و این از معارضه به معنى مقابله است؛ مقایسه و سنجش دو چیز با یکدیگر و از همین نسخ است جمله «عارضت الکتاب بالکتاب» یعنى سنجیدم این کتاب را به آن کتاب و روبرو کردم.
  
* 3- [[ابوالدارداء]]، عويمر فرزند زيد است.
+
[[جلال الدین سیوطی|سیوطی]] در فصل هشتم نوع ۱۸ از اتقان گوید: ابوبکر بن الانبازى گفته: پروردگار تمام قرآن را یکجا به آسمان دنیا فروفرستاد و سپس در مدت بیست و چند سال بطور پراکنده آن را [[وحى]] کرد، هر سوره بر اثر امر تازه اى پدید مى آمد و هر آیه در پاسخ پرسنده اى نازل مى گشت و جبرئیل پیامبر اکرم را به جایگاه هر آیه و سوره آگاهى مى داد، بنابراین اسلوب [[سوره]] ها مانند اسلوب و [[سیاق آیات|سیاق]] آیات و حروف قرآن است که همه آن ها از پیغمبر گرامى صلى الله علیه و آله مى باشند و هر کس سوره اى را پس و پیش کند نظم قرآن را بر هم زده است.
  
* 4- ابوزيد؛ [[ثابت بن زيد بن نعان]].
+
کرمانى در کتاب البرهان فى علوم القرآن گوید: ترتیب سوره ها بدینسان نزد خداوند در [[لوح محفوظ]] هم به همین ترتیب است و بر همین نحو [[رسول خدا]]، صلى الله علیه و آله هر سال قسمتى از قرآن را که در آن سال بر او نازل شده بود با جبرئیل مقابله و رویارو مى نمود و در سالى که جهان را بدرود حیات گفت دوبار مقابله کرد، آخرین آیه اى که نازل شده {{متن قرآن|«وَاتَّقُوا یوْمًا تُرْجَعُونَ فِیهِ إِلَى اللَّه»}} ([[سوره بقره]]، ۲۸۱) بود که [[جبرئیل|جبرئیل]] از جانب خدا به آن بزرگوار دستور داد که بین دو آیه [[ربا]] و [[دین]] قرارش دهد.
  
* 5- [[ابى ابن كعب بنقيس بن مالك بن امرى القيس]].
+
طیبى گوید: قرآن نخستین بار یکجا از لوح محفوظ به آسمان دنیا فرود آمد آنگاه چندین بار بطور پراکنده به مقدار مصالح نازل گشت و بعد به همان صورت که در لوح محفوظ نگارش و تنظیم شده بود در مصحف ها یادداشت گردید.
  
* 6- [[عبيد بن معاويه]].
+
و بیهقى در المدخل گوید: قرآن در دوره زندگى پیامبر خدا بر همین ترتیب بوده چه آیات و چه سوره هایش و ابن الحصار گفته: ترتیب سوره ها و جادادن آیه ها در جایگاه هاى موجود، قطعا از [[وحى]] سرچشمه گرفته است.
  
* 7- [[زيد بن ثابت بن صحاك]].
+
آنگاه سیوطى پس از نقل اقوال دیگرى از بزرگان در این مورد -که ترتیب سوره ها مانند ترتیب آیات، [[توقیفی بودن سوره های قرآن|توقیفى]] است- گفته است: و از امورى که بر توقیفى بودن ترتیب سوره ها دلالت دارد این که: [[حوامیم|حوامیم]] بلکه بین سوره هاى آنها جدائى افکنده شده و همچنین بین «[[سوره شعراء|طسم شعراء]]» و «[[سوره قصص|طسم قصص]]» با «طس» فاصله شده، با این که این سوره کوتاهتر از آن دو مى باشد. پس اگر در جاى خود قرار دادن سوره ها از روى [[اجتهاد]] بود، [[مسبحات]] را پشت سر هم قرار مى دادند و «طس» را بعد از [[سوره قصص]]، مى آوردند.
  
[[سيوطى]] در [[اتقان]] باب بيستم و جاهاى ديگر آن نام عده اى را كه در دوران پيامبر خدا، قرآن را جمع نموده اند، به اسناد و طرق گوناگون از مولفين بزرگ نقل كرده است و گفته است.  
+
سیوطى در نوع ۶۲ از اتقان نیز درباره مناسبت آیات و سوره ها و این که ترتیب هر یک از آیه ها و سوره ها به دستور خداى تعالى بوده چند قول دیگر آورده و مى افزاید: «مطلب از طلوع صبح آشکارتر و از خورشید فروزان در نیمروز نمایانتر است در این که آمیخته کردن سوره هاى این کتاب ارزنده الهى و ترتیب آن بر این طرز شگفت انگیز جز به فرمان خداى تعالى نمى باشد و کسى که در [[قرآن]] غیر آنچه را ما ثابت کردیم بگوید، بر خدا دروغ بسته و سخن ناصواب گفته و بر کتاب او و پیامبرش دروغى ساخته است. و گروه کوچکى قائل شده اند که ترتیب سوره ها در دوران زندگى پیامبر خدا نبوده و در عهد [[ابوبکر|ابوبکر]] مرتب شده است. مى گویم: بعد از چشم پوشى از دلیلى که به آن تمسک نموده اند و بر طبق آن استدلال کرده اند و به ظاهر آن گول خورده اند».
  
[[بخارى]] از عبدالله بن عمرو بن العاص روايت كرده كه گفت: شنيدم پيامبر خدا فرمود: قرآن را از چهار تن فرابگيريد: از عبدالله بن مسعود، و سالم، و معاذ، و ابى بن كعب.
+
==منابع==
  
نسائى به سند صحيحى از عبدالله بن عمر روايت كرده كه گفت: قرآن را جمع آورى كردم، و هر شب آن را از اول تا به آخر مى خواندم، به رسول خدا خبر رسيد، به من فرمود: آن را در يك ماه بخوان...
+
*[[قرآن هرگز تحریف نشده (کتاب)|قرآن هرگز تحریف نشده]]، علامه حسن حسن زاده آملى.
 +
{{قرآن}}
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=نشده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب=
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها=
 +
|رعایت سطح مخاطب عام=
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای=
 +
|جامعیت=
 +
|رعایت اختصار=
 +
|سیر منطقی=
 +
}}
  
ابن ابى داود بسندى حسن از محمد بن كعب قرظى روايت كرده كه گفت: پنج تن از [[انصار]] در دوران زندگى پيامبر خدا، قرآن را گردآورى نموده بودند: [[معاذ بن جبل]]، [[عبادة بن الصامت]]، [[ابى بن كعب]]، ابوالدداء، و [[ابوايوب انصارى]].
 
 
جز اين ها اخبار ديگرى در اين مورد كه قرآن در عهد پيغمبر جمع شده وارد گرديده، و چه زياد است رواياتى كه نمايانگر اين هستند كه گروهى از [[صحابه قرآن]] را چندين مرتبه بر آن حضرت خوانده بودند كه از ايشان است على بن ابى طالب علیه السلام و عبدالله بن مسعود، و زيد بن ثابت و ابى بن كعب و ديگران.
 
 
اينان از جمله اشخاصى هستند كه در زمان زندگى پيغمبر قرآن را جمع كردند و بر آن حضرت خواندند و چند بار از اول تا به آخر در خدمت آن بزرگوار قرائت كردند با اين حال چگونه ممكن است قرآن در دوران زندگى آن بزرگوار جمع و مرتب نگرديده باشد.
 
 
و اين احتمال كه آنان به طور پراكنده قطعه هائى از قرآن را بر آن حضرت خوانده باشند، بى مورد است و اصلى ندارد. اندك دقتى در نظم سوره ها بنمائيد، و شدت اهتمام پيامبر خدا در محافظت قرآن و دور نگه داشتن آن از اجتهاد هر فردى و بكار بردن ذوق و سليقه در آن، و عنايت آن حضرت به پاسدارى از آن، و در گفته آن حضرت كه فرمود: من دو چيز گرانبها در ميان شما مى گذارم قرآن كتاب خدا و اهل بيتم... آن چه مسلمين روايت كرده اند كه [[جبرئيل]] در هر سال يكبار قرآن را بر او عرضه مى كرد و در آخرين سال زندگيش دوبار.
 
 
غير اين دو [[حديث]]، از اخبارى كه در اين معنا وارد شده با كمترين تامل، خواهد فهميد كه آيات و سوره هاى قرآن همان گونه كه در زمان ما در مصحف هست بدون دگرگونى و زياده و كم جمع گرديده و مرتب شده بوده است.
 
 
[[ابن اثير]] در نهايه در ماده عرض گويد: جبرئيل در هر سال يك بار قرآن را بر او عرضه مى كرد و سال دوبار؛ يعنى همه آن چه از قرآن نازل كرده بود را به او مى آموخت و ياد مى داد و اين از معارضه به معنى مقابله است مقايسه و سنجش دو چيز با يكديگر و از همين نسخ است جمله عارضت الكتاب بالكتاب يعنى سنجيدم اين كتاب را به آن كتاب و روبرو كردم.
 
 
در فصل هشتم نوع 18 از اتفاق گويد: [[ابوبكر بن الانبازى]] گفته: پروردگار تمام قرآن را يكجا به آسمان دنيا فروفرستاد و سپس در مدت بيست و چند سال بطور پراكنده آن را [[وحى]] كرد، هر سوره بر اثر امر تازه اى پديد مى آمد و هر آيه در پاسخ پرسنده اى نازل مى گشت و جبرئيل پيامبر اكرم را به جايگاه هر آيه و سوره آگاهى مى داد، بنابراين اسلوب [[سوره]] ها مانند اسلوب و سياق آيات و حروف قرآن است كه همه آن ها از پيغمبر گرامى صلى الله عليه و آله مى باشند و هر كس سوره اى را پس و پيش كند [[نظم قرآن]] را بر هم زده است.
 
 
كرمانى در كتاب [[البرهان فى علوم القران]] گويد: ترتيب سوره ها بدينسان نزد خداوند در لوح محفوظ هم به همين ترتيب است، و بر همين نحو [[رسول خدا]]، صلى الله عليه و آله هر سال قسمتى از قرآن را كه در آن سال بر او نازل شده بود با جبرئيل مقابله و رويارو مى نمود و در سالى كه جهان را بدرود حيات گفت دوباره مقابله كرد، آخرين آيه اى كه نازل شده «واتقوا يوما ترجعون فيه الله»<ref> [[سوره بقره]] 2: 281.</ref> بود كه جبرئيل از جانب خدا به آن بزرگوار دستور داد كه بين دو آيه [[ربا]] و [[دين]] قرارش دهد.
 
 
طيبى گويد: قرآن نخستين بار يكجا از لوح محفوظ به آسمان دنيا فرود آمد آن گاه چندين بار بطور پراكنده به مقدار مصالح نازل گشت، و بعد به همان صورت كه در [[لوح محفوظ]] نگارش و تنظيم شده بود در مصحف ها يادداشت گرديد.
 
 
و [[بيهقى]] در المدخل گويد: قرآن در دوره زندگى پيامبر خدا بر همين ترتيب بوده چه آيات و چه سوره هايش. و [[ابن الحصار]] گفته: ترتيب سوره ها و جادادن آيه ها در جايگاه هاى موجود، قطعا از وحى سرچشمه گرفته است.
 
 
آن گاه [[سيوطى]] پس از نقل اقوال ديگرى از بزرگان در اين مورد كه ترتيب سوره ها مانند ترتيب آيات توقيفى است گفته است، مى گويم: و از امورى كه بر توقيفى بودن ترتيب سوره ها دلالت دارد اين كه حاميم ها بلكه بين سوره هاى آن ها جدائى افكنده شده و همچنين بين طسم شعرا و طسم قصص با طس فاصله شده، با اين كه اين سوره كوتاهتر از آن دو مى باشد، پس اگر در جاى خود قرار دادن سوره ها از روى [[اجتهاد]] بود مسبحات را پشت سر هم قرار مى دادند و طس را بعد از [[سوره قصص]]، مى آوردند.
 
 
سيوطى در نوع 62 از اتقان نيز درباره مناسبت آيات و سوره ها و اين كه ترتيب هر يك از آيه ها و سوره ها، به دستور خداى تعالى بوده چند قول ديگر آورده است. مى گويم: مطلب از طلوع صبح آشكارتر، و از خورشيد فروزان در نيمروز نمايانتر است در اين كه آميخته كردن سوره هاى اين كتاب ارزنده الهى و ترتيب آن بر اين طرز شگفت انگيز نمى باشند جز به فرمان خداى تعالى، و كسى كه در [[قرآن]] غير آن چه را ما ثابت كرديم بگويد بر خدا [[دروغ]] بسته و سخن ناثواب گفته و بر كتاب او و پيامبرش دروغى ساخته است. و گروه كوچكى قائل شده اند كه ترتيب سوره ها در دوران زندگى پيامبر خدا نبوده و در عهد ابوبكر مرتب شده است.
 
 
مى گويم: بعد از چشم پوشى از دليلى كه به آن تمسك نموده اند و بر طبق آن استدلال كرده اند و به ظاهر آن گول خورده اند.
 
 
==پانویس ==
 
<references />
 
 
[[Category:تاریخ قرآن]]
 
[[Category:تاریخ قرآن]]
 +
[[رده:جمع قرآن]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ مهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۶:۲۵


این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

Icon book.jpg

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

پس از اینکه آیات قرآن کریم که به صورت تدریجی در مدت بیست و سه سال بر پیغمبر اکرم (صلی الله علیه وآله) نازل شد، ضروری بود تا به جمع آوری همه آیات آن در کنار هم و تدوین آنها اقدام شود. درباره تاریخ و کیفیت جمع و تدوین قرآن اقوال مختلفی بیان شده است. برخی جمع قرآن را در زمان خلفا دانسته اند، اما دیدگاه بسیارى از علماى شیعه این است که قرآن در زمان پیامبر اکرم و با نظارت ایشان جمع‌آورى و تدوین شده است.

جمع قرآن توسط صحابه

ابن الندیم در الفهرست، در فن سوم از مقاله نخست گوید: در دوران زندگى پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله این افراد قرآن را جمع آورى کرده بودند:

سیوطى در الاتقان باب بیستم، نام عده اى را که در دوران پیامبر خدا، قرآن را جمع نموده اند، به اسناد و طرق گوناگون از مؤلفین بزرگ نقل کرده و گفته است: بخارى از عبدالله بن عمرو عاص روایت کرده که گفت: شنیدم پیامبر خدا فرمود: قرآن را از چهار تن فرابگیرید: از عبدالله بن مسعود، سالم، معاذ و ابى بن کعب.

نسائى به سند صحیحى از عبدالله بن عمر روایت کرده که گفت: قرآن را جمع آورى کردم، و هر شب آن را از اول تا به آخر مى خواندم، به رسول خدا خبر رسید، به من فرمود: آن را در یک ماه بخوان...

ابن ابى داود بسندى حسن از محمد بن کعب قرظى روایت کرده که گفت: پنج تن از انصار در دوران زندگى پیامبر خدا، قرآن را گردآورى نموده بودند: معاذ بن جبل، عبادة بن صامت، ابى بن کعب، ابوالدرداء، و ابو ایوب انصاری.

اخبار دیگرى در این مورد که قرآن در عهد پیغمبر جمع شده وارد گردیده، و چه زیاد است روایاتى که نمایانگر این هستند که گروهى از صحابه قرآن را چندین مرتبه بر آن حضرت خوانده بودند که از ایشان است: على بن ابى طالب علیه السلام و عبدالله بن مسعود و زید بن ثابت و ابى بن کعب. اینان از جمله اشخاصى هستند که در زمان زندگى پیغمبر قرآن را جمع کردند و بر آن حضرت خواندند و چند بار از اول تا به آخر در خدمت آن بزرگوار قرائت کردند. با این حال چگونه ممکن است قرآن در دوران زندگى آن بزرگوار جمع و مرتب نگردیده باشد؟

و این احتمال که آنان به طور پراکنده قطعه هائى از قرآن را بر آن حضرت خوانده باشند، بى مورد است و اصلى ندارد. اندک دقتى در نظم سوره ها بنمائید و شدت اهتمام پیامبر خدا در محافظت قرآن و دور نگه داشتن آن از اجتهاد هر فردى و بکار بردن ذوق و سلیقه در آن و عنایت آن حضرت به پاسدارى از آن و در گفته آن حضرت -در حدیث ثقلین- که فرمود: من دو چیز گرانبها در میان شما مى گذارم قرآن کتاب خدا و اهل بیتم...» و آنچه مسلمین روایت کرده اند که جبرئیل در هر سال یکبار قرآن را بر او عرضه مى کرد و در آخرین سال زندگیش دوبار. و از اخبار دیگرى که در این معنا وارد شده با کمترین تأمل، خواهد فهمید که آیات و سوره هاى قرآن همان گونه که در زمان ما در مصحف هست، بدون دگرگونى و زیاده و کم جمع گردیده و مرتب شده بوده است.

جمع قرآن از نظر عالمان

ابن اثیر در النهایه در ماده «عرض» گوید: جبرئیل در هر سال یک بار قرآن را بر او عرضه مى کرد و سال آخر دوبار؛ یعنى همه آن چه از قرآن نازل کرده بود را به او مى آموخت و یاد مى داد و این از معارضه به معنى مقابله است؛ مقایسه و سنجش دو چیز با یکدیگر و از همین نسخ است جمله «عارضت الکتاب بالکتاب» یعنى سنجیدم این کتاب را به آن کتاب و روبرو کردم.

سیوطی در فصل هشتم نوع ۱۸ از اتقان گوید: ابوبکر بن الانبازى گفته: پروردگار تمام قرآن را یکجا به آسمان دنیا فروفرستاد و سپس در مدت بیست و چند سال بطور پراکنده آن را وحى کرد، هر سوره بر اثر امر تازه اى پدید مى آمد و هر آیه در پاسخ پرسنده اى نازل مى گشت و جبرئیل پیامبر اکرم را به جایگاه هر آیه و سوره آگاهى مى داد، بنابراین اسلوب سوره ها مانند اسلوب و سیاق آیات و حروف قرآن است که همه آن ها از پیغمبر گرامى صلى الله علیه و آله مى باشند و هر کس سوره اى را پس و پیش کند نظم قرآن را بر هم زده است.

کرمانى در کتاب البرهان فى علوم القرآن گوید: ترتیب سوره ها بدینسان نزد خداوند در لوح محفوظ هم به همین ترتیب است و بر همین نحو رسول خدا، صلى الله علیه و آله هر سال قسمتى از قرآن را که در آن سال بر او نازل شده بود با جبرئیل مقابله و رویارو مى نمود و در سالى که جهان را بدرود حیات گفت دوبار مقابله کرد، آخرین آیه اى که نازل شده «وَاتَّقُوا یوْمًا تُرْجَعُونَ فِیهِ إِلَى اللَّه» (سوره بقره، ۲۸۱) بود که جبرئیل از جانب خدا به آن بزرگوار دستور داد که بین دو آیه ربا و دین قرارش دهد.

طیبى گوید: قرآن نخستین بار یکجا از لوح محفوظ به آسمان دنیا فرود آمد آنگاه چندین بار بطور پراکنده به مقدار مصالح نازل گشت و بعد به همان صورت که در لوح محفوظ نگارش و تنظیم شده بود در مصحف ها یادداشت گردید.

و بیهقى در المدخل گوید: قرآن در دوره زندگى پیامبر خدا بر همین ترتیب بوده چه آیات و چه سوره هایش و ابن الحصار گفته: ترتیب سوره ها و جادادن آیه ها در جایگاه هاى موجود، قطعا از وحى سرچشمه گرفته است.

آنگاه سیوطى پس از نقل اقوال دیگرى از بزرگان در این مورد -که ترتیب سوره ها مانند ترتیب آیات، توقیفى است- گفته است: و از امورى که بر توقیفى بودن ترتیب سوره ها دلالت دارد این که: حوامیم بلکه بین سوره هاى آنها جدائى افکنده شده و همچنین بین «طسم شعراء» و «طسم قصص» با «طس» فاصله شده، با این که این سوره کوتاهتر از آن دو مى باشد. پس اگر در جاى خود قرار دادن سوره ها از روى اجتهاد بود، مسبحات را پشت سر هم قرار مى دادند و «طس» را بعد از سوره قصص، مى آوردند.

سیوطى در نوع ۶۲ از اتقان نیز درباره مناسبت آیات و سوره ها و این که ترتیب هر یک از آیه ها و سوره ها به دستور خداى تعالى بوده چند قول دیگر آورده و مى افزاید: «مطلب از طلوع صبح آشکارتر و از خورشید فروزان در نیمروز نمایانتر است در این که آمیخته کردن سوره هاى این کتاب ارزنده الهى و ترتیب آن بر این طرز شگفت انگیز جز به فرمان خداى تعالى نمى باشد و کسى که در قرآن غیر آنچه را ما ثابت کردیم بگوید، بر خدا دروغ بسته و سخن ناصواب گفته و بر کتاب او و پیامبرش دروغى ساخته است. و گروه کوچکى قائل شده اند که ترتیب سوره ها در دوران زندگى پیامبر خدا نبوده و در عهد ابوبکر مرتب شده است. مى گویم: بعد از چشم پوشى از دلیلى که به آن تمسک نموده اند و بر طبق آن استدلال کرده اند و به ظاهر آن گول خورده اند».

منابع

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن (اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن