شهدای کربلا

شهدای کربلا یاران از جان گذشته امام حسین علیه السلام هستند که در واقعه عاشورای سال ۶۱ هجری قمری، در کربلا و در قتال نابرابر با سپاه عمر بن سعد به شهادت رسیدند. شهیدان کربلا معمولا به دو گروه بنی هاشم (وابستگان امام حسین علیه السلام) و یاران امام حسین علیه السلام (بجز بنی هاشم) تقسیم می شوند. تعداد شهدای کربلا بنا بر مشهور 72 تن و با شمارش دقیق بیش از 150 نفر است.

تعداد شهدای کربلا

تعداد دقیق شهدای کربلا، مشخّص نیست. دانشنامه امام حسین علیه السلام برای رسیدن به عددی نزدیک به واقع ، نام کسانی را که در منابع نسبتا معتبر، در زمره شهدای کربلا شمرده شده اند، فهرست نموده است که عدد آنها به 155 رسیده است.در عین حال حجت‌الاسلام سیدمحمود طباطبایی‌نژاد، مدیرگروه پژوهشی دانشنامه امام حسین(ع) در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس اظهار داشت:

«وقتی در منابع مختلف بررسی می‌کنیم به تعدادی از اسامی می‌رسیم که به دلیل آنکه در آن زمان نقطه‌گذاری کمتر انجام می‌شد ممکن است بعضی از این اسامی با هم مشترک بوده، شبیه هم باشند یا اشتباه شده باشد. گروه تحقیقاتی دانشنامه امام حسین(ع) ادعایی ندارد مبنی بر اینکه تعداد شهدای کربلا حتما 155 نفر است، بلکه تعداد و اسامی را از زیارت ناحیه مقدسه و سایر منابع مستندی که وجود داشته، بیان کرده است.»

اما آنچه در مورد تعداد شهدای کربلا مشهور است 72 تن است. شاید منشاء این شهرت گفتار شیخ مفید در الارشاد باشد که تعداد سرهای جداشده‏‌ی شهدای کربلا را (به جز سر امام حسین علیه السلام) 72 سر می‏داند که به دستور عمر بن سعد به کاخ ابن زیاد فرستاده شد. احتمالا در طول زمان تعداد سرهای شهدا به عنوان تعداد شهدای کربلا مشهور شده باشد. و کسانی که سرهایشان بر بدنشان مانده است در سخن از تعداد شهدای کربلا به حساب نیامده اند.

شهدای بنی هاشم

شهدای کربلا از اولاد ابوطالب که نام آنها در زیارت 'ناحیه' آمده، 17 نفر و از اولاد ابی طالب که نام آنها در زیارت 'ناحیه' نیامده، 13 نفر است که سه کودک نیز از بنی هاشم شهید شدند و از میان این 33 نفر، 10 نفر از فرزندان امیرالمومنین علیه السلام، چهار نفر از فرزندان امام حسن علیه السلام، سه نفر از فرزندان سیدالشهدا علیه السلام، 12 نفر از فرزندان عقیل و چهار نفر نیز از فرزندان جعفر بودند.

شهدای کوفه

تعداد شهدای کوفه و از یاران امام 138 نفر بود که 14 نفر از آنان را غلامان تشکیل می دادند. شهدایی که سرهای آنها بین قبایل تقسیم و از کربلا به کوفه برده شد، 78 نفر بودند.

کودکان شهید

پنج کودک به نام های علی اصغر علیه السلام (عبدالله) شیرخوار امام حسین علیه السلام، 'عبدالله بن حسن'، 'محمدبن ابی سعیدبن عقیل'، 'قاسم بن حسن' و 'عمرو بن جناده انصاری' در کربلا شهید شدند.

شهدای صحابی رسول خدا (ص)

پنج نفر از شهدای کربلا به نام های 'انس بن حرث کاهلی'، 'حبیب بن مظاهر'، 'مسلم بن عوسجه'، 'هانی بن عروه' و' عبداللّه بن بقطر عمیری' از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله بودند.

غلامان شهید

همچنین َدر رکاب سیدالشهدا علیه السلام 15 غلام شهید شدند که این افراد عبارت بودند از 'نصر' و 'سعد' از غلامان امام علی علیه السلام، 'منجح' غلام امام مجتبی علیه السلام، 'اسلم' و 'قارب' غلامان امام حسین علیه السلام، 'حرث' غلام حمزه، 'جون' غلام ابوذر غفاری، 'رافع' غلام مسلم ازدی، 'سعد' غلام عمر صیداوی، 'سالم' غلام بنی المدینه، 'سالم' غلام عبدی، 'شوذب' غلام شاکر، 'شیب' غلام حرث جابری، 'واضح' غلامِ حرث سلمانی.

بر این تعداد، 'سلمان' غلام امام حسین علیه السلام که در 'بصره' به شهادت رسید نیز باید اضافه شود.

'سواربن منعم' و 'موقع بن ثمامه صیداوی' دو نفر از یاران امام حسین علیه السلام بودند که در روز عاشورا اسیر و شهید شدند.

چهار نفر از یاران امام حسین علیه السلام نیز در کربلا پس از شهادت آن حضرت به شهادت رسیدند که اینان 'سعد بن الحرث' و برادرش 'ابو الحتوف'، 'سوید بن ابى مطاع' (که مجروح بود) و 'محمد بن ابى سعید بن عقیل' بودند.

بانوی شهید کربلا

تنها زنی که در کربلا شهید شد ام وهب همسر عبدالله بن عمیر کلبی بود.

شهدایی که مثله شدند

در روز عاشورا 'علی اکبر علیه السلام'، 'عباس علیه السلام' و 'عبدالرحمن بن عمیر' را قطعه قطعه کردند و سر سه شهید را به جانب امام حسین علیه السلام انداختند که این سه نفر عبارتند بودند از: 'عبدالله بن عمیر کلبی'، 'عمرو بن جناده' و 'عابس بن ابی شبیب شاکری'.

پیاده رفتن امام بر بالین شهدا

امام حسین علیه السلام بر بالین هفت نفر از شهدا یعنی 'مسلم بن عوسجه'، 'حر'، 'واضح رومی'، 'جون'، 'عباس'، 'علی اکبر علیه السلام' و 'قاسم' پیاده رفتند.

پدران شاهد شهید

هفت نفر شامل علی اکبر علیه السلام، 'عبدالله بن حسین'، 'عمروبن جناده'، 'عبدالله بن یزید'، 'عبیدالله بن یزید'، 'مجمع بن عائذ' و 'عبدالرحمن بن مسعود' در حضور پدر خود شهید شدند.

مادران شهید حاضر در واقعه کربلا

مادر 9 نفر از شهدای کربلا در روز عاشورا حضور داشتند و شاهد شهادت پسران خود بودند.

اسامی این مادران عبارت است از:‌ 'رباب' مادر 'علی اصغر علیه السلام'، حضرت زينب كبرى سلام الله علیها مادر 'محمد' و 'عون'، 'رمله' مادر قاسم بن حسن، 'بنت شلیل جیلیه' مادر عبد الله بن حسن، 'رقیه' دختر امیرالمومنین علیه السلام و مادر 'عبد الله بن مسلم بن عقیل' و مادران 'محمدبن ابی سعید بن عقیل'، 'عمرو بن جنادة الانصاری'، 'عبداللّه بن وهب کلبی' بنا به روایتی که ثابت نیست 'لیلا' مادر علی اکبر علیه السلام.

اسامی شهیدان کربلا

شهیدان بنی هاشم علیهم‌السلام‌‌ در کربلا

ردیف	نام شهید	نسبت با امام حسین علیه السلام‌‌ و خلاصه‌ای از شرح حال او
1	امام حسین علیه السلام	فرزند: حضرت امام علی علیه السلام ‌‌و حضرت فاطمه الزهرا سلام الله علیها/ قاتل: شمر بن ذی الجوشن لعنت الله علیه/ سن هنگام شهادت: 63 سال/ نقل شده است که امام علیه السلام ‌‌هزار و نهصد و پنجاه تن از آن لشگر را به درک فرستاد. ابتدا شخصی به نام مالک بن یسر (لعین) ضربتی بر سر امام علیه السلام ‌‌زد. سپس صالح بن وهب المزنی (لعین) ضربه‌ی دیگری بر پهلوی امام زد بعد شمر دستور داد پیکر امام علیه السلام‌ ‌را تیرباران نمودند، ابوایوب غنوی (لعین) تیری بر گلویش زد، حصین بن تمیم (لعین) تیری بر دهانش زد، زرعة بن شریک (لعین) تیری بر دست چپش و آن را قطع نمود، و کس دیگری بر پشتش زخمی زد، سنان ملعون نیزه بر گلو و سینه مبارکش فرونمود، سپس تیر دیگری بر امام علیه السلام‌‌ زدند که امام علیه السلام ‌‌افتاد، بعد خولی ملعون خواست سر امام علیه السلام‌‌ را جدا کند که لرزه بر اندامش افتاد و نتوانست، آن گاه شمر لعین سر ایشان را از بدنش جدا نمود و لعنة الله علی القوم الظالمین.
2	علی اکبر	فرزند: امام حسین علیه السلام‌‌/ نام مادر: لیلی، شبیه‌ترین مردم در خَلق و خُلق به پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله، در سن ایشان اختلاف است. هنگام شهادت 18 یا 19 یا 25 ساله بوده‌اند. به صورت گروهی او را به شهادت رساندند.
3	محمد بن عبد الله بن جعفر	فرزند: جعفر بن ابیطالب‌‌/ قاتل: عامر بن نَهشل تمیمی/ پسرعموی امام علیه السلام‌‌
4	عون بن عبد الله بن جعفر	فرزند: جعفر بن ابیطالب/ قاتل: عبدالله بن قُطنة/ پسرعموی امام علیه السلام‌‌
5	عبد الرحمن بن عقیل	فرزند: عقیل بن ابیطالب/ قاتل: عثمان بن خالد جُهنی/ پسرعموی امام علیه السلام‌‌
6	جعفر بن عقیل	فرزند: عقیل بن ابیطالب/ قاتل: بُشر بن سَوط همدانی/ پسرعموی امام علیه السلام‌‌
7	محمد بن مسلم بن عقیل	فرزند: عقیل بن ابیطالب/ قاتل: ابومرهم ازدی و لَقیظ بن اَیاس جُهنی/ خواهرزاده‌ی امام علیه السلام‌‌
8	محمد بن ابی سعید بن عقیل	فرزند: ابی سعید ابن عقیل/ قاتل: ولَقیظ بن یاسر جُهنی
9	قاسم بن حسن	فرزند: امام حسن علیه السلام‌‌/ قاتل: عمرو بن سعد ازدی/ برادرزاده‌ی امام علیه السلام‌‌
10	عبد الله بن حسن	فرزند: امام حسن علیه السلام‌‌/ قاتل:ابجربن کعب و حرمله (لعین)/ عبدالله کودک بود چون دید دشمنان گرداگرد امام علیه السلام‌‌ را محاصره نموده‌اند، ابجر بن کعب (لعین) چون می‌خواست امام را بکشد ایشان دست خود را سپر نموده، دستش قطع شد و در دامان امام علیه السلام ‌‌افتاد و حرمله با تیری ایشان را به شهادت رسید.
11	ابو بکر بن حسن	فرزند: امام حسن علیه السلام‌‌/ قاتل: عبدالله بن عُقبهی غنویّ/ برادرزاده‌ی امام علیه السلام‌‌
12	عبد الله بن علی	فرزند: امام علی علیه السلام‌‌ و ام البنین سلام الله علیها/ قاتل: هانی بن ثبیت حضرمیّ/ برادر امام حسین علیه السلام‌‌، برادر حضرت ابوالفضل علیه السلام‌‌
13	جعفر بن علی	فرزند: امام علی علیه السلام‌‌ و ام البنین سلام الله علیها/ قاتل: هانی بن ثبیت حضرمیّ یا خولی اصبحیّ/ برادر امام حسین علیه السلام‌‌، سن هنگام شهادت 25 ساله/ برادر حضرت ابوالفضل علیه السلام‌‌
14	عثمان بن علی	فرزند: امام علی علیه السلام‌‌ و ام البنین سلام الله علیها/ قاتل: خولی اصبحی و مردی از قبیله بنی دارم/ برادر امام حسین علیه السلام‌‌، برادر حضرت ابوالفضل علیه السلام‌‌
15	حضرت ابوالفضل العباس بن علی/ قمر بنی هاشم/ سقا و علمدار کربلا	فرزند: امام علی علیه السلام ‌و ام البنین سلام الله علیها/ قاتل: نوفل الازرق و زید بن ورقا/ برادر امام حسین علیه السلام‌‌ سن هنگام شهادت 34 ساله
16	علی بن الحسین بن علی علی اصغر	فرزند: امام حسین علیه السلام‌‌/ قاتل: حرملة بن کاهل اسدی لعنت الله علیه، هنگام شهادت کودکی شیرخواره بود. امام دو دست خود را زیر خون گلویش گرفت تا پر شد سپس به جانب آسمان افکند و فرمود: سهل است بر من هر مصیبتی، خدایا شاهد باش.
17	عبد الله بن مسلم بن عقیل	فرزند: مسلم بن عقیل/ نام مادر: رقیه دختر حضرت علی علیه السلام‌‌/ قاتل: عمرو بن صبیح و شخص دیگری، خواهرزاده‌ی امام حسین علیه السلام‌‌
18	مسلم بن عقیل	فرزند: عقیل، سفیر امام علیه السلام ‌‌که در کوفه، از بلندای مسجد به پایین او را انداختند. ایشان پسرعموی حضرت امام علیه السلام ‌‌هستند و پس از شهادتش دو فرزند خردسال دیگرش توسط کوفیان به طمع جایزه کشته شدند.

یاران امام حسین علیه السلام در روز عاشورا

ردیف	نام شهید	خلاصه‌ای از شرح حال
1	حر بن یزید الریاحی	در روز عاشورا تحت تاثیر سخنان امام علیه السلام‌‌ توبه نمود و از یاران ایشان شد.
2	نعیم بن عجلان الانصاری
3	عمران بن کعب بن حارثة الاشجعی
4	حنظلة بن عمرو الشیبانی
5	قاسط بن زهیر التغلبی
6	مقسط بن زهیر التغلبی
7	کنانة بن عتیق التغلبی	ازبزرگان، قاریان و عابدان کوفه.
8	عمرو بن ضبیعة بن قیس التّمیمی	شجاع بود، ابتدا با عمر سعد بود سپس داخل در سپاه امام شد.
9	ضرغامة بن مالک	برخی گفته‌اند که او پس از نماز ظهر شهید شده است.
10	عامر بن مسلم العبدی	از شیعیان بصره بودند.
11	سالم آزاد شده عامر عبدی
12	سیف بن مالک العبدی	برخی گفته‌اند که او پس از نماز ظهر شهید شده است.
13	عبد الرحمن الارحبی	یا همان قیس بن مسهر صیداوی، سفیر امام علیه السلام ‌‌به کوفه که در راه کوفه دستگیر و در کوفه از بالای مسجد به پایین پرتابش کردند.
14	حباب بن عامر الشعبی	از شیعیان کوفه است.
15	عمرو بن عبد الله الجندعی	در کربلا زخمی شد اقوامش او را نجات دادند اما یک سال بعد شهید شد.
16	حلاس بن عمرو الراسبی	از سرداران لشگر امام علی علیه السلام ‌‌در کوفه بود و از اهالی کوفه.
17	نعمان بن عمرو الراسبی	از اهالی کوفه بود و برادر حُلاس بن عمروالازدی الرّاسبی.
18	سوار بن منعم النهمی	در کربلا زخمی و اسیر شد قومش او را شفاعت نمودند، شش ماه بعد شهید شد.
19	عمار بن ابى سلامه دالانى	از اصحاب امیرالمومنین علی علیه السلام‌‌ بود.
20	زاهر بن عمرو الکندی	غلام عمروبن الحَمق بود. پس از مرگ عمرو تا روز عاشورا در خدمت امام علیه السلام ‌‌بود.
21	جبلة بن علی الشیبانی	از شجاعان اهل کوفه بود.
22	مسعود بن الحجاج التیمی	از شجاعان اهل کوفه بود.
23	عبد الرحمن بن مسعود التیمی	از شجاعان اهل کوفه بود. فرزند مسعود.
24	زهیر بن بشر الخثعمی
25	عمار بن حسان الطائی	از شیعیان و مخلصین امام علیه السلام‌‌.
26	مسلم بن کثیر الازدی	از اصحاب امیرالمومنین علی علیه السلام‌‌.
27	زهیر بن سلیم الازدی	شب عاشورابه اردوی امام پیوست.
28	عبد الله بن یزید العبدی	از شیعیان بصره.
29	عبید الله بن یزید العبدی	از شیعیان بصره، برادر عبدالله.
30	جندب بن حجیر الخولانی	از اصحاب امیرالمومنین علی علیه السلام‌‌.
31	جنادة بن کعب الانصاری	از اهالی مکه با اهل و عیال آمده بود.
32	عمرو بن جنادة الانصاری	پسر جَنادة.
33	سالم بن عمروق	از مشاهیر و شجاعان
34	قاسم بن حبیب الازدی	از مشاهیر و شجاعان
35	بکر بن حی التیمی	از مشاهیر و شجاعان
36	جوین بن مالک التمیمی
37	امیة بن سعد الطایی
38	عبدالله بن بشر
39	بشربن عمرو	از مشاهیر و شجاعان
40	حجاج بن بدر السعدی	حامل نامه مسعود ابن عمرو، و از اهالی بصره.
41	قعنب بن عمرو نمری بصریّ
42	عائذ بن مجمع العائذی
43	اسلم ترکی	پدرش ترک بود و کاتب امام علیه السلام‌‌.
44	قارب بن عبدالله دئلی	مادرش کنیز امام علیه السلام‌‌ بود.
45	مُنجـِح بن سَهم	غلام امام حسن علیه السلام‌‌
46	سعد بن الحارث الانصاری	غلام امیرالمومنین علی علیه السلام‌‌
47	نصر	غلام امیرالمومنین علی علیه السلام‌‌
48	حارث بن نبهان	غلام حمزه علیه السلام‌‌
49	عبد الله بن عمیر بن جناب الکلبی
50	بریر بن خضیر الهمدانی	مردی زاهد و عابد و سید قاریان قرآن، بزرگ اهالی کوفه.
51	وهب بن عبد الله كلبى	تنها زن شهید در کربلا همسر ایشان بود.
52	همسر وهب بن عبدالله حباب کلبی	تنها زن شهید در روز عاشورا که بر بالین همسرش به شهادت رسید.
53	عمرو بن خالد الصیداوی
54	عمرو بن خالد الازدی
55	سعد بن حنظله تمیمی	از بزرگان لشگر امام علیه السلام‌‌
56	عمیربن عبدالله مذجحی
57	نافع بن هلال الجملی	از شجاعان لشگر امام علیه السلام ‌‌و ماهر در تیراندازی.
58	مسلم بن عوسجه	از شجاعان نامی روزگار، نماینده مسلم بن عقیل علیه السلام‌‌
59	ابوثمامه صیداوی (عمرو بن عبدالله)
60	حبیب بن مظاهر اسدى
61	جابربن عروه غفاری
62	سعید بن عبد الله الحنفی	درنماز ظهر رو به دشمن ایستادند تا امام علیه السلام‌ ‌نماز بخواند شجاع، از بزرگان کوفه.
63	زهیر بن القین البجلی	فرمانده سمت راست سپاه امام.
64	سعیدبن عبدالله	از بزرگان شیعه کوفه، در نماز ظهر عاشورا پیش روی امام ایستاد.
65	عبد الله بن عروة الغفاری	از شجاعان و اشراف کوفه
66	عبد الرحمن بن عروة الغفاری	از شجاعان و اشراف کوفه
67	سیف بن الحارث بن سریع الجابری
68	عبدالله بن الحارث بن السریع
69	حنظلة بن اسعد اشبامی	از بزرگان شیعه و شجاعان و فصحا اهل شام
70	عابس بن ابی شبیب الشاکری
71	شوذب	از متقدمین شیعه، حافظ حدیث و حامل آن
72	عابس	از رجال شیعه، رئیس، شجاع، خطیب، عابد، متهجد
73	ابی الشّهثاء البَهدلیّ الکـِندیّ	شجاع، تیراندازی ماهر، از هر صد تیرش شاید پنج تیر به خطا می‌رفت.
74	جَون، مولی ابوذر غفاری	غلام سیاه‌پوست ابوذر غفاری.
75	غلام ترکی	غلام ترک حضرت سیدالشهدا که بسیار قوی و نیرومند بود.
76	عمرو بن قرظة الانصاری	از صحابه بزرگ حضرت علی علیه السلام‌‌ بود.
77	سوید بن عمرو بن ابی المطاع	مردی شریف النسب، زاهد و کثیرالصلاة بود.

پانویس

	واقعه عاشورا
قبل از واقعه	منزلگاه های قافله کربلا: ثعلبیه - خزیمیه - ذات عرق - ذو حسم - زباله - زرود - شراف - شقوق - صفاح - عذیب الهجانات - قاع - قصر مقاتل - مغیثه - وادی عقیق - واقصه روزهای دهه محرم تا عاشورا: ۱محرم - ۲محرم - ۳محرم- ۴محرم - ۵محرم - ۶محرم - ۷محرم - ۸محرم - تاسوعا
شرح واقعه	وقایع: عاشورا - سخنان امام حسین علیه السلام با یارانشان در روز عاشورا - آرایش سپاه دو طرف در روز عاشورا - جنايات سپاه عمر بن سعد در عصر عاشورا شهیدان: امام حسین علیه السلام * حضرت عباس علیه السلام * حضرت علی اکبر علیه السلام * مسلم بن عقیل * حضرت قاسم علیه السلام * حضرت علی اصغر علیه السلام *ادامه اسیران: امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • زینب(س)  • رباب • سکینه • رقیه • ادامه عاملان واقعه کربلا: یزید بن معاویه * مروان بن حکم * عبیدالله بن زیاد * عمر بن سعد * شمر * سرجون رومی * شریح قاضی * یحیی بن سعید * ادامه سپاهیان عمر سعد: شمر * حصین بن نمیر * شبث بن ربعی * سنان بن انس * حرمله * قیس بن اشعث * مسروق بن وائل حضرمی * ادامه
پس از واقعه	اسرای اهل بیت علیهم السلام * اسیران کربلا در کوفه * اسیران کربلا در شام * باقی ماندگان واقعه کربلا
بازتاب واقعه	خونخواهی امام حسین علیه السلام - عزای ابا عبدالله علیه السلام - تحریفات واقعه ی عاشورا
وابسته ها	زیارت امام حسین علیه السلام * حرم حسینی * منابع تاریخ زندگی امام حسین علیه السلام امام حسین علیه السلام در منظر اندیشمندان جهان