تفسیر فرات کوفی (کتاب)
 | |
| نویسنده | فرات کوفی |
| موضوع | تفاسیر شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقیق | محمد الكاظم |
|
| |
«تفسیر فرات کوفی» تألیف فرات بن ابراهیم کوفی (م، ۳۵۲ ق)، از «تفاسیر روایی» شیعه در قرن ۴ قمری و به زبان عربی است. بیشتر روایات نقل شده در این تفسیر، ناظر به مقام والاى اهل بیت (علیهم‌السلام) می‌باشد.
مؤلف
ابوالقاسم فرات بن ابراهیم کوفى (م، ۳۵۲ ق) از محدّثان و مفسران بزرگ شیعه در عصر غیبت صغری بود. او در عصر ثقة الاسلام شیخ کلینى و ابن عقده مى زیسته و زادگاه وى کوفه بوده که در آن عصر مرکز دانش و نقل حدیث و ثقل دانشمندان بشمار مى رفته است.
با نگاهى به زندگى و مشایخ و اساتید حدیثى وى روشن مى گردد که وى زیدى مذهب بوده است؛ گرچه روایاتى از امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام نقل مى کند. همچنان که بسیارى از روایات شیخ صدوق به فرات مى رسد ولذا احتمال داده شده که وى شیعه اثنی عشرى باشد، اما در آغاز زیدى بوده است. در هر حال، با این که این کتاب عمدتاً در فضایل اهل بیت علیهم السلام گردآورى شده، اما نکته اى دال بر دوازده امامى بودنش یافت نشده است.
معرفی اجمالی
تفسیر فرات را مقداد بن على حجازى مدنى از عبدالرحمن بن محمد حسینى (یا حسنى) از فرات نقل کرده است. مشکل حذف اسانید کتاب و ذکر آن در برخى نسخ، از معضلات تصحیح آن به شمار می رود، به حدى که می بایست دو کتاب به نام تفسیر فرات پنداشت، یکى اصل کتاب با اسانید و راویان، و دیگرى گزیده‌اى از تفسیر!
این تفسیر به عللی، کمتر در مجامع روایى و تفسیرى امامیه مطرح بوده است و تا قبل از مرحوم علامه مجلسى در کتاب بحار الانوار، چندان اعتنایى به این تفسیر نبود. حاکم حسکانى مولف کتاب «شواهد التنزیل» تنها کسى است که فراوان از تفسیر فرات نقل می کند.
غیر از مرحوم مجلسى، شیخ حر عاملى در «وسایل الشیعة»، شیخ صدوق در «علل الشرایع» و «عیون اخبار الرضا» و «فضایل الاشهر الثلاثة» و «کمال الدین» و «معانى الاخبار»، سید عبدالکریم بن طاووس در «فرحة الغرى»، قطب الدین راوندى در «قصص الانبیاء» و سید بن طاووس در «مهج الدعوات» و «الیقین»، از فرات بن ابراهیم کوفى و یا تفسیرش نقل می کنند.
محتوای تفسیر
«تفسیر فرات» با مقدمه‌ى کوتاهى از مؤلف آغاز می شود، سپس با جمله‌ى «اما بعد هذا تفسیر آیات القرآن مروى عن الأئمة علیهم السلام» به ۹ روایت در معرفى قرآن می پردازد. طبق ترقیم مصحح محترم کتاب، تفسیر فرات داراى ۷۷۷ روایت می باشد. کتاب (با اندکى آشفتگى) به ترتیب فعلى سوره‌ها تنظیم شده است، بدون اینکه در تفسیر آیات ترتیبى رعایت شده باشد. برخى از سوره‌ها هم تفسیر نشده‌اند، یعنی سوره های: الدخان، التغابن، نوح، المزمل، الإنفطار، البروج، الطارق، الاعلى، العلق، القارعة، الهمزة، الفیل، قریش، الماعون و المسد.
اکثر روایات نقل شده در این تفسیر، ناظر به مقام والاى اهل بیت (علیهم السلام) می باشد و در این میان، «ولایت» حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) بیش از دیگران مورد توجه قرار گرفته است. البته این اهتمام بیشتر به پنج تن آل عبا منعطف است و با توجه به گرایش احتمالى مولف به زیدیه، تا امام سجاد (علیه السلام) نیز کاملا مشهود است ولى در مورد سایر امامان (علیهم السلام) حجم روایات بسیار اندک می نماید.
تصحیح و ترجمه کتاب
«تفسیر فرات» چندین بار با تصحیحات مختلف به طبع رسیده است: یکی با تصحیح محمد الکاظم، وزارت ارشاد اسلامى، تهران ۱۳۶۹ ش، در ۷۲۰ صفحه؛ و دیگری: با تصحیح محمدعلى اردوبادى، مطبعه‌ى حیدریه، نجف اشرف ۱۳۵۴ ش، در ۲۲۴ صفحه.
بر این تفسیر ترجمه هایی نیز نوشته شده است، از جمله: ترجمه‌ى فارسی: حکیمه حاجی علی‌اکبر و معصومه آعبدالله؛ و ترجمه‌ى اردو: مولانا ملک محمد شریف (م، ۱۹۸۳ م)، مکتبة السجاد، ملتان پاکستان ۱۳۹۸ ق.
منابع
- محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، صفحه ۴۹۵-۴۹۶.
- نرم افزار جامع التفاسیر نور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
