تفسیر القرآن الکریم (شبر) (کتاب)

نویسنده	سید عبدالله شبر
موضوع	تفاسیر شیعه
زبان	عربی
تعداد جلد	۱
تصحیح	حامد حفنى داود
تفسیر القرآن الکریم(شبر)

«تفسیر القرآن الکریم» یا «تفسیر شُبّر»، تألیف سید عبدالله شُبّر (م، ۱۲۴۲ ق)، دربردارنده تفسیر مختصر تمام سور قرآن کریم است. تفسیر شبّر کوچک‌ترین تفسیر مؤلف است که از دو تفسیر الکبیر (صفوة التفاسیر) و الوسیط (الجوهر الثمین) او تلخیص شده و در یک مجلد به زبان عربى و شیوه روایى مى‌باشد. این تفسیر در عین اختصار، شامل بخشهاى مهمی از مطالب تفسیرى مانند قرائات، روایات، شأن نزول، مباحث لغوى، ادبى و تفسیر قرآن به قرآن است.

مؤلف

سید عبدالله حسینى کاظمى معروف به «شُبّر»، در سال ۱۱۸۸ هجرى قمرى در نجف اشرف دیده به جهان گشود. وی از محضر عالمان بزرگى بهره برده که از آن جمله‌اند: سید علی طباطبایی، میرزا ابوالقاسم قمی، سید محسن أعرجى، شیخ جعفر کاشف ‎الغطاء.

علاقه و پشتکار بسیار در تألیف و تصنیف کتب در زمینه‌هاى مختلف علوم اسلامى سبب گشته بود وى در عصر خود به مجلسى ثانى مشهور شود. سید عبدالله شبر در ۴۳ سالگى مرجعیتى فراگیر یافت.

شبّر به کثرت تألیفات و سرعت در نگارش کتب مشهور است. برخى دیگر از تألیفات ایشان عبارتند از: صفوة التفاسیر، الجوهر الثمین فی تفسیر القرآن المبین، جامع المعارف والاحکام، الأصول الأصلیة، أنیس الزائر، أدب سلوک الدین و الدنیا، البرهان المبین.

آیت‌الله سید عبدالله شبر، در ماه رجب سال ۱۲۴۲ هجرى قمرى وفات نمود و در کاظمین به خاک سپرده شد.

روش تفسیر

سبک این تفسیر بسیار ساده و روان و به شیوه مزجى مى‌باشد؛ پس از ذکر هر آیه توضیح مختصرى در فهم و پیام آیه مى‌آید، از این جهت مى‌توان آن را با تفسیر الجلالین مقایسه کرد. دکتر حامد حفنى مى‌نویسد: در مقایسه این تفسیر با تفسیر جلالین، در ابتداى سوره حمد، از لحاظ لغوى و بیان معانى «الله»، «الرحمن» و «الرحیم»، تفسیر شبّر، از قوت بیشترى برخوردار است. افزون بر اینکه برخى توضیحات تاریخى و علوم قرآنى مفسر بسیار جالب و قابل توجه براى همگان است.

در این تفسیر جمع بین دقت نظر و اداء معنى و ایجاز شده است، براى متخصصین مفید است چون به ایجاز مطالب زیادى را مطرح کرده و با دقت و تأمل مى‌توان به آن رسید و براى مبتدئین مفید است چون با روشى آسان امّا تحلیلى مطالب را عرضه مى‌دارد. در این تفسیر ضمن رعایت جلوه روائى، در شرح و تفسیر آیات، از روش تفسیر قرآن به قرآن نیز بهره برده است (مانند سوره حمد ذیل آیه ۵ و ۷).

ایجاز در بیان مطالب، سبب نشده که مفسر، نظرى به دیدگاهها و اقوال دیگر نداشته باشد و هر از گاهى به ذکر آن مى‌پردازد.

ویژگى‌هاى تفسیر

مؤلف محترم طبق وعده‌اى که در مقدمه تفسیر داده است، از منابع وحى و خاندان نبوت استفاده کرده و تفسیر خود را با علوم آن بزرگواران خصوصا امام على علیه السلام و امام صادق علیه السلام اصالت بخشیده است.

از جمله ویژگى‌هاى بارز تفسیر شبّر، بحث‌هاى لغوی و ادبى مانند نحو، صرف، معانی و... مى‌باشد. ویژگى دیگر این تفسیر، بحث‌هاى علوم قرآنى مانند: مکى و مدنى، اسباب نزول، ناسخ و منسوخ است.

ویژگى منحصربه‌فرد این تفسیر، آوردن قرائت‌هاى گوناگون است که مفسر آن‌ها را به‌صورت پانوشت آورده است؛ ازاین‌رو، بیشتر پاورقى صفحات این تفسیر، به بیان قرائات مختلف اختصاص یافته است و این خدمت بزرگى به دانش تجوید است. البته این تفسیر، بر اساس قرائت حفص از عاصم است.

یکى دیگر از ویژگى‌هاى این تفسیر، مباحث و دیدگاه‌هاى فقهى نویسنده است که در ذیل آیات الأحکام نوشته است.

نسخه‌شناسى

سید عبدالله شبر این تفسیر را در چهارم جمادى الاولى ۱۲۳۹ ه. ق به پایان برده است. این تفسیر نسخه‌هاى خطى متعددی دارد، از جمله نفیس‌ترین آنها دو نسخه اصل به خط مؤلف که بر روى یکى از آنها خط صاحب جواهر نیز درج شده است، که از مخطوطات کتابخانه حفید مؤلف، سید على بن محمد بن على بن حسین بن سید عبد الله شبر مى‌باشد. همچنین سه نسخه در کتابخانه سید نصر الله نقوى در تهران و نسخه عصر مؤلف در کتابخانه آیت الله مرعشى در قم موجود است.

این تفسیر نخستین بار در سال ۱۳۵۲ ق در تهران به تحقیق سید نصر الله تقوى و مقدمه محمد على بامداد طبع گردید، سپس در قاهره و بیروت تجدید چاپ شده است. در این چاپ یک صفحه از قرآن کریم در وسط صفحه و تفسیر در اطراف آن قرار گرفته است و برخى توضیحات لغوى و قرائات نیز در پاورقى آورده شده است.

دکتر حامد حفنى داود استاد ادبیات عرب دانشکده زبان قاهره در سال ۱۳۸۵ قمری، مقدمه‌اى شامل بحثى مختصر در تفسیر و پیدایش مذاهب آن، مشخصات تفسیر شبر، ترجمه و مرتبه علمى ایشان و نسخه شناسى مى‌باشد.

منابع

• ‌دائرة المعارف تشیع، ج ۴ ص ۵۵۲.
• طبقات مفسران شیعه، دکتر عقیقى بخشایشى‌، ج ۴ ص ۶۹.
• دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى، بهاءالدین خرمشاهى‌، ج ۱.

***

تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن:	تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات:	اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:	تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)
روشهای تفسیری قرآن:	ازجهت منابع: عقلی ، روایی، قرآن به قرآن از جهت شکل: ترتیبی، موضوعی
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف:	تفاسیر: همه تفاسیر (بدون تفکیک مذهب) - تفاسیر شیعه - تفاسیر اهل سنت مفسرین: همه مفسرین - مفسرین شیعه - مفسرین سنی