بهتان: تفاوت بین نسخه‌ها
(صفحه‌ای جدید حاوی '{{نیازمند ویرایش فنی}} {{مدخل دائرة المعارف|دانشنامه جهان اسلام}} بهتان ، واژه ای ...' ایجاد کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | «بُهتان»، واژه‌ای [[قرآن|قرآنی]] به معنای افترا زدن و به [[دروغ]] و ناروا نسبت دادن [[گناه]] یا خطا به دیگران است. بهتان، از رذایل اخلاقی بوده و در آیات قرآن و روایات اسلامی مورد نکوهش قرار گرفته است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | == | + | ==بهتان در لغت و اصطلاح== |
| − | + | واژه «بُهتان» از ماده «بهت» در لغت به معنای متحیّر شدن و ناتوان شدن و نیز به معانیِ کذب، دروغ بستن و افترازدن است.<ref>ابن فارس، معجم مقاییس اللغة؛ راغب اصفهانی، مفردات؛ ابن منظور؛ فراهیدی؛ ذیل «بهت».</ref> بهتان در اصطلاح [[قرآن]]، [[حدیث]] و [[اخلاق]]، نسبت [[دروغ]] و ناروا دادن [[گناه]] یا خطا به دیگری است.<ref>رجوع کنید به ابن فارس؛ طریحی؛ راغب اصفهانی؛ شعرانی؛ ابن منظور؛ محقّق، همانجاها؛ محمدمهدی نراقی، جامع السعادات، ج۲، ص۳۱۵؛ نیز برای احادیث رجوع کنید به ادامه مقاله.</ref> | |
| − | + | بنابر منابع لغت و [[تفسیر]]، بهتان از آن رو بر افترا و دروغ بستن اطلاق می شود که چنین کاری شنونده یا فرد مورد افترا را مبهوت و متحیّر می سازد. برخی منابع مزبور،<ref>شرتونی؛ طریحی؛ شعرانی، همانجاها.</ref> مراد از بهتان را صرفاً افترا و کذبی می دانند که موجب بهت و حیرت شود. | |
| − | + | برخى «بهتان» و «[[تهمت]]» را مترادف مى پندارند، در صورتى که «تهمت»، اسم مصدر از مادّه «وهم»، به معناى پندار و [[سوء ظن|سوءظن]] است. [[ابن منظور]] در تبیین معناى «تهمت» مى گوید: تهمت، اصل آن، «وُهْمَة» است از مادّه «وَهم». جوهرى مى گوید: «اتّهمتُ فلانا بکذا، یعنى: فلانى را به فلان چیز، متّهم کردم. اسم آن، «التهمة» است. ابن سیده مى گوید: تهمت به معناى گمان است.<ref>لسان العرب: ج ۱۲ ص ۶۴۴ مادّه «وهم».</ref> | |
| − | |||
| − | + | بنابراین، در «بهتان»، دروغ بودنِ نسبت، براى نسبت دهنده روشن است؛ امّا در «تهمت»، به دروغ بودن آن اطمینان ندارد؛ بلکه سوء ظن، منشأ آن نسبت است. | |
| − | + | به نقل [[شیخ کلینی|شیخ کلینى]]، [[امام صادق]] علیه السلام در بیان فرق میان [[غیبت]] و بهتان مى فرماید: «الغیبَةُ أن تَقولَ فى أخیک ما سَتَرَهُ اللّهُ عَلَیهِ، وَ أَمَّا الأَمرُ الظّاهِرُ فیهِ مِثلُ الحِدَّةِ وَ العَجَلَةِ فَلا، وَ البُهتانُ أن تَقولَ فیهِ ما لَیسَ فیهِ».<ref>کافی، ص ۱۰۶ ح ۸.</ref> غیبت، آن است که درباره برادرت چیزى بگویى که خداوند، آن را پوشیده داشته است؛ امّا [سخن گفتن از] آنچه در او آشکار است (مانند تندخویى و شتابکارى)، غیبت نیست. و بهتان، آن است که در باره اش چیزى بگویى که در او نیست. | |
| + | ==بهتان در قرآن و احادیث== | ||
| − | + | واژه «بهتان» در [[قرآن کریم]] شش بار آمده است. همچنین واژه هایى مانند: «افتراء»، «اِفک»، «کذب»، «رَمْى» و «تقوُّل» نیز در این کتاب آسمانى در مفهوم «بهتان» کاربرد دارند. همچنانکه [[ملا محمدمهدی نراقی]]<ref>نراقی، جامع السعادات، ج۲، ص۳۱۵.</ref> متذکّر شده، مفهوم قرآنیِ بهتان در آیه {{متن قرآن|«وَمَنْ یکسِبْ خَطِیئَةً أَوْ إِثْمًا ثُمَّ یرْمِ بِهِ بَرِیئًا فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِینًا»}} ([[سوره نساء]]، ۱۱۲) بیان شده که در آن انتساب خطا و گناهان خود به فرد بی گناه بهتان تلقی شده است.<ref>درباره آرای مفسران رجوع کنید به طبرسی، ۱۴۰۸؛ همو، ۱۳۷۹؛ طباطبائی؛ قرطبی؛ زمخشری، ذیل آیه.</ref> | |
| + | |||
| + | برخی مفسران مانند قرطبی، مفاد آیه {{متن قرآن|«وَالَّذِینَ یؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَیرِ مَا اکتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِینًا»}} ([[سوره احزاب]]، ۵۸) را که آزار مؤمنان را بدون آنکه جرمی مرتکب شده باشند، بهتان تلقی کرده؛ مشابه آیه مذکور می دانند. | ||
| + | |||
| + | بعضی تفاسیر این [[آیه]] را متضمّن تشبیه جرم ایذاء به بهتان دانسته<ref>رجوع کنید به طبرسی، ۱۴۰۸؛ طباطبائی، ذیل آیه.</ref> و برخی دیگر مراد آن را آزار زبانی شمرده اند که از مصادیق بهتان است.<ref>طبرسی، ۱۴۰۸؛ همو، ۱۳۷۹، ذیل آیه.</ref> | ||
| + | |||
| + | در برخی آیات مصادیقی از بهتان ذکر و نکوهیده شده است؛ از جمله در دو آیه {{متن قرآن|«وَبِکفْرِهِمْ وَقَوْلِهِمْ عَلَىٰ مَرْیمَ بُهْتَانًا عَظِیمًا»}} ([[سوره نساء]]، ۱۵۶) و {{متن قرآن|«وَلَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُمْ مَا یکونُ لَنَا أَنْ نَتَکلَّمَ بِهَٰذَا سُبْحَانَک هَٰذَا بُهْتَانٌ عَظِیمٌ»}} ([[سوره نور]]، ۱۶) درباره سخن [[بنی اسرائیل]] درباره [[حضرت مریم علیهاالسلام|مریم]] علیهاالسلام و اتهام فحشا به وی و نیز [[داستان افک|ماجرای اِفک]]، تعبیر «بهتان عظیم» بکار رفته است.<ref>رجوع کنید به همان تفاسیر؛ زمخشری، ذیل این دو آیه.</ref> | ||
| + | |||
| + | مراد از بهتان در آیه {{متن قرآن|«وَإِنْ أَرَدْتُمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَکانَ زَوْجٍ وَآتَیتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنْطَارًا فَلَا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیئًا أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِینًا»}} ([[سوره نساء]]، ۲۰) ظاهراً نسبت فحشا به زوجه از سوی زوج یا نسبت دروغ می باشد.<ref>رجوع کنید به زمخشری ، ذیل آیه.</ref> به گفته [[علامه طباطبائی]] ذیل آیه فوق، کاربرد «بهتان» در مورد دروغ از آن جهت است که غالباً بهتان متضمّن کذب هم هست. | ||
| − | {{ | + | همچنین در آیه {{متن قرآن|«یا أَیهَا النَّبِی إِذَا جَاءَک الْمُؤْمِنَاتُ یبَایعْنَک عَلَىٰ أَنْ لَا یشْرِکنَ بِاللَّهِ شَیئًا وَلَا یسْرِقْنَ وَلَا یزْنِینَ وَلَا یقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا یأْتِینَ بِبُهْتَانٍ یفْتَرِینَهُ بَینَ أَیدِیهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا یعْصِینَک فِی مَعْرُوفٍ فَبَایعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ»}} ([[سوره ممتحنه]]، ۱۲) بنابر تفاسیر، مفهوم بهتان انتسابِ کودک پیدا شده ([[لقطه|لقیط]]) یا ناشی از زنا از سوی زن به شوهر است.<ref>برای تفصیل اقوال رجوع کنید به همان تفاسیر، ذیل آیه.</ref> |
| − | + | در [[احادیث]] نیز بهتان به همین مفهوم عام بکار رفته و بدان تصریح شده است.<ref>مثلاً: والبُهتانُ اَنْ تقولَ فیهِ ما لَیْسَ فیه؛ رجوع کنید به کلینی، ج۲، ص۳۵۸، حدیث ۶، ۷؛ حرّعاملی، ج۸، ص۶۰۳ـ۶۰۴، حدیث۲، ص۶۰۴، حدیث ۳؛ نیز برای احادیث اهل سنت رجوع کنید به ونسینک، ذیل «بهت».</ref> در احادیث متعدّدی از جمله در سفارش [[پیامبر]] صلی اللّه علیه و آله به [[ابوذر غفاری|ابوذر]]، بهتان با [[غیبت (گناه)|غیبت]] مقایسه شده و آمده که غیبت ابراز و آشکار کردن چیزی است که در وجود مؤمن پنهان و مخفی است، ولی بهتان انتساب چیزی به مؤمن از روی دروغ است.<ref>حرعاملی، ج۸، ص۵۹۸ـ۵۹۹، حدیث ۹، ص۶۰۰، حدیث۱۴، ص۶۰۲ـ۶۰۳، حدیث۲۲؛ کلینی، همانجا.</ref> | |
| − | |||
| + | در احادیث دیگری بر بزرگیِ گناه بهتان و عقوبت سنگین اخروی آن تأکید شده است.<ref>رجوع کنید به مجلسی، ج۷۲، ص۱۹۴، حدیث ۳، ۵، ۶؛ کلینی، ج۲، ص۳۵۷ـ۳۵۸، حدیث ۵؛ حرّعاملی، ج۸، ص۵۲۸، حدیث۷، ص۶۰۳ـ۶۰۴، حدیث۱، ۲.</ref> به گفته [[ملا محمدمهدی نراقی]]،<ref>جامع السعادات، ج۲، ص۳۲۴.</ref> گناه بهتان از غیبت و [[دروغ]] بزرگتر است و علاوه بر احادیث خاصّ بهتان، احادیث وارده درباره نکوهش «گناهان ناشی از زبان» نیز بر [[حرام|حرمت]] و ذمّ بهتان دلالت دارد. | ||
| + | ==پانویس== | ||
| + | {{پانویس}} | ||
| + | ==منابع== | ||
| + | *"بهتان"، دانشنامه جهان اسلام، از سید رضا هاشمی. | ||
| + | *"بهتان در لغت و قرآن و حدیث"، [http://hadith.net/post/50819/%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%84%D8%BA%D8%AA-%D9%88-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%88-%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB/#_ftn10 پایگاه حدیث نت]. | ||
[[رده:واژگان قرآنی]] | [[رده:واژگان قرآنی]] | ||
| + | [[رده:صفات ناپسند]] | ||
| + | [[رده:اخلاق اجتماعی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۵ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۳۵
«بُهتان»، واژه‌ای قرآنی به معنای افترا زدن و به دروغ و ناروا نسبت دادن گناه یا خطا به دیگران است. بهتان، از رذایل اخلاقی بوده و در آیات قرآن و روایات اسلامی مورد نکوهش قرار گرفته است.
بهتان در لغت و اصطلاح
واژه «بُهتان» از ماده «بهت» در لغت به معنای متحیّر شدن و ناتوان شدن و نیز به معانیِ کذب، دروغ بستن و افترازدن است.[۱] بهتان در اصطلاح قرآن، حدیث و اخلاق، نسبت دروغ و ناروا دادن گناه یا خطا به دیگری است.[۲]
بنابر منابع لغت و تفسیر، بهتان از آن رو بر افترا و دروغ بستن اطلاق می شود که چنین کاری شنونده یا فرد مورد افترا را مبهوت و متحیّر می سازد. برخی منابع مزبور،[۳] مراد از بهتان را صرفاً افترا و کذبی می دانند که موجب بهت و حیرت شود.
برخى «بهتان» و «تهمت» را مترادف مى پندارند، در صورتى که «تهمت»، اسم مصدر از مادّه «وهم»، به معناى پندار و سوءظن است. ابن منظور در تبیین معناى «تهمت» مى گوید: تهمت، اصل آن، «وُهْمَة» است از مادّه «وَهم». جوهرى مى گوید: «اتّهمتُ فلانا بکذا، یعنى: فلانى را به فلان چیز، متّهم کردم. اسم آن، «التهمة» است. ابن سیده مى گوید: تهمت به معناى گمان است.[۴]
بنابراین، در «بهتان»، دروغ بودنِ نسبت، براى نسبت دهنده روشن است؛ امّا در «تهمت»، به دروغ بودن آن اطمینان ندارد؛ بلکه سوء ظن، منشأ آن نسبت است.
به نقل شیخ کلینى، امام صادق علیه السلام در بیان فرق میان غیبت و بهتان مى فرماید: «الغیبَةُ أن تَقولَ فى أخیک ما سَتَرَهُ اللّهُ عَلَیهِ، وَ أَمَّا الأَمرُ الظّاهِرُ فیهِ مِثلُ الحِدَّةِ وَ العَجَلَةِ فَلا، وَ البُهتانُ أن تَقولَ فیهِ ما لَیسَ فیهِ».[۵] غیبت، آن است که درباره برادرت چیزى بگویى که خداوند، آن را پوشیده داشته است؛ امّا [سخن گفتن از] آنچه در او آشکار است (مانند تندخویى و شتابکارى)، غیبت نیست. و بهتان، آن است که در باره اش چیزى بگویى که در او نیست.
بهتان در قرآن و احادیث
واژه «بهتان» در قرآن کریم شش بار آمده است. همچنین واژه هایى مانند: «افتراء»، «اِفک»، «کذب»، «رَمْى» و «تقوُّل» نیز در این کتاب آسمانى در مفهوم «بهتان» کاربرد دارند. همچنانکه ملا محمدمهدی نراقی[۶] متذکّر شده، مفهوم قرآنیِ بهتان در آیه «وَمَنْ یکسِبْ خَطِیئَةً أَوْ إِثْمًا ثُمَّ یرْمِ بِهِ بَرِیئًا فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِینًا» (سوره نساء، ۱۱۲) بیان شده که در آن انتساب خطا و گناهان خود به فرد بی گناه بهتان تلقی شده است.[۷]
برخی مفسران مانند قرطبی، مفاد آیه «وَالَّذِینَ یؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَیرِ مَا اکتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِینًا» (سوره احزاب، ۵۸) را که آزار مؤمنان را بدون آنکه جرمی مرتکب شده باشند، بهتان تلقی کرده؛ مشابه آیه مذکور می دانند.
بعضی تفاسیر این آیه را متضمّن تشبیه جرم ایذاء به بهتان دانسته[۸] و برخی دیگر مراد آن را آزار زبانی شمرده اند که از مصادیق بهتان است.[۹]
در برخی آیات مصادیقی از بهتان ذکر و نکوهیده شده است؛ از جمله در دو آیه «وَبِکفْرِهِمْ وَقَوْلِهِمْ عَلَىٰ مَرْیمَ بُهْتَانًا عَظِیمًا» (سوره نساء، ۱۵۶) و «وَلَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُمْ مَا یکونُ لَنَا أَنْ نَتَکلَّمَ بِهَٰذَا سُبْحَانَک هَٰذَا بُهْتَانٌ عَظِیمٌ» (سوره نور، ۱۶) درباره سخن بنی اسرائیل درباره مریم علیهاالسلام و اتهام فحشا به وی و نیز ماجرای اِفک، تعبیر «بهتان عظیم» بکار رفته است.[۱۰]
مراد از بهتان در آیه «وَإِنْ أَرَدْتُمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَکانَ زَوْجٍ وَآتَیتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنْطَارًا فَلَا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیئًا أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِینًا» (سوره نساء، ۲۰) ظاهراً نسبت فحشا به زوجه از سوی زوج یا نسبت دروغ می باشد.[۱۱] به گفته علامه طباطبائی ذیل آیه فوق، کاربرد «بهتان» در مورد دروغ از آن جهت است که غالباً بهتان متضمّن کذب هم هست.
همچنین در آیه «یا أَیهَا النَّبِی إِذَا جَاءَک الْمُؤْمِنَاتُ یبَایعْنَک عَلَىٰ أَنْ لَا یشْرِکنَ بِاللَّهِ شَیئًا وَلَا یسْرِقْنَ وَلَا یزْنِینَ وَلَا یقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا یأْتِینَ بِبُهْتَانٍ یفْتَرِینَهُ بَینَ أَیدِیهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا یعْصِینَک فِی مَعْرُوفٍ فَبَایعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» (سوره ممتحنه، ۱۲) بنابر تفاسیر، مفهوم بهتان انتسابِ کودک پیدا شده (لقیط) یا ناشی از زنا از سوی زن به شوهر است.[۱۲]
در احادیث نیز بهتان به همین مفهوم عام بکار رفته و بدان تصریح شده است.[۱۳] در احادیث متعدّدی از جمله در سفارش پیامبر صلی اللّه علیه و آله به ابوذر، بهتان با غیبت مقایسه شده و آمده که غیبت ابراز و آشکار کردن چیزی است که در وجود مؤمن پنهان و مخفی است، ولی بهتان انتساب چیزی به مؤمن از روی دروغ است.[۱۴]
در احادیث دیگری بر بزرگیِ گناه بهتان و عقوبت سنگین اخروی آن تأکید شده است.[۱۵] به گفته ملا محمدمهدی نراقی،[۱۶] گناه بهتان از غیبت و دروغ بزرگتر است و علاوه بر احادیث خاصّ بهتان، احادیث وارده درباره نکوهش «گناهان ناشی از زبان» نیز بر حرمت و ذمّ بهتان دلالت دارد.
پانویس
- ↑ ابن فارس، معجم مقاییس اللغة؛ راغب اصفهانی، مفردات؛ ابن منظور؛ فراهیدی؛ ذیل «بهت».
- ↑ رجوع کنید به ابن فارس؛ طریحی؛ راغب اصفهانی؛ شعرانی؛ ابن منظور؛ محقّق، همانجاها؛ محمدمهدی نراقی، جامع السعادات، ج۲، ص۳۱۵؛ نیز برای احادیث رجوع کنید به ادامه مقاله.
- ↑ شرتونی؛ طریحی؛ شعرانی، همانجاها.
- ↑ لسان العرب: ج ۱۲ ص ۶۴۴ مادّه «وهم».
- ↑ کافی، ص ۱۰۶ ح ۸.
- ↑ نراقی، جامع السعادات، ج۲، ص۳۱۵.
- ↑ درباره آرای مفسران رجوع کنید به طبرسی، ۱۴۰۸؛ همو، ۱۳۷۹؛ طباطبائی؛ قرطبی؛ زمخشری، ذیل آیه.
- ↑ رجوع کنید به طبرسی، ۱۴۰۸؛ طباطبائی، ذیل آیه.
- ↑ طبرسی، ۱۴۰۸؛ همو، ۱۳۷۹، ذیل آیه.
- ↑ رجوع کنید به همان تفاسیر؛ زمخشری، ذیل این دو آیه.
- ↑ رجوع کنید به زمخشری ، ذیل آیه.
- ↑ برای تفصیل اقوال رجوع کنید به همان تفاسیر، ذیل آیه.
- ↑ مثلاً: والبُهتانُ اَنْ تقولَ فیهِ ما لَیْسَ فیه؛ رجوع کنید به کلینی، ج۲، ص۳۵۸، حدیث ۶، ۷؛ حرّعاملی، ج۸، ص۶۰۳ـ۶۰۴، حدیث۲، ص۶۰۴، حدیث ۳؛ نیز برای احادیث اهل سنت رجوع کنید به ونسینک، ذیل «بهت».
- ↑ حرعاملی، ج۸، ص۵۹۸ـ۵۹۹، حدیث ۹، ص۶۰۰، حدیث۱۴، ص۶۰۲ـ۶۰۳، حدیث۲۲؛ کلینی، همانجا.
- ↑ رجوع کنید به مجلسی، ج۷۲، ص۱۹۴، حدیث ۳، ۵، ۶؛ کلینی، ج۲، ص۳۵۷ـ۳۵۸، حدیث ۵؛ حرّعاملی، ج۸، ص۵۲۸، حدیث۷، ص۶۰۳ـ۶۰۴، حدیث۱، ۲.
- ↑ جامع السعادات، ج۲، ص۳۲۴.
منابع
- "بهتان"، دانشنامه جهان اسلام، از سید رضا هاشمی.
- "بهتان در لغت و قرآن و حدیث"، پایگاه حدیث نت.
