آیة الکرسی

این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

آيه 255 سوره بقره به «آية‌الكرسى» مشهور است. پیشوایان دین، این آیه را از پرفضیلت ترین آیات قرآن دانسته و آثار و برکات بسیاری برای قرائت آن بیان داشته‌اند.

معرفی آیه

«اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ ۚ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ ۚ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۗ مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ ۚ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ ۖ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ ۚ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ ۖ وَلَا يَئُودُهُ حِفْظُهُمَا ۚ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ»

خدای یکتا که جز او هیچ معبودی نیست، زنده و قائم به ذات [و مدّبر و برپا دارنده و نگه دارنده همه مخلوقات] است، هیچ گاه خواب سبک و سنگین او را فرا نمی گیرد، آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است در سیطره مالکیّت و فرمانروایی اوست. کیست آنکه جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند؟ آنچه را پیش روی مردم است [که نزد ایشان حاضر و مشهود است] و آنچه را پشت سر آنان است [که نسبت به آنان دور و پنهان است] می داند. و آنان به چیزی از دانش او احاطه ندارند مگر به آنچه او بخواهد. تخت [قدرت و سلطنت] او آسمان ها و زمین را فرا گرفته و نگهداری آنان بر او گران و مشقت آور نیست؛ و او بلند مرتبه و بزرگ است.

[2–255] (مشاهده آیه در سوره)

به مناسبت وجود كلمه‌ى «كرسى» در این آيه، رسول اكرم صلى الله عليه وآله آن را «آيةالكرسى» ناميد.

وجود رواياتى منقول از پیامبر صلى الله عليه وآله، ائمه عليهم‌السلام و صحابه درباره اين آيه، نشان مى‌دهد كه شهرت آن به «آية‌الكرسى» به صدر اسلام و عصر پيامبر برمى‌گردد.

فضیلت آیةالکرسی و قرائت آن

جامعيت «آية‌الكرسى» در ترسيم رابطه خداوند با آفريدگانش به ويژه انسان، موجب امتياز اين آيه بر ديگر آيات شده و مفسران را واداشته تا با اهتمامى ويژه به شرح آن بپردازند، يا در اين باره تأليفات مستقلّى ارائه كنند.

در اين آيه، شانزده مرتبه نام خداوند و صفات او مطرح شده است؛ به همين سبب آيةالكرسى را شعار و پيام توحيد دانسته‌اند. هر چند در قرآن بارها شعار توحيد با بيانات گوناگون مطرح شده است، مانند: «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ»، ولى در هيچ كدام آنها مثل آيةالكرسى در كنار شعار توحيد، صفات خداوند مطرح نشده است.

درباره فضيلت اين آيه و فوايد و آثار و نيز قرائت دائم آن، روايات فراوانى از پیامبر و امامان معصوم علیهم السلام نقل شده است؛ كه البته به صدور همه آن‌ها از معصومان اطمينان نداريم، اما فراوانى آن‌ها و نقل در كتاب‌هاى معتبر حديثى شيعه و اهل سنت و نيز سازگارى بخش فراوانى از آن‌ها با مضامين بلند آيه به ما اطمينان مى‌بخشد كه دست‌كم، بخشى از اين روايات به طور قطع از معصوم صادر شده است و همين امر موجب مى‌شود تا در برابر آن‌چه ضعيف است و به صدور آن اطمينان نداريم با مسامحه عمل كنيم؛ به ويژه با توجه به روايتى صحيح كه اين آيه را مشتمل بر اسم اعظم خداوند مى‌داند كه هرگاه خداوند با آن اسم خوانده شود، هر دعايى را مستجاب مى‌كند.

از پيامبر صلى الله عليه وآله درباره فضيلت و منزلت اين آيه نقل شده كه آية‌الكرسى سيد آيه‌ها و بهترين آيه قرآن است و همه خيرهاى دنيا و آخرت را در بر دارد و از گنجينه رحمت در زير عرش الهى نازل و به پيامبر اعطا شده است. 

از امام على‌ عليه‌السلام نقل شده كه فرمود: پس از شنيدن اين سخن از پيامبر، هيچ شبى را بدون قرائت آن به سر نياوردم و هر شب سه بار در دو رکعت بعد از نماز عشاء و در وتر و هنگام خواب آن را مى‌خواندم.

درباره آثار و بركات اين آيه از پيامبر صلى الله عليه وآله نقل شده است كه هر كس صد بار آية‌الكرسى را بخواند، به منزله كسى است كه خداوند را در تمام عمر خود، عبادت كرده و قرائت آن با قرائت ربع قرآن برابر است. از امام صادق عليه‌السلام نيز نقل شده كه آية‌الكرسى به منزله‌ى قلّه رفيع قرآن است و بزرگترين مقام را در ميان آيات دارد.

از پيامبر صلى الله عليه وآله نقل شده كه قرائت آن، شخص و فرزندان و خانه او را از برخى حشرات موذى حفظ مى‌كند و قرائت آن پس از نماز واجب، قارى را تا نماز ديگر در ذمّه خداوند قرار مى‌دهد و قرائت آن هنگام خواب، شخص را تحت حفاظت دو فرشته درمى‌آورد و چيزى جز مرگ مانع ورود او به بهشت نيست و خداوند خود، او را قبض روح خواهد كرد و چونان كسى باشد كه در ركاب پيامبران به شهادت رسيده است و در هر خانه‌اى خوانده شود، شيطان و جنيان از آن دور مى‌شوند. اين آيه بر پنجاه كلمه مشتمل است و هر كلمه پنجاه بركت دارد... كسى كه آن را با سه آيه نخست سوره مؤمن در صبح بخواند تا شب و اگر در شب بخواند تا صبح در امان باشد و هر كس آن را با دو آيه آخر سوره بقره در گرفتارى‌ها بخواند، خداوند به فريادش رسد.

از ابوالحسن عليه‌السلام نقل شده كه هر كس آن را هنگام خوابيدن بخواند ـ إن شاء اللّه ـ از درد فلج در امان باشد و هر كس بعد از نماز واجب بخواند، حيوان نيش‌دار به او آسيب نرساند.

حديثى از امام ‌صادق عليه‌السلام نيز قرائت اين آيه را براى رفع ترس مؤثر مى‌داند. در حديث ديگرى از آن حضرت آمده است كه هر كس يك بار آية‌الكرسى را بخواند، خداوند هزار امر ناخوشايند را از او در دنيا برمى‌گرداند كه كمترين آن، فقر است و هزار امر ناخوشايند را در آخرت از او برمى‌گرداند كه كمترين آن، عذاب قبر است؛ ولى من از اين آيه، براى صعود به درجات بالاتر كمك ‌مى‌گيرم.

در روايتى كه امام سجاد عليه السلام از پيامبر صلى الله عليه وآله نقل كرده (و نيز روايتى به نقل از ابن مسعود) به قرائت دو آيه بعد از آية‌الكرسى نيز سفارش شده است. بر پايه اين روايت، پيامبر فرمود: هر كس چهار آيه از اول سوره بقره و آية‌الكرسى با دو آيه بعد از آن و سه آيه آخر بقره را بخواند، در جان و مالش بدى نبيند و شيطانى به او نزديك نشود و قرآن را فراموش نكند.

گويا همين حديث سبب شد تا بعدها آية‌الكرسى در ميان شيعيان، عنوانى براى هر سه آيه تلقى شود. آن دو آيه با آية‌الكرسى پيوندى عميق و تأثيرى شگرف در تربيت روح انسان دارد.

منابع

• دائرة المعارف قرآن کریم، سيد محمود دشتى، ج 1، ص 426-429.
• تفسیر نور، محسن قرائتی، ج 1، ص 399.

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن	(اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن	آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن	تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی	تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
	دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن	تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن