دعاهای قرآنی
دعا و نیایش در قرآن و سنت اسلامی نقش اساسی و بنیادین دارد. و قرآن در عین تشویق به دعا خود به بیان بهترین دعاها پرداخته یا با بیان دعاهای انبیاء، اولیاء، ملائک و ... نحوه دعا کردن را به مومنان می آموزد.
محتویات
دعا در فرهنگ قرآنی
خداوند در قرآن بندگانش را امر به دعا می کند و امتثال نکردن این فرمان را معادل رویگردانی کبر آمیز از عبادت دانسته موجب داخل شدن در آتش جهنم می داند :
«وَ قَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ»؛ مرا بخوانید تا اجابت کنم شما را و کسانی که از پرستش و عبادت من کبر می‌ورزند بزودی خوار در دوزخ درمی‌آیند.(سوره غافر، 60)
در جهان‌نگری قرآن، همه موجودات بنده و فرمانبردار خدا هستند و او را تسبیح و ستایش می‌کنند. (سوره مریم، 39 و سوره انبیاء، 91)
بدین ترتیب دعا و نیایش، عبادت و پرستش و تسبیح و ستایش پروردگار از ارکان عالم هستی‌اند. در این میان، انسان رابطه ویژه و منحصر به فردی با خدا دارد.
آیه‌ای در قرآن هست که این ارتباط ویژه را به روشنی نشان می‌دهد: «وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ...»؛ هرگاه بندگان من، از تو درباره من بپرسند، من نزدیکم و دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا بخواند اجابت می‌کنم، پس باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند باشد که راه یابند. (سوره بقره، آیه 186)
این تنها آیه‌ای است که خدا هفت بار به صورت متکلم وحده و بدون بکار بردن ضمیر جمع که شیوه رایجی در زبان قرآن است، با انسان سخن می‌گوید.
دعاهای قرآنی بنابر ساختار کلی قرآن، در سوره یا بخش خاصی از قرآن گرد نیامده‌اند. حضور آنها در قرآن به شکل گسترده و پاره پاره و در متن زندگی و تاریخ است؛ بسان روحی که در سراسر کلام وحی سریان دارد.
برخی ویژگیهای دعاهای قرآن
1. از نظر ظرف وقوع، دعاهای قرآن با عالم قبل از دنیا، عالم برزخ، قیامت، بهشت و دوزخ ارتباط دارند. بنابراین دعاهای قرآن از حیث وقوع دارای کیفیتی فرازمانی‌اند و به دوره خاصی محدود نمی‌شوند؛ گرچه بخش عمده دعاها در بستر دنیا و از زبان پیامبران بیان می‌شود.
2. از این ادعیه بخوبی معلوم می‌شود که از دیدگاه قرآن دعا در همه ادیان حضور دارد و شمول و گستردگی آن بقدری است که می‌توان آن را از ابعاد وجود آدمی شمرد.
در قرآن پیامبرانی چون حضرت ابراهیم، حضرت موسی، حضرت نوح، حضرت زکریا، حضرت سلیمان، حضرت یوسف، حضرت عیسی، حضرت لوط، حضرت صالح و حضرت شعیب دعا می‌خوانند یا خداوند دعاهایی به ایشان آموزش می‌دهد.
اصحاب کهف، همسر فرعون، مؤمنان، خردمندان و سایر مردمان را هم می‌بینیم که به درگاه پروردگار دعا می‌کنند. این حس وجودی دعا، حالت و مقام پیامبران الهی است که حتی در شکوه و جلال نیز دارای همین درک عمیق‌اند و همه چیز را از خدا و به سوی خدا می‌دانند.
3. بیشترین درخواست‌ها در دعاها، درخواست آمرزش و بخشش گناهان و طلب رحمت الهی است.
4. بر دعاهای قرآن اصل توحید که مهمترین رکن اسلام است، حاکم است. همه موجودات حتی شیطان و یا گناهکارانی که با عذاب دوزخ روبرو می‌شوند سر رشته همه امور را در دست خدا می‌بینند و از او درخواست و تمنا می‌کنند.
5. در قرآن فرشتگان و حاملان عرش الهی نیز دعا می‌کنند: "پروردگارا، رحمت و دانش تو بر هر چیز احاطه دارد، کسانی را که توبه کرده و راه تو را دنبال کرده‌اند ببخش و آنها را از عذاب آتش نگاهدار. پروردگارا، آنان را در باغهای جاوید که وعده‌شان داده‌ای با هر که از پدران و همسران و فرزندانشان که به صلاح آمده‌اند، داخل کن زیرا تو ارجمند و حکیمی و آنان را از بدی ها نگاهدار و هر که را در آن روز از بدی ها حفظ کنی رحمتش کرده‌ای و این همان کامیابی بزرگ است." (سوره غافر،9-7)
موضوعات دعاهای قرآنی
به یک اعتبار دعاهای قرآن را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد: ادعیه‌ای که خود کلام وحی آموزش می‌دهد و ادعیه‌ای که بر زبان آفریدگان بیان می‌شود.
برخی موضوعات دعاهای قرآنی عبارتند از:
- استعاذه به خدا
- طلب ملحق شدن به نیکو کاران
- طلب پیروزی بر کافران
- طلب پیشوایی متقین
- تسبیح الهی
- تقاضای داوری و یاری از خداوند
- توبه و طلب آمرزش
- دعا برای پدر و مادر
- دعا برای همسر
- دعا برای فرزندان و نوادگان
- طلب روزی
- طلب نعمت الهی
- شِکوه از گرفتاری
- قبولی اعمال
- طلب مسلمانی واقعی
- نجات از دست ستمگران
- نبودن باستمگران
- نفرین بر بدکاران
- نجات از جهنّم
و ...
متن برخی دعاهای قرآنی
نمونه ای از دعاهای قرآنی:
- «رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ». (سوره بقره: 201)
- « رَبَّنَا لاَ تُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلاَ تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلاَ تُحَمِّلْنَا مَا لاَ طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَآ أَنتَ مَوْلاَنَا فَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ». (سوره بقره: 286)
- «رَبَّنَا لاَتُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِن لَّدُنكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنتَ الْوَهَّابُ». (سوره آل عمران: 8)
- «رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْلَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ». (سوره آل عمران: 16)
- «رَبِّ هَبْ لِي مِن لَّدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاء». (سوره آل عمران: 38)
- «رَبَّنَا آمَنَّا بِمَا أَنزَلَتْ وَاتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ». (سوره آل عمران: 53)
- «ربَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ». (سوره آل عمران: 147)
- «رَّبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِيًا يُنَادِي لِلإِيمَانِ أَنْ آمِنُواْ بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الأبْرَارِ». (سوره آل عمران: 193)
- «رَبَّنَا وَآتِنَا مَا وَعَدتَّنَا عَلَى رُسُلِكَ وَلاَ تُخْزِنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّكَ لاَ تُخْلِفُ الْمِيعَادَ». (سوره آل عمران: 194)
- «رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ». (سوره اعراف: 23)
- «رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَتَوَفَّنَا مُسْلِمِينَ». (سوره اعراف: 126)
- «رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلأَخِي وَأَدْخِلْنَا فِي رَحْمَتِكَ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ». (سوره اعراف: 151)
- «رَبَّنَا آتِنَا مِن لَّدُنكَ رَحْمَةً وَهَيِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا». (سوره كهف: 10)
- «فَهَبْ لِي مِن لَّدُنكَ وَلِيًّا يَرِثُنِي وَيَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا». (سوره مريم: 6)
- «رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي». (سوره طه: 25)
- «رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلاَةِ وَمِن ذُرِّيَّتِي رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاء». (سوره ابراهيم: 40)
- «رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ». (سوره ابراهیم: 41)
- «رَّبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَل لِّي مِن لَّدُنكَ سُلْطَانًا نَّصِيرًا». (سوره اسراء: 80)
- «رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ». (سوره انبياء: 83)
- «رَبِّ لَا تَذَرْنِي فَرْدًا وَأَنتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ». (سوره انبياء: 89)
- «رَّبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَأَنتَ خَيْرُ الرَّاحِمِينَ». (سوره مومنون: 118)
- «رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا كَانَ غَرَامًا». (سوره فرقان: 65)
- «رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا». (سوره فرقان: 74)
- «رَبِّ هَبْ لِي حُكْمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ وَاجْعَل لِّي لِسَانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرِينَ وَاجْعَلْنِي مِن وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعِيمِ وَاغْفِرْ لِأَبِي إِنَّهُ كَانَ مِنَ الضَّالِّينَ وَلَا تُخْزِنِي يَوْمَ يُبْعَثُونَ يَوْمَ لَا يَنفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ». (سوره شعراء: 89)
- «رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَدْخِلْنِي بِرَحْمَتِكَ فِي عِبَادِكَ الصَّالِحِينَ». (سوره نمل: 19)
- «رَبِّ نَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ». (سوره قصص: 21)
- «رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ». (سوره قصص: 24)
- «رَبِّ انصُرْنِي عَلَى الْقَوْمِ الْمُفْسِدِينَ».(سوره عنكبوت: 30)
- «رَبِّ هَبْ لِي مِنَ الصَّالِحِينَ». (سوره صافات: 100)
- « رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَّحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ». (سوره غافر: 7)
- «رَبَّنَا وَأَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدتَّهُم وَمَن صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ». (سوره غافر: 8)
- «رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذَابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ». (سوره دخان: 12)
- «فَدَعَا رَبَّهُ أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانتَصِرْ». (سوره قمر: 10)
- «رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِّلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ». (سوره حشر: 10)
- «رَّبَّنَا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنَا وَإِلَيْكَ أَنَبْنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ». (سوره ممتحنه: 4)
- «رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلَّذِينَ كَفَرُوا وَاغْفِرْ لَنَا رَبَّنَا إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ». (سوره ممتحنه: 5)
- «رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِمَن دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِنًا وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَلَا تَزِدِ الظَّالِمِينَ إِلَّا تَبَارًا». (سوره نوح: 28)
منابع
- شهاب الدین عباسی، «نجواهای توحیدی، تأملی بر نیایش های قرآن»، نشریه اطلاع رسانی و کتابداری «اخبار ادیان»، آبان 1382، شماره4. (26 شهریور 1391)
- حسین واثقی، دعاهای قرآنی، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، قم، 1377، در دسترس در سایت حوزه
پیوند
