مصباح الشریعة (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(تعیین رده ها)
جز
 
(۱۱ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{بخشی از یک کتاب}}
+
{{مشخصات کتاب
==مصباح الشريعة==
 
  
کتاب «مصباح الشریعة» کتابی است منسوب به [[امام صادق]] علیه السلام در علم [[اخلاق]] که دقائق معارف و اسرار حقايق و لطائف اخلاقيات و مراحل [[سير و سلوك]] و خصوصيات مراتب [[ايمان]] را به بهترین وجه بیان نموده است.
+
|عنوان=
  
'''نظرات علما در مورد انتساب کتاب مصباح الشریعه به امام صادق علیه السلام'''
+
|تصویر= [[پرونده:مصباح الشريعة.jpg|240px|راست]]
  
از موافقان انتساب این کتاب به امام صادق علیه السلام افراد زیر را می‌توان نام برد:
+
|نویسنده= امام جعفر صادق(ع)
  
* 1. كفعمى که در مجموع الغرائب روايات بسيارى را با لفظ قال الصادق از مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة نقل كرده است.<ref>و <ref>و (3) و (5). نقل از سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی، بخش آثار علمی [[امام صادق]] علیه السلام.</ref> و (3) و (5). نقل از سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی، بخش آثار علمی [[امام صادق]] علیه السلام.</ref>
+
|موضوع= احاديث‌ اخلاقي
  
* 2. [[شهيد ثانى]] که در كشف الريبة و نيز در منية المريد و مسكن الفواد و اسرارالصلاة رواياتى از مصباح الشريعة نقل كرده و آن‌ها را قاطعانه به امام صادق علیه السلام نسبت داده و در پايان برخى از آن‌ها آورده است: آن چه گفته شد تماما از كلام امام صادق علیه السلام بود.<ref>و (3) و (5). نقل از سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی، بخش آثار علمی [[امام صادق]] علیه السلام.</ref>
+
|زبان= عربی
  
* 3. سيد حسين قزوينى که در كتاب جامع الشرايع، به هنگام ذكر مآخذ كتاب، گويد: مصباح الشريعة به [[شهادت]] شارح فاضل شهيد ثانى و [[سيد بن طاووس]] و مولانا محسن كاشانى و عده اى ديگر منسوب به [[امام صادق]] علیه السلام است. بنابراين، پس از تاييد اينان جايى براى تشكيك و ترديد در اين كتاب باقى نمى ماند.(3)
+
|تعداد جلد= 1
  
* 4. سيد بن طاووس که در کتاب «کشف المحجة» و کتاب «الأمان» این کتاب را منسوب به امام جعفر صادق علیه السلام دانسته و در فصل هفتم از باب ششم كتاب پرقيمت امان الاخطارفرموده است: (مسافر با خود كتاب مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة بردارد، زيرا كه آن كتابى است لطيف و شريف، كه راه و رسم سير و سلوك به سوى خدا را براى سالكان معرفى مى‌كند و روش اقبال و روى آوردن به خدا را به انسان ياد مى‌دهد).<ref>و <ref>و (7). مصباح الشریعه، ترجمه حسن مصطفوی؛ انجمن اسلامى [[حكمت]] و [[فلسفه]] ايران، چاپ اول، تهران ، 1360 ش؛ ص 2 و 3 (بخش شرح خطبه مولف).</ref> و (7). مصباح الشریعه، ترجمه حسن مصطفوی؛ انجمن اسلامى [[حكمت]] و [[فلسفه]] ايران، چاپ اول، تهران ، 1360 ش؛ ص 2 و 3 (بخش شرح خطبه مولف).</ref>
+
|عنوان افزوده1=
  
اما در مقابل اينان مجلسى در مقدمه بحار درباره آن گفته است: در اين كتاب مطالبى آمده كه خواننده خردمند و مطلع را با ترديد مواجه مى كند. اسلوب اين كتاب شبيه ديگر سخنان و آثار [[ائمه اطهار]] علیهم السلام نيست، والله يعلم.(5)
+
|افزوده1=
  
اما آقای مصطفوی که زحمت تحقیق مصباح الشریعه و هم زحمت ترجمه آن را کشیده است نظری متفاوت از هر دو گروه موافقین و مخالفین انتساب کتاب به امام صادق علیه السلام دارد. ایشان در مقدمه ترجمه مصباح الشریعه در این مورد چنین می‌گوید: «شرح و تفصيل خصوصيات اين كتاب و انتساب آن را به حضرت امام جعفر بن محمد صادق علیه السلام در مقدمه آن كه در سال (1378 هـ) در تهران طبع و منتشر شده است، ذكر نموده و ثابت كرديم كه اين كتاب شريف، لفظ و عبارات آن حضرت نيست و بلكه بهترين و پرارزشترين مجموعه‌ايست كه يكى از بزرگان برجسته [[شيعه]]، آداب و معارف و اخلاق و سنن مذهب شيعه جعفرى را در مقابل مؤلفات مذاهب ديگر تأليف و تدوين فرموده و به تناسب اين مرام آن را به حضرت صادق علیه السلام كه يگانه مروج و مبين [[احكام]] و آداب اين مذهب است نسبت داده است و حقيقت اين نسبت از لحاظ معنى و حقيقت است نه لفظ و عبارت. احتمال قوى دارد كه مؤلف بزرگوار اين كتاب شريف، تمام اين مطالب را از روايات و أخبار منقوله از حضرت صادق علیه السلام استنباط و استنتاج كرده و مضامين و معانى آن‌ها را به اين صورت ترتيب و تنظيم كرده است».<ref>و (7). مصباح الشریعه، ترجمه حسن مصطفوی؛ انجمن اسلامى [[حكمت]] و [[فلسفه]] ايران، چاپ اول، تهران ، 1360 ش؛ ص 2 و 3 (بخش شرح خطبه مولف).</ref>
+
|عنوان افزوده2=
  
آن‌گاه در مقام گوشزد نمودن ارزش این کتاب می‌گوید: «به هر صورت، اين كتاب شريف از بهترين و جامعترين كتب شيعه است كه در آداب و حكم و معارف كتابى به اين اختصار كه جامع دقايق و لطايف اخلاق بوده و در عين حال در نهايت اتقان و اعتبار تأليف شده باشد، به دست ما نرسيده است».(7)
+
|افزوده2=
  
'''فهرست مطالب '''
+
|لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/38952/مصباح-الشريعة  مصباح الشریعة]
  
این کتاب شامل 100 باب است که موضوعات آن به شرح زیر می‌باشد:
+
}}
 +
کتاب «مصباح الشریعة» کتابی است منسوب به [[امام صادق]] علیه السلام در علم [[اخلاق]] که دقائق معارف و اسرار حقایق و لطائف اخلاقیات و مراحل [[سیر و سلوک|سیر و سلوک]] و خصوصیات مراتب [[ایمان]] را به بهترین وجه بیان نموده است.
  
* ظهور مراتب مكنونات قلب؛
+
==انتساب کتاب به امام صادق علیه السلام==
  
* احكام و محمولات قلب؛
+
علما در مورد انتساب این کتاب به [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] علیه السلام نظرات مختلفی دارند. از موافقان انتساب این کتاب به امام صادق علیه السلام افراد زیر را می‌توان نام برد:
  
* حفظ و رعايت قلب؛
+
*۱. [[کفعمی|کفعمى]] که در «مجموع الغرائب» روایات بسیارى را با لفظ قال الصادق از مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة نقل کرده است.<ref name="سیره معصومان">نقل از سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی، بخش آثار علمی [[امام صادق]] علیه السلام.</ref>
  
* نيت؛
+
*۲. [[شهید ثانى]] که در کشف الریبة و نیز در [[منیة المرید|منیة المرید]] و [[مسکن الفؤاد (کتاب)|مسکن الفواد]] و اسرارالصلاة روایاتى از مصباح الشریعة نقل کرده و آن‌ها را قاطعانه به امام صادق علیه السلام نسبت داده و در پایان برخى از آن‌ها آورده است: آن چه گفته شد تماما از کلام امام صادق علیه السلام بود.<ref name="سیره معصومان" />
  
* ذكر؛
+
*۳. سید حسین قزوینى که در کتاب جامع الشرایع، به هنگام ذکر مآخذ کتاب، گوید: مصباح الشریعة به [[شهادت]] شارح فاضل [[شهید ثانی|شهید ثانى]] و [[سید بن طاووس]] و مولانا [[فیض کاشانی|محسن کاشانى]] و عده اى دیگر منسوب به [[امام صادق]] علیه السلام است. بنابراین، پس از تایید اینان جایى براى تشکیک و تردید در این کتاب باقى نمى ماند.<ref name="سیره معصومان" />
  
* لباس؛
+
*۴. سید بن طاووس که در کتاب «کشف المحجة» و کتاب «الأمان» این کتاب را منسوب به امام جعفر صادق علیه السلام دانسته و در فصل هفتم از باب ششم کتاب پرقیمت امان الاخطار فرموده است: (مسافر با خود کتاب مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة بردارد، زیرا که آن کتابى است لطیف و شریف، که راه و رسم سیر و سلوک به سوى خدا را براى سالکان معرفى مى‌کند و روش اقبال و روى آوردن به خدا را به انسان یاد مى‌دهد).<ref name="مصباح الشریعه">مصباح الشریعه، ترجمه حسن مصطفوی؛ انجمن اسلامى [[حکمت]] و [[فلسفه]] ایران، چاپ اول، تهران ، ۱۳۶۰ ش؛ ص ۲ و ۳ (بخش شرح خطبه مولف).</ref>
  
* مسواك؛
+
اما در مقابل اینان [[علامه مجلسى|مجلسى]] در مقدمه [[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالانوار]] درباره آن گفته است: در این کتاب مطالبى آمده که خواننده خردمند و مطلع را با تردید مواجه مى کند. اسلوب این کتاب شبیه دیگر سخنان و آثار [[ائمه اطهار]] علیهم السلام نیست، والله یعلم.<ref name="سیره معصومان" />
  
* بيت الخلا رفتن؛
+
اما آقای مصطفوی که زحمت تحقیق مصباح الشریعه و هم زحمت ترجمه آن را کشیده است نظری متفاوت از هر دو گروه موافقین و مخالفین انتساب کتاب به امام صادق علیه السلام دارد. ایشان در مقدمه ترجمه مصباح الشریعه در این مورد چنین می‌گوید: «شرح و تفصیل خصوصیات این کتاب و انتساب آن را به حضرت امام جعفر بن محمد صادق علیه السلام در مقدمه آن که در سال (۱۳۷۸ هـ) در تهران طبع و منتشر شده است، ذکر نموده و ثابت کردیم که این کتاب شریف، لفظ و عبارات آن حضرت نیست و بلکه بهترین و پرارزشترین مجموعه‌ایست که یکى از بزرگان برجسته [[شیعه]]، آداب و معارف و اخلاق و سنن مذهب [[شیعه|شیعه]] جعفرى را در مقابل مؤلفات مذاهب دیگر تألیف و تدوین فرموده و به تناسب این مرام آن را به حضرت صادق علیه السلام که یگانه مروج و مبین [[احکام]] و آداب این مذهب است نسبت داده است و حقیقت این نسبت از لحاظ معنى و حقیقت است نه لفظ و عبارت. احتمال قوى دارد که مؤلف بزرگوار این کتاب شریف، تمام این مطالب را از روایات و أخبار منقوله از حضرت صادق علیه السلام استنباط و استنتاج کرده و مضامین و معانى آن‌ها را به این صورت ترتیب و تنظیم کرده است».<ref name="مصباح الشریعه" />
  
* طهارت؛
+
آن‌گاه در مقام گوشزد نمودن ارزش این کتاب می‌گوید: «به هر صورت، این کتاب شریف از بهترین و جامعترین کتب شیعه است که در آداب و حکم و معارف کتابى به این اختصار که جامع دقایق و لطایف [[اخلاق]] بوده و در عین حال در نهایت اتقان و اعتبار تألیف شده باشد، به دست ما نرسیده است».<ref name="مصباح الشریعه" />
  
* خارج شدن از منزل؛
+
==فهرست مطالب==
  
* دخول مسجد؛
+
این کتاب شامل ۱۰۰ باب است که موضوعات آن به شرح زیر می‌باشد:
  
* شروع كردن به [[نماز]]؛
+
*ظهور مراتب مکنونات قلب؛
 +
*احکام و محمولات قلب؛
 +
*حفظ و رعایت قلب؛
 +
*[[نیت|نیت]]؛
 +
*[[ذکر|ذکر]]؛
 +
*لباس؛
 +
*مسواک؛
 +
*بیت الخلا رفتن؛
 +
*[[طهارت]]؛
 +
*خارج شدن از منزل؛
 +
*دخول [[مسجد]]؛
 +
*شروع کردن به [[نماز]]؛
 +
*قرائت [[قرآن]]؛
 +
*[[رکوع]]؛
 +
*[[سجود]]؛
 +
*[[تشهد]]؛
 +
*در [[اسلام]]؛
 +
*در [[دعا]]؛
 +
*در [[صوم]]؛
 +
*[[عبادت]]؛
 +
*عزلت؛
 +
*[[زکات]]؛
 +
*سلامتى؛
 +
*[[حج]]؛
 +
*[[تفکر]]؛
 +
*[[سکوت و صمت|سکوت]]؛
 +
*راحتى [[قناعت]]؛
 +
*[[حرص]]؛
 +
*[[زهد]]؛
 +
*صفت [[دنیا|دنیا]]؛
 +
*[[ورع]]؛
 +
*[[عبرت]]؛
 +
*تکلف؛
 +
*[[غرور]]؛
 +
*صفت [[نفاق|منافق]]؛
 +
*[[عقل]] و هوى؛
 +
*[[وسوسه]]؛
 +
*[[عجب]] و خودبینى؛
 +
*خوردن؛
 +
*پوشیدن چشم؛
 +
*در راه رفتن؛
 +
*خواب؛
 +
*در حسن معاشرت؛
 +
*کلام؛
 +
*جدال؛
 +
*مدح و مذمت کردن جدال؛
 +
*[[غیبت (گناه)|غیبت]]؛
 +
*[[ریا]]،
 +
*[[حسد]]؛
 +
*[[طمع]]؛
 +
*[[سخاوت]]؛
 +
*گرفتن و دادن چیزى؛
 +
*[[فتوا|فتوى]] دادن؛
 +
*مشورت کردن؛
 +
*[[حلم]]؛
 +
*[[تواضع]]؛
 +
*اقتدا؛
 +
*[[عفو]]؛
 +
*[[حسن خلق]]؛
 +
*علم؛
 +
*[[برادری|برادرى]]؛
 +
*[[امر به معروف و نهى از منکر]]؛
 +
*آفت علما؛
 +
*آفت قاریان؛
 +
*بیان [[حق]] و [[باطل]]؛
 +
*شناسائى [[پیامبران]] الهى؛
 +
*شناسائى حضرات [[ائمه اطهار]] علیهم‌السلام؛
 +
*شناختن [[صحابی|اصحاب]] [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله؛
 +
*احترام کردن به مؤمنین؛
 +
*نیکوئى به پدر و مادر؛
 +
*(مکرر) در موعظت؛
 +
*[[وصیت|وصیت]]؛
 +
*صدق؛
 +
*[[توکل|توکل]]؛
 +
*[[اخلاص]]؛
 +
*شناخت نادانى؛
 +
*تجلیل برادران دینى؛
 +
*[[توبه]]‌کردن؛
 +
*مجاهدت و ریاضت؛
 +
*فساد؛
 +
*در [[تقوا|تقوى]]؛
 +
*یادکردن [[مرگ]]؛
 +
*حساب؛
 +
*[[حسن ظن]]؛
 +
*[[تفویض|تفویض]]؛
 +
*در [[یقین|یقین]]؛
 +
*[[خوف و رجاء|خوف و رجا]]؛
 +
*رضا؛
 +
*بلا؛
 +
*حزن؛
 +
*[[حیا]]؛
 +
*[[صبر]]؛
 +
*محبت پروردگار متعال؛
 +
*[[معرفت]]؛
 +
*محبت در راه [[خدا]]؛
 +
*شوق؛
 +
*در [[حکمت]]؛
 +
*حقیقت بندگى.
  
* قرائت [[قرآن]]؛
+
==نمونه هائی از احادیث مصباح الشریعة==
  
* [[ركوع]]؛
+
'''<I>آداب خروج از منزل:</I>'''
  
* [[سجود]]؛
+
«اذا اصبحت فلا تحدّث نفسک بالمساء، و اذا امسیت فلا تحدّث نفسک بالصّباح، فانّک لاتدرى ما اسمک غدا؛ هرگاه اراده کنى که از منزل خود بیرون روى، باید بیرون روى مثل رفتن کسى که امید عود به خود نداشته باشد، و یقین داند که در این سفر فوت خواهد شد».
  
* [[تشهد]]؛
+
یعنى: آنچه لازمه سفر است از وصیت و تحصیل برائت ذمّه از حقوق اللَّه و حقوق النّاس، بجا آر. که به حکم: «اللّیل حبلى» و مقتضاى کریمه: «وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ بِأَی أَرْضٍ تَمُوتُ» ([[سوره لقمان]]/۳۴)؛ در هر نفسى احتمال موت دارد. اگر در سفر، اجل فرارسد، نادم و مغبون نباشى».<ref> مصباح الشریعة، ترجمه عبدالرزاق گیلانى؛ پیام حق، تهران ۱۳۷۷ ش؛ ص ۹۳.</ref>
  
* در [[اسلام]]؛
+
'''<I>رعایت احترام مؤمنان:</I>'''
  
* در [[دعا]]؛
+
«(بزرگ نمى دارد [[احترام]] و عزت مؤمنین را مگر آن کسى که خداوند متعال احترام او را در مقابل مؤمنین حفظ کرده باشد. و کسى که در حفظ احترام پروردگار متعال و [[پیامبر اسلام|رسول گرامى]] او بیشتر مراقبت  مى کند؛ در احترام مؤمنین نیز بیشتر سعى و عمل خواهد کرد و چون کسى در حفظ حرمت برادران ایمانى خود سستى و مسامحه ورزد، هر آینه پرده [[ایمان|ایمان]] خود را به خداوند متعال پاره کرده است».<ref> مصباح الشریعة/ترجمه مصطفوى؛ انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، تهران ، ۱۳۶۰ ش؛ باب هفتاد و یکم در احترام کردن به مؤمنین، ص ۳۰۹.</ref>
  
* در صوم؛
+
==ترجمه‌ها و شروح کتاب==
  
* [[عبادت]]؛
+
این کتاب بارها به زبان فارسی ترجمه شده است از جمله: ترجمه‌ای با نام «آداب العارفین»، ترجمه‌ای با نام «ضیاءالمصباح» و... شروح فراوانی نیز بر آن نگاشته شده است؛ مانند شرح [[ملا عبدالرزاق ابن ملا میرقاری گیلانی]] از علمای قرن یازدهم.
  
* عزلت؛
+
==نسخه‌های کتاب==
  
* [[زكات]]؛
+
از این اثر، نسخه‌ای به خط مولی محمدعلی مشهدی که تاریخ نگارش آن سال ۱۰۸۲ هجری است، وجود دارد. این نسخه با سه واسطه از روی نسخه‌ای به خط [[شهید ثانی]] نوشته شده است. نسخه‌ای هم به خط مولی عبدالرزاق بن محمد بن سعید مقابی که تاریخ نگارش آن سال ۱۱۱۵ هجری است در دست است.
  
* سلامتى؛
+
==پانویس==
 
+
<references />
* [[حج]]؛
 
 
 
* [[تفكر]]؛
 
 
 
* [[سكوت]]؛
 
 
 
* راحتى قناعت؛
 
 
 
* حرص؛
 
 
 
* [[زهد]]؛
 
 
 
* صفت دنيا؛
 
 
 
* [[ورع]]؛
 
 
 
* [[عبرت]]؛
 
 
 
* تكلف؛
 
 
 
* [[غرور]]؛
 
 
 
* صفت منافق؛
 
 
 
* عقل و هوى؛
 
 
 
* وسوسه؛
 
 
 
* عجب و [[خودبينى]]؛
 
 
 
* خوردن؛
 
 
 
* پوشيدن چشم؛
 
 
 
* در راه رفتن؛
 
 
 
* خواب؛
 
 
 
* در حسن معاشرت؛
 
 
 
* كلام؛
 
 
 
* جدال؛
 
 
 
* مدح و مذمت كردن جدال؛
 
 
 
* [[غيبت]]؛
 
 
 
* [[ريا]]،
 
 
 
* [[حسد]]؛
 
 
 
* طمع؛
 
 
 
* [[سخاوت]]؛
 
 
 
* گرفتن و دادن چيزى؛
 
 
 
* فتوى دادن؛
 
 
 
* مشورت كردن؛
 
 
 
* حلم؛
 
 
 
* تواضع؛
 
 
 
* اقتدا؛
 
  
* عفو؛
+
==متن کتاب==
  
* حسن خلق؛
+
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/38952/مصباح-الشريعة '''مصباح الشریعة''']
  
* علم؛
 
 
* برادرى؛
 
 
* [[امر به معروف و نهى از منكر]]؛
 
 
* آفت علما؛
 
 
* آفت قاريان؛
 
 
* بيان [[حق]] و [[باطل]] شناسائى [[پيامبران]] الهى؛
 
 
* شناسائى حضرات [[ائمه اطهار]] علیهم‌السلام؛
 
 
* شناختن اصحاب [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله؛
 
 
* احترام كردن به مؤمنين؛
 
 
* نيكوئى به پدر و مادر؛
 
 
* (مكرر) در موعظت؛
 
 
* وصيت؛
 
 
* صدق؛
 
 
* توكل؛
 
 
* [[اخلاص]]؛
 
 
* شناخت نادانى؛
 
 
* تجليل برادران دينى [[توبه]]‌كردن؛
 
 
* مجاهدت و رياضت؛
 
 
* فساد؛
 
 
* در تقوى؛
 
 
* يادكردن [[مرگ]]؛
 
 
* حساب؛
 
 
* حسن ظن؛
 
 
* تفويض؛
 
 
* در يقين؛
 
 
* خوف و رجا؛
 
 
* رضا؛
 
 
* بلا؛
 
 
* حزن؛
 
 
* [[حيا]]؛
 
 
* صبر ادعانمودن؛
 
 
* محبت پروردگار متعال؛
 
 
* [[معرفت]]؛
 
 
* محبت در راه خدا؛
 
 
* شوق؛
 
 
* در [[حكمت]]؛
 
 
* حقيقت بندگى.
 
 
'''دو نمونه از احادیث مصباح الشریعة'''
 
 
'''<I>آداب خروج از منزل:</I>'''
 
 
«اذا اصبحت فلا تحدّث نفسك بالمساء، و اذا امسيت فلا تحدّث نفسك بالصّباح، فانّك لاتدرى ما اسمك غدا؛ هرگاه اراده كنى كه از منزل خود بيرون روى، بايد بيرون روى مثل رفتن كسى كه اميد عود به خود نداشته باشد، و يقين داند كه در اين سفر فوت خواهد شد».
 
 
يعنى: آنچه لازمه سفر است از وصيت و تحصيل برائت ذمّه از حقوق اللَّه و حقوق النّاس، بجا آر. كه به حكم: «اللّيل حبلى» و مقتضاى كريمه: «وَ ما تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ([[سوره لقمان]]/34)؛ در هر نفسى احتمال موت دارد. اگر در سفر، اجل فرارسد، نادم و مغبون نباشى ».<ref> مصباح الشريعة، ترجمه عبدالرزاق گيلانى؛ پيام حق، تهران 1377 ش؛ ص 93.</ref>
 
 
'''<I>رعایت احترام مؤمنان:</I>'''
 
 
«(بزرگ نمى دارد احترام و عزت مؤمنين را مگر آن كسى كه خداوند متعال احترام او را در مقابل مؤمنين حفظ كرده باشد. و كسى كه در حفظ احترام پروردگار متعال و رسول گرامى او بيشتر مراقبت  مى كند؛ در احترام مؤمنين نيز بيشتر سعى و عمل خواهد كرد و چون كسى در حفظ حرمت برادران ايمانى خود سستى و مسامحه ورزد، هر آينه پرده ايمان خود را به خداوند متعال پاره كرده است».<ref> مصباح الشريعة/ترجمه مصطفوى؛ انجمن اسلامى حكمت و فلسفه ايران، چاپ اول، تهران ، 1360 ش؛ باب هفتاد و يكم در احترام كردن به مؤمنين، ص 309.</ref>
 
 
'''ترجمه‌ها و شروح کتاب'''
 
 
این کتاب بارها به زبان فارسی ترجمه شده است از جمله: ترجمه‌ای با نام «آداب العارفین»، ترجمه‌ای با نام «ضیاءالمصباح» و... شروح فراوانی نیز بر آن نگاشته شده است؛ مانند شرح ملا عبدالرزاق ابن ملا میرقاری گیلانی از علمای قرن یازدهم.
 
 
'''نسخه‌های کتاب'''
 
 
از این اثر، نسخه‌ای به خط مولی محمدعلی مشهدی که تاریخ نگارش آن سال 1082 هجری است، وجود دارد. این نسخه با سه واسطه از روی نسخه‌ای به خط [[شهید ثانی]] نوشته شده است. نسخه‌ای هم به خط مولی عبدالرزاق بن محمد بن سعید مقابی که تاریخ نگارش آن سال 1115 هجری است در دست است.
 
 
==پانویس ==
 
<references />
 
 
[[رده:منابع حدیثی]]
 
[[رده:منابع حدیثی]]
[[رده:منابع اخلاقی]]
+
[[رده:منابع اخلاق اسلامی]]
 +
{{حدیث}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ ژوئن ۲۰۱۹، ساعت ۰۵:۴۹

مصباح الشريعة.jpg
نویسنده امام جعفر صادق(ع)
موضوع احاديث‌ اخلاقي
زبان عربی
تعداد جلد 1

مصباح الشریعة

کتاب «مصباح الشریعة» کتابی است منسوب به امام صادق علیه السلام در علم اخلاق که دقائق معارف و اسرار حقایق و لطائف اخلاقیات و مراحل سیر و سلوک و خصوصیات مراتب ایمان را به بهترین وجه بیان نموده است.

انتساب کتاب به امام صادق علیه السلام

علما در مورد انتساب این کتاب به امام صادق علیه السلام نظرات مختلفی دارند. از موافقان انتساب این کتاب به امام صادق علیه السلام افراد زیر را می‌توان نام برد:

  • ۱. کفعمى که در «مجموع الغرائب» روایات بسیارى را با لفظ قال الصادق از مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة نقل کرده است.[۱]
  • ۲. شهید ثانى که در کشف الریبة و نیز در منیة المرید و مسکن الفواد و اسرارالصلاة روایاتى از مصباح الشریعة نقل کرده و آن‌ها را قاطعانه به امام صادق علیه السلام نسبت داده و در پایان برخى از آن‌ها آورده است: آن چه گفته شد تماما از کلام امام صادق علیه السلام بود.[۱]
  • ۳. سید حسین قزوینى که در کتاب جامع الشرایع، به هنگام ذکر مآخذ کتاب، گوید: مصباح الشریعة به شهادت شارح فاضل شهید ثانى و سید بن طاووس و مولانا محسن کاشانى و عده اى دیگر منسوب به امام صادق علیه السلام است. بنابراین، پس از تایید اینان جایى براى تشکیک و تردید در این کتاب باقى نمى ماند.[۱]
  • ۴. سید بن طاووس که در کتاب «کشف المحجة» و کتاب «الأمان» این کتاب را منسوب به امام جعفر صادق علیه السلام دانسته و در فصل هفتم از باب ششم کتاب پرقیمت امان الاخطار فرموده است: (مسافر با خود کتاب مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة بردارد، زیرا که آن کتابى است لطیف و شریف، که راه و رسم سیر و سلوک به سوى خدا را براى سالکان معرفى مى‌کند و روش اقبال و روى آوردن به خدا را به انسان یاد مى‌دهد).[۲]

اما در مقابل اینان مجلسى در مقدمه بحارالانوار درباره آن گفته است: در این کتاب مطالبى آمده که خواننده خردمند و مطلع را با تردید مواجه مى کند. اسلوب این کتاب شبیه دیگر سخنان و آثار ائمه اطهار علیهم السلام نیست، والله یعلم.[۱]

اما آقای مصطفوی که زحمت تحقیق مصباح الشریعه و هم زحمت ترجمه آن را کشیده است نظری متفاوت از هر دو گروه موافقین و مخالفین انتساب کتاب به امام صادق علیه السلام دارد. ایشان در مقدمه ترجمه مصباح الشریعه در این مورد چنین می‌گوید: «شرح و تفصیل خصوصیات این کتاب و انتساب آن را به حضرت امام جعفر بن محمد صادق علیه السلام در مقدمه آن که در سال (۱۳۷۸ هـ) در تهران طبع و منتشر شده است، ذکر نموده و ثابت کردیم که این کتاب شریف، لفظ و عبارات آن حضرت نیست و بلکه بهترین و پرارزشترین مجموعه‌ایست که یکى از بزرگان برجسته شیعه، آداب و معارف و اخلاق و سنن مذهب شیعه جعفرى را در مقابل مؤلفات مذاهب دیگر تألیف و تدوین فرموده و به تناسب این مرام آن را به حضرت صادق علیه السلام که یگانه مروج و مبین احکام و آداب این مذهب است نسبت داده است و حقیقت این نسبت از لحاظ معنى و حقیقت است نه لفظ و عبارت. احتمال قوى دارد که مؤلف بزرگوار این کتاب شریف، تمام این مطالب را از روایات و أخبار منقوله از حضرت صادق علیه السلام استنباط و استنتاج کرده و مضامین و معانى آن‌ها را به این صورت ترتیب و تنظیم کرده است».[۲]

آن‌گاه در مقام گوشزد نمودن ارزش این کتاب می‌گوید: «به هر صورت، این کتاب شریف از بهترین و جامعترین کتب شیعه است که در آداب و حکم و معارف کتابى به این اختصار که جامع دقایق و لطایف اخلاق بوده و در عین حال در نهایت اتقان و اعتبار تألیف شده باشد، به دست ما نرسیده است».[۲]

فهرست مطالب

این کتاب شامل ۱۰۰ باب است که موضوعات آن به شرح زیر می‌باشد:

نمونه هائی از احادیث مصباح الشریعة

آداب خروج از منزل:

«اذا اصبحت فلا تحدّث نفسک بالمساء، و اذا امسیت فلا تحدّث نفسک بالصّباح، فانّک لاتدرى ما اسمک غدا؛ هرگاه اراده کنى که از منزل خود بیرون روى، باید بیرون روى مثل رفتن کسى که امید عود به خود نداشته باشد، و یقین داند که در این سفر فوت خواهد شد».

یعنى: آنچه لازمه سفر است از وصیت و تحصیل برائت ذمّه از حقوق اللَّه و حقوق النّاس، بجا آر. که به حکم: «اللّیل حبلى» و مقتضاى کریمه: «وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ بِأَی أَرْضٍ تَمُوتُ» (سوره لقمان/۳۴)؛ در هر نفسى احتمال موت دارد. اگر در سفر، اجل فرارسد، نادم و مغبون نباشى».[۳]

رعایت احترام مؤمنان:

«(بزرگ نمى دارد احترام و عزت مؤمنین را مگر آن کسى که خداوند متعال احترام او را در مقابل مؤمنین حفظ کرده باشد. و کسى که در حفظ احترام پروردگار متعال و رسول گرامى او بیشتر مراقبت مى کند؛ در احترام مؤمنین نیز بیشتر سعى و عمل خواهد کرد و چون کسى در حفظ حرمت برادران ایمانى خود سستى و مسامحه ورزد، هر آینه پرده ایمان خود را به خداوند متعال پاره کرده است».[۴]

ترجمه‌ها و شروح کتاب

این کتاب بارها به زبان فارسی ترجمه شده است از جمله: ترجمه‌ای با نام «آداب العارفین»، ترجمه‌ای با نام «ضیاءالمصباح» و... شروح فراوانی نیز بر آن نگاشته شده است؛ مانند شرح ملا عبدالرزاق ابن ملا میرقاری گیلانی از علمای قرن یازدهم.

نسخه‌های کتاب

از این اثر، نسخه‌ای به خط مولی محمدعلی مشهدی که تاریخ نگارش آن سال ۱۰۸۲ هجری است، وجود دارد. این نسخه با سه واسطه از روی نسخه‌ای به خط شهید ثانی نوشته شده است. نسخه‌ای هم به خط مولی عبدالرزاق بن محمد بن سعید مقابی که تاریخ نگارش آن سال ۱۱۱۵ هجری است در دست است.

پانویس

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ نقل از سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی، بخش آثار علمی امام صادق علیه السلام.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ مصباح الشریعه، ترجمه حسن مصطفوی؛ انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، تهران ، ۱۳۶۰ ش؛ ص ۲ و ۳ (بخش شرح خطبه مولف).
  3. مصباح الشریعة، ترجمه عبدالرزاق گیلانى؛ پیام حق، تهران ۱۳۷۷ ش؛ ص ۹۳.
  4. مصباح الشریعة/ترجمه مصطفوى؛ انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، تهران ، ۱۳۶۰ ش؛ باب هفتاد و یکم در احترام کردن به مؤمنین، ص ۳۰۹.

متن کتاب

مصباح الشریعة