قوانین الاصول (کتاب): تفاوت بین نسخهها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۵: | سطر ۵: | ||
|تصویر= [[پرونده:قوانين الأصول.jpg|240px|وسط]] | |تصویر= [[پرونده:قوانين الأصول.jpg|240px|وسط]] | ||
| − | |نویسنده= ابوالقاسم | + | |نویسنده= میرزا ابوالقاسم قمی |
|موضوع= اصول فقه شیعه | |موضوع= اصول فقه شیعه | ||
| سطر ۱۱: | سطر ۱۱: | ||
|زبان= عربی | |زبان= عربی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد=۱ |
|عنوان افزوده1= | |عنوان افزوده1= | ||
| سطر ۲۵: | سطر ۲۵: | ||
}} | }} | ||
| − | + | کتاب '''«القوانين المحكمة فی الأصول»''' تألیف [[میرزا ابوالقاسم قمی]] (م ۱۲۳۱ ق)، از مهمترین آثار [[شیعه]] در [[اصول فقه]] است. به علت اهميت «قوانين الأصول»، شروح و حاشيههاى بسيارى بر آن نوشته شده است. | |
==مؤلف== | ==مؤلف== | ||
| − | میرزا ابوالقاسم | + | میرزا ابوالقاسم بن حسین جیلانى قمى، معروف به [[میرزای قمی|میرزاى قمى]] (م، ۱۱۵۰-۱۲۳۱ ق)، فقیه، اصولی، متکلم، شاعر و ادیب بزرگ [[امامیه|امامى]] است. او در [[علم اصول]] از مؤسسان بود و یکى از بزرگان [[شیعه]] در قرن سیزدهم هجرى بوده است. |
| − | + | میرزاى قمى پس از طى مقدماتى از علوم، راهى خوانسار شد و مدتها از حضور [[سید حسین خوانساری|سید خوانسارى]] بهره برد. سپس وارد [[عتبات عالیات]] گردید و از محضر علامه مازندرانى، نجفى عاملى، استاد کل [[وحید بهبهانی|وحید بهبهانى]] و دیگران بهره ها برد؛ تا خود به درجه [[اجتهاد]] و استادی رسید. برخی از شاگردان بزرگ ایشان عبارتند از: [[سید محمد باقر شفتی|سید محمدباقر شفتى]]، [[سید محمدجواد عاملی|سید جواد عاملى]]، [[سید عبدالله شبر|سید عبدالله شبّر]] و [[ملا احمد نراقی|ملا احمد نراقى]]. | |
| − | + | میرزا مولاى فضلا، استاد فقهاى عصر خویش، مردى متین، باوقار، پارسایى عاقل و هشیار بود و در خلوص و [[زهد]] و [[ورع]] یکتاى عصر خویش بشمار مى رفت. وی با فتحعلى شاه قاجار معاصر بود و او را نصیحت میکرد. | |
| − | + | میرزا ابوالقاسم قمی تألیفات مهمی دارد، از جمله: [[قوانین الاصول (کتاب)|قوانین الاصول]]، [[جامع الشّتات]]، الغنائم، المناهج فی الطهارة والصلاة، مرشدالعلوم، معین الخواص فی فقه العبادات. | |
| − | + | ==معرفى كتاب== | |
| − | + | كتاب «القوانين المحكمة فی الأصول» معروف به «قوانين الأصول»، مهمترين و مشهورترين تصنيف ميرزاى قمى است، كه مؤلف در سال ۱۲۰۵ قمرى از تأليف آن فراغت يافته است. | |
| − | |||
| − | + | این كتاب در [[اصول فقه]] شیعه امامیه است و یكى از كتب مهم در این فن به حساب مى آید و حاوى مطالب علمى و مهمى است كه مورد توجه بسیارى از محققان و صاحب نظران این علم قرار گرفته است. | |
| − | + | «قوانين الأصول» ساليان دراز همواره جزء برنامه و كتب درسى حوزههاى علميّه شيعه بوده است. البته مباحث عقلى اين كتاب با ارزش بعد از تأليف «[[فرائد الاصول (کتاب)|فرائد الأصول]]» [[شيخ انصارى]] از برنامه درسى [[حوزه علميه]] حذف شد، اما مباحث الفاظ آن همچنان مورد استفاده اهل فضل بوده كه پس از نگارش «[[هداية المسترشدين]]» [[شیخ محمدتقی اصفهانی]] (متوفاى ۱۲۴۸ ق) و «[[كفاية الأصول]]» [[آخوند خراسانى]] (متوفاى ۱۳۲۹ ق) به علت مفصل بودنش از برنامه درسى حوزهها حذف گرديد. | |
| − | + | حكايت شده بعضى از معاصرين ميرزاى قمى به او گفتهاند «قوانين» حاصل [[معالم الدين و ملاذ المجتهدين (کتاب)|معالم]] و حاشيه [[میرزا محمد شیروانی|فاضل شيروانى]] و حاشيه [[سلطان العلماء]] است و ميرزا در جواب گفته است: «كفاني فخراً أن فهمت المعالم و حاشيتيه و لخّصت منها كتاباً». | |
| − | == | + | == محتوای کتاب == |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | این كتاب یك مقدمه و چند باب و یك خاتمه دارد و مباحث آن از این قرار است: تعریف علم [[اصول فقه]]، حقیقت و مجاز، اطراد و عدم اطراد، اصالة الحقیقه و...، مشتق، اوامر، نواهى، منطوق و مفهوم، عموم و خصوص، اجماع، سنت، خبر واحد، جرح و تعدیل، فعل معلوم، تصرفات معصومان، تقریر معصوم. | |
| − | + | از نقاط مثبت كتاب، تعرض مصنف به نظريات [[اهل تسنن]] به خصوص [[حنفی|حنفيه]] و [[شافعی|شافعيه]] در كنار نظريات علماى [[شيعه]] به خصوص در مبحث عموم و خصوص است، كه نشان از احاطه ميرزاى قمى به نظريات علماى اهل سنت و تنوع مباحث مطرح شده دارد. | |
| − | |||
| − | + | در كتاب «قوانين» از مباحث [[فلسفه|فلسفى]] مرسوم در كتب متأخرين كمتر استفاده شده و گاهى فقط به مباحث كلامى [[اشاعره]] و [[معتزله]] تعرض شده است. | |
| − | + | نكته ديگر اينكه در مباحث صفات راوى و روايت و بيان نظريات [[احمد بن علی نجاشی|نجاشى]] و [[ابن غضائرى]]، مباحث به علم [[درایة الحدیث|درايه]] نزديكتر است تا علم اصول و خود مصنف نيز به اين نكته توجه داشته، البته آن را با عنوان زياد كردن فايده مطرح كرده است: «نذكر هنا أكثرها لتكثير الفائدة». | |
| − | + | در زمانى كه صاحب «قوانين» براى زيارت [[عتبات عالیات]] مشرف شده بود، علماى [[نجف]] سيد حسين حسينى عاملى (متوفاى ۱۲۳۰ ق) را كه در زمان خود از مشهورترين علماى اصولى در [[عراق]] بود، انتخاب كردند تا با ميرزاى قمى در مبحث حجيت ظنّ مطلق مناظره كند. نتيجه اين مناظره به صورت سؤال و جواب «فإن قلتَ - قلتُ» در كتاب «قوانين» گرد آمد. | |
| − | + | مصنف در مواردى قوانين اصولى را از مباحث فقهى بدست مىآورد. مثلا حجيت [[اجماع]] را با استفاده از مباحث فقهى نكاح در [[قواعد الأحكام]] و يا از خيار مجلس و بحث ارث اثبات مىكند، امّا گاهى آنچنان وارد مباحث فقهى مىشود كه مثلا در طرح مسأله حجيت سنت از طريق اثبات حجيت [[خبر واحد]]، گويا بحث فقهى را به جاى اصول مطرح مىنمايد. | |
| − | + | نكتهاى در كتاب «قوانين» كه به نظر مشكل زاست، آن است كه نظرياتى در كتاب مطرح شده و صاحبان آن نظريه با عناوين كلى مطرح شدهاند يا اصلا مشخص نشدهاند. عباراتى نظير «و العجب من فحول العلماء، لذلك قالوا، ادعى بعضهم، جماعة من المحققين و ذهب جماعة» كه به دليل نبودن آدرس صفحات و نام كتابها، خواننده را دچار سردرگمى مىكند در كتاب ديده مىشود. | |
| − | + | == شروح و حواشی و نقدهای کتاب == | |
| − | + | به علت اهميت «قوانين الأصول» بسيارى از علما و بزرگان [[شیعه]] شروح و تعلیقه و حاشيههايى بر آن نوشتهاند كه شیخ [[آقا بزرگ تهرانى]] در [[الذريعة الي تصانيف الشيعة|الذريعة]]، نام چهل و هفت [[حاشیه]] را ذكر نموده است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | == | ||
| − | |||
| − | به علت اهميت | ||
در اينجا به برخى از اين حواشى اشاره مىكنيم: | در اينجا به برخى از اين حواشى اشاره مىكنيم: | ||
| − | + | * الدرر المنظمة فی تعليقات القوانين المحكمة، تأليف شيخ على بن شيخ محمد على مجيراوى نجفى. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | * حاشيه خود مؤلف كه به وسيله محمد بن رضا جيلانى نگاشته شده است. | |
| − | + | * موضح القوانين، تأليف سيد شهاب الدين تبريزى، صاحب أنساب العلويين. | |
| − | + | * النبوذ المنظمة فی حل رموز القوانين المحكمة، تأليف عبدالكريم بن حسن أعرجى، كه شامل تا پايان مقدمه واجب مىشود. | |
| − | + | * إبطال دليل الإنسداد، تأليف ملا لطفاللّه اسكى لاريجانى نجفى. | |
| − | + | * أصول الفقه، تأليف سيد عبدالله بن سيد محمد اسماعيل حسينى يزدى. | |
| − | + | * حاشيه بر قوانين، تأليف ميرزا موسى بن ميرزا جعفر مجتهد تبريزى. اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است. | |
| − | + | * تبيين القوانين، تأليف احمد بن محمدباقر موسوى بهبهانى حائرى. | |
| − | + | * التحفة الغروية، تأليف سيد عبدالغفور بن سيد محمداسماعيل حسينى يزدى (متوفاى ۱۲۴۶ قمرى). | |
| − | + | * إيضاح المضامين في حل عبارات القوانين، كه تا بحث عام و خاص است، تأليف ملا لطفالله لاريجانى نجفى. | |
| − | + | * توضيح القوانين، تأليف شيخ محمدحسين بن بهاءالدين محمد قمى. اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است. | |
| − | + | * حديقة البساتين في شرح القوانين يا حديقة الأصول، تأليف ملا محمدعلى قراچهداغى. اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است. | |
| − | |||
| − | + | * حقائق الأصول، تأليف سيد ميرزا محمود طباطبايى تبريزى (متوفاى ۱۳۱۰ قمرى). | |
| − | + | * حلّال الغوامض المعضلة، تأليف آقا محمدعلى بن محمدباقر هزارجريبى (متوفاى ۱۲۴۵ قمرى). | |
| − | + | * الحاشیة علی استصحاب القوانین، تأليف [[شيخ انصارى]] (متوفاى ۱۲۸۱ قمری) | |
| − | + | * حاشيه بر قوانين، تأليف سيد جعفر عاملى موسوى قمى (متوفاى ۱۲۹۷ قمرى). | |
| + | * حاشيه بر قوانين، تأليف سيد عدنان بن سيد شبّر غريقى بحرانى. | ||
| − | + | * حاشيه بر قوانين، تأليف ملا محمدنقى هروى اصفهانى حائرى (متوفاى ۱۲۹۹ قمرى). اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است. | |
| − | + | * حاشيه بر قوانين، تأليف سيد على بن اسماعيل قزوينى. اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است. | |
| − | + | * رضوان الآملين، تأليف سيد محمد بن عبدالصمد حسينى (متوفاى ۱۲۸۷ قمرى). اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است. | |
| + | * مهذب القوانين يا المهذب في الأصول، تأليف سيد محمدصالح بن حسن حائرى معروف به ميرزا صالح عرب. | ||
| − | + | * مشارق الأصول، حاشيه بر جلد اول و قسمتى از الفصول الغروية، تأليف شيخ محمود خويى تبريزى. | |
| − | + | * الموازين، شرح جلد دوم قوانين، تأليف سيد اسماعيل بن نجف مرندى (متوفاى ۱۳۱۸ قمرى). اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است. | |
| − | |||
| − | + | * حاشيه بر قوانين، تأليف ميرزا تقى حسنى حسينى طباطبايى، از ابتداى بحث منطوق و مفهوم. اين حاشيه نيز همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است. | |
| − | + | از آنجا كه كتاب «قوانين الأصول» حاوى برخى نظرات خاص همچون حجيت مطلق ظنّ و انسداد باب علم است، عدهاى در ردّ نظرات ايشان كتابهايى نوشتهاند، كه البته نسبت به حواشى و شروح، تعداد بسيار كمى است: | |
| − | + | * عيون الأصول در دو قسمت، تأليف [[ملا محمدتقی برغانی]] مشهور به شهيد ثالث (متوفاى ۱۲۶۲ قمری). | |
| − | + | * الشهاب الثاقب، تأليف ميرزا محمد بن عبدالنبى نيشابورى (متوفاى حدود ۱۳۳۰ قمرى). | |
| − | + | * مختصر الشوارق الحسينية، تأليف شيخ محمد بن شيخ عبدعلى قطيفى. | |
| − | |||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * | + | *نرم افزار جامع اصول فقه، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |
| − | + | *کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری. | |
| − | + | [[رده:منابع اصول فقه]][[رده:کتابهای اصول فقه]][[رده:کتابهای درسی حوزه]] | |
| − | |||
| − | [ | ||
| − | |||
| − | [[رده: | ||
{{منابع اصول فقه}} | {{منابع اصول فقه}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۶ ژوئیهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۵:۴۷
 | |
| نویسنده | میرزا ابوالقاسم قمی |
| موضوع | اصول فقه شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
کتاب «القوانين المحكمة فی الأصول» تألیف میرزا ابوالقاسم قمی (م ۱۲۳۱ ق)، از مهمترین آثار شیعه در اصول فقه است. به علت اهميت «قوانين الأصول»، شروح و حاشيههاى بسيارى بر آن نوشته شده است.
مؤلف
میرزا ابوالقاسم بن حسین جیلانى قمى، معروف به میرزاى قمى (م، ۱۱۵۰-۱۲۳۱ ق)، فقیه، اصولی، متکلم، شاعر و ادیب بزرگ امامى است. او در علم اصول از مؤسسان بود و یکى از بزرگان شیعه در قرن سیزدهم هجرى بوده است.
میرزاى قمى پس از طى مقدماتى از علوم، راهى خوانسار شد و مدتها از حضور سید خوانسارى بهره برد. سپس وارد عتبات عالیات گردید و از محضر علامه مازندرانى، نجفى عاملى، استاد کل وحید بهبهانى و دیگران بهره ها برد؛ تا خود به درجه اجتهاد و استادی رسید. برخی از شاگردان بزرگ ایشان عبارتند از: سید محمدباقر شفتى، سید جواد عاملى، سید عبدالله شبّر و ملا احمد نراقى.
میرزا مولاى فضلا، استاد فقهاى عصر خویش، مردى متین، باوقار، پارسایى عاقل و هشیار بود و در خلوص و زهد و ورع یکتاى عصر خویش بشمار مى رفت. وی با فتحعلى شاه قاجار معاصر بود و او را نصیحت میکرد.
میرزا ابوالقاسم قمی تألیفات مهمی دارد، از جمله: قوانین الاصول، جامع الشّتات، الغنائم، المناهج فی الطهارة والصلاة، مرشدالعلوم، معین الخواص فی فقه العبادات.
معرفى كتاب
كتاب «القوانين المحكمة فی الأصول» معروف به «قوانين الأصول»، مهمترين و مشهورترين تصنيف ميرزاى قمى است، كه مؤلف در سال ۱۲۰۵ قمرى از تأليف آن فراغت يافته است.
این كتاب در اصول فقه شیعه امامیه است و یكى از كتب مهم در این فن به حساب مى آید و حاوى مطالب علمى و مهمى است كه مورد توجه بسیارى از محققان و صاحب نظران این علم قرار گرفته است.
«قوانين الأصول» ساليان دراز همواره جزء برنامه و كتب درسى حوزههاى علميّه شيعه بوده است. البته مباحث عقلى اين كتاب با ارزش بعد از تأليف «فرائد الأصول» شيخ انصارى از برنامه درسى حوزه علميه حذف شد، اما مباحث الفاظ آن همچنان مورد استفاده اهل فضل بوده كه پس از نگارش «هداية المسترشدين» شیخ محمدتقی اصفهانی (متوفاى ۱۲۴۸ ق) و «كفاية الأصول» آخوند خراسانى (متوفاى ۱۳۲۹ ق) به علت مفصل بودنش از برنامه درسى حوزهها حذف گرديد.
حكايت شده بعضى از معاصرين ميرزاى قمى به او گفتهاند «قوانين» حاصل معالم و حاشيه فاضل شيروانى و حاشيه سلطان العلماء است و ميرزا در جواب گفته است: «كفاني فخراً أن فهمت المعالم و حاشيتيه و لخّصت منها كتاباً».
محتوای کتاب
این كتاب یك مقدمه و چند باب و یك خاتمه دارد و مباحث آن از این قرار است: تعریف علم اصول فقه، حقیقت و مجاز، اطراد و عدم اطراد، اصالة الحقیقه و...، مشتق، اوامر، نواهى، منطوق و مفهوم، عموم و خصوص، اجماع، سنت، خبر واحد، جرح و تعدیل، فعل معلوم، تصرفات معصومان، تقریر معصوم.
از نقاط مثبت كتاب، تعرض مصنف به نظريات اهل تسنن به خصوص حنفيه و شافعيه در كنار نظريات علماى شيعه به خصوص در مبحث عموم و خصوص است، كه نشان از احاطه ميرزاى قمى به نظريات علماى اهل سنت و تنوع مباحث مطرح شده دارد.
در كتاب «قوانين» از مباحث فلسفى مرسوم در كتب متأخرين كمتر استفاده شده و گاهى فقط به مباحث كلامى اشاعره و معتزله تعرض شده است.
نكته ديگر اينكه در مباحث صفات راوى و روايت و بيان نظريات نجاشى و ابن غضائرى، مباحث به علم درايه نزديكتر است تا علم اصول و خود مصنف نيز به اين نكته توجه داشته، البته آن را با عنوان زياد كردن فايده مطرح كرده است: «نذكر هنا أكثرها لتكثير الفائدة».
در زمانى كه صاحب «قوانين» براى زيارت عتبات عالیات مشرف شده بود، علماى نجف سيد حسين حسينى عاملى (متوفاى ۱۲۳۰ ق) را كه در زمان خود از مشهورترين علماى اصولى در عراق بود، انتخاب كردند تا با ميرزاى قمى در مبحث حجيت ظنّ مطلق مناظره كند. نتيجه اين مناظره به صورت سؤال و جواب «فإن قلتَ - قلتُ» در كتاب «قوانين» گرد آمد.
مصنف در مواردى قوانين اصولى را از مباحث فقهى بدست مىآورد. مثلا حجيت اجماع را با استفاده از مباحث فقهى نكاح در قواعد الأحكام و يا از خيار مجلس و بحث ارث اثبات مىكند، امّا گاهى آنچنان وارد مباحث فقهى مىشود كه مثلا در طرح مسأله حجيت سنت از طريق اثبات حجيت خبر واحد، گويا بحث فقهى را به جاى اصول مطرح مىنمايد.
نكتهاى در كتاب «قوانين» كه به نظر مشكل زاست، آن است كه نظرياتى در كتاب مطرح شده و صاحبان آن نظريه با عناوين كلى مطرح شدهاند يا اصلا مشخص نشدهاند. عباراتى نظير «و العجب من فحول العلماء، لذلك قالوا، ادعى بعضهم، جماعة من المحققين و ذهب جماعة» كه به دليل نبودن آدرس صفحات و نام كتابها، خواننده را دچار سردرگمى مىكند در كتاب ديده مىشود.
شروح و حواشی و نقدهای کتاب
به علت اهميت «قوانين الأصول» بسيارى از علما و بزرگان شیعه شروح و تعلیقه و حاشيههايى بر آن نوشتهاند كه شیخ آقا بزرگ تهرانى در الذريعة، نام چهل و هفت حاشیه را ذكر نموده است. در اينجا به برخى از اين حواشى اشاره مىكنيم:
- الدرر المنظمة فی تعليقات القوانين المحكمة، تأليف شيخ على بن شيخ محمد على مجيراوى نجفى.
- حاشيه خود مؤلف كه به وسيله محمد بن رضا جيلانى نگاشته شده است.
- موضح القوانين، تأليف سيد شهاب الدين تبريزى، صاحب أنساب العلويين.
- النبوذ المنظمة فی حل رموز القوانين المحكمة، تأليف عبدالكريم بن حسن أعرجى، كه شامل تا پايان مقدمه واجب مىشود.
- إبطال دليل الإنسداد، تأليف ملا لطفاللّه اسكى لاريجانى نجفى.
- أصول الفقه، تأليف سيد عبدالله بن سيد محمد اسماعيل حسينى يزدى.
- حاشيه بر قوانين، تأليف ميرزا موسى بن ميرزا جعفر مجتهد تبريزى. اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است.
- تبيين القوانين، تأليف احمد بن محمدباقر موسوى بهبهانى حائرى.
- التحفة الغروية، تأليف سيد عبدالغفور بن سيد محمداسماعيل حسينى يزدى (متوفاى ۱۲۴۶ قمرى).
- إيضاح المضامين في حل عبارات القوانين، كه تا بحث عام و خاص است، تأليف ملا لطفالله لاريجانى نجفى.
- توضيح القوانين، تأليف شيخ محمدحسين بن بهاءالدين محمد قمى. اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است.
- حديقة البساتين في شرح القوانين يا حديقة الأصول، تأليف ملا محمدعلى قراچهداغى. اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است.
- حقائق الأصول، تأليف سيد ميرزا محمود طباطبايى تبريزى (متوفاى ۱۳۱۰ قمرى).
- حلّال الغوامض المعضلة، تأليف آقا محمدعلى بن محمدباقر هزارجريبى (متوفاى ۱۲۴۵ قمرى).
- الحاشیة علی استصحاب القوانین، تأليف شيخ انصارى (متوفاى ۱۲۸۱ قمری)
- حاشيه بر قوانين، تأليف سيد جعفر عاملى موسوى قمى (متوفاى ۱۲۹۷ قمرى).
- حاشيه بر قوانين، تأليف سيد عدنان بن سيد شبّر غريقى بحرانى.
- حاشيه بر قوانين، تأليف ملا محمدنقى هروى اصفهانى حائرى (متوفاى ۱۲۹۹ قمرى). اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است.
- حاشيه بر قوانين، تأليف سيد على بن اسماعيل قزوينى. اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است.
- رضوان الآملين، تأليف سيد محمد بن عبدالصمد حسينى (متوفاى ۱۲۸۷ قمرى). اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است.
- مهذب القوانين يا المهذب في الأصول، تأليف سيد محمدصالح بن حسن حائرى معروف به ميرزا صالح عرب.
- مشارق الأصول، حاشيه بر جلد اول و قسمتى از الفصول الغروية، تأليف شيخ محمود خويى تبريزى.
- الموازين، شرح جلد دوم قوانين، تأليف سيد اسماعيل بن نجف مرندى (متوفاى ۱۳۱۸ قمرى). اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است.
- حاشيه بر قوانين، تأليف ميرزا تقى حسنى حسينى طباطبايى، از ابتداى بحث منطوق و مفهوم. اين حاشيه نيز همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است.
از آنجا كه كتاب «قوانين الأصول» حاوى برخى نظرات خاص همچون حجيت مطلق ظنّ و انسداد باب علم است، عدهاى در ردّ نظرات ايشان كتابهايى نوشتهاند، كه البته نسبت به حواشى و شروح، تعداد بسيار كمى است:
- عيون الأصول در دو قسمت، تأليف ملا محمدتقی برغانی مشهور به شهيد ثالث (متوفاى ۱۲۶۲ قمری).
- الشهاب الثاقب، تأليف ميرزا محمد بن عبدالنبى نيشابورى (متوفاى حدود ۱۳۳۰ قمرى).
- مختصر الشوارق الحسينية، تأليف شيخ محمد بن شيخ عبدعلى قطيفى.
منابع
- نرم افزار جامع اصول فقه، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.
