الذریعة الی اصول الشریعة (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | ''' | + | '''«الذريعة الى اصول الشريعة»''' تألیف [[سید مرتضی|سيد مرتضى]] (۳۵۵-۴۳۶ ق)، از اولین و مهمترين کتابهای [[شیعه]] در [[اصول فقه|علم اصول]] است. مؤلف در اين كتاب، آراء علمای [[عامه]] در اصول فقه را نقل كرده و به بررسی و نقد آنها پرداخته است. تأثير آراء اصولی سيد مرتضى در نظرات و تأليفات دانشمندان پس از او به خوبى مشهود است. |
{{مشخصات کتاب | {{مشخصات کتاب | ||
| سطر ۱۲: | سطر ۱۲: | ||
|زبان= عربی | |زبان= عربی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد= ۲ |
| − | |عنوان افزوده1= | + | |عنوان افزوده1= تصحیح |
| − | |افزوده1= ابوالقاسم | + | |افزوده1= ابوالقاسم گرجی |
|عنوان افزوده2= | |عنوان افزوده2= | ||
| سطر ۲۶: | سطر ۲۶: | ||
}} | }} | ||
==مؤلف== | ==مؤلف== | ||
| − | + | علی بن حسین بن موسی، مشهور به [[سید مرتضی|سید مرتضی علم الهدی]] (۴۳۶-۳۵۵ ق)، [[فقیه]]، متکلم و ادیب برجسته [[شیعه]] در قرن پنجم هجری است و نسب شریفش با پنج واسطه به [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی بن جعفر]] علیه السلام می رسد. وی نقیب شیعیان در زمان خود بود و از نظر منزلت علمی و اجتماعی در مرتبت والایی قرار داشت. | |
| − | + | او از شاگردان [[شیخ مفید]]، [[حسین بن علی بن حسین بابویه قمی|حسین بن علی بن بابویه]] (برادر [[شیخ صدوق]])، سهل بن احمد دیباجی و ابن جندی بغدادی است. همچنین علمای بزرگی چون [[شیخ طوسی]]، [[ابن براج|قاضی ابن البراج]]، [[محمد بن علی کراجکی|ابوالفتح کراجکی]] و [[سلار دیلمی|سلار بن عبدالعزیز دیلمی]] از شاگردان او هستند. | |
| − | + | سید مرتضی از پیشگامان تألیف منظم و مدون در حوزه [[کلام]] شیعه است و آثار کلامی او از زمان نگارش همواره مورد توجه بوده است. از جمله آثار ارزشمند سید مرتضی علاوه بر «الذریعة الی اصول الشریعة»، می توان به «[[تنزیه الانبیاء (کتاب)|تنزیه الانبیاء]]»، «[[الانتصار (کتاب)|الانتصار]]»، «[[الأمالى سید مرتضى (کتاب)|الأمالی]]»، «جمل العلم و العمل»، «الشافی فی الامامة» و «الفصول المختاره» اشاره کرد. | |
| − | == | + | ==معرفی کتاب== |
| − | + | کتاب «الذریعة الی اصول الشریعة» در [[اصول فقه]] نوشته شده و از جهاتی حائز اهمیت است؛ از جمله اینکه اولین کتاب کامل در [[اصول فقه]] شیعه [[امامیه|امامیه]] است و قبل از تألیف این کتاب، کتاب کاملى در اصول فقه [[شیعه]] - خصوصا با روشى که در این کتاب بکار برده شده - در دست نیست. بنابراین کتاب «الذریعة» را باید مهمترین و قدیمى‌ترین منبع اصول فقه شیعه امامیه دانست. | |
| − | + | [[سید مرتضى]] در این کتاب علاوه بر نظریات بزرگان شیعه، آراء برخى علماى [[اهل سنت]] همچون «[[ابوحنیفه]]» و «[[شافعی|شافعى]]» و امثال آنان را هم نقل کرده است. ایشان در هر مسأله از مسائل علم اصول داراى نظرى متین و وزین است و باید تألیف این کتاب را مبدأ تاریخ استقلال علم اصول امامیه دانست. | |
| − | |||
| − | + | تأثیر آراء سید مرتضى در نظرات دانشمندان پس از او به خوبى در تألیفات آنان مشهود است. «[[العدة فی اصول الفقه (کتاب)|عدة الأصول]]» [[شیخ طوسى]] که یکى از مهمترین منابع و اصول شیعه امامیه است، غالباً نظرات و استدلالهاى سید مرتضى را ذکر کرده و در بیشتر موارد همان تعبیرات را نیز با کمى اختلاف بکار برده است. | |
| − | + | ==محتوای کتاب== | |
| − | + | «الذریعة الی اصول الشریعة» داراى ۱۴ باب است و هر باب نیز مشتمل بر چندین فصل مى‌باشد. [[سید مرتضى]] در این کتاب، در هر مسأله، آراء دانشمندان [[عامه]] را نقل کرده و ادله ایشان را به تفصیل ذکر مى‌کند و در مقام نقد بر آمده و سپس رأی مختار خود را با تحقیقى کافى و کامل اثبات مى‌کند. در برخى موارد نیز نظر بعضى از [[اهل سنت]] را صحیح دانسته و ادله آن را تأیید کرده یا ادله جدیدى براى آن اقامه مى‌کند. | |
| − | + | او تمام مسائل [[علم اصول]] را چنانکه در کتب عامه مطرح است - و شاید به همان ترتیب - طرح کرده و آن طور که شایسته است و مذهب [[امامیه]] اقتضا دارد، درباره آنها بحث و تحقیق نموده و حتى در اطراف مسائلى مثل [[قیاس]] که حجیت آنها برخلاف نظر [[شیعه]] امامیه، به تفصیل سخن رانده و ادله مخالف و مقتضاى مذهب را آنچنان که شایسته بوده بیان کرده است. | |
| − | + | سید مرتضى در این کتاب - چنانکه خود در مقدمه مى‌گوید - مسائل اصول فقه را از مسائل [[اصول دین]] جدا کرده، در حالى که در کتابهاى قبل از آن، مسائل اصول فقه و اصول دین با یکدیگر خلط مى‌شده است. | |
| − | + | برخى آراء سید مرتضى در این کتاب بدین قرار است: | |
| − | + | *سید مرتضى در باب «استعمال لفظ در بیشتر از یک معنى» به جواز قائل است. | |
| + | *یکى از علائم حقیقت را مجرد استعمال مى‌داند. | ||
| + | *کفار را هم مانند مسلمانان به [[فروع دین|فروع]] مکلّف مى‌داند، همان طور که به [[اصول دین|اصول]] مکلفند. | ||
| + | *مقدمه واجب را به قول مطلق واجب مى‌داند. | ||
| + | *تأخیر بیان از وقت حاجت را با وجود مصلحت صحیح مى‌داند. | ||
| + | *قائل به مفهوم براى شرط و غایت نیست. | ||
| + | *تعبّد به [[خبر واحد]] را عقلاً جائز دانسته و شرعاً غیرواقع مى‌داند. | ||
| + | *[[اجماع]] دخولى را [[حجت]] مى‌داند. | ||
| + | *رجوع عامى به مُفتى را به اجماع امت واجب دانسته است. | ||
| + | *اصل در چیزها را [[مباح|اباحه]] مى‌داند. | ||
| + | *[[استصحاب]] حال را حجت نمى‌داند. | ||
| − | + | ==منابع== | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | == | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | * نرم افزار اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | نرم افزار اصول فقه، مرکز | ||
| − | |||
| − | |||
[[رده:منابع اصول فقه]] | [[رده:منابع اصول فقه]] | ||
[[رده:آثار سید مرتضی]] | [[رده:آثار سید مرتضی]] | ||
{{منابع اصول فقه}} | {{منابع اصول فقه}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۶:۱۶
«الذريعة الى اصول الشريعة» تألیف سيد مرتضى (۳۵۵-۴۳۶ ق)، از اولین و مهمترين کتابهای شیعه در علم اصول است. مؤلف در اين كتاب، آراء علمای عامه در اصول فقه را نقل كرده و به بررسی و نقد آنها پرداخته است. تأثير آراء اصولی سيد مرتضى در نظرات و تأليفات دانشمندان پس از او به خوبى مشهود است.
 | |
| نویسنده | سيد مرتضى علم الهدى |
| موضوع | اصول فقه شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۲ |
| تصحیح | ابوالقاسم گرجی |
|
| |
محتویات
مؤلف
علی بن حسین بن موسی، مشهور به سید مرتضی علم الهدی (۴۳۶-۳۵۵ ق)، فقیه، متکلم و ادیب برجسته شیعه در قرن پنجم هجری است و نسب شریفش با پنج واسطه به امام موسی بن جعفر علیه السلام می رسد. وی نقیب شیعیان در زمان خود بود و از نظر منزلت علمی و اجتماعی در مرتبت والایی قرار داشت.
او از شاگردان شیخ مفید، حسین بن علی بن بابویه (برادر شیخ صدوق)، سهل بن احمد دیباجی و ابن جندی بغدادی است. همچنین علمای بزرگی چون شیخ طوسی، قاضی ابن البراج، ابوالفتح کراجکی و سلار بن عبدالعزیز دیلمی از شاگردان او هستند.
سید مرتضی از پیشگامان تألیف منظم و مدون در حوزه کلام شیعه است و آثار کلامی او از زمان نگارش همواره مورد توجه بوده است. از جمله آثار ارزشمند سید مرتضی علاوه بر «الذریعة الی اصول الشریعة»، می توان به «تنزیه الانبیاء»، «الانتصار»، «الأمالی»، «جمل العلم و العمل»، «الشافی فی الامامة» و «الفصول المختاره» اشاره کرد.
معرفی کتاب
کتاب «الذریعة الی اصول الشریعة» در اصول فقه نوشته شده و از جهاتی حائز اهمیت است؛ از جمله اینکه اولین کتاب کامل در اصول فقه شیعه امامیه است و قبل از تألیف این کتاب، کتاب کاملى در اصول فقه شیعه - خصوصا با روشى که در این کتاب بکار برده شده - در دست نیست. بنابراین کتاب «الذریعة» را باید مهمترین و قدیمى‌ترین منبع اصول فقه شیعه امامیه دانست.
سید مرتضى در این کتاب علاوه بر نظریات بزرگان شیعه، آراء برخى علماى اهل سنت همچون «ابوحنیفه» و «شافعى» و امثال آنان را هم نقل کرده است. ایشان در هر مسأله از مسائل علم اصول داراى نظرى متین و وزین است و باید تألیف این کتاب را مبدأ تاریخ استقلال علم اصول امامیه دانست.
تأثیر آراء سید مرتضى در نظرات دانشمندان پس از او به خوبى در تألیفات آنان مشهود است. «عدة الأصول» شیخ طوسى که یکى از مهمترین منابع و اصول شیعه امامیه است، غالباً نظرات و استدلالهاى سید مرتضى را ذکر کرده و در بیشتر موارد همان تعبیرات را نیز با کمى اختلاف بکار برده است.
محتوای کتاب
«الذریعة الی اصول الشریعة» داراى ۱۴ باب است و هر باب نیز مشتمل بر چندین فصل مى‌باشد. سید مرتضى در این کتاب، در هر مسأله، آراء دانشمندان عامه را نقل کرده و ادله ایشان را به تفصیل ذکر مى‌کند و در مقام نقد بر آمده و سپس رأی مختار خود را با تحقیقى کافى و کامل اثبات مى‌کند. در برخى موارد نیز نظر بعضى از اهل سنت را صحیح دانسته و ادله آن را تأیید کرده یا ادله جدیدى براى آن اقامه مى‌کند.
او تمام مسائل علم اصول را چنانکه در کتب عامه مطرح است - و شاید به همان ترتیب - طرح کرده و آن طور که شایسته است و مذهب امامیه اقتضا دارد، درباره آنها بحث و تحقیق نموده و حتى در اطراف مسائلى مثل قیاس که حجیت آنها برخلاف نظر شیعه امامیه، به تفصیل سخن رانده و ادله مخالف و مقتضاى مذهب را آنچنان که شایسته بوده بیان کرده است.
سید مرتضى در این کتاب - چنانکه خود در مقدمه مى‌گوید - مسائل اصول فقه را از مسائل اصول دین جدا کرده، در حالى که در کتابهاى قبل از آن، مسائل اصول فقه و اصول دین با یکدیگر خلط مى‌شده است.
برخى آراء سید مرتضى در این کتاب بدین قرار است:
- سید مرتضى در باب «استعمال لفظ در بیشتر از یک معنى» به جواز قائل است.
- یکى از علائم حقیقت را مجرد استعمال مى‌داند.
- کفار را هم مانند مسلمانان به فروع مکلّف مى‌داند، همان طور که به اصول مکلفند.
- مقدمه واجب را به قول مطلق واجب مى‌داند.
- تأخیر بیان از وقت حاجت را با وجود مصلحت صحیح مى‌داند.
- قائل به مفهوم براى شرط و غایت نیست.
- تعبّد به خبر واحد را عقلاً جائز دانسته و شرعاً غیرواقع مى‌داند.
- اجماع دخولى را حجت مى‌داند.
- رجوع عامى به مُفتى را به اجماع امت واجب دانسته است.
- اصل در چیزها را اباحه مى‌داند.
- استصحاب حال را حجت نمى‌داند.
منابع
- نرم افزار اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
