تفسیر شریف لاهیجى (کتاب)
 | |
| نویسنده | بهاالدین محمد بن شیخ علی شریف لاهیجی |
| موضوع | تفاسیر شیعه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 4 |
| مصحح | جلال‌الدين حسيني ارموي "محدث" |
| مصحح: | محمدابراهیم آیتی |
|
| |
«تفسیر شریف لاهیجى» تألیف محمد شریف لاهیجى (م، 1088 ق) است. از نكات بارز این تفسیر، ارائه عقاید شیعه و دفاع از مواردى است كه مورد اختلاف بین شیعه و دیگر مذاهب است.
مؤلف
بهاءالدین محمد بن شیخ على شریف لاهیجى (م، 1088 ق)، دانشمند وارسته قرن یازدهم و معاصر ملا عبدالرزاق لاهیجى صاحب «گوهر مراد» است. وى در خدمت محقق داماد و برخى از استادان بزرگ آن دوران تلمذ كرد.
شریف لاهیجى آثار ارزشمندى در موضوع قرآن و اخلاق و عرفان از خود برجاى گذاشته است، از جمله: محبوب القلوب، رساله فى عالم المثال، تفسیر قرآن.
انگيزه تأليف
شریف لاهیجى خود در مقدمه تفسير مى‌گويد: «غرض اين است كه ترجمه‌اى مختصر و قابل اعتماد بر مبناى مذهب اماميه براى قرآن بنويسم». به تحقيق مراد وى از «ترجمه» در اين مقام، «تفسير» مى‌باشد، زيرا تفسير وى چيزى فراتر از «ترجمه تفسيرآميز» است.
معرفى اجمالى كتاب
این تفسیر ظاهراً در هندوستان به اتمام رسیده و صاحب تفسیر لوامع التنزیل و سواطع التأویل، سید ابوالقاسم رضوى قمى كه ساكن هند بود در تألیف خود از آن بهره جسته است. این اثر مانند بیشتر تفاسیر قرن یازدهم، متأثر از فضاى فرهنگى و از دو ویژگى آن دوران برخوردار است: نخست گرایش به حدیث و دیگرى داشتن صبغه عرفانى.
مفسر در آغاز كتاب مقدمه اى نگاشته و در آن به انگیزه نگارش خود اشاره كرده است. وى هدف از نگارش این كتاب را ارائه تفسیرى ساده و مورد اعتماد در مذهب امامیه براى برادران اهل ایمان مى داند كه اشتغالات و موانع روزگار آنها را از تحصیل علوم محروم كرده و خود را نیازمند به ترجمه قرآنى مى دانند؛ اما در حقیقت این كتاب فراتر از ترجمه است.
تفسیر «شریف لاهیجی» در ۴ جلد قطور، به زبان فارسی، در صدد تفسیر تمامی قرآن می‌باشد. که در بدو تالیف در دو مجلد ارائه شده بود، مجلد اول از ابتدای قرآن تا سوره کهف و مجلد دوم از سوره کهف تا آخر قرآن، می‌باشد. وی تالیف تفسیر را در پتنه (پشا) از بلاد هند در سال ۱۰۸۶ ق. به پایان رسانیده است. البته آقای محدث ارموی احتمال می‌دهند ایشان هنگام تالیف در ایران بوده‌اند.
شیوه تفسیر
مشرب فکری مفسر حکمی و فلسفی بوده، ولی این تفسیر طبق مذاق اهل حدیث و روایت نوشته است. در این تفسیر، همانند تفسیر صافی و کنز الدقائق، تنها به ذکر روایت بسنده نشده است، از این رو در نقل روایات و دیگر مباحث، به برنامه منظمی نیاز داشته تا بر اساس آن، مطالب را ارائه نماید. شرح روایات، رنگ شبه اجتهادی به این تفسیر می‌دهد. تغییر رویکرد مفسر می‌تواند عوامل متفاوتی داشته باشد.
مفسر در ابتدای هر سوره، ایشان بعد از ذکر نام آن، به نقل احادیثی در فضل و مرتبت سوره از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و اهل بیت علیهم السّلام مبادرت می‌ورزد.
سپس چند آیه را ذکر می‌کند، آنگاه به ترجمه فارسی آمیخته با تفسیر بطور اجمال و نه به شکل تحت اللفظی بلکه به عنوان ترجمه مطلوب می‌پردازد، عبارات آن ساده و روان و خالی از تعقید بوده و برای متوسطین از مخاطبین بخوبی قابل فهم است.
پس از آن روایات رسیده در تفسیر آیه را نقل کرده، آنها را شرح می‌دهد، در این بخش فقط به روایات صادره از اهل بیت «علیهم السلام» اهتمام می‌ورزد. مفسر سعی دارد بین روایتهایی که به ظاهر با هم سازگاری ندارند، سازش ایجاد کند و تنافی ظاهری آنها را بر طرف نماید و در نقل روایت و شرح آن اطاله نمی‌دهد.
در ضمن به نکات رجالی نیز اشارت دارد، و این بدلیل تبحری است که در رجال داشته است. (کتب رجالی وی، خیر الرجال و محبوب القلوب است). شریف لاهیجی در نقل روایت از کتبی چون، کافی، تهذیب، استبصار، تفسیر عیاشی و... بهره برده است.
در ادامه مفسر به بحثهای ادبی و بلاغی و نیز نقل قصص تاریخی بطور متوسط وارد شده و اطناب نداده است.
مفسر به سبب احاطه کامل بر اقوال مفسرین، در مواردی به تنافی بین اقوال اشاره کرده است، مانند ذیل آیه ۱۸۳ بقره. مفسر در بحثهای فقهی بطور معمول مفسران شیعه، دیدگاههای مذهب خود را بیان می‌دارد و در این بخش نیز از اطناب و تفصیل پرهیز داشته است، در این مباحث به کتابهای استبصار، تهذیب الاحکام و... استناد می‌کند. مانند ذیل آیه ۱۸۵ بقره «لتکملوا العده» و ذیل آیه ۲۸۲ بقره.
در مواردی که بیانات خاصه مورد قبول عامه نبوده، دلائل عدم قبول آنها را ذکر کرده سپس به رد و جواب از آنها شروع می‌نماید، در مورد مخالفین عفت کلام را از دست نداده و از حد ادب خارج نمی‌شود. مانند نزاع در افضلیت خلیفه اول ذیل آیه ۲۲ نور و رد افضلیت ایشان.
در این بین از مباحث کلامی غفلت نورزیده و با نقل اقوال اشاعره و معتزله به نقد آنان می‌پردازد. مانند ذیل آیه ۲۲ سوره بقره.
ذکر سبب نزول در تفسیر ایشان کمتر به چشم می‌خورد، با این وصف در مواردی به این موضوع پرداخته است، مانند ذیل آیه ۱۷۸ بقره.
بنا بر عادت مفسرین شیعه، بخصوص اهل حدیث از آنان، به بحثهای ولایتی و ذکر مناقب اهل بیت علیهم السّلام اهتمام خاص داشته، در این بخش نیز طریقه اعتدال و اختصار را پیشه خود ساخته است. مانند آیه مباهله، و در مصادیق اهل بیت در آیه ۳۳ سوره احزاب.
مفسر حتی الامکان سعی دارد به وجه تناسب آیات نیز اشارتی داشته باشد. وی در تفسیر خود از معاصرین خود نیز نقل اقوال نموده است، برای نمونه از تفسیر صافی مرحوم فیض کاشانی به تعبیر «بعض عرفای معاصر» مطلب نقل می‌کند. و نیز به برخی کتب خود ارجاعاتی دارد.
نسخه‌شناسى
«تفسير شريف لاهيجى» با مقدمه و تصحيح سید جلال الدين حسينى ارموى و دكتر محمد آيتى، توسط اداره كل اوقاف، در چهار مجلد به چاپ رسيده و 3 بار تجديد چاپ هم گرديده است. در شكل جديد خود دفتر نشر داد عهده‌دار انتشار آن بوده كه چاپ اول آن در پاييز 1373 ش. در تيراژ 2000 نسخه انجام گرفته است. حجم هر جلد از اين چاپ به حدود هر جلد بيش از 900 صفحه مى‌رسد. اين تصحيح از روى نسخ موجود در کتابخانه آستان قدس رضوى انجام گرفته است.
منابع
- محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
- نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
