ماه رجب

«ماه رجب» هفتمین ماه از ماه‌های قمری، ماهی بسیار شریف و با فضیلت و از ماه‌های حرام است. به ماه رجب «رجب الأصب» یعنی ماه ریزش رحمت خداوند بر مردم نیز می‌‌گویند. در ماه رجب دعاها و اعمال خاصی وارد است که مهمترین آن‌ها اعمال ام‌داوود و برنامه اعتکاف است.

رجب ۱۴۴۶ در تقویم ایران
شنبه		۳	۱۰	۱۷	۲۴
یک‌شنبه		۴	۱۱	۱۸	۲۵
دوشنبه		۵	۱۲	۱۹	۲۶
سه‌شنبه		۶	۱۳	۲۰	۲۷
چهارشنبه		۷	۱۴	۲۱	۲۸
پنج‌شنبه	۱	۸	۱۵	۲۲	۲۹
جمعه	۲	۹	۱۶	۲۳	۳۰
دانشنامه تقویم

وقایع ماه رجب

حوادث تاریخی و مذهبی بسیاری در ماه رجب روی داده است که در زیر به آن اشاره می‌‌شود:

• ولادت امام باقر علیه السلام/ ۱ رجب ۵۷ ه.ق
• وقوع غزوه تبوک/ ۱ رجب ۹ ه.ق
• شهادت امام هادی علیه السلام/ ۳ رجب ۲۵۴ ه.ق
• وقوع جنگ یرموک/ ۵ رجب ۱۵ ه.ق
• ولادت امام جواد علیه السلام/ ۱۰ رجب ۱۹۵ ه.ق
• ولادت امام علی علیه السلام/ ۱۳ رجب ۳۰ عام الفیل
• وفات حضرت زینب علیهاالسلام/ ۱۵ رجب ۶۲ ه.ق
• تغییر قبله مسلمانان از مسجدالاقصی به سمت مسجدالحرام (کعبه)/ ۱۵ رجب ۲ ه.ق
• وفات ابراهیم پسر حضرت محمد صلی الله علیه وآله/ ۱۸ رجب ۱۰ ه.ق
• شهادت امام کاظم علیه السلام/ ۲۵ رجب ۱۸۳
• وفات حضرت ابوطالب علیه السلام/ ۲۶ رجب
• مبعث حضرت محمد صلی الله علیه و آله/ ۲۷ رجب ۴۰ عام الفیل
• حرکت امام حسین علیه السلام از مدینه به مکه/ ۲۸ رجب ۶۰ ه.ق
• وفات محمد بن ادریس شافعی/ ۳۰ رجب ۲۰۴ ه.ق

فضیلت ماه رجب

ماه رجب شرافت زیادی دارد و در فضیلت آن‌ روایات بسیاری وارد شده است. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: «ماه رجب برای امت من ماه "استغفار" است. رجب ماه خدا و ماه شعبان ماه من و ماه رمضان ماه امت من است. کسی که یک روز از ماه رجب را روزه گیرد، مستوجب خشنودی خداوند گردد، غضب الهی از او دور می‌‌گردد و دری از درهای جهنم به روی او بسته می‌‌شود».

براى روزه ماه رجب فضیلت بسیار وارد شده است و روایت شده که اگر شخصی قادر بر آن نباشد، هر روز صد مرتبه این تسبیحات را بخواند تا ثواب روزه آن را دریابد: «سُبْحَانَ الْإِلَهِ الْجَلِیلِ سُبْحَانَ مَنْ لایَنْبَغِى التَّسْبِیحُ إِلا لَهُ سُبْحَانَ الْأَعَزِّ الْأَکرَمِ سُبْحَانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزََّ وَ هُوَ لَهُ أَهْلٌ».

از حضرت موسى بن جعفر علیهماالسلام روایت شده است: «هر کس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد، آتش جهنم یک سال از او دور شود و هر کس سه روز از آن را روزه بگیرد بهشت بر او واجب می‌گردد. و همچنین فرمود که: رجب نام نهری است در بهشت که از عسل شیرین‌‌تر و از شیر سفیدتر است و هر کس یک روز در این ماه روزه دارد، از آن نهر آب می‌نوشد».

ابن بابویه از سالم روایت کرده است که گفت: «در اواخر ماه رجب که چند روز از آن مانده بود، خدمت امام صادق علیه‌السلام رسیدم. وقتی نظر مبارک آن حضرت بر من افتاد فرمود که آیا در این ماه روزه گرفته اى؟ گفتم: نه اى فرزند رسول خدا. فرمود: آن قدر ثواب از تو فوت شده است که قدر آن را به غیر از خدا کسى نمى‌ داند، به درستى که این ماهى است که خدا آن را بر ماه‌هاى دیگر فضیلت داده و حرمت آن را عظیم نموده و گرامی داشتن روزه‌ دار را در این ماه بر خود واجب گردانیده است. پس گفتم: یابن رسول الله اگر در باقیمانده این ماه روزه بدارم آیا به بعضى از ثواب روزه داران آن نائل مى‌ گردم؟ فرمود: اى سالم هر کس یک روز از آخر این ماه را روزه بدارد خدا او را ایمن گرداند از شدت سکرات مرگ و از هول بعد از مرگ و از عذاب قبر و هر کس دو روز از آخر این ماه را روزه بگیرد از صراط به آسانى بگذرد و هر کس سه روز از آخر این ماه را روزه بگیرد، ایمن گردد از ترس بزرگ روز قیامت و از شدت‌‌ها و هول‌‌هاى آن روز و برائت از آتش جهنم به او عطا کنند».

از امام صادق علیه‌السلام روایت است که حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود که: ماه رجب، ماه استغفار امت من است پس در این ماه بسیار طلب آمرزش کنید که خدا آمرزنده و مهربان است و رجب را "أصَب" مى‌ گویند زیرا که رحمت خدا در این ماه بر امت من بسیار ریخته مى‌ شود پس بسیار بگوئید: «أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَةَ».

اعمال ماه رجب

اعمال مشترک ماه رجب

این‌ها اعمالی است که انجام دادن آن‌ها متعلق به همه ماه رجب است و اختصاصى به روز معینی ندارد و آن چند مورد است:

• در تمام ایام ماه رجب دعای ذیل را که روایت شده امام زین العابدین علیه‌السلام در حجر در غره خواندند، خوانده شود: «یَا مَنْ یَمْلِک حَوَائِجَ السَّائِلِینَ وَ یَعْلَمُ ضَمِیرَ الصَّامِتِینَ لِکلِّ مَسْأَلَةٍ مِنْک سَمْعٌ حَاضِرٌ وَ جَوَابٌ عَتِیدٌ اللَّهُمَّ وَ مَوَاعِیدُک الصَّادِقَةُ وَ أَیَادِیک الْفَاضِلَةُ وَ رَحْمَتُک الْوَاسِعَةُ فَأَسْأَلُک أَنْ تُصَلِّىَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْضِىَ حَوَائِجِى لِلدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ إِنَّک عَلَى کلِّ شَىْءٍ قَدِیرٌ».
• دعایی را که از امام صادق علیه‌السلام روایت شده، خوانده شود: «خَابَ الْوَافِدُونَ عَلَى غَیْرِک وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِلا لَک وَ ضَاعَ الْمُلِمُّونَ إِلا بِک وَ أَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ إِلا مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَک بَابُک مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبِینَ وَ خَیْرُک مَبْذُولٌ لِلطَّالِبِینَ وَ فَضْلُک مُبَاحٌ لِلسَّائِلِینَ وَ نَیْلُک مُتَاحٌ لِلْآمِلِینَ وَ رِزْقُک مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصَاک وَ حِلْمُک مُعْتَرِضٌ لِمَنْ نَاوَاک عَادَتُک الْإِحْسَانُ إِلَى الْمُسِیئِینَ وَ سَبِیلُک الْإِبْقَاءُ عَلَى الْمُعْتَدِینَ اللَّهُمَّ فَاهْدِنِى هُدَى الْمُهْتَدِینَ وَارْزُقْنِى اجْتِهَادَ الْمُجْتَهِدِینَ وَلا تَجْعَلْنِى مِنَ الْغَافِلِینَ الْمُبْعَدِینَ وَاغْفِرْلِى یَوْمَ الدِّینِ».
• همچنین از امام صادق علیه‌السلام روایت شده که در ماه رجب این دعا خوانده شود: «اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُک صَبْرَ الشَّاکرِینَ لَک وَ عَمَلَ الْخَائِفِینَ مِنْک وَ یَقِینَ الْعَابِدِینَ لَک اللَّهُمَّ أَنْتَ الْعَلِىُّ الْعَظِیمُ وَ أَنَا عَبْدُک الْبَائِسُ الْفَقِیرُ أَنْتَ الْغَنِىُّ الْحَمِیدُ وَ أَنَا الْعَبْدُ الذَّلِیلُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ امْنُنْ بِغِنَاک عَلَى فَقْرِى وَ بِحِلْمِک عَلَى جَهْلِى وَ بِقُوَّتِک عَلَى ضَعْفِى یَا قَوِىُّ یَا عَزِیزُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ وَاکفِنِى مَا أَهَمَّنِى مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ».
• از حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله روایت شده که هر کس در ماه رجب صد مرتبه بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِى لا إِلَهَ إِلا هُوَ وَحْدَهُ لاشَرِیک لَهُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ» و آن را به صدقه ختم فرماید، حق تعالى براى او به رحمت و مغفرت دهد و کسى که چهارصد مرتبه بگوید بنویسد براى او اجر صد شهید عطا فرماید.
• از نبی مکرم اسلام روایت است: کسى که در ماه رجب هزار مرتبه "لا إِلَهَ إِلا اللهُ" بگوید خداوند عزوجل براى او صد هزار حسنه عطا کند و براى او صد شهر در بهشت بنا فرماید.
• روایت است کسى که در رجب در صبح هفتاد مرتبه و در شب نیز هفتاد مرتبه بگوید: "أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ" و پس از اتمام ذکر، دست‌‌ها را بلند کند و بگوید: "اللَّهُمَّ اغْفِرْلِى وَ تُبْ عَلَىَّ" اگر در ماه رجب بمیرد خدا از او راضى باشد و به برکت ماه رجب، آتش او را مس نکند.
• در کل این ماه هزار مرتبه ذکر: "أَسْتَغْفِرُاللهَ ذَاالْجَلالِ وَالْإِکرَامِ مِنْ جَمِیعِ الذُّنُوبِ وَالْآثَامِ" گفته شود؛ تا خداوند رحمان او را بیامرزد.
• سید بن طاووس در اقبال از حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله فضیلت بسیاری براى خواندن سوره قل هو الله أحد نقل کرده است که ده هزار مرتبه یا هزار مرتبه یا صد مرتبه در این ماه تلاوت شود و نیز روایت کرده که هر کس در روز جمعه ماه رجب صد مرتبه سوره قل هو الله أحد را بخواند براى او در قیامت نورى شود که او را به بهشت بکشاند.
• سید بن طاووس از حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله روایت کرده که: هر کس در روز جمعه ماه رجب، مابین نماز ظهر و عصر چهار رکعت نماز بگزارد و در هر رکعت سوره حمد یک مرتبه و آیة الکرسی هفت مرتبه و قل هو الله أحد پنج مرتبه بخواند و سپس ده مرتبه بگوید: "أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذِى لا إِلَهَ إِلا هُوَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَةَ" حق تعالى براى او از روزى که این نماز را گزارده تا روزى که بمیرد هر روز هزار حسنه به او عطا فرماید و او را به هر آیه‌‌ای که خوانده شهرى در بهشت از یاقوت سرخ و به هر حرفى قصرى در بهشت از دُرّ سفید دهد و تزویج فرماید او را حورالعین و از او راضى شود.
• سه روز از این ماه را که پنجشنبه و جمعه و شنبه باشد روزه گرفته شود، زیرا که روایت شده هر کس در یکى از ماه‌‌هاى حرام، این سه روز را روزه بدارد حق تعالى براى او ثواب نهصد سال عبادت بنویسد.
• از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده است که: هر کس در یک شب از شب‌‌هاى ماه رجب ده رکعت نماز به این نحو که در هر رکعت حمد و قل یا ایها الکافرون یک مرتبه و توحید سه مرتبه بخواند، خداوند گناهان او را می‌‌آمرزد.

اعمال شب و روز اول ماه رجب

شب اول ماه رجب:

این شب، شب شریفى است و در آن چند عمل وارد شده است:

• وقتی هلال ماه دیده شد فرد بگوید: «اللَّهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَیْنَا بِالْأَمْنِ وَالْإِیمَانِ وَالسَّلامَةِ وَالْإِسْلامِ رَبِّى وَ رَبُّک اللهُ عَزَّوَجَلَّ» و از حضرت رسول صلى الله علیه و آله منقول است که چون هلال رجب را مى ‌دید، مى ‌گفت: «اللَّهُمَّ بَارِک لَنَا فِى رَجَبٍ وَ شَعْبَانَ وَ بَلِّغْنَا شَهْرَ رَمَضَانَ وَ أَعِنَّا عَلَى الصِّیَامِ وَالْقِیَامِ وَ حِفْظِ اللِّسَانِ وَ غَضِّ الْبَصَرِ وَلاتَجْعَلْ حَظَّنَا مِنْهُ الْجُوعَ وَالْعَطَشَ».
• غسل: حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرموده‌اند: هر کس ماه رجب را درک کند و اول و وسط و آخر آن ماه را غسل نماید، از گناهان خود پاک می‌‌شود مانند روزى که از مادر متولد شده است.
• زیارت امام حسین علیه‌السلام.
• بعد از نماز مغرب بیست رکعت یعنی ۱۰ تا دو رکعتی نماز گزارده شود تا خود، اهل، مال و اولادش محفوظ بماند و از عذاب قبر در پناه باشد.
• بعد از نماز عشاء دو رکعت نماز گزارده شود بدین نحو: در رکعت اول حمد و ألم نشرح یک مرتبه و توحید سه مرتبه و در رکعت دوم حمد و ألم نشرح و توحید و معوذتین خوانده شود و پس از سلام، سى مرتبه "لا إلهَ إلا اللهُ" بگوید و سى مرتبه صلوات بفرستد تا حق تعالى گناهان او را بیامرزد مانند روزى که از مادر متولد شده است.

روز اول ماه رجب:

این روز، روز شریفى است و برای آن چند عمل ذکر شده است:

• روزه: روایت شده که حضرت نوح علیه‌السلام در این روز به کشتى سوار شد و به کسانى که همراه او بودند، امر فرمود: روزه بگیرند که هر کس این روز را روزه بگیرد، آتش جهنم یک سال از او دور شود.
• غسل.
• زیارت امام حسین علیه‌السلام؛ از امام جعفر صادق علیه‌السلام روایت شده است که: هر کس امام حسین علیه‌السلام را در روز اول رجب زیارت کند، خداوند او را بیامرزد. البته شایان ذکر است که زیارت از راه دور هم مورد قبول است ان شاءالله.

شب جمعه اول ماه

اولین پنجشنبه و شب جمعه ماه رجب را «لیلة‌ الرغائب»؛ یعنی «شب عطا و بخشش بسیار» یا «شب میل و خواسته» می‌نامند. از پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله روايت شده است كه فرمودند: از اولين شب جمعه در ماه رجب غافل نشويد. زيرا شبى است كه فرشتگان آن را «ليلة الرغائب» مى‌ نامند. اين نامگذارى به اين جهت است كه هنگامى كه يك سوم از شب گذشت هيچ فرشته ‌اى در آسمان‌ها و زمين نمى ‌ماند مگر اين كه در كعبه و اطراف آن جمع مى‌ شوند. آنگاه خداوند بطور غير منتظره‌ اى بر آنان وارد شده و مى‌ فرمايد: اى فرشتگانم هر چه مى‌ خواهيد از من درخواست كنيد. فرشتگان عرض مى‌ كنند: حاجت ما اين است كه از روزه ‌داران رجب درگذرى. خداوند مى ‌فرمايد: اين كار را انجام دادم.

سپس رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمودند: كسى كه روز پنجشنبه اول رجب را روزه گرفته و سپس بين نماز مغرب و عشا دوازده ركعت نماز بجا آورده هر دو ركعت به يك سلام و در هر ركعتى سوره فاتحه يك بار، انا انزلناه سه بار و قل هو اللّه احد را دوازده بار خوانده، و هنگامى كه نماز تمام شد، هفتاد بار بر من (با اين الفاظ) صلوات بفرستد: «اللّهمّ صلّ على محمّد النّبىّ الأمىّ و على آله»؛ سپس سجده كرده و در سجده هفتاد بار بگويد: «سبّوح قدّوس ربّ الملائكة و الرّوح»؛ سپس سر خود را بلند كرده و بگويد: «ربّ اغفر و ارحم و تجاوز عمّا تعلّم إنّك أنت العلىّ الأعظم‌». آنگاه بار ديگر به سجده رفته و در سجده همان چيزى را بگويد كه در سجده اول گفت، سپس حاجت خود را از خدا بخواهد، ان شاء اللّه تعالى برآورده مى‌ شود.

سپس رسول خدا فرمودند: قسم به كسى كه جانم در دست اوست، هيچ بنده يا كنيزى - از بندگان و كنيزان خدا - اين نماز را بجا نمى ‌آورد، مگر اين كه خداوند گناهان او را مى‌ بخشد گرچه گناهان او مثل كف دريا و بعدد شن و به وزن كوه ها و بعدد برگ هاى درختان باشد و روز قيامت هفتصد نفر از خويشان خود را كه همگى سزاوار آتش باشند شفاعت مى‌ كند. و در شب اول قبر خداوند ثواب آن را به بهترين صورت، با روى گشاده و خندان و زبان فصيح براى او مى‌ فرستد كه مى‌ گويد: اى محبوب من مژده بده، از هر سختى نجات پيدا كردى. مى ‌پرسد: تو كيستى؟ رويى بهتر از روى تو نديده و بويى به خوشبويى تو مشامم نرسيده. جواب مى‌ دهد: اى محبوب من من ثواب آن نمازى هستم كه در فلان شب، فلان منطقه، فلان ماه و فلان سال بجا آوردى، امشب آمده ‌ام تا حقت را ادا كرده، مونس تنهايى تو بوده و وحشتت را از بين ببرم، و زمانى كه در شيپور دميده شود، در عرصه قيامت بر سرت سايه افكنم و تو هرگز هيچ خيرى را از جانب مولايت از دست نخواهى داد.

اعمال ام داوود

«اعمال ام داوود» از عباداتی است که در ماه رجب در ایّام‌البیضِ (روزهای سیزدهم تا پانزدهم) به‌جا آورده می‌شود. این اعمال را امام صادق (علیه السلام) به ام‌داوود مادر رضاعی‌اش به‌منظور آزادی فرزند او داوود آموزش داده است.

در حدیثی که در آن امام صادق(ع) اعمال ام‌داوود به وی آموزش داده است، درباره اهمیت آن آمده است: خداوند درهای آسمان را برای آن باز می‌کند، فرشتگان به اجابت آن بشارت می‌دهند و پاداشی کمتر از بهشت ندارد.

اعمال ام‌داوود به این شرح است:

• ابتدا باید ایام البیض یعنی سه روز سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم ماه رجب را روزه گرفت؛
• سپس در روز پانزدهم هنگام ظهر غسل کرد و نماز ظهر و عصر را به‌جا آورد، همراه با رکوع و سجود نیکو و در مکان خلوتی که چیزی انسان را مشغول نکند و کسی با او سخن نگوید؛
• پس از پایان نماز، رو به قبله این سوره‌ها را قرائت کرد: صد بار سوره حمد، صد بار سوره اخلاص، ده بار آیة الکرسی، یک بار هریک از سوره‌های انعام، بنی إسرائیل، کهف، لقمان، یس، صافات، سجده، شوری ، دخان، فتح، واقعه، ملک، قلم، انشقاق و سوره‌های بعد از آن تا آخر قرآن؛
• و در آخر دعای استفتاح یا همان دعای ام داوود خوانده می‌شود.

پیوندها

• ویژه نامه ماه رجب
• اعمال ماه رجب