سجده
سجده به معنى خضوع و تذلّل است و در اصلاح شرعی آن، عبارتست از پیشانى به خاک نهادن به منظور تعظیم پروردگار. سجده در نمازهای واجب یومیه، جزء ارکان نماز است.
سجده در لغت و اصطلاح
«سَجدَه» اسم مصدر «سجَدَ» و مصدر آن «سجود» می باشد و آن در لغت به معنى خضوع و تذلّل است و در شرع عبارتست از پیشانى به خاک نهادن به منظور تعظیم پروردگار.
سجده به قصد عبادت و پرستشِ مسجود، خاص خداوند است و سجده به غیرخدا کفر است، اما به قصد تکریم و تعظیمِ صرف به غیرخدا نیز روا باشد؛ چنان که در قرآن در مورد حضرت آدم علیه السلام «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ»[۱] و نیز در مورد حضرت یعقوب و حضرت یوسف علیهماالسلام «وَخَرُّوا لَهُ سُجَّدًا»[۲] آمده است.
سجده را نزد خداوند مکانتى عظیم و شأنى والا است و در شأن آن همین بس که خداوند خطاب به بنده اش می فرماید: «سجده کن و به من نزدیک آى».[۳]
سجده بر دو قسم است:
- سجود اختیارى، چنان که در قرآن آمده: «فَاسْجُدُوا لِلَّهِ وَاعْبُدُوا».[۴]
- سجود تکوینى و قهرى و تسخیرى: «وَلِلّهِ یسْجُدُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ طَوْعًا وَکرْهًا وَظِلالُهُم بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ».[۵]
سجده در روایات
- رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هیچ بنده اى نباشد که سجده اى براى خدا انجام دهد جز این که خداوند به برکت آن سجده درجه اى برایش بالا برد و گناهى از او بیفکند و حسنه اى در نامه عملش ثبت نماید.[۶]
- امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: سجده هاى بدنى عبارتند از نهادن بهترین جاى پیشانى بر خاک و روى آوردن به زمین با دو کف دست و دو زانو و سر انگشتان پا با دلى آرام و نیتى پاک. و اما سجده هاى نفسانى عبارتند از تهى ساختن دل از آنچه فانى شدنى است و روى آوردن با تمام همت بدانچه باقى است و زدودن تکبر و تعصب از خود و بریدگى از تعلقات دنیوى و آراسته شدن به اخلاق پیغمبر.[۷]
- و نیز از آن حضرت نقل است که روزى پیغمبر صلی الله علیه و آله در یکى از حجرات همسرانش به کارى از کارهاى خانه مشغول بود. در این حال مردى (از مسلمانان) وارد شد عرض کرد: اجازه بفرما این کار را من انجام دهم. حضرت پذیرفت و چون کار را به انجام رساند پیغمبر صلی الله علیه و آله به وى فرمود: بگو چه نیازى دارى؟ عرض کرد: بهشت. حضرت لختى سر به زیر افکند و سپس فرمود: اجابت شد. و چون او خواست برود فرمود: اى بنده خدا ما را به طول سجده خویش یارى ده.
- جعفر عطار گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم فرمود: مردى به نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: یا رسول الله، گناهان بسیار دارم و عملم بس ضعیف است! حضرت به وى فرمود: بر تو باد به کثرت سجود که سجود آنچنان گناهان را فرو می ریزد که باد برگ درختان را.[۹]
سجده در نماز
سجود از اجزاء واجبه نماز بوده و دو سجده در یک رکعت رکن است و حقیقت آن نهادن پیشانى است بر زمین به قصد تعظیم، در هر رکعت نماز، خواه واجب و خواه مستحب، دو سجده واجب است. اگر هر دو سجده در یک رکعت فوت شود موجب بطلان نماز، و اگر یکى سهواً ترک شود، در صورتى که پیش از رکوع رکعت بعد به یادش آید، در نماز تدارک کند و اگر پس از دخول در رکوع به یادش آید، بعد از نماز آن را قضا کند و سپس دو سجده سهو انجام دهد.
واجبات سجود چند چیز است:
- نهادن هفت عضو بدن بر زمین و آنها عبارتند از: پیشانى و دو کف دست و دو سر زانو و دو سر انگشت بزرگ پاها.
- ذکر سجود و مطلق ذکر کافى است هر چند بهتر و به احتیاط مقرونتر گفتن تسبیح است بدین کیفیت: «سبحان ربى الاعلى و بحمده» و یا سه بار «سبحان الله».
- طمأنینه، یعنى در موقع خواندن ذکر، همه اعضاء هفتگانه بر زمین مستقر و ثابت باشند.
- نشستن بین دو سجده با طمأنینه.
- هم سطح بودن محل پیشانى با جاى ایستادن و اگر اختلافى باشد، نباید بیش از چهار انگشت بسته باشد.
- طاهر بودن جائى که پیشانى هنگام سجده بر آن نهاده می شود.
- پیشانى بر زمین یا چیزى که در حکم زمین است نهاده شود، مانند سنگ و کلوخ و رستنی هاى زمین و هر چه از اجزاء روئین زمین بشمار می رود (نه معادن زیرزمین) جز آنچه که خوردنى یا پوشیدنى باشد.
پانویس
منابع
- سيد مصطفى حسينى دشتى، فرهنگ «معارف و معاريف»
