مکه: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
| − | + | '''«مکّه»''' مهمترین شهر کشور [[عربستان]] و جزء استان [[حجاز]] مى‌باشد که در بخش غربى [[شبه جزیره عربستان|شبه جزیره عربستان]] قرار دارد.<ref> فرهنگ اصطلاحات حج، ص ۱۸۷.</ref> این شهر از آغاز خلقت قداستی ویژه داشته است، ولى تاریخ جغرافیایى و آبادانى‌اش با اسکان حضرت [[هاجر]] و [[حضرت اسماعیل]] علیه‌السلام در آن شروع مى‌شود. مکه به سبب وجود خانه «[[کعبه]]» در آن، مرکز تجارت شبه جزیره عربستان بوده است.<ref> سفرنامه ناصرخسرو، ص ۲۸۸.</ref> اهمیت ویژه شهر مکه علاوه بر کعبه، به خاطر [[مبعث حضرت محمد صلی الله علیه و آله|بعثت]] [[پیامبر اکرم]] صلی الله علیه وآله در این شهر و ظهور [[دین]] [[اسلام]] در آن است. | |
[[پرونده:Makkah.jpg|بندانگشتی|نمایی از شهر مکه و مسجدالحرام]] | [[پرونده:Makkah.jpg|بندانگشتی|نمایی از شهر مکه و مسجدالحرام]] | ||
==موقعیت جغرافیایی مکه== | ==موقعیت جغرافیایی مکه== | ||
| − | عرض جفرافیایی مکه ۲۱ درجه و ۲۵ دقیقه است و طول آن از گرنویج ۳۹ درجه و ۵۰ دقیقه است.<ref>تعیین سمت قبله و تشخیص ظهر حقیقى مدینه منوره به اعجاز رسول الله (ص)، حسن حسن زاده آملی، نشر قیام، ۱۳۷۹، ص۷.</ref> این شهر در بستر وادى ابراهیم و در دره اى تنگ و هلالى شکل به نام ابطح میان رشته کوه هاى مرتفعى (از طرف مشرق و مغرب) محصور شده است. ارتفاع تقریبى آن از سطح دریا ۳۳۰ متر ذکر شده. مکه در شرق دریاى سرخ و به فاصله ۶۲ کیلومترى بندر [[جده]] قرار دارد و | + | عرض جفرافیایی مکه ۲۱ درجه و ۲۵ دقیقه است و طول آن از گرنویج ۳۹ درجه و ۵۰ دقیقه است.<ref>تعیین سمت قبله و تشخیص ظهر حقیقى مدینه منوره به اعجاز رسول الله (ص)، حسن حسن زاده آملی، نشر قیام، ۱۳۷۹، ص۷.</ref> این شهر در بستر وادى ابراهیم و در دره اى تنگ و هلالى شکل به نام [[ابطح]] میان رشته کوه هاى مرتفعى (از طرف مشرق و مغرب) محصور شده است. ارتفاع تقریبى آن از سطح دریا ۳۳۰ متر ذکر شده. مکه در شرق دریاى سرخ و به فاصله ۶۲ کیلومترى بندر [[جده]] قرار دارد و از شمال به [[مدینه]] و از غرب به جده و از شرق به ریاض و [[نجد]] و از جنوب به [[یمن]] و عسیر محدود است.<ref> فرهنگ اصطلاحات حج، ص ۱۸۸.</ref> |
| − | مکه شهرى | + | مکه شهرى کوهستانى و بسیار خشک و سوزان است و در تابستان، هوایش در روز بسیار گرم می شود. آب مکه، از باران است؛ در این شهر رودخانه یا چشمه جوشانی به صورت طبیعی جریان ندارد و لازم است آب را از چاه ها و طبقات زیرین زمین استخراج کنند. و هر چه از حرم مکه دورتر شویم، چشمه سارها و چاه هاى آب و مزارع و نخلستان ها بسیار باشد و آذوقه آن شهر را از جاى دیگر می آورند.<ref> آثار البلاد و اخبار العباد، ص: ۱۶۳.</ref> |
مکه در طول سال، در معرض بادهاى مختلف شمال غربى، شمال شرقى و جنوب غربى است. این بادها معمولا خشک هستند و گاه در فصل زمستان موجب بارش مى شوند.<ref> مکه و مدینه تصویرى از توسعه و نوسازى، ص ۱۴۸.</ref> | مکه در طول سال، در معرض بادهاى مختلف شمال غربى، شمال شرقى و جنوب غربى است. این بادها معمولا خشک هستند و گاه در فصل زمستان موجب بارش مى شوند.<ref> مکه و مدینه تصویرى از توسعه و نوسازى، ص ۱۴۸.</ref> | ||
| − | == | + | ==وجه تسمیه و نام‌های مکه== |
| − | نام مکه تنها یک بار در [[قرآن|قرآن کریم]] در آیه ۲۴ [[سوره فتح]] | + | نام مکه تنها یک بار در [[قرآن|قرآن کریم]] در آیه ۲۴ [[سوره فتح]] آمده است که خداوند می فرماید: {{متن قرآن|«وَ هُوَ الَّذی کَفَّ أَیدِیَهُمْ عَنْکمْ وَ أَیدِیَکمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَکةَ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَکمْ عَلَیهِمْ وَ کانَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرا»}}؛ او بود که در درون مکه شما را بر آن ها پیروز کرد و دست شما را از آن ها و دست آن ها را از شما کوتاه کرد و خدا به کارهایى که مى کردید آگاه و بیناست. |
| − | |||
| − | + | برخی از علمای اسلامی برآنند که نام مکه، به دلیل کمی آب در آن جاست. اینان می گویند: در لغت آمده است: «اِمتَکَّ الفصیلُ ضرع امّه، امتصّه». بنابراین مکّ، به معنای مکیدن شیرخوار از پستان مادر است. امتصّ به معنای مکیدن و به سوی خود کشیدن است. | |
| − | برخی از | + | برخی هم گفته اند: مکه از آن روی مکه نامیده شده است که [[گناهان]] را محو می کند. «تَذهبُ بها»، یعنی از میان می برد. یا آن که فاجر را از خود می راند: «تخرجه منها». چنان که گفته شده است که نامگذاری آن به بکه، به خاطر آن است که گروهی از مردم در این شهر، گروهی دیگر را دفع می کنند: «یدفع بعضهم بعضا».<ref> تاریخ مکه از آغاز تا پایان دولت شرفای مکه، ص ۴۶.</ref> |
| − | + | ولى از شهر مکه با نام هاى دیگر در چهارده [[آیه|آیه]] دیگر قرآن یاد شده است که عبارتند از: «بکّه»، «[[ام القری|اُمّ القُرى]]»، «البلد»، «البلد الامین»، «البلدة»، «الحرم» و نام هایى مانند: «قریتک»، «من القریتین» و «وادٍ غیر ذی زرع».<ref> حج و عمره در قرآن و حدیث.</ref> | |
| − | ''' | + | '''بکّه:''' |
| − | «إِنَّ اوَّلَ | + | {{متن قرآن|«إِنَّ اوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکاً وَ هُدیً لِلْعالَمِینَ»}}؛ نخستین خانه‌ای که برای پرستش مردم نهاده شد همان است که در بکه است آن جا با برکت و راهنمایی برای جهانیان است.<ref> [[سوره آل عمران]]، آیه ۹۶.</ref> بکّ در لغت به معنى ازدحام است و بکّه چنان که [[شیخ طبرسى]] فرموده به معنى محل ازدحام است؛ بنابراین چون محل بیت و اطراف آن، محل ازدحام براى [[طواف]] و استلام و [[نماز]] و دعاست، به آن بکه گفته شده و آن به معنى وصف است نه اسم عَلَم. و اگر جاى دیگر هم محل ازدحام باشد مثل [[جمره|جمرات]] [[منا|منى]] به آن ها هم بکه گفته می شود. در [[المیزان]] فرموده: مراد از بکه زمین [[کعبه|کعبه]] است که به واسطه ازدحام مردم، بکه نامیده شده است. طبرسى از [[امام باقر]] علیه السلام نقل کرده که بکّه [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] است و مکه تمام حرم. و این مؤید مطلب فوق است، زیرا مسجدالحرام محل ازدحام است. و گویند: مراد از بکّه، مکه است، میم آن بباء قلب شده است. محل کعبه و محل طواف و... نیز گفته اند.<ref> قاموس قرآن، ج ۱، ص: ۲۲۰.</ref> |
| − | + | '''امّ القُری:''' | |
| − | + | شهر مقدس مکه، [[ام القری]] نیز نامیده مى شود. این نام براى این شهر، در دو آیه از قرآن مجید اطلاق شده است: {{متن قرآن|«لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها»}}<ref> [[سوره انعام]]، آیه ۹۲ و [[سوره شورى]]، آیه ۷.</ref> (خطاب به پیامبر:) تا [[انذار]] کنى أم القرى و کسانى را که در اطراف آن هستند. «ام القرى» به معنی مادر آبادی ها است. علت این که به مکه «ام القرى» گفته مى شود این است که طبق روایاتى پس از فروکش کردن طوفان [[حضرت نوح علیه السلام|نوح]]، نخستین خشکى که از آب بیرون زد سرزمین مکه بود. این واقعه را «[[دحوالارض]]» مى گویند. لذا به مکه مادر آبادی ها گفته شد.<ref> کوثر، ج ۳، ص: ۴۹۳.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | «ام القرى» مادر آبادی | ||
'''بلد الأمین:''' | '''بلد الأمین:''' | ||
| − | از نام هاى معروف مکه که بیانگر احترام فوق العاده و قداست بیش از حد این سرزمین مقدس است، نام «بلدالأمین» مى باشد. این نام به همین صورت در [[قرآن کریم]] آمده و مورد [[ | + | از نام هاى معروف مکه که بیانگر احترام فوق العاده و قداست بیش از حد این سرزمین مقدس است، نام «بلدالأمین» مى باشد. این نام به همین صورت در [[قرآن کریم]] آمده و مورد [[سوگند]] الهى واقع شده است: {{متن قرآن|«وَالتِّینِ وَالزَّیتُونِ وَ طُورِ سِینِینَ وَ هذَاالْبَلَدِ الْأَمِینِ»}}<ref> [[سوره التین]]، آیات ۲-۱.</ref> |
| − | + | بدون شک منظور از بلدالأمین در این [[آیه]]، شهر مکه است، زیرا که [[سوره التین]] در مکه نازل شده. از آن گذشته، در آیات دیگرى از قرآن نیز، محل امن بودن مکه و حرم به روشنى بیان شده است، مانند: {{متن قرآن|«أَوَ لَمْ نُمَکّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً»}}؛<ref> [[سوره قصص]]، آیه ۵۷.</ref> یا آیه: {{متن قرآن|«وَمَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً».<ref> سوره آل عمران، آیه ۹۱.</ref> و آیه: {{متن قرآن|«وَ إِذْ قالَ إِبْراهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً»}}.<ref> [[سوره ابراهیم]]، آیه ۳۸.</ref> بدین گونه خداوند مکه و حرم را محل امنیت و آرامش خاطر براى همه حتى مجرمان و گنهکاران قرار داده و هیچ کس را نباید در آنجا آزار و اذیت کرد.<ref> کوثر، ج ۲، ص: ۱۹۷.</ref> | |
| − | بدون شک منظور از بلدالأمین در این | ||
| − | |||
| − | «أَوَ لَمْ | ||
| − | |||
| − | «وَمَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً»<ref> سوره آل عمران، آیه ۹۱.</ref> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | بدین گونه خداوند مکه و حرم را محل امنیت و آرامش خاطر براى همه حتى مجرمان و گنهکاران قرار داده و هیچ کس را نباید | ||
| − | براى شهر مکه علاوه بر نام هایى که ذکر کردیم، نام هاى دیگرى نیز در بعضى از کتاب ها آمده | + | براى شهر مکه علاوه بر نام هایى که ذکر کردیم، نام هاى دیگرى نیز در بعضى از کتاب ها آمده است از جمله: ام الارضین، ام راحم، ام رحم، ام رحمان، ام رحمه، ام روح، ام زحم، ام صبح، ام الصفا، ام المشاعر، امین، امینه، برّه، [[ابطح|بطحا]]، بلد الله، بلد حرام، بلدة المروزقه، بیت الدعا، حرم آمن، حرم الله، خیر البلاد، فاران، مبارکه، متحفه، مخرج صدق، مدینة الرب، وادى... .<ref> فرهنگ اصطلاحات حج، ص ۱۹۰.</ref> |
==مکه در ادوار گذشته== | ==مکه در ادوار گذشته== | ||
| − | منطقه مکه از قدیم الایام در مسیر کاروانیان راه [[یمن]] و [[شام]] بود ولى تاریخ جغرافیایى و آبادانى اش با اسکان حضرت [[هاجر]] و [[حضرت اسماعیل]] علیه السلام در آن شروع مى شود. آن زمان که حضرت ابراهیم | + | منطقه مکه از قدیم الایام در مسیر کاروانیان راه [[یمن]] و [[شام]] بود ولى تاریخ جغرافیایى و آبادانى اش با اسکان حضرت [[هاجر]] و [[حضرت اسماعیل]] علیه السلام در آن شروع مى شود. آن زمان که [[حضرت ابراهیم]] علیه السلام زن و فرزند خود را به امر الهى در بیابان غیر ذى ذرع و بى آب ساکن ساخت، به [[اراده الهی]] چشمه آبى زیر پاى کودک حضرت هاجر جوشید و با پیدایش آب ([[چاه زمزم|زمزم]])، قوم جُرهم (از قبایل [[یمن|یمنى]]) که در حدود مکه بسر مى بردند در این نقطه اقامت گزیدند و آن گاه که کعبه به دست تواناى حضرت ابراهیم و با کمک فرزندش حضرت اسماعیل علیهما السلام بنا گردید، مکه از جهت تشریفات مذهبى و از جهت امور بازرگانى ارزش و اعتبار یافت. |
| − | و اما مکه شهرى که پایگاه [[توحید]] قرار داده | + | و اما مکه شهرى که پایگاه [[توحید]] قرار داده شده، اهمیت حیاتى و جهانى اش را با ظهور [[پیامبر اسلام]] آغاز نمود. با تولد [[اسلام]]، مکه جایگاه توحید ابراهیمى خود را که در سیر زمان فراموش شده بود دوباره بدست آورد. در ابتدا کفار و مشرکین با آزار و قصد قتل پیامبر اسلام سبب شدند که آن حضرت بعد از سیزدهمین سال [[بعثت]] در شب [[ربیع الاول]] به امر الهى مکه را ترک گوید و به [[مدینه]] مهاجرت فرماید. تا این که حضرت در دهم [[رمضان]] سال هشتم هجرى با سپاهى متشکل از ده هزار مسلمان از مدینه عازم مکه گردیدند و بعد از ده روز به مکه رسیدند و در ناحیه ذى طوى سپاه را چهار قسمت کردند که هر کدام از جهتى روانه شهر گشتند. مکیان تاب مقاومت در خود ندیدند و به پیشتاز شتافتند. مکه بدون خونریزى [[فتح مکه|فتح]] گردید و پیامبر بر مکیان رحمت آورد و آزادشان ساخت. مکه از قید [[کفر]] آزاد گردید و پایگاه توحید گشت.<ref> فرهنگ اصطلاحات حج، ص ۱۸۸.</ref> |
==حرم بودن شهر مکه== | ==حرم بودن شهر مکه== | ||
| − | در [[قرآن]] در وصف مکه آمده است: «أو لم نمکّن لهم حرما آمنا | + | در [[قرآن]] در وصف مکه آمده است: {{متن قرآن|«أو لم نمکّن لهم حرما آمنا یُجبی الیه ثمرات کلّ شیء»}} ([[سوره قصص]]/آیه۵۷) آیا برای اهل مکه حرم أمن قرار ندادیم که میوه از هر جنس بدان جا میبرند. |
| − | [[علامه شعرانی]] در کتاب [[نثر طوبی (کتاب)|نثر طوبی]] در این خصوص می گوید: «حرم زمین مقدس است پیرامون مکه و از همه جانب بدان احاطه دارد و حدودی بر آن از هر طرف ساخته اند و بومیان آنجا از عهد [[پیامبر اسلام|پیغمبر]] صلی الله علیه | + | [[علامه شعرانی]] در کتاب [[نثر طوبی (کتاب)|نثر طوبی]] در این خصوص می گوید: «حرم زمین مقدس است پیرامون مکه و از همه جانب بدان احاطه دارد و حدودی بر آن از هر طرف ساخته اند و بومیان آنجا از عهد [[پیامبر اسلام|پیغمبر]] صلی الله علیه وآله و پیش از آن حدود حرم را نسل به نسل حفظ کرده اند چنانکه سایر مشاعر را، مثلا حدود [[عرفات]] و [[مزدلفه|مشعر الحرام]] و [[منا|منی]] و جای جمرات و [[مسجد]] پیغمبر صلی الله علیه و آله و محل سعی بین [[صفا و مروه]] و [[حجر اسماعیل|حجر اسماعیل]] و امثال آن به [[تواتر]] معلوم است. حد حرم از طرف مغرب که سوی دریاست به مکه نزدیک است قریب یک فرسخ اما از جانب مشرق که سوی منی و عرفات است نزدیک سه فرسخ است و از شمال و جنوب حدی معلوم دارد، فاصله هر یک را بذراع و اشبار تعیین کرده است. منی جزء حرم است و عرفات بیرون حرم، مگر در اول آن مسجدی است که یک نیمه آن از حرم است و نیم دیگر بیرون حرم. حرم مکه در شرع [[احکام|احکامی]] دارد از جمله آن که شکار حیوان در آن جا [[حرام]] است و کندن درخت آن جائز نیست و [[لقطه]] آن را نتوان برداشت.»<ref> نثر طوبی، ج۱، ص۱۶۸ </ref> |
==اماکن متبرکه مکه== | ==اماکن متبرکه مکه== | ||
| − | *[[مسجدالحرام]]: مسجدی است بسیار باعظمت که در فضیلت و شرافت بی نظیر می باشد، یک [[نماز]] در آن برابری می کند با صد هزار نماز در مساجد دیگر، پس بایستی وقت را غنیمت شمرده و از فضیلت های معنوی مسجدالحرام حداکثر بهره را بُرد. کعبه در وسط مسجدالحرام قرار دارد. | + | *[[مسجدالحرام]]: مسجدی است بسیار باعظمت که در فضیلت و شرافت بی نظیر می باشد، یک [[نماز]] در آن برابری می کند با صد هزار نماز در مساجد دیگر، پس بایستی وقت را غنیمت شمرده و از فضیلت های معنوی مسجدالحرام حداکثر بهره را بُرد. [[کعبه]] در وسط مسجدالحرام قرار دارد. |
| − | *[[حجر اسماعیل|حِجر اسماعیل]]: بنایی است به شکل نیم دایره با دیواری به ارتفاع یک متر و ۳۰ سانتیمتر که در جانب شمالی کعبه قرار دارد، و قبر [[حضرت اسماعیل]] علیه السلام و [[هاجر]] | + | *[[حجر اسماعیل|حِجر اسماعیل]]: بنایی است به شکل نیم دایره با دیواری به ارتفاع یک متر و ۳۰ سانتیمتر که در جانب شمالی کعبه قرار دارد، و قبر [[حضرت اسماعیل]] علیه السلام و [[هاجر]] مادر آن حضرت، در آن جا می باشد و بنابر بعضی روایات، قبور جمعی از [[انبیاء]] علیهم السلام هم در آن جا است. |
| − | *[[مقام ابراهيم|مقام ابراهیم]]: محلی است در نزدیک کعبه، به فاصله حدود ۱۳ متر، دارای گنبدی کوچک که با شیشه احاطه | + | *[[مقام ابراهيم|مقام ابراهیم]]: محلی است در نزدیک کعبه، به فاصله حدود ۱۳ متر، دارای گنبدی کوچک که با شیشه احاطه شده و در آن سنگی قرار دارد، که گفته می شود [[حضرت ابراهیم]] خلیل علیه السلام بر آن ایستاده و مردم را به [[حج]] خدا دعوت کرده است و اثر پاهای مبارکش در آن پیدا می باشد، حجاج نماز [[طواف]] خود را پشت این مقام بجای می آورند. |
| − | *[[چاه زمزم|زمزم]]: نام چاه آبی است که خداوند به لطف خود در زیر پای حضرت اسماعیل جاری ساخت، و در طول تاریخ و پیش آمد حوادث، بارها مرمَّت و لایروبی گردیده، و فعلاً آب آن نیز مورد استفاده حُجّاج بیت الله الحرام قرار می گیرد، | + | *[[چاه زمزم|زمزم]]: نام چاه آبی است که خداوند به لطف خود در زیر پای حضرت اسماعیل جاری ساخت، و در طول تاریخ و پیش آمد حوادث، بارها مرمَّت و لایروبی گردیده، و آب آن مورد توجه خاص نبی اکرم صلی الله علیه وآله بوده و فعلاً آب آن نیز مورد استفاده حُجّاج بیت الله الحرام قرار می گیرد، و در طول [[تاریخ اسلام]] مؤمنین بدان [[تبرک]] می جسته اند. آب زمزم، مبارک و موجب شفاست. [[رسول خدا]] صلی الله علیه وآله در [[مدینه]] آب زمزم را درخواست می فرمودند. و در روایت وارد شده: وقتی از آب زمزم نوشیدی، بگو: «اَللّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً وَ رِزْقاً واسِعاً وَ شِفاءاً مِنْ کُلِّ داء وَ سُقْم؛ خداوندا! این را سبب دانشی سودمند و روزی واسع و شفای از هر درد و بیماری قرار ده.» نوشیدن آب زمزم بعد از نماز طواف [[مستحب]] است. |
| − | *[[صفا و مروه]]: صفا در سمت جنوب شرقی و مروه در سمت شمال شرقی کعبه قرار دارند. منظره صفا و مروه بسیار زیبا و باشکوه می | + | *[[صفا و مروه]]: صفا در سمت جنوب شرقی و مروه در سمت شمال شرقی کعبه قرار دارند. منظره صفا و مروه بسیار زیبا و باشکوه می باشد. مستحب است مردها قریب هفتاد متر از سعی را به طور «[[هروله|هَرْوَلَه]]» حرکت کنند، که حدود آن با رنگ و چراغ سبز مشخص گردیده است. |
| − | *[[شعب ابوطالب|شِعب ابی طالب]]: شعب ابی طالب در شمال شرقی مسجدالحرام و در نزدیکی صفا و مروه واقع شده، و محل ولادت [[رسول خدا]] صلی الله علیه | + | *[[شعب ابوطالب|شِعب ابی طالب]]: شعب ابی طالب در شمال شرقی مسجدالحرام و در نزدیکی صفا و مروه واقع شده، و محل ولادت [[رسول خدا]] صلی الله علیه وآله و [[فاطمه زهرا]] علیهاالسلام است. خاندان [[بنی هاشم]] و [[عبدالمطلب]] در همین مکان زندگی می کرده اند و پس از [[مبعث حضرت محمد صلی الله علیه و آله|بعثت]] توسط مشرکان حدود سه سال محاصره اقتصادی شدند. طبق نقل مورخین، عده ای از سران [[قریش]] در [[دار الندوه|دارالندوه]] گرد آمدند و عهدنامه ای تنظیم و پیمان بستند که نسبت به فرزندان عبدالمطلب سختگیری و آنها را تحریم اقتصادی و تحت اذیت و آزار قرار دهند، سرانجام بعد از گذشت سه سال از این پیمان، پنج نفر از مشرکین پشیمان شده و عهدنامه را پاره کردند. |
| − | *محل [[ولادت پیامبر اسلام|ولادت پیامبر اکرم]] (ص): در نزدیکی [[صفا و مروه]] میدانی است که در آن جا کتابخانه ای به نام «مکتبة مکة المکرمه» واقع شده، در این بقعه | + | *محل [[ولادت پیامبر اسلام|ولادت پیامبر اکرم]] (ص): در نزدیکی [[صفا و مروه]] میدانی است که در آن جا کتابخانه ای به نام «مکتبة مکة المکرمه» واقع شده، در این بقعه نبی اکرم صلی الله علیه وآله ولادت یافت، و در همین محل مدتی در کنار مادرش [[آمنه]] زندگی نمود. |
| − | *[[غار حرا|غار حِرا]]: جبل النور، اسم کوهی است در داخل شهر مکه، و در آن غاری می باشد به نام غارِ حِرا که رسول اکرم صلی الله علیه | + | *[[غار حرا|غار حِرا]]: جبل النور، اسم کوهی است در داخل شهر مکه، و در آن غاری می باشد به نام غارِ حِرا که رسول اکرم صلی الله علیه وآله قبل از [[بعثت]] در آن به [[تفکر]] و [[عبادت]] خداوند می پرداخت، و در هر فرصتی به سوی آن می شتافت، تا این که در ۲۷ [[رجب]]، [[جبرئیل]] بر آن حضرت نازل شد، و با آوردن آیات [[سوره علق]] {{متن قرآن|«اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ»}}، آن حضرت به [[نبوت]] مبعوث شد. |
| − | *[[کوه ثور|کوه ثَوْر]]: کوهی است که در پایین شهر مکه، تقریباً در دو فرسخی مسجدالحرام واقع شده، در آن کوه غاری است که [[رسول خدا]] صلی الله علیه | + | *[[کوه ثور|کوه ثَوْر]]: جبل الثور کوهی است که در پایین شهر مکه، تقریباً در دو فرسخی مسجدالحرام واقع شده، در آن کوه غاری است که [[رسول خدا]] صلی الله علیه وآله در وقت مهاجرت به جانب [[مدینه]] در آن پنهان شدند. |
| − | *[[عرفات|عَرَفات]]: سرزمین عرفات بیابان وسیع و همواری است که در شمال مکه در مسافت حدود ۲۱ کیلومتری واقع شده است، و از حد حرم خارج است. عرفات سرزمینی است که [[حضرت آدم]] و [[حوّا]] علیهماالسلام بعد از جدایی طولانی، در این سرزمین به یکدیگر رسیدند، و نسبت به هم آشنا و عارف گردیدند. عرفات سرزمینی است که آدم در این سرزمین اعتراف به [[گناه]] خویش کرده است. عرفات سرزمینی است که [[دعا]] در آن مستجاب | + | *[[عرفات|عَرَفات]]: سرزمین عرفات بیابان وسیع و همواری است که در شمال مکه در مسافت حدود ۲۱ کیلومتری واقع شده است، و از حد حرم خارج است. عرفات سرزمینی است که [[حضرت آدم]] و [[حوّا]] علیهماالسلام بعد از جدایی طولانی، در این سرزمین به یکدیگر رسیدند، و نسبت به هم آشنا و عارف گردیدند. عرفات سرزمینی است که آدم در این سرزمین اعتراف به [[گناه]] خویش کرده است. عرفات سرزمینی است که [[دعا]] در آن مستجاب است. کوه عرفات را «جبل الرحمه» می گویند، و [[امام حسین]] علیه السلام [[دعای عرفه]] را در کنار همین کوه خواندند. وقوف در عرفات از ارکان [[حج]] می باشد. |
| − | *[[مزدلفه|مُزدَلفه]] (مشعرالحرام): از انتهای | + | *[[مزدلفه|مُزدَلفه]] (مشعرالحرام): از انتهای «مأزَمَین» در سمت عرفات تا «وادی مُحَسِّر» در سمت مِنی، مُزدلفه یا مَشعرالحرام نامیده شده است. |
| − | *[[منا|مِنا]]: منا، سرزمینی است میان وادی مُحَسِّر و [[جمره عقبه|جمره عقبه]] که جزو حرم می باشد، و در فاصله کمی در جانب شرقی بین مکه و مشعرالحرام قرار دارد. از جمره عقبه که حد نهایی مکه است تا وادی محسر در طرف مُزدلفه، منا است، و طول آن حدود «۳۶۰۰ متر» می باشد. یکی از جهاتی که | + | *[[منا|مِنا]]: منا، سرزمینی است میان وادی مُحَسِّر و [[جمره عقبه|جمره عقبه]] که جزو حرم می باشد، و در فاصله کمی در جانب شرقی بین مکه و مشعرالحرام قرار دارد. از جمره عقبه که حد نهایی مکه است تا وادی محسر در طرف مُزدلفه، منا است، و طول آن حدود «۳۶۰۰ متر» می باشد. یکی از جهاتی که اینجا را منا گفته اند آن است که [[جبرئیل]] امین در این حصار به [[حضرت ابراهیم]] علیه السلام گفت از خدا تمنّا و درخواست کن. |
| − | *[[مسجد خیف|مسجد خَیفْ]]: از مساجد بسیار باعظمت است | + | *[[مسجد خیف|مسجد خَیفْ]]: از مساجد بسیار باعظمت است که در منا قرار دارد.<ref> ادعیه و آداب حرمین ویژه مکه مکرمه، ص ۱۹۵.</ref> |
| − | *قبرستان مَعْلاة: قبرستان مَعلاة | + | *[[قبرستان معلاة|قبرستان مَعْلاة]]: قبرستان مَعلاة -محله بالا- یا حُجون، که در میان [[ایران|ایرانیان]] به قبرستان [[ابوطالب]] شهرت یافته، قبرستانى کهن است که به دلیل درآغوش گرفتن بسیارى از چهره هاى برجسته و ممتاز از اجداد و [[صحابه|اصحاب]] رسول خدا صلى الله علیه وآله و علما و [[تابعین]]، پس از [[قبرستان بقیع]]، قبرستانى مورد توجه و اعتناى مسلمانان بوده و از زیارتگاه هاى عمومى زائرانِ خانه خدا بشمار مى آید. این مکان را در قرون اخیر به نام «مقبره [[بنی هاشم|بنى هاشم]]» نیز مى شناسند.<ref> آثار اسلامى مکه و مدینه.</ref> |
| − | ==پستی و | + | ==پستی و بلندی‌های مکه== |
| − | ''' | + | '''کوههای اطراف مکه:''' |
مکه در میان دره واقع شده و اطراف آن را کوه هایى چند دربرگرفته است، به طورى که تنها چند راه خروجى به سمت [[یمن|یمن]]، دریاى سرخ و [[شام]] در آن وجود دارد. مهمترین کوه هاى مکه عبارتند از: | مکه در میان دره واقع شده و اطراف آن را کوه هایى چند دربرگرفته است، به طورى که تنها چند راه خروجى به سمت [[یمن|یمن]]، دریاى سرخ و [[شام]] در آن وجود دارد. مهمترین کوه هاى مکه عبارتند از: | ||
| − | *[[کوه | + | *[[کوه ابوقبیس]]، با ارتفاع ۴۲۰ متر که در شرق [[مسجدالحرام]] واقع است. در حال حاضر قصر ملک بر بالاى آن بنا شده و بخشى از آن در فضاى باز جلوى مسعى افتاده و در واقع، بخشى از کوه از جاى برداشته شده است. این کوه را به دلیل همسایگى با [[کعبه]]، از کوه هاى مقدس دانسته اند. همچنین گفته اند که در جریان طوفان [[نوح]]، امانت دار [[حجرالاسود]] بوده است. كوه صفا که سرآغاز و مبدأ [[سعی بین صفا و مروه]] است، در دامنه این کوه واقع شده است. |
*قُعَیقعان یا جبل هندى، با ارتفاع ۴۳۰ متر در غرب مکه است. فاصله این دو کوه، حد قدیم مکه است. از دوران هاى دور، در اطراف و بر فراز این کوه، بناهاى مسکونى مى ساخته اند. | *قُعَیقعان یا جبل هندى، با ارتفاع ۴۳۰ متر در غرب مکه است. فاصله این دو کوه، حد قدیم مکه است. از دوران هاى دور، در اطراف و بر فراز این کوه، بناهاى مسکونى مى ساخته اند. | ||
| − | *جبل النور یا [[غار حرا | + | *جبل النور یا [[غار حرا]]، با ارتفاع ۶۳۴ متر در شمال شرق مکه است و اولین آیات [[قرآن]] در آنجا بر [[رسول خدا]] صلى الله علیه وآله نازل شد. |
| − | *[[کوه | + | *[[کوه ثور]]، با ارتفاع ۷۵۹ متر در جنوب بر سرپاست؛ جایى که پیامبر صلى الله علیه وآله به هنگام [[هجرت پیامبر اسلام به مدینه|هجرت به مدینه]] در آنجا مخفى شد. |
| − | *خَنْدمه، در پشت کوه ابوقبیس است. | + | *کوه خَنْدمه، در پشت کوه ابوقبیس است. |
| − | *عُمَر، که در غرب مکه واقع است. | + | *کوه عُمَر، که در غرب مکه واقع است. |
| − | *ثبیر، در شرق مکه است. | + | *کوه ثبیر، در شرق مکه است. |
| − | + | '''دره‌هاى اطراف مکه:''' | |
| − | + | دره هاى مکه عبارت است از: «شعب حجون»، «شعب دار مال اللّه»، «شعب البطاطین»، «شعب فلق ابن الزبیر»، «شعب ابن عامر»، «شعب الجوف»، «شعب الخوز»، «شعب أذاخر»، «شعب خط»، «شعب الصفا»، «شعب الرزازین» و «شعب الجبیریین»، «شعب الجوف»، «شعب الجزارین»، «شعب زقاق النار»، «شعب جبل تفّاحه»، «شعب حجاج»، «شعب العطارین»، «شعب جیاد الکبیر»، «شعب جیاد الصغیر»، «شعب النفر» و «شعب ثور و خیام عنقود»، «شعب یرنى»، «شعب على»، «شعب ثنیة المدنیین» و «شعب حمام».<ref> البلدان، ص ۹۴.</ref> | |
| − | |||
| − | دره هاى مکه عبارت است از: «شعب | ||
| + | وادى ابراهیم در میان کوه هاى مکه واقع شده و یک وادى نسبتا طولانى است که مسجدالحرام در میانه آن قرار گرفته و در واقع، مسیر و مَسیلى است که آب بارانِ قسمت بالاى مکه یا مَعْلاة، از سمت حَجون به پایین را به مَسْفله در این سوى مسجدالحرام، به سمت اَجْیاد منتقل مى کرده است.<ref> آثار اسلامى مکه و مدینه، ص ۳۷.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references /> | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | |||
*نثر طوبی، ابوالحسن شعرانی، تهران: انتشارات اسلامیه | *نثر طوبی، ابوالحسن شعرانی، تهران: انتشارات اسلامیه | ||
| − | *فرهنگ اصطلاحات | + | *فرهنگ اصطلاحات حج، محمديوسف حريرى؛ قم: انتشارات هجرت، چاپ اول، ۱۳۸۲. |
| − | *آثار اسلامى مكه و | + | *آثار اسلامى مكه و مدينه، رسول جعفریان؛ قم: مشعر. |
| − | *حج و عمره در | + | *حج و عمره در قرآن و حدیث، محمد محمدی ری‌شهری/ مترجم: جواد محدثی؛ قم: دارالحديث، چاپ اول، ۱۳۷۸. |
| − | *تاريخ مكه از آغاز تا پايان دولت | + | *تاريخ مكه از آغاز تا پايان دولت شرفای مكه، احمد سباعی، رسول جعفریان (مترجم)، قم: مشعر، ۱۳۸۵. |
| − | *قاموس قرآن، سيد | + | *قاموس قرآن، سيد على‌اكبر قرشى؛ تهران: اسلاميه، چاپ پنجم، ۱۳۶۷ ش. |
| − | *كوثر، جعفرى | + | *كوثر، يعقوب جعفرى. |
| − | *آثار البلاد و اخبار العباد، زكريا بن محمد بن محمود القزوينى؛ تهران: اميركبير، چاپ اول، | + | *آثار البلاد و اخبار العباد، زكريا بن محمد بن محمود القزوينى؛ تهران: اميركبير، چاپ اول، ۱۳۷۳ ش. |
*مكه و مدينه تصويرى از توسعه و نوسازى، عبيدالله محمدامين كردى؛ ترجمه: حسين صابرى. | *مكه و مدينه تصويرى از توسعه و نوسازى، عبيدالله محمدامين كردى؛ ترجمه: حسين صابرى. | ||
| − | * | + | *البلدان، يعقوبى، تهران: بنگاه ترجمه و نشر كتاب، ۲۵۳۶ ش. |
| − | |||
==آرشیو عکس و تصویر== | ==آرشیو عکس و تصویر== | ||
| سطر ۱۳۳: | سطر ۱۱۱: | ||
</gallery> | </gallery> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{سنجش کیفی | {{سنجش کیفی | ||
|سنجش=شده | |سنجش=شده | ||
| سطر ۱۵۲: | سطر ۱۲۴: | ||
|رده= دارد | |رده= دارد | ||
}} | }} | ||
| + | |||
| + | [[رده:شهرهای اسلامی]] | ||
| + | [[رده:مکه]] | ||
| + | [[رده: مقاله های مهم]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۲ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۵۹
«مکّه» مهمترین شهر کشور عربستان و جزء استان حجاز مى‌باشد که در بخش غربى شبه جزیره عربستان قرار دارد.[۱] این شهر از آغاز خلقت قداستی ویژه داشته است، ولى تاریخ جغرافیایى و آبادانى‌اش با اسکان حضرت هاجر و حضرت اسماعیل علیه‌السلام در آن شروع مى‌شود. مکه به سبب وجود خانه «کعبه» در آن، مرکز تجارت شبه جزیره عربستان بوده است.[۲] اهمیت ویژه شهر مکه علاوه بر کعبه، به خاطر بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در این شهر و ظهور دین اسلام در آن است.
محتویات
موقعیت جغرافیایی مکه
عرض جفرافیایی مکه ۲۱ درجه و ۲۵ دقیقه است و طول آن از گرنویج ۳۹ درجه و ۵۰ دقیقه است.[۳] این شهر در بستر وادى ابراهیم و در دره اى تنگ و هلالى شکل به نام ابطح میان رشته کوه هاى مرتفعى (از طرف مشرق و مغرب) محصور شده است. ارتفاع تقریبى آن از سطح دریا ۳۳۰ متر ذکر شده. مکه در شرق دریاى سرخ و به فاصله ۶۲ کیلومترى بندر جده قرار دارد و از شمال به مدینه و از غرب به جده و از شرق به ریاض و نجد و از جنوب به یمن و عسیر محدود است.[۴]
مکه شهرى کوهستانى و بسیار خشک و سوزان است و در تابستان، هوایش در روز بسیار گرم می شود. آب مکه، از باران است؛ در این شهر رودخانه یا چشمه جوشانی به صورت طبیعی جریان ندارد و لازم است آب را از چاه ها و طبقات زیرین زمین استخراج کنند. و هر چه از حرم مکه دورتر شویم، چشمه سارها و چاه هاى آب و مزارع و نخلستان ها بسیار باشد و آذوقه آن شهر را از جاى دیگر می آورند.[۵]
مکه در طول سال، در معرض بادهاى مختلف شمال غربى، شمال شرقى و جنوب غربى است. این بادها معمولا خشک هستند و گاه در فصل زمستان موجب بارش مى شوند.[۶]
وجه تسمیه و نام‌های مکه
نام مکه تنها یک بار در قرآن کریم در آیه ۲۴ سوره فتح آمده است که خداوند می فرماید: «وَ هُوَ الَّذی کَفَّ أَیدِیَهُمْ عَنْکمْ وَ أَیدِیَکمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَکةَ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَکمْ عَلَیهِمْ وَ کانَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرا»؛ او بود که در درون مکه شما را بر آن ها پیروز کرد و دست شما را از آن ها و دست آن ها را از شما کوتاه کرد و خدا به کارهایى که مى کردید آگاه و بیناست.
برخی از علمای اسلامی برآنند که نام مکه، به دلیل کمی آب در آن جاست. اینان می گویند: در لغت آمده است: «اِمتَکَّ الفصیلُ ضرع امّه، امتصّه». بنابراین مکّ، به معنای مکیدن شیرخوار از پستان مادر است. امتصّ به معنای مکیدن و به سوی خود کشیدن است.
برخی هم گفته اند: مکه از آن روی مکه نامیده شده است که گناهان را محو می کند. «تَذهبُ بها»، یعنی از میان می برد. یا آن که فاجر را از خود می راند: «تخرجه منها». چنان که گفته شده است که نامگذاری آن به بکه، به خاطر آن است که گروهی از مردم در این شهر، گروهی دیگر را دفع می کنند: «یدفع بعضهم بعضا».[۷]
ولى از شهر مکه با نام هاى دیگر در چهارده آیه دیگر قرآن یاد شده است که عبارتند از: «بکّه»، «اُمّ القُرى»، «البلد»، «البلد الامین»، «البلدة»، «الحرم» و نام هایى مانند: «قریتک»، «من القریتین» و «وادٍ غیر ذی زرع».[۸]
بکّه:
«إِنَّ اوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکاً وَ هُدیً لِلْعالَمِینَ»؛ نخستین خانه‌ای که برای پرستش مردم نهاده شد همان است که در بکه است آن جا با برکت و راهنمایی برای جهانیان است.[۹] بکّ در لغت به معنى ازدحام است و بکّه چنان که شیخ طبرسى فرموده به معنى محل ازدحام است؛ بنابراین چون محل بیت و اطراف آن، محل ازدحام براى طواف و استلام و نماز و دعاست، به آن بکه گفته شده و آن به معنى وصف است نه اسم عَلَم. و اگر جاى دیگر هم محل ازدحام باشد مثل جمرات منى به آن ها هم بکه گفته می شود. در المیزان فرموده: مراد از بکه زمین کعبه است که به واسطه ازدحام مردم، بکه نامیده شده است. طبرسى از امام باقر علیه السلام نقل کرده که بکّه مسجدالحرام است و مکه تمام حرم. و این مؤید مطلب فوق است، زیرا مسجدالحرام محل ازدحام است. و گویند: مراد از بکّه، مکه است، میم آن بباء قلب شده است. محل کعبه و محل طواف و... نیز گفته اند.[۱۰]
امّ القُری:
شهر مقدس مکه، ام القری نیز نامیده مى شود. این نام براى این شهر، در دو آیه از قرآن مجید اطلاق شده است: «لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها»[۱۱] (خطاب به پیامبر:) تا انذار کنى أم القرى و کسانى را که در اطراف آن هستند. «ام القرى» به معنی مادر آبادی ها است. علت این که به مکه «ام القرى» گفته مى شود این است که طبق روایاتى پس از فروکش کردن طوفان نوح، نخستین خشکى که از آب بیرون زد سرزمین مکه بود. این واقعه را «دحوالارض» مى گویند. لذا به مکه مادر آبادی ها گفته شد.[۱۲]
بلد الأمین:
از نام هاى معروف مکه که بیانگر احترام فوق العاده و قداست بیش از حد این سرزمین مقدس است، نام «بلدالأمین» مى باشد. این نام به همین صورت در قرآن کریم آمده و مورد سوگند الهى واقع شده است: «وَالتِّینِ وَالزَّیتُونِ وَ طُورِ سِینِینَ وَ هذَاالْبَلَدِ الْأَمِینِ»[۱۳] بدون شک منظور از بلدالأمین در این آیه، شهر مکه است، زیرا که سوره التین در مکه نازل شده. از آن گذشته، در آیات دیگرى از قرآن نیز، محل امن بودن مکه و حرم به روشنى بیان شده است، مانند: «أَوَ لَمْ نُمَکّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً»؛[۱۴] یا آیه: {{متن قرآن|«وَمَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً».[۱۵] و آیه: «وَ إِذْ قالَ إِبْراهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً».[۱۶] بدین گونه خداوند مکه و حرم را محل امنیت و آرامش خاطر براى همه حتى مجرمان و گنهکاران قرار داده و هیچ کس را نباید در آنجا آزار و اذیت کرد.[۱۷]
براى شهر مکه علاوه بر نام هایى که ذکر کردیم، نام هاى دیگرى نیز در بعضى از کتاب ها آمده است از جمله: ام الارضین، ام راحم، ام رحم، ام رحمان، ام رحمه، ام روح، ام زحم، ام صبح، ام الصفا، ام المشاعر، امین، امینه، برّه، بطحا، بلد الله، بلد حرام، بلدة المروزقه، بیت الدعا، حرم آمن، حرم الله، خیر البلاد، فاران، مبارکه، متحفه، مخرج صدق، مدینة الرب، وادى... .[۱۸]
مکه در ادوار گذشته
منطقه مکه از قدیم الایام در مسیر کاروانیان راه یمن و شام بود ولى تاریخ جغرافیایى و آبادانى اش با اسکان حضرت هاجر و حضرت اسماعیل علیه السلام در آن شروع مى شود. آن زمان که حضرت ابراهیم علیه السلام زن و فرزند خود را به امر الهى در بیابان غیر ذى ذرع و بى آب ساکن ساخت، به اراده الهی چشمه آبى زیر پاى کودک حضرت هاجر جوشید و با پیدایش آب (زمزم)، قوم جُرهم (از قبایل یمنى) که در حدود مکه بسر مى بردند در این نقطه اقامت گزیدند و آن گاه که کعبه به دست تواناى حضرت ابراهیم و با کمک فرزندش حضرت اسماعیل علیهما السلام بنا گردید، مکه از جهت تشریفات مذهبى و از جهت امور بازرگانى ارزش و اعتبار یافت.
و اما مکه شهرى که پایگاه توحید قرار داده شده، اهمیت حیاتى و جهانى اش را با ظهور پیامبر اسلام آغاز نمود. با تولد اسلام، مکه جایگاه توحید ابراهیمى خود را که در سیر زمان فراموش شده بود دوباره بدست آورد. در ابتدا کفار و مشرکین با آزار و قصد قتل پیامبر اسلام سبب شدند که آن حضرت بعد از سیزدهمین سال بعثت در شب ربیع الاول به امر الهى مکه را ترک گوید و به مدینه مهاجرت فرماید. تا این که حضرت در دهم رمضان سال هشتم هجرى با سپاهى متشکل از ده هزار مسلمان از مدینه عازم مکه گردیدند و بعد از ده روز به مکه رسیدند و در ناحیه ذى طوى سپاه را چهار قسمت کردند که هر کدام از جهتى روانه شهر گشتند. مکیان تاب مقاومت در خود ندیدند و به پیشتاز شتافتند. مکه بدون خونریزى فتح گردید و پیامبر بر مکیان رحمت آورد و آزادشان ساخت. مکه از قید کفر آزاد گردید و پایگاه توحید گشت.[۱۹]
حرم بودن شهر مکه
در قرآن در وصف مکه آمده است: «أو لم نمکّن لهم حرما آمنا یُجبی الیه ثمرات کلّ شیء» (سوره قصص/آیه۵۷) آیا برای اهل مکه حرم أمن قرار ندادیم که میوه از هر جنس بدان جا میبرند.
علامه شعرانی در کتاب نثر طوبی در این خصوص می گوید: «حرم زمین مقدس است پیرامون مکه و از همه جانب بدان احاطه دارد و حدودی بر آن از هر طرف ساخته اند و بومیان آنجا از عهد پیغمبر صلی الله علیه وآله و پیش از آن حدود حرم را نسل به نسل حفظ کرده اند چنانکه سایر مشاعر را، مثلا حدود عرفات و مشعر الحرام و منی و جای جمرات و مسجد پیغمبر صلی الله علیه و آله و محل سعی بین صفا و مروه و حجر اسماعیل و امثال آن به تواتر معلوم است. حد حرم از طرف مغرب که سوی دریاست به مکه نزدیک است قریب یک فرسخ اما از جانب مشرق که سوی منی و عرفات است نزدیک سه فرسخ است و از شمال و جنوب حدی معلوم دارد، فاصله هر یک را بذراع و اشبار تعیین کرده است. منی جزء حرم است و عرفات بیرون حرم، مگر در اول آن مسجدی است که یک نیمه آن از حرم است و نیم دیگر بیرون حرم. حرم مکه در شرع احکامی دارد از جمله آن که شکار حیوان در آن جا حرام است و کندن درخت آن جائز نیست و لقطه آن را نتوان برداشت.»[۲۰]
اماکن متبرکه مکه
- مسجدالحرام: مسجدی است بسیار باعظمت که در فضیلت و شرافت بی نظیر می باشد، یک نماز در آن برابری می کند با صد هزار نماز در مساجد دیگر، پس بایستی وقت را غنیمت شمرده و از فضیلت های معنوی مسجدالحرام حداکثر بهره را بُرد. کعبه در وسط مسجدالحرام قرار دارد.
- حِجر اسماعیل: بنایی است به شکل نیم دایره با دیواری به ارتفاع یک متر و ۳۰ سانتیمتر که در جانب شمالی کعبه قرار دارد، و قبر حضرت اسماعیل علیه السلام و هاجر مادر آن حضرت، در آن جا می باشد و بنابر بعضی روایات، قبور جمعی از انبیاء علیهم السلام هم در آن جا است.
- مقام ابراهیم: محلی است در نزدیک کعبه، به فاصله حدود ۱۳ متر، دارای گنبدی کوچک که با شیشه احاطه شده و در آن سنگی قرار دارد، که گفته می شود حضرت ابراهیم خلیل علیه السلام بر آن ایستاده و مردم را به حج خدا دعوت کرده است و اثر پاهای مبارکش در آن پیدا می باشد، حجاج نماز طواف خود را پشت این مقام بجای می آورند.
- زمزم: نام چاه آبی است که خداوند به لطف خود در زیر پای حضرت اسماعیل جاری ساخت، و در طول تاریخ و پیش آمد حوادث، بارها مرمَّت و لایروبی گردیده، و آب آن مورد توجه خاص نبی اکرم صلی الله علیه وآله بوده و فعلاً آب آن نیز مورد استفاده حُجّاج بیت الله الحرام قرار می گیرد، و در طول تاریخ اسلام مؤمنین بدان تبرک می جسته اند. آب زمزم، مبارک و موجب شفاست. رسول خدا صلی الله علیه وآله در مدینه آب زمزم را درخواست می فرمودند. و در روایت وارد شده: وقتی از آب زمزم نوشیدی، بگو: «اَللّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً وَ رِزْقاً واسِعاً وَ شِفاءاً مِنْ کُلِّ داء وَ سُقْم؛ خداوندا! این را سبب دانشی سودمند و روزی واسع و شفای از هر درد و بیماری قرار ده.» نوشیدن آب زمزم بعد از نماز طواف مستحب است.
- صفا و مروه: صفا در سمت جنوب شرقی و مروه در سمت شمال شرقی کعبه قرار دارند. منظره صفا و مروه بسیار زیبا و باشکوه می باشد. مستحب است مردها قریب هفتاد متر از سعی را به طور «هَرْوَلَه» حرکت کنند، که حدود آن با رنگ و چراغ سبز مشخص گردیده است.
- شِعب ابی طالب: شعب ابی طالب در شمال شرقی مسجدالحرام و در نزدیکی صفا و مروه واقع شده، و محل ولادت رسول خدا صلی الله علیه وآله و فاطمه زهرا علیهاالسلام است. خاندان بنی هاشم و عبدالمطلب در همین مکان زندگی می کرده اند و پس از بعثت توسط مشرکان حدود سه سال محاصره اقتصادی شدند. طبق نقل مورخین، عده ای از سران قریش در دارالندوه گرد آمدند و عهدنامه ای تنظیم و پیمان بستند که نسبت به فرزندان عبدالمطلب سختگیری و آنها را تحریم اقتصادی و تحت اذیت و آزار قرار دهند، سرانجام بعد از گذشت سه سال از این پیمان، پنج نفر از مشرکین پشیمان شده و عهدنامه را پاره کردند.
- محل ولادت پیامبر اکرم (ص): در نزدیکی صفا و مروه میدانی است که در آن جا کتابخانه ای به نام «مکتبة مکة المکرمه» واقع شده، در این بقعه نبی اکرم صلی الله علیه وآله ولادت یافت، و در همین محل مدتی در کنار مادرش آمنه زندگی نمود.
- غار حِرا: جبل النور، اسم کوهی است در داخل شهر مکه، و در آن غاری می باشد به نام غارِ حِرا که رسول اکرم صلی الله علیه وآله قبل از بعثت در آن به تفکر و عبادت خداوند می پرداخت، و در هر فرصتی به سوی آن می شتافت، تا این که در ۲۷ رجب، جبرئیل بر آن حضرت نازل شد، و با آوردن آیات سوره علق «اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ»، آن حضرت به نبوت مبعوث شد.
- کوه ثَوْر: جبل الثور کوهی است که در پایین شهر مکه، تقریباً در دو فرسخی مسجدالحرام واقع شده، در آن کوه غاری است که رسول خدا صلی الله علیه وآله در وقت مهاجرت به جانب مدینه در آن پنهان شدند.
- عَرَفات: سرزمین عرفات بیابان وسیع و همواری است که در شمال مکه در مسافت حدود ۲۱ کیلومتری واقع شده است، و از حد حرم خارج است. عرفات سرزمینی است که حضرت آدم و حوّا علیهماالسلام بعد از جدایی طولانی، در این سرزمین به یکدیگر رسیدند، و نسبت به هم آشنا و عارف گردیدند. عرفات سرزمینی است که آدم در این سرزمین اعتراف به گناه خویش کرده است. عرفات سرزمینی است که دعا در آن مستجاب است. کوه عرفات را «جبل الرحمه» می گویند، و امام حسین علیه السلام دعای عرفه را در کنار همین کوه خواندند. وقوف در عرفات از ارکان حج می باشد.
- مُزدَلفه (مشعرالحرام): از انتهای «مأزَمَین» در سمت عرفات تا «وادی مُحَسِّر» در سمت مِنی، مُزدلفه یا مَشعرالحرام نامیده شده است.
- مِنا: منا، سرزمینی است میان وادی مُحَسِّر و جمره عقبه که جزو حرم می باشد، و در فاصله کمی در جانب شرقی بین مکه و مشعرالحرام قرار دارد. از جمره عقبه که حد نهایی مکه است تا وادی محسر در طرف مُزدلفه، منا است، و طول آن حدود «۳۶۰۰ متر» می باشد. یکی از جهاتی که اینجا را منا گفته اند آن است که جبرئیل امین در این حصار به حضرت ابراهیم علیه السلام گفت از خدا تمنّا و درخواست کن.
- مسجد خَیفْ: از مساجد بسیار باعظمت است که در منا قرار دارد.[۲۱]
- قبرستان مَعْلاة: قبرستان مَعلاة -محله بالا- یا حُجون، که در میان ایرانیان به قبرستان ابوطالب شهرت یافته، قبرستانى کهن است که به دلیل درآغوش گرفتن بسیارى از چهره هاى برجسته و ممتاز از اجداد و اصحاب رسول خدا صلى الله علیه وآله و علما و تابعین، پس از قبرستان بقیع، قبرستانى مورد توجه و اعتناى مسلمانان بوده و از زیارتگاه هاى عمومى زائرانِ خانه خدا بشمار مى آید. این مکان را در قرون اخیر به نام «مقبره بنى هاشم» نیز مى شناسند.[۲۲]
پستی و بلندی‌های مکه
کوههای اطراف مکه:
مکه در میان دره واقع شده و اطراف آن را کوه هایى چند دربرگرفته است، به طورى که تنها چند راه خروجى به سمت یمن، دریاى سرخ و شام در آن وجود دارد. مهمترین کوه هاى مکه عبارتند از:
- کوه ابوقبیس، با ارتفاع ۴۲۰ متر که در شرق مسجدالحرام واقع است. در حال حاضر قصر ملک بر بالاى آن بنا شده و بخشى از آن در فضاى باز جلوى مسعى افتاده و در واقع، بخشى از کوه از جاى برداشته شده است. این کوه را به دلیل همسایگى با کعبه، از کوه هاى مقدس دانسته اند. همچنین گفته اند که در جریان طوفان نوح، امانت دار حجرالاسود بوده است. كوه صفا که سرآغاز و مبدأ سعی بین صفا و مروه است، در دامنه این کوه واقع شده است.
- قُعَیقعان یا جبل هندى، با ارتفاع ۴۳۰ متر در غرب مکه است. فاصله این دو کوه، حد قدیم مکه است. از دوران هاى دور، در اطراف و بر فراز این کوه، بناهاى مسکونى مى ساخته اند.
- جبل النور یا غار حرا، با ارتفاع ۶۳۴ متر در شمال شرق مکه است و اولین آیات قرآن در آنجا بر رسول خدا صلى الله علیه وآله نازل شد.
- کوه ثور، با ارتفاع ۷۵۹ متر در جنوب بر سرپاست؛ جایى که پیامبر صلى الله علیه وآله به هنگام هجرت به مدینه در آنجا مخفى شد.
- کوه خَنْدمه، در پشت کوه ابوقبیس است.
- کوه عُمَر، که در غرب مکه واقع است.
- کوه ثبیر، در شرق مکه است.
دره‌هاى اطراف مکه:
دره هاى مکه عبارت است از: «شعب حجون»، «شعب دار مال اللّه»، «شعب البطاطین»، «شعب فلق ابن الزبیر»، «شعب ابن عامر»، «شعب الجوف»، «شعب الخوز»، «شعب أذاخر»، «شعب خط»، «شعب الصفا»، «شعب الرزازین» و «شعب الجبیریین»، «شعب الجوف»، «شعب الجزارین»، «شعب زقاق النار»، «شعب جبل تفّاحه»، «شعب حجاج»، «شعب العطارین»، «شعب جیاد الکبیر»، «شعب جیاد الصغیر»، «شعب النفر» و «شعب ثور و خیام عنقود»، «شعب یرنى»، «شعب على»، «شعب ثنیة المدنیین» و «شعب حمام».[۲۳]
وادى ابراهیم در میان کوه هاى مکه واقع شده و یک وادى نسبتا طولانى است که مسجدالحرام در میانه آن قرار گرفته و در واقع، مسیر و مَسیلى است که آب بارانِ قسمت بالاى مکه یا مَعْلاة، از سمت حَجون به پایین را به مَسْفله در این سوى مسجدالحرام، به سمت اَجْیاد منتقل مى کرده است.[۲۴]
پانویس
- پرش به بالا ↑ فرهنگ اصطلاحات حج، ص ۱۸۷.
- پرش به بالا ↑ سفرنامه ناصرخسرو، ص ۲۸۸.
- پرش به بالا ↑ تعیین سمت قبله و تشخیص ظهر حقیقى مدینه منوره به اعجاز رسول الله (ص)، حسن حسن زاده آملی، نشر قیام، ۱۳۷۹، ص۷.
- پرش به بالا ↑ فرهنگ اصطلاحات حج، ص ۱۸۸.
- پرش به بالا ↑ آثار البلاد و اخبار العباد، ص: ۱۶۳.
- پرش به بالا ↑ مکه و مدینه تصویرى از توسعه و نوسازى، ص ۱۴۸.
- پرش به بالا ↑ تاریخ مکه از آغاز تا پایان دولت شرفای مکه، ص ۴۶.
- پرش به بالا ↑ حج و عمره در قرآن و حدیث.
- پرش به بالا ↑ سوره آل عمران، آیه ۹۶.
- پرش به بالا ↑ قاموس قرآن، ج ۱، ص: ۲۲۰.
- پرش به بالا ↑ سوره انعام، آیه ۹۲ و سوره شورى، آیه ۷.
- پرش به بالا ↑ کوثر، ج ۳، ص: ۴۹۳.
- پرش به بالا ↑ سوره التین، آیات ۲-۱.
- پرش به بالا ↑ سوره قصص، آیه ۵۷.
- پرش به بالا ↑ سوره آل عمران، آیه ۹۱.
- پرش به بالا ↑ سوره ابراهیم، آیه ۳۸.
- پرش به بالا ↑ کوثر، ج ۲، ص: ۱۹۷.
- پرش به بالا ↑ فرهنگ اصطلاحات حج، ص ۱۹۰.
- پرش به بالا ↑ فرهنگ اصطلاحات حج، ص ۱۸۸.
- پرش به بالا ↑ نثر طوبی، ج۱، ص۱۶۸
- پرش به بالا ↑ ادعیه و آداب حرمین ویژه مکه مکرمه، ص ۱۹۵.
- پرش به بالا ↑ آثار اسلامى مکه و مدینه.
- پرش به بالا ↑ البلدان، ص ۹۴.
- پرش به بالا ↑ آثار اسلامى مکه و مدینه، ص ۳۷.
منابع
- نثر طوبی، ابوالحسن شعرانی، تهران: انتشارات اسلامیه
- فرهنگ اصطلاحات حج، محمديوسف حريرى؛ قم: انتشارات هجرت، چاپ اول، ۱۳۸۲.
- آثار اسلامى مكه و مدينه، رسول جعفریان؛ قم: مشعر.
- حج و عمره در قرآن و حدیث، محمد محمدی ری‌شهری/ مترجم: جواد محدثی؛ قم: دارالحديث، چاپ اول، ۱۳۷۸.
- تاريخ مكه از آغاز تا پايان دولت شرفای مكه، احمد سباعی، رسول جعفریان (مترجم)، قم: مشعر، ۱۳۸۵.
- قاموس قرآن، سيد على‌اكبر قرشى؛ تهران: اسلاميه، چاپ پنجم، ۱۳۶۷ ش.
- كوثر، يعقوب جعفرى.
- آثار البلاد و اخبار العباد، زكريا بن محمد بن محمود القزوينى؛ تهران: اميركبير، چاپ اول، ۱۳۷۳ ش.
- مكه و مدينه تصويرى از توسعه و نوسازى، عبيدالله محمدامين كردى؛ ترجمه: حسين صابرى.
- البلدان، يعقوبى، تهران: بنگاه ترجمه و نشر كتاب، ۲۵۳۶ ش.
آرشیو عکس و تصویر
شهر مکه در قرن 13 قمری
شهر مکه
شهر مکه
تصویر هوایی شهر مکه
تصویر شبانه شهر مکه
.jpg)
