حزب (از تقسیمات قرآن)
در تقسیمات قرآن کریم، هر «جزء» از این کتاب شریف را به ۴ قسمت تقسیم کرده و هر قسمت را یک «حزب» نامیده اند. با این تقسیم بندی، قرآن داری ۱۲۰ حزب می شود.
حزب در لغت
«حزب» را در لغت به معناى «طایفه، دسته و گروه» دانسته‌اند: «حزب مرد، یعنى اصحابش ... و نیز حزب به معناى طایفه است.»[۱] همچنین در معناى لغوى حزب آورده‌اند: «بهره و نصیب».[۲] «گفته مى‌شود: حزبم را از مال به من بده، یعنى بهره و نصیبم را.»[۳]
حزب در اصطلاح قرآنى
حزب در اصطلاح علوم قرآنى به بخش معینى از قرآن اطلاق مى شود. در برخى تقسیم بندى ها، هر «جزء» را به ۴ قسمت تقسیم کرده و هر قسمت را یک حزب نامیده اند. با این تقسیم بندی، قرآن داری ۱۲۰ حزب می شود.[۴]
گاهی نیز کل قرآن را به بخشهای معینی، تقسیم می کنند مثل تقسیمات هفت تایی که در برخی روایات به آن اشاره شده؛ چنانچه سخاوى آورده است: «به اصحاب رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله و سلم) گفتیم: برایمان روایت کرده اند که پیامبر حزبى از قرآن به ذهنش خطور کرد. شما چگونه قرآن را حزب بندى مى کنید؟ گفتند: ما قرآن را به ۳ سوره، ۵ سوره، ۷ سوره، ۹ سوره، ۱۱ سوره، ۱۳ سوره و حزب مفصل که از "سوره ق" تا آخر قرآن است، حزب‌بندى مى‌کنیم.»[۵]
در این تقسیم بندى اگر سوره فاتحه را جزء این تقسیم ندانیم و اگر ترتیب سور را با ترتیب فعلى یکى بدانیم،[۶] احزاب هفتگانه چنین تقسیم بندى مى‌شدند:
- حزب اول: سه سوره، شامل سوره بقره، سوره آل عمران و سوره نساء
- حزب دوم: پنج سوره، شامل سوره مائده، سوره انعام، سوره اعراف، سوره انفال و سوره توبه
- حزب سوم: هفت سوره، شامل سوره یونس، سوره هود، سوره یوسف، سوره رعد، سوره ابراهیم، سوره حجر و سوره نحل
- حزب چهارم: نه سوره، شامل سوره اسراء، سوره كهف، سوره مریم، سوره طه، سوره انبیاء، سوره حج، سوره مؤمنون، سوره نور و سوره فرقان
- حزب پنجم: یازده سوره، شامل سوره شعراء، سوره نمل، سوره قصص، سوره عنكبوت، سوره روم، سوره لقمان، سوره سجده، سوره احزاب، سوره سبا، سوره فاطر و سوره یس
- حزب ششم: سیزده سوره، شامل سوره صافات، سوره ص، سوره زمر، سوره غافر، سوره فصلت، سوره شوری، سوره زخرف، سوره دخان، سوره جاثیه، سوره احقاف، سوره محمد، سوره فتح و سوره حجرات
- حزب هفتم: (حزب مفصَّل)، از سوره ق تا آخر قرآن.[۷]
در برخی روایات نیز به «حزب» به معنای اصطلاحی اشاره است، از جمله مالک بن انس در موطأ آورده است: «... عمر بن خطاب گفت: هر کس در شب حزبش را از دست داد، اگر آن را از هنگام زوال خورشید تا نماز ظهر بخواند، گویا آن حزب را از دست نداده است.»[۸]
در سنن ابى داود، مطلب پیش به این شکل آمده است: «... شنیدم عمر بن خطاب مى گوید: رسول خدا [صلى اللّه علیه و آله] فرمود: هر کس بدون این که حزبش را یا مقدارى از آن را خوانده باشد بخوابد و آن را بین نماز صبح و نماز ظهر بخواند، به نام او ثبت خواهد شد و گویى که آن را در شب خوانده است.»[۹]
پانویس
- ↑ مختار الصحاح، ص ۱۲۹: «حزب الرجل: أصحابه ... و الحزب أیضا الطائفة»
- ↑ تهذیب اللغة، ج ۴، ص ۲۱۷؛ لسان العرب، ج ۳، ص ۱۴۸؛ المعجم الوسیط، ص ۱۷۰؛ المصباح المنیر، ص ۱۳۳.
- ↑ لسان العرب، ج ۳، ص ۱۴۸: «النصیب. یقال أعطنى حزبى من المال أى حظّى و نصیبى»
- ↑ آشنایى با علوم قرآنى(حلبى)، ص: ۱۱۳
- ↑ جمال القراء، ج ۱، ص ۳۱۴: «فقلنا لاصحاب رسول اللّه (صلى اللّه علیه [و آله] و سلم) انه قد حدثنا طرأ علیه حزبه من القرآن فکیف تحزّبون القرآن؟ فقالوا: نحزّبه ثلاث سور و خمس سور و سبع سور و تسع سور و احدى عشرة سورة و ثلاث عشرة سورة و حزب المفصل فیما بین قاف و أسفل.»
- ↑ البته بعید نیست چنین هم بوده باشد و از این‌رو، این حدیث، تأییدى است بر این که سوره‌ها در زمان رسول اکرم (صلى اللّه علیه و آله) ترتیب خاصى داشته اند و به احتمال قوى، ترتیب ایشان همین ترتیب فعلى بوده است. علاوه بر این، تأییدى است براین که قرآن کریم در زمان رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله) به صورت یک مجموعه بوده است و نه اوراق پراکنده.
- ↑ ابن‌حنبل، ج۴، ص۹؛ ابن‌ماجه، ج۱، ص۴۲۷ـ۴۲۸؛ زرکشی، ج۱، ص۲۴۷ـ۲۴۸.
- ↑ الموطأ، ج ۱، ص ۲۰۰: «حدثنى یحیى عن مالک، عن داود بن الحصین، عن الاعرج، عن عبد الرّحمن بن عبد القارى؛ انّ عمر بن الخطاب قال: من فاته حزبه من اللیل، فقرأه حین تزول الشمس إلى صلاة الظهر، فإنّه لم یفته، أو کأنّه أدرکه.»
- ↑ سنن ابى داود، جزء ۲، ص ۳۴: «... سمعت عمر بن الخطاب یقول: قال رسول اللّه صلى اللّه علیه [و آله] و سلم: من نام عن حزبه أو عن شى‌ء منه فقرأه ما بین صلاة الفجر و صلاة الظّهر کتب له کأنّما قرأه من اللیل.»
منابع
- تقسیمات قرآنى و سور مکى و مدنى، حمید رضا مستفید و کریم دولتى، وزارت ارشاد، تهران، ۱۳۸۴.
- فرهنگ اصطلاحات قرآنى, محمد یوسف حریرى، قم، چاپ دوم، ۱۳۸۴.
- آشنایى با علوم قرآنى، على اصغر حلبى، تهران، ۱۳۷۴.
مطالب مرتبط
