کیفیت پژوهش متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

پیمان برادری میان مسلمانان: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۱۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{بخشی از یک کتاب}}
+
{{تقویم|روز= 12 رمضان|سال= سال ۱ هجری قمری}}
 +
{{خوب}}
 +
در روز دوازدهم ماه مبارک [[رمضان]] سال اول قمری، [[پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله به امر [[خدا]]، میان هر دو نفر از [[مهاجرین|مهاجر]] و [[انصار]] پیمان [[برادری|اخوت]] و برادری بست و آنها را برادران دینی یکدیگر قرار داد.<ref> رمضان در تاریخ، لطف الله صافی گلپایگانی، ص ۹۲.</ref> در این واقعه پیامبر اکرم خود با [[حضرت علی]] علیه السلام پیمان برادری بست. پیمان برادری اهمیت و جایگاه ویژه ای در تحکیم بنیاد دولت نوپای اسلامی داشت و علاوه بر آن مشخص کننده ویژگی ها و امتیازات خاص [[اسلام]] و حکومت اسلامی است.
  
 +
==پیمان برادری در صدر اسلام==
 +
مسلمانان به هنگام برقرارى پیمان برادرى، نود نفر یعنی چهل و پنج نفر [[مهاجرین|مهاجر]] و همین رقم از [[انصار]] بودند. [[سبط بن جوزی|ابن جوزى]] مدعى است که مسلمانان را در این هنگام، سرشمارى کرده جمعا هشتاد و شش مرد بوده‌اند. برخى نیز گفته‌اند:
 +
برادران صد نفر شدند.<ref>  الطبقات الکبرى، ۱/ ۲/ ۱؛ المواهب اللدنیه، ۱/ ۱۷؛ فتح البارى، ۷/ ۲۱۰؛ سیره حلبى، ۲/ ۹۰؛ بحار الانوار، ۱۹/ ۱۳۰ </ref>
 +
 +
شاید این رقم کسانى بوده که مطابق شمار مهاجران از انصار با آنان برادر شدند، نه این که جمعیت مردان مسلمان در آن زمان، همین رقم بود و الّا تصادف شگفتى است که شمار مسلمانان مهاجر دقیقا به اندازه مسلمانان ناصر باشد!
 +
به هر حال با افزوده شدن مسلمانان جدید یا ورود مسلمانان به مدینه، رسول اکرم (ص) آنان را با هم برادر مى ‌کرد.
  
 +
دو برادر خوانده برادرى خود را براى خدا در آن نوع اخوت به صورت عملى آغاز مى  کنند. پس، هر یک از آن دو نفر بدان گونه با دیگرى رفتار مى کند که با برادر پدر و مادری اش. این برادری هاى ویژه را [[پیامبر اسلام|پیامبر]]  صلی الله علیه و آله پس از [[هجرت پیامبر اسلام به مدینه|هجرت]] ایجاد و اعلان فرمود.
  
 +
بررسى روایات برادرى مسلمانان پیش و پس از هجرت نشان مى‌دهد که [[رسول اکرم]] (ص) افراد نظیر و شبیه را با هم برادر مى‌کرد. ظاهرا پیش از هجرت، بین [[ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]]، [[طلحه]] و [[زبیر]]، [[عثمان بن عفان|عثمان]] و [[عبدالرحمن بن عوف]]، [[حضرت على]] (ع) و خودش برادرى برقرار کرد. پیامبر دست حضرت على را گرفت و فرمود: این برادر من‌ است. "[[عزالدین ابن اثیر|ابن اثیر]]" در کتاب معروف "[[اسد الغابه فی معرفة الصحابه (کتاب)|اسدالغابه]]" گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله دوبار میان خویش و علی علیه‌السلام عقد برادری بست و در هر دوبار به وی فرمود: «أنت أخی فی الدنیا والآخره».<ref> رمضان در تاریخ، ص ۹۸.</ref>
  
'''منبع:''' اميرالمؤمنين علیه السلام اسوه وحدت، ص 154.
+
از نظر ابن حبّان این در برادرى دوم در [[مدینه|مدینه]] بود. او مى‌ افزاید: [[سعد بن ابی وقاص]] و [[عمار یاسر|عمّار یاسر]] را با هم برادر کرد. چنان که معلوم است، همه این برادران پیمانى از [[مهاجران]] بودند.
  
'''نویسنده:''' محمد جواد شرى
+
==برادرى میان پیامبر و حضرت على==
دولت اسلامى از آغاز هجرت شروع به نمو كرد و رشد اين دولت در تاريخ بشرى تنها نمونه اى است كه وجود داشته است. ما پيش از اسلام هيچ دولتى را سراغ نداريم كه بر اساس برادرى، نشات گرفته از [[ايمان]] به وحدانيت آفريدگار و عدالت او، ايمان به روز جزا، برابرى همه مردم در پيشگاه خدا و برترى نداشتن هيچ كس بر ديگرى جز به [[تقوا]] و بطلان هر نوع امتياز خانوادگى،قومى و يا قبيله اى-كه سنت عدالت الهى آن را پذيرا نيست-بر پا شده باشد.و نيز پيش از اسلام هيچ دولتى را سراغ نداريم، كه پيدايش آن نتيجه توجه مجموعه مشتركى از مردم با ايمان به اين مبانى و اصول برجسته باشد.  
+
برادرى [[پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله با [[حضرت على]] علیه السلام در تاریخ امر مشخصى است و این خبرى [[متواتر]] است. البته این برادرى در قلب پیامبر معنا و اهمیت خاص خود را داشت. [[حاکم نیشابوری|حاکم نیشابوری]] در [[مستدرک حاکم نیشابوری (کتاب)|مستدرک]] خود به دو طریق صحیح از پیامبر خدا آورده است که او به على فرمود: «تو در دنیا و آخرت برادر منى!»<ref>شرح نهج البلاغه ج ۳ ص ۱۴ و ترمذى در صحیح خود جلد ۵ روایت کرده است.</ref> پیامبر خدا روزى -در حالى که چهره اش مى درخشید - از منزل بیرون شد، عبدالرحمان بن عوف  علت را پرسید، پیامبر فرمود: «از جانب پروردگارم مژده اى درباره برادر و پسر عمویم و دخترم رسیده است که خدا على را همسر فاطمه گردانیده است. پیامبر به على فرمود: «تو در بهشت برادر، همراه و رفیق منى».<ref>تاریخ بغداد، ج ۱۲ ص ۲۶۸؛ استیعاب، ابن عبدالبر، ج ۲، ص ۴۶۰.</ref>
  
مضافا بر اين كه، اين برادرى فراگير، اگر نمونه عينى نداشت، به صورت يك انديشه مجرد باقى مى ماند. ولى پيامبر خواست كه به عموم مسلمانان نمونه اى محسوس در شكل برادري هاى خصوصى بدهد كه قوام هر كدام از آن ها بر دو تن از پيروانش استوار باشد.
+
روزى پیامبر با حضرت على عهدى بسته و به او گفت: «تو برادر و وزیر منى، قرضم را ادا مى کنى و به وعده من عمل مى کنى و مرا برئ الذمه مى سازى...».<ref>کنزالعمال، ج ۶ ص ۱۵۵.</ref>
  
دو برادر خوانده برادرى خود را براى خدا در آن نوع اخوت به صورت عملى آغاز مى كنند. پس،هر يك از آن دو نفر بدان گونه با ديگرى رفتار مى كند كه با برادر پدر و مادريش. اين برادري هاى ويژه را پيامبر پس از هجرت ايجاد و اعلان فرمود.  
+
هرگاه برادرى میان [[رسول خدا]] و [[حضرت على]] را - پیش از [[هجرت پیامبر اسلام به مدینه|هجرت]] و بعد از هجرت - مورد توجه قرار دهیم، مى بینیم که برادرى بین آن دو، اولین هدف را که عبارت از نزدیک شدن دو قبیله از یک شهر و یا از دو شهر است، تعقیب نمى کند. چه آن که پیامبر و على نه از دو شهر بودند و نه از دو قبیله، بلکه دو پسر عمو از درجه اول بودند. پس نتیجه مى گیریم که انگیزه براى برادرى بین پیامبر و حضرت على همان تشابه روحى آنان است. در عین حال خود همان اخوت، تثبیت و تاکیدى است براى پیمانى که پیامبر با حضرت على ده سال پیش از هجرت بسته بود، آن روزى بود که پیامبر خدا صلی الله و علیه و آله بستگان نزدیک خود را گرد آورد و از آنان درخواست کمک کرد و به شخص کمک کننده وعده داد که برادر، وصى و جانشین او در میان آنان خواهد بود. على تنها فردى بود که به پیامبر گفت: «یا رسول الله من مددکار تو خواهم بود.»
  
از ميان آن برادري ها، برادريى بود كه تاريخ به وجود آمدنش به ده سال قبل از هجرت برمى گردد،پيامبر صلی الله و علیه و آله تصميم گرفت كه آن را پس از اين كه در [[مكه]] به هاشميون اعلان كرده بود به مسلمانان نيز اعلان عمومى كند. آن همان اخوتى بود كه پيامبر صلی الله و علیه و آله در روز انجمن منزل بين خود و على ايجاد كرد.  
+
پیامبر انتظار دارد برادرى که او براى خود انتخاب مى کند، از همه مردم به او از نظر خلق و خوى، علم و [[اخلاص]] شبیه تر باشد. هر گاه آن کسى که براى خود، برادر انتخاب مى کند، فرستاده خدا و پیامبر باشد، تردیدى نیست که این همگونى میان او و برادرش امرى حتمى است. بدون شک برادر او شبیه ترین مردم به او از نظر خصلت، دانش و اخلاص خواهد بود.
  
در سيره حلبى آمده است: «پيامبر پس از هجرت،بين [[ابوبكر]] و [[عمر]]، بين ابى بكر و [[خارجة بن زيد]]، بين عمر و [[عتبان بن مالك]]، بين [[ابى رويم خثعمى]] و [[بلال]]، بين [[اسيد بن حضير]] و [[زيد بن حارثه]]، بين [[ابو عبيده]] و [[سعد بن معاذ]] و بين [[عبد الرحمان بن عوف]] با [[سعد بن ربيع]]...عقد اخوت بست، سپس دست على بن ابى طالب را گرفت (و گفت): اين برادر من است! پس على و رسول الله دو برادر بودند...».<ref>شرح نهج البلاغه ج 2 ص 97.</ref>
+
==جایگاه و اهمیت پیمان برادری==
  
و ابن هشام در السيرة النبويه، مطلب ذيل را نقل مى كند: «رسول خدا صلی الله و علیه و آله بين اصحاب خود از مهاجران و انصار عقد اخوت بست، و گفت: براى خدا دو نفر دو نفر برادر خوانده شويد! سپس،دست على بن ابى طالب را گرفت و گفت: اين برادر من است! پس، رسول خدا سيد رسولان و پيشواى پرهيزگاران و فرستاده پروردگار جهانيان - كه كسى از بندگان خدا به عظمت او و همانند او نيست - با على بن ابى طالب برادر است.  
+
دولت اسلامى از آغاز [[هجرت پیامبر اسلام به مدینه|هجرت]] شروع به کار کرد و [[پیامبر اکرم]] (ص) پس از حدود پنج یا هشت ماه،<ref>  الطبقات الکبرى، ۱/ ۲/ ۱. </ref> میان [[مهاجران]] و [[انصار]] قرار برادرى نهاد. این اقدام پیامبر بی سابقه بود و تا آن موقع در تاریخ گزارش نشده است که دولتی بر اساس برادرى، نشأت گرفته از [[ایمان]] به وحدانیت آفریدگار و [[عدالت]] او، [[ایمان|ایمان]] به روز جزا، برابرى همه مردم در پیشگاه [[خدا]] و برترى نداشتن هیچ کس بر دیگرى جز به [[تقوا]] و بطلان هر نوع امتیاز خانوادگى، قومى و یا قبیله اى -که سنت عدالت الهى آن را پذیرا نیست- بر پا شده باشد و پیدایش آن نتیجه توجه مجموعه مشترکى از مردم با ایمان به این مبانى و اصول برجسته باشد.  
  
«[[حمزة بن عبد المطلب]] شير خدا و شير رسول خدا و عموى رسول الله با زيد بن حارثه خادم رسول خدا برادرند. ابو بكر صديق فرزند ابى قحافه و [[خارجة بن زهير]] برادر بلحارث از [[قبيله خزرج]] برادرند، [[عمر بن خطاب]] و [[عتبان بن مالك]] برادر [[بنى سالم بن عوف]] بن عمر بن عوف از قبيله خزرج برادر، مى باشند...».<ref>شرح نهج البلاغه ج 1 ص 505.</ref>
+
برادرى از این نوع ممکن است دو نتیجه در پى داشته باشد:
  
البته برادرى از اين نوع ممكن است دو نتيجه در پى داشته باشد:
+
۱) جایگزین کردن ملاک نزدیکى به خدا به جاى هم‌خونى. جایى که هیچ قرابت همخونى وجود ندارد مثل این که دو نفر از دو قبیله یا از دو شهر باشند که قرب به مبدا و ایمان آنان به دین [[اسلام]] به منزله هم‌خونى باشد. در این نوع قرابت انگیزه اى نهفته است که دو برادر در راه خدا را براى همکارى در راه خدمت به این مبدا آماده مى سازد. چنان که پیدایش این نوع از قرابت روحى و تربیتى هر یک از دو برادر را نسبت  به دیگرى - اگر چه میان یکى از آن دو با خویشاوند دیگرش چیزى که منجر به سوء تفاهم و یا عداوتى شود - برکنار دارد. گذشته از این، برادرى میان دو شخص از دو قبیله، باعث دوستى هر یک از ایشان با افراد قبیله دیگر مى گردد. براستى هر یک از آن دو نفر، دیگرى را با انگیزه اخوت اسلامى جدید دوست مى دارد. هر کدام از آنان خویشان نسبى دارند که او را دوست مى دارند و او نیز آنان را دوست مى دارد، آنان نسبت به او فداکارى مى کند و او نیز براى ایشان فداکارى مى کند. میان این خویشاوندان و کسى که با خویشاوندشان رابطه روحى دارد بزودى پیوندى محکم ایجاد مى شود. به این ترتیب، برادرى روحى در ردیف خویشاوندى نسبى قرار مى گیرد. همچنان که خویشاوندى خونى کمک براى قرابت روحى مى گردد.
 
 
1) جايگزين كردن ملاك نزديكى به خدا به جاى همخونى.جايى كه هيچ قرابت همخونى وجود ندارد مثل اين كه دو نفر از دو قبيله يا از دو شهر و دو قبيله باشند كه قرب به مبدا و ايمان آنان به دين اسلام به منزله همخونى باشد.در اين نوع قرابت انگيزه اى نهفته است كه دو برادر در راه خدا را براى همكارى در راه خدمت به اين مبدا آماده مى سازد. چنان كه پيدايش اين نوع از قرابت روحى و تربيتى هر يك از دو برادر را نسبت  به ديگرى - اگر چه ميان يكى از آن دو با خويشاوند ديگرش چيزى كه منجر به سوء تفاهم و يا عداوتى شود - بركنار دارد.
 
 
 
گذشته از اين، برادرى ميان دو شخص از دو قبيله، باعث دوستى هر يك از ايشان با افراد قبيله ديگر مى گردد. براستى هر يك از آن دو نفر، ديگرى را با انگيزه اخوت اسلامى جديد دوست مى دارد. هر كدام از آنان خويشان نسبى دارند كه او را دوست مى دارند و او نيز آنان را دوست مى دارد، آنان نسبت به او فداكارى مى كند و او نيز براى ايشان فداكارى مى كند. ميان اين خويشاوندان و كسى كه با خويشاوندشان رابطه روحى دارد بزودى پيوندى محكم ايجاد مى شود. به اين ترتيب، برادرى روحى در رديف خويشاوندى نسبى قرار مى گيرد. هم چنان كه خويشاوندى خونى كمك براى قرابت روحى مى گردد.  
 
 
 
2) براستى در اين نوع برادرى خصوصيتى است كه حكايت از تشابه روحى بين دو شخص دارد، بويژه آن كه اين برادرى از جانب رسول خدا صلی الله و علیه و آله يعنى آشناترين فرد به اصحاب خود، تعيين شده باشد، چه آن كه هيچ دو نفرى از اصحاب پيامبر صلی الله و علیه و آله به شباهت هاى روحى خود - به اندازه پيامبر صلی الله و علیه و آله - شناخت ندارد. بدان وسيله است كه برادرى عاملى براى كمك به آن دو به نفع اسلام و مسلمانان - به اندازه اخلاص آنان به اصول اسلامى - مى باشد.
 
 
 
'''<I>مقصود از برادرى ميان پيامبر و على چيست؟</I>'''
 
 
 
هرگاه برادرى ميان رسول خدا و على را - پيش از هجرت و بعد از هجرت - مورد توجه قرار دهيم مى بينيم كه برادرى ما بين آن دو، اولين هدف را كه عبارت از نزديك شدن دو قبيله از يك شهر و يا از دو شهر است، تعقيب نمى كند. چه آن كه پيامبر و على نه از دو شهر بودند و نه از دو قبيله، بلكه دو پسر عمو از درجه اول بودند.
 
 
 
بدان وسيله نتيجه مى  گيريم كه انگيزه براى برادرى بين پيامبر و على همان تشابه روحى آنان است. در عين حال خود همان اخوت، تثبيت و تاكيدى است براى پيمانى كه پيامبر با على ده سال پيش از هجرت بسته بود، آن روزى بود كه پيامبر خدا صلی الله و علیه و آله بستگان نزديك خود راگرد آورد و از آنان درخواست كمك كرد و به شخص كمك كننده وعده داد كه برادر، وصى و جانشين او در ميان آنان خواهد بود. على تنها فردى بود كه به پيامبر گفت: «يا رسول الله من مددكار تو خواهم بود.»
 
 
 
مى خواهم بگويم كه پيامبر انتظار دارد برادرى كه پيامبر براى خود انتخاب مى كند، از همه مردم به او از نظر خلق و خوى، علم و اخلاص شبيه تر باشد. براستى برادر تو كه از يك پدر و مادر به دنيا آمده ايد، برادرى است كه تو انتخاب و اختيار نكرده اى و براى برادرى خود برنگزيده اى بلكه به عنوان برادر تو متولد شده است. گاهى بين تو و او نه تنها اخوت روحى نيست  بلكه صميميت و صداقتى هم وجود ندارد.اگر تو در باره او مخير باشى اى بسا كه او را به برادرى خود انتخاب نكنى!
 
 
 
چه بسيار خردمند دانايى كه خويشاوندى، او را به برادرى فرد نادانى ملزم ساخته است و چه زيادند افراد پرهيزكار صالحى كه خويشاوندى آنان را مجبور به برادرى شخصى بدبخت و بدكار كرده است. دو برادر از يك پدر و مادر زمانى خوشبخت و كامياب مى شوند كه تشابه روحى داشته، از نظر بينش و اخلاق همگون باشند.
 
 
 
اما برادرى را كه تو براى خود - در دوران شكل پذيرى عقل و مردانگى - انتخاب مى  كنى بيشتر اوقات از نظر روانى شبيه ترين و از جهت استعداد، نزديكترين فرد به تو است.
 
 
 
هر گاه آن كسى كه براى خود، برادر انتخاب مى  كند، فرستاده خدا و پيامبر باشد، ترديدى نيست كه اين همگونى ميان او و برادرش امرى حتمى است. بدون شك برادر او شبيه ترين مردم به او از نظر خصلت، دانش و اخلاص خواهد بود. برادرى پيامبر با على در تاريخ امر مشخصى است و اين خبرى متواتر است.البته اين برادرى در قلب پيامبر معنا و اهميت خاص خود را داشت.حاكم در مستدرك خود به دو طريق صحيح از پيامبر خدا آورده است كه او به على فرمود: «تو در دنيا و آخرت برادر منى!»<ref>شرح نهج البلاغه ج 3 ص 14 و ترمذى در صحيح خود جلد 5 روايت كرده است.</ref> پيامبر خدا روزى-در حالى كه چهره اش مى درخشيد - از منزل بيرون شد، عبد الرحمان بن عوف  علت را پرسيد، پيامبر فرمود: «از جانب پروردگارم مژده اى درباره برادر و پسر عمويم و دخترم رسيده است مبنى بر اين كه خدا على را همسر فاطمه گردانيده است.پيامبر به على فرمود: «تو در بهشت  برادر، همراه و رفيق منى».<ref>تاريخ بغداد ج 12 ص 268 و استيعاب، ابن عبدالبر، ج 2، ص 460 (فيروزآبادى در كتاب خود فضائل الخمسه، ج 1، ص 114 آن را نقل كرده است.)</ref>
 
 
 
پيامبر روزى على را در موردى كه مربوط به او و برادرش جعفر و زيد بن حارثه بود، مخاطب قرار داده، فرمود:«...و اما تو يا على برادر و همراه منى...!».<ref> طبقات ابن سعد، ج 8، ص 114.</ref>
 
 
 
روزى پيامبر با على عهدى بسته و به او گفت: «تو برادر و وزير منى، قرضم را ادا مى كنى و به وعده من عمل مى كنى و مرا بريئ الذمه مى سازى...».<ref>[[كنزالعمال]] ج 6 ص 155.</ref>
 
 
 
چون زفاف فاطمه با على برگزار شد، پيامبر خدا به ام ايمن فرمود: «برادرم على را نزد من بطلب!» ام ايمن (به شوخى) گفت: او برادر توست و در عين حال (دخترت را) به ازدواج او در مى آورى؟ پيامبر فرمود: آرى اى ام ايمن! پس، على را نزد او طلبيد و او آمد...».<ref>مستدرك صحيحين از حاكم ج 3 ص 159.</ref>
 
  
 +
۲) براستى در این نوع برادرى خصوصیتى است که حکایت از تشابه روحى بین دو شخص دارد، بویژه آن که این برادرى از جانب رسول خدا صلی الله و علیه و آله یعنى آشناترین فرد به [[صحابی|اصحاب]] خود تعیین شده باشد، چه آن که هیچ دو نفرى از اصحاب پیامبر صلی الله و علیه و آله به شباهت هاى روحى خود - به اندازه پیامبر صلی الله و علیه و آله - شناخت ندارد. بدان وسیله است که برادرى عاملى براى کمک به آن دو به نفع اسلام و مسلمانان - به اندازه اخلاص آنان به اصول اسلامى - مى باشد.
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
 
+
==منابع==
 +
*امیرالمؤمنین علیه‌السلام اسوه وحدت، محمدجواد شرى، ص ۱۵۴.
 +
*سیرت جاودانه/ترجمه‌ الصحیح من سیرة النبی الأعظم‌، جعفر مرتضى عاملى، ترجمه محمد سپهرى‌، ۱۳۸۴.
 +
*رمضان در تاریخ، لطف الله صافی گلپایگانی.
 +
{{شناختنامه رسول خدا (ص)}}
 +
[[رده:پیامبر اکرم از بعثت تا رحلت]]
 
[[رده:امام علی علیه السلام از ولادت تا وفات پیامبر]]
 
[[رده:امام علی علیه السلام از ولادت تا وفات پیامبر]]
[[رده:پیامبر اکرم از بعثت تا رحلت]]
+
[[رده:تاریخ اسلام]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= متوسط
 +
|رده= دارد
 +
}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۹ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۲:۳۱

تقویم هجری قمری

روز واقعه:12 رمضان
سال ۱ هجری قمری

در روز دوازدهم ماه مبارک رمضان سال اول قمری، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به امر خدا، میان هر دو نفر از مهاجر و انصار پیمان اخوت و برادری بست و آنها را برادران دینی یکدیگر قرار داد.[۱] در این واقعه پیامبر اکرم خود با حضرت علی علیه السلام پیمان برادری بست. پیمان برادری اهمیت و جایگاه ویژه ای در تحکیم بنیاد دولت نوپای اسلامی داشت و علاوه بر آن مشخص کننده ویژگی ها و امتیازات خاص اسلام و حکومت اسلامی است.

پیمان برادری در صدر اسلام

مسلمانان به هنگام برقرارى پیمان برادرى، نود نفر یعنی چهل و پنج نفر مهاجر و همین رقم از انصار بودند. ابن جوزى مدعى است که مسلمانان را در این هنگام، سرشمارى کرده جمعا هشتاد و شش مرد بوده‌اند. برخى نیز گفته‌اند: برادران صد نفر شدند.[۲]

شاید این رقم کسانى بوده که مطابق شمار مهاجران از انصار با آنان برادر شدند، نه این که جمعیت مردان مسلمان در آن زمان، همین رقم بود و الّا تصادف شگفتى است که شمار مسلمانان مهاجر دقیقا به اندازه مسلمانان ناصر باشد! به هر حال با افزوده شدن مسلمانان جدید یا ورود مسلمانان به مدینه، رسول اکرم (ص) آنان را با هم برادر مى ‌کرد.

دو برادر خوانده برادرى خود را براى خدا در آن نوع اخوت به صورت عملى آغاز مى کنند. پس، هر یک از آن دو نفر بدان گونه با دیگرى رفتار مى کند که با برادر پدر و مادری اش. این برادری هاى ویژه را پیامبر صلی الله علیه و آله پس از هجرت ایجاد و اعلان فرمود.

بررسى روایات برادرى مسلمانان پیش و پس از هجرت نشان مى‌دهد که رسول اکرم (ص) افراد نظیر و شبیه را با هم برادر مى‌کرد. ظاهرا پیش از هجرت، بین ابوبکر و عمر، طلحه و زبیر، عثمان و عبدالرحمن بن عوف، حضرت على (ع) و خودش برادرى برقرار کرد. پیامبر دست حضرت على را گرفت و فرمود: این برادر من‌ است. "ابن اثیر" در کتاب معروف "اسدالغابه" گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله دوبار میان خویش و علی علیه‌السلام عقد برادری بست و در هر دوبار به وی فرمود: «أنت أخی فی الدنیا والآخره».[۳]

از نظر ابن حبّان این در برادرى دوم در مدینه بود. او مى‌ افزاید: سعد بن ابی وقاص و عمّار یاسر را با هم برادر کرد. چنان که معلوم است، همه این برادران پیمانى از مهاجران بودند.

برادرى میان پیامبر و حضرت على

برادرى پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با حضرت على علیه السلام در تاریخ امر مشخصى است و این خبرى متواتر است. البته این برادرى در قلب پیامبر معنا و اهمیت خاص خود را داشت. حاکم نیشابوری در مستدرک خود به دو طریق صحیح از پیامبر خدا آورده است که او به على فرمود: «تو در دنیا و آخرت برادر منى!»[۴] پیامبر خدا روزى -در حالى که چهره اش مى درخشید - از منزل بیرون شد، عبدالرحمان بن عوف علت را پرسید، پیامبر فرمود: «از جانب پروردگارم مژده اى درباره برادر و پسر عمویم و دخترم رسیده است که خدا على را همسر فاطمه گردانیده است. پیامبر به على فرمود: «تو در بهشت برادر، همراه و رفیق منى».[۵]

روزى پیامبر با حضرت على عهدى بسته و به او گفت: «تو برادر و وزیر منى، قرضم را ادا مى کنى و به وعده من عمل مى کنى و مرا برئ الذمه مى سازى...».[۶]

هرگاه برادرى میان رسول خدا و حضرت على را - پیش از هجرت و بعد از هجرت - مورد توجه قرار دهیم، مى بینیم که برادرى بین آن دو، اولین هدف را که عبارت از نزدیک شدن دو قبیله از یک شهر و یا از دو شهر است، تعقیب نمى کند. چه آن که پیامبر و على نه از دو شهر بودند و نه از دو قبیله، بلکه دو پسر عمو از درجه اول بودند. پس نتیجه مى گیریم که انگیزه براى برادرى بین پیامبر و حضرت على همان تشابه روحى آنان است. در عین حال خود همان اخوت، تثبیت و تاکیدى است براى پیمانى که پیامبر با حضرت على ده سال پیش از هجرت بسته بود، آن روزى بود که پیامبر خدا صلی الله و علیه و آله بستگان نزدیک خود را گرد آورد و از آنان درخواست کمک کرد و به شخص کمک کننده وعده داد که برادر، وصى و جانشین او در میان آنان خواهد بود. على تنها فردى بود که به پیامبر گفت: «یا رسول الله من مددکار تو خواهم بود.»

پیامبر انتظار دارد برادرى که او براى خود انتخاب مى کند، از همه مردم به او از نظر خلق و خوى، علم و اخلاص شبیه تر باشد. هر گاه آن کسى که براى خود، برادر انتخاب مى کند، فرستاده خدا و پیامبر باشد، تردیدى نیست که این همگونى میان او و برادرش امرى حتمى است. بدون شک برادر او شبیه ترین مردم به او از نظر خصلت، دانش و اخلاص خواهد بود.

جایگاه و اهمیت پیمان برادری

دولت اسلامى از آغاز هجرت شروع به کار کرد و پیامبر اکرم (ص) پس از حدود پنج یا هشت ماه،[۷] میان مهاجران و انصار قرار برادرى نهاد. این اقدام پیامبر بی سابقه بود و تا آن موقع در تاریخ گزارش نشده است که دولتی بر اساس برادرى، نشأت گرفته از ایمان به وحدانیت آفریدگار و عدالت او، ایمان به روز جزا، برابرى همه مردم در پیشگاه خدا و برترى نداشتن هیچ کس بر دیگرى جز به تقوا و بطلان هر نوع امتیاز خانوادگى، قومى و یا قبیله اى -که سنت عدالت الهى آن را پذیرا نیست- بر پا شده باشد و پیدایش آن نتیجه توجه مجموعه مشترکى از مردم با ایمان به این مبانى و اصول برجسته باشد.

برادرى از این نوع ممکن است دو نتیجه در پى داشته باشد:

۱) جایگزین کردن ملاک نزدیکى به خدا به جاى هم‌خونى. جایى که هیچ قرابت همخونى وجود ندارد مثل این که دو نفر از دو قبیله یا از دو شهر باشند که قرب به مبدا و ایمان آنان به دین اسلام به منزله هم‌خونى باشد. در این نوع قرابت انگیزه اى نهفته است که دو برادر در راه خدا را براى همکارى در راه خدمت به این مبدا آماده مى سازد. چنان که پیدایش این نوع از قرابت روحى و تربیتى هر یک از دو برادر را نسبت به دیگرى - اگر چه میان یکى از آن دو با خویشاوند دیگرش چیزى که منجر به سوء تفاهم و یا عداوتى شود - برکنار دارد. گذشته از این، برادرى میان دو شخص از دو قبیله، باعث دوستى هر یک از ایشان با افراد قبیله دیگر مى گردد. براستى هر یک از آن دو نفر، دیگرى را با انگیزه اخوت اسلامى جدید دوست مى دارد. هر کدام از آنان خویشان نسبى دارند که او را دوست مى دارند و او نیز آنان را دوست مى دارد، آنان نسبت به او فداکارى مى کند و او نیز براى ایشان فداکارى مى کند. میان این خویشاوندان و کسى که با خویشاوندشان رابطه روحى دارد بزودى پیوندى محکم ایجاد مى شود. به این ترتیب، برادرى روحى در ردیف خویشاوندى نسبى قرار مى گیرد. همچنان که خویشاوندى خونى کمک براى قرابت روحى مى گردد.

۲) براستى در این نوع برادرى خصوصیتى است که حکایت از تشابه روحى بین دو شخص دارد، بویژه آن که این برادرى از جانب رسول خدا صلی الله و علیه و آله یعنى آشناترین فرد به اصحاب خود تعیین شده باشد، چه آن که هیچ دو نفرى از اصحاب پیامبر صلی الله و علیه و آله به شباهت هاى روحى خود - به اندازه پیامبر صلی الله و علیه و آله - شناخت ندارد. بدان وسیله است که برادرى عاملى براى کمک به آن دو به نفع اسلام و مسلمانان - به اندازه اخلاص آنان به اصول اسلامى - مى باشد.

پانویس

  1. رمضان در تاریخ، لطف الله صافی گلپایگانی، ص ۹۲.
  2. الطبقات الکبرى، ۱/ ۲/ ۱؛ المواهب اللدنیه، ۱/ ۱۷؛ فتح البارى، ۷/ ۲۱۰؛ سیره حلبى، ۲/ ۹۰؛ بحار الانوار، ۱۹/ ۱۳۰
  3. رمضان در تاریخ، ص ۹۸.
  4. شرح نهج البلاغه ج ۳ ص ۱۴ و ترمذى در صحیح خود جلد ۵ روایت کرده است.
  5. تاریخ بغداد، ج ۱۲ ص ۲۶۸؛ استیعاب، ابن عبدالبر، ج ۲، ص ۴۶۰.
  6. کنزالعمال، ج ۶ ص ۱۵۵.
  7. الطبقات الکبرى، ۱/ ۲/ ۱.

منابع

  • امیرالمؤمنین علیه‌السلام اسوه وحدت، محمدجواد شرى، ص ۱۵۴.
  • سیرت جاودانه/ترجمه‌ الصحیح من سیرة النبی الأعظم‌، جعفر مرتضى عاملى، ترجمه محمد سپهرى‌، ۱۳۸۴.
  • رمضان در تاریخ، لطف الله صافی گلپایگانی.
حضرت محمد (صلی الله علیه و آله)
رحمة للعالمین.jpg
رویدادهای مهم زندگی
حمله اصحاب فیل به مکهسفر پیامبر اکرم به شامازدواج با حضرت خدیجه کبری (س) • گذاشتن سنگ حجرالاسود در جای خویش • مبعثمعراجولادت حضرت فاطمه سلام الله علیهارفتن به شعب ابی طالبعام الحزنسفر به طائفهجرت به مدینهازدواج حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س)غزوه بدرغزوه احدغزوه احزابصلح حدیبیهغزوه خیبرسریه ذات السلاسل فتح مکهغزوه حنینغزوه تبوکغدیر خم
بستگان
امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) •عبدالله بن عبدالمطلب(س) • عبدالمطلبابوطالب(ع) • حمزه بن عبدالمطلب(ع) • عباس بن عبدالمطلبابولهبجعفر طیارآمنه(س) • فاطمه بنت اسد(س) • خدیجه کبری(س) • حضرت زهرا(س) • امام حسن(ع) • امام حسین(ع) • حضرت زینب(س)
اصحاب
سلمان فارسیعمار بن یاسرابوذرمقدادابوسلمه مخزومیزيد بن حارثهعثمان بن مظعونمصعب بن عمیرابوبکرطلحهزبیرعثمان بن عفانعمر بن خطابسعد بن ابی وقاصعبدالله بن مسعوداسعد بن زرارهسعد بن معاذسعد بن عبادهعثمان بن حنیفسهل بن حنیفابو ایوب انصاری حذیفة بن یمانخالد بن سعيدخزیمة بن ثابتعبدالله بن رواحهاویس قرنیعبدالله بن مسعود بلال حبشی
مکان های مرتبط
مکهمدینهغار حراکعبهشعب ابوطالبغدیر خمفدکبقیعغار ثورمسجد قبامسجد النبیمسجد الحرام