خصائص الائمه (کتاب)
 | |
| نویسنده | سید رضی |
| موضوع | زندگی‌نامه اهل بیت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقيق و تعليق | محمدهادی امينی |
|
| |
کتاب «خصائص الأئمه» از تألیفات سید رضی (م، ۴۰۶ ق) است که بر خلاف عنوانش، فقط زندگانى و سخنان امام على(علیه السلام) را در بر دارد. این کتاب شامل شرح حال و سخنان امیرالمؤمنین (علیه السلام) و دلایل و نصوص بر امامت ایشان است. کتاب یاد شده افزون بر ارزش حدیثى و نقل سخنان و کلمات امام على علیه السلام، یک منبع ارزشمند تاریخى در تاریخ زندگى آن امام است. این کتاب، از مصادر کتاب هاى حدیثى، کلامى و تاریخى است.[۱]
مؤلف
ابوالحسن محمد بن حسین موسوی، مشهور به در شهر بغداد و در خانواده ای شریف و اصیل و از نسل امامان معصوم علیهم السلام به دنیا آمد. نسب او از پدر به ابراهیم مجاب فرزند امام موسی کاظم علیه السلام و از طرف مادر به امام زین العابدین علیه السلام می رسد.
سید رضی از شاگردان شیخ مفید، شخصیتی اندیشمند و دارای قدرت هوش و درکی بالا بود. او مدرسه ای در شهر بغداد تأسیس کرد و به تربیت شاگردانی در علوم اسلامی پرداخت و کتابخانه بزرگی نیز برای استفاده شاگردان خود در آن مدرسه برپا نمود.
نهج البلاغه، تلخیص البیان عن مجازات القرآن، المجازات النبویه و حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، از دیگر آثار ارزشمند سید رضى است.
انگیزه نگارش
سید رضی، در مقدمه کتاب بیان کرده که در راه زیارت کاظمین، شخصى از او پرسیده است چگونه سادات موسوى - که باید واقفى باشند - به دوازده امام معتقدند؟ این موضوع، سید را بر این داشته است که براى اظهار هویت شیعى خود در برابر برخى سخنان تحقیرآلود و توهین آمیز، در سال ۳۸۳ قمری درباره زندگانى دوازده امام، کتابى تألیف کند.
از این سخن و همچنین نام کتاب پیداست که وى در نظر داشته زندگى همه امامان (علیه السلام) را تدوین کند، لیکن پس از ذکر کلمات و سخنان کوتاه امام على علیه السلام ـ که قسمت پایانى کتاب به آنها اختصاص یافته ـ، با تقاضاى عده اى از دوستان خود مبنى بر گردآورى دیگر سخنان و خطبه هاى امیرالمؤمنین مواجه شد، ولذا دیگر تألیف «خصائص الائمه» را ادامه نداد و نخست به گردآورى کتاب شریف نهج البلاغه پرداخت؛[۲] ولى گویا پس از تألیف نهج البلاغه، اجل به وى مهلت نداد تا کتاب «خصائص الأئمّة» را کامل سازد.
محتوای کتاب
موضوع کتابِ اعتقادی و تاریخی «خصائص الائمه» درباره زندگی و سخنان حضرت علی علیه السلام می باشد. وی روایات مربوط به آن حضرت را جمع آوری کرده و تاریخ کامل و گویایی را در مورد آن حضرت تشکیل داده است. روایات کتاب با اسناد ناقص است.
کتاب حاضر از اولین کتب معتبری است که به وسیله یکی از فقهای نامدار شیعه درباره زندگانی امام علی علیه السلام نگاشته شده و در بسیاری از کتابهای معتبر به این کتاب اشاره شده و از مطالب آن بهره گرفته شده است.
برخی از مباحث کتاب خصائص عبارتند از:
- خصائص امیرالمومنین علی علیه السلام
- معجزات آن حضرت
- علم آن حضرت به تنزیل قرآن
- جنگ آن حضرت با خوارج
- سخنان پیامبر صلی الله علیه و آله درباره حضرت علی علیه السلام
- پاره اى شواهد و دلایل بر امامت على علیه السلام توسط پیامبر
- سخنان عمر درباره آن حضرت
- اشعار برخى از شعرا درباره حدیث غدیر مانند: حسان بن ثابت
- سوالاتی که از حضرت پرسیده شده و جواب حضرت
- وصیت ایشان به امام حسن علیه السلام
- وصیت حضرت به کمیل بن زیاد نخعى
- کلمات کوتاه در فنون بلاغت و مواعظ و زهد و امثال
نسخه‌ها و چاپ کتاب
چند نسخه خطى از کتاب «خصائص الأئمّة»، در ایران و عراق و هند وجود دارد. محقق کتاب بر نسخه اى بسیار کهن اعتماد کرده است. اصل این نسخه که در سده ششم کتابت شده، در یکى از کتاب خانه هاى هند نگهدارى مى شود و میکروفیلم آن در کتاب خانه سید عبدالعزیز طباطبائى در قم است.
این نسخه به گواهى مطالب صفحه اول و آخر آن در سال ۵۵۵ ق، توسّط سید فضل اللّه راوندى کاشانى (۵۷۰ ق) تصحیح شده است و در آن، زیاداتى نیز وجود دارد.[۳] این کتاب بار نخست در نجف در سال ۱۳۶۸ق، چاپ شده است.
این کتاب در یک جلد به زبان عربی با تحقیق استاد محمدهادی امینی توسط انتشارات مجمع البحوث الإسلامیة آستان قدس رضوی مشهد به چاپ رسیده است. نسخه چاپى این کتاب شامل مقدمه محقق، مقدمه مؤلّف و اصل کتاب است. در مقدمه محقق به معرفى نسخه خطى کهن، جایگاه کتاب و اهمیت موضوع آن پرداخته شده و شرح حالى کوتاهى از سید رضى و سید فضل اللّه راوندى (کاتب نسخه) نیز نوشته شده است.
پانویس
منابع
- حافظ فرزانه، مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه.
- محمدکاظم رحمتی، تاریخ حدیث شیعه در سده های چهارم تا هفتم هجری، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، قم، چاپ اول، ۱۳۸۹، پایگاه حدیث شیعه، حدیث نت، بازیابی: ۱۷ اسفند ۱۳۹۲.
- "خصائص الائمة"، ویکی نور.
