فردوس
«فِرْدَوْس» از واژگان قرآنی به معنای باغى است كه در آن همهگونه میوه و گل و ساير اسباب تمتّع و لذت جمع است و به تعبیری «فردوس»، یکی از نامهای بهشت موعود است. مطابق برخی احادیث، «فردوس» برترین و بالاترین جایگاه بهشت است.
معنای لغوی
"فردوس" -به گفته بعضی- در اصل یک لغت رومی منقول به عربی است؛[۱] و بعضی آن را عربی و بعضی اصل آن را«پردیس» در فارسی می دانند و به معنی "باغ" است، یا باغ مخصوصی که تمام نعمتها و مواهب الهی در آن جمع است و لذا می توان آن را به عنوان "بهشت برین" (بهترین و برترین باغهای بهشت) نامید.[۲]
کلمه "فردوس" در زبان فارسی به معنای بهشت یا باغ سرسبز و دلپذیر است و به مکانی ایدهآل و پر از نعمت و آسایش اشاره دارد. در متون اسلامی، "فردوس" به عنوان بالاترین مرتبه بهشت و جایگاه خاص مؤمنان از آن یاد میشود. در مجمع البیان از زجّاج نقل كرده: فردوس باغى است شامل مزايا و محاسن تمام باغها.[۳]
گروهى گفتهاند فردوس درههایى است كه انواع علفها در آنها میرويد.[۴]
طبرسی خود فرموده: فردوس باغى است كه در آن ميوه، گل و ساير اسباب تمتّع و لذت جمع است.[۵]
زمخشری در «الکشّاف» گفته: «الْفِرْدَوْسُ: هو البستان الواسع الجامع لاصناف الثّمر.»[۶]
در «القاموس المحیط» آن را باغى كه جامع ميوههاى تمام باغات است گفته. قول «اقرب الموارد» نيز قول صاحب قاموس است.[۷]
فردوس در قرآن
اين كلمه دوبار در قرآن آمده است:
- «إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ كانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلا».[۸] (اما کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، باغهای بهشت برین محل پذیرایی آنان خواهد بود.)
- «الَّذينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فيها خالِدُون».[۹] (وارثانى كه بهشت برين را به ارث مىبرند و جاودانه در آن خواهند ماند.)
مراد از ذكر اين كلمه، بيان وسعت نعمتهاى بهشتى است و اينكه تمام وسایل راحتى در آن جمع است، كه فرموده: «وَ فِيها ما تَشْتَهِيهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْيُنُ»[۱۰] (و در آنجا هر چه دلها مىخواهد و چشمها از آن لذت مىبرد آماده است.)
و جمله «جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ» باغهاى بهشت) مثل «جَنَّاتِ النَّعِيمِ»[۱۱] (باغهاى پر نعمت بهشتى) است. چنانكه راغب اصفهانی، «نعیم» را نعمت كثيره معنى كرده؛[۱۲] و نیز مثل: «جَنَّاتِ عَدْنٍ»[۱۳] (باغهاى جاويدان بهشتى) و «جَنَّاتُ الْمَأْوى»[۱۴] است.
در آيه «كانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا»[۱۵] فردوس صفت جنّات و مؤنّث است [۱۶] چنانکه به کلمه "فردوس" هم ضمیر مذکر برمی گردد و هم مؤنث. و مفرد مؤنّث صفت جمع مؤنّث آيد،؛ يعنى: «بهشتهاى واسع و پر نعمت منزل آنهاست.»
فردوس در روایات
از احادیث استفاده میشود که «فردوس» بخشی از بهشت و برترین و بالاترین جایگاه آن است که در این بخش پیامبر اکرم، امامان و برخی پیروان راستین آنان ساکن هستند.
- از حضرت رسول (ص) روایت شده که بهشت را صد درجه است و میان هر درجه با درجه دیگر به مقدار فاصله آسمان است با زمین، بالاترین درجه آن فردوس است که چهار رود بزرگ بهشت از آن مى جوشد و هرگاه از خداوند مسئلت و حاجتى داشتید فردوس را از حضرتش درخواست نمائید.[۱۷]
- از اميرالمؤمنين (ع) روايت است كه هر كه يك شب كامل را به تلاوت قرآن و ركوع و سجود و ذكر خدا بسر برد، خداوند تبارك و تعالى به ملائكه بفرمايد: اى فرشتگانم! بنده ام را بنگريد كه شبى را محض خوشنودى من زنده داشته، او را در فردوس جاى دهيد... .[۱۸]
- امیرالمؤمنین (ع) در وصف بهشت چنین مى فرماید: درجاتى است که هر یک بر دیگرى برترى خاص خود را دارد و جایگاههائى که با یکدیگر متغایرند، نعمتهایش پایان نپذیرد و ساکنان آن هرگز از آن کوچ نکنند، جاویدانند که براى همیشه در عنفوان جوانى در آن زندگی کنند، وطن گزینان که هیچگاه نومیدى نداشته باشند.[۱۹]
- در روایتی از پیامبر اکرم آمده است: «هنگامی که از خداوند متعال تقاضا میکنید، فردوس را تقاضا کنید که وسط بهشت، و قسمت اعلی و برتر آن است و بر فراز آن عرش خدا است و از فردوس نهرهای بهشتی سرچشمه میگیرد.»[۲۰]
- در حدیث دیگری از حضرت علی علیه السّلام چنین میخوانیم: «برای هر چیزی محل اعلایی است و محل اعلای بهشت فردوس است و آن برای محمد و آل محمد است.»[۲۱]
پانویس
- ↑ زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۸، ص۳۹۲.
- ↑ تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج۱۴، ص۲۰۲.
- ↑ طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۷۶۸.
- ↑ فیروزآبادی، قاموس المحیط، ج۲، ص۲۳۶.
- ↑ طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۷۶۸.
- ↑ زمخشری، جارالله، الکشاف، ج۳، ص۱۷۸.
- ↑ فیروزآبادی، مجدالدین، قاموس المحیط، ج۲، ص۲۳۶؛ شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۴، ص۱۳۹.
- ↑ سوره كهف، آیه۱۰۷.
- ↑ سوره مؤمنون، آیه۱۱.
- ↑ سوره زخرف، آیه۷۱.
- ↑ سوره یونس، آیه۹.
- ↑ راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۸۱۵.
- ↑ سوره رعد، آیه۲۳.
- ↑ سوره سجده، آیه۱۹.
- ↑ سوره کهف، آیه۱۰۷.
- ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۷، ص۱۵۹.
- ↑ تفسیر مجمع البیان.
- ↑ بحارالانوار، ج۸ ص۱۸۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۸ ص۱۶۲.
- ↑ پیام قرآن، ناصر مکارم شیرازی، ج ۶، ص ۳۵۱، به نقل از روح المعانی، ج ۱۶، ص ۴۷.
- ↑ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۲۴، ص ۲۶۹.
منابع
- قاموس قرآن، سید علیاکبر قرشی، "فردوس"، ج۵، ص۱۵۸-۱۵۹.
- فرهنگ معارف و معاریف، سید مصطفی حسینی دشتی.
- فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، "فردوس".
- "فرق بهشت فردوس با بهشت معمولی"، سایت پرسمان.
