آیه: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۱۳ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
==معنای آیه==
+
{{خوب}}
−
در لغت به معنی نشان و علامت است و جمع آن بیشتر آیات و آی می آید و در [[قرآن کریم]] بر اموری چند اطلاق گردیده هر یک به اعتبار آن که نشانه است بر چیزی.
+
'''«آيه»''' در لغت به معنی نشان و علامت است و در قرآن کریم برای چند مورد به کار رفته است. که در هر کدام به معنای نشانه است بر چیزی.
  
−
===از اجزای قرآن===
+
اما آيه در اصطلاح معروف به جمله‌هاى [[قرآن کریم]] با فاصله‌هاى مشخص گفته می‌شود که در کنار هم، یک [[سوره]] را تشکیل می‌دهند و اكنون با شماره علامت‏‌گذارى مى‌‏شود.
−
هر سوره از چند آیه تشکیل است. و به آن آیه گویند به اعتبار آن که نشانه و دلیل بر مطلب بلندی است و تعلیمی ارجمند. قوله تعالی {{متن قرآن|«مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ»}} ([[سوره آل عمران]]، 7) از [[قرآن]] است آیه های محکم و استوار که اصل کتاب آن است و آیه بدین معنی در قرآن بسیار است و آیات قرآن شش هزار و دویست و سی و شش آیه است در عدد کوفیان و آن مشهورتر است و اهل [[مدینه]] دو بار شماره کردند یکی را مدنی اول گویند و دیگری را مدنی ثانی.
+
 +
==معنای لغوی آیه==
 +
واژه «آيه» در لغت به معناى نشانه و علامت آشکار است. <ref>مفردات ألفاظ القرآن، ص101.</ref> و جمع آن بیشتر آیات و آی می آید. این واژه در [[قرآن کریم]] کاربردهای مختلفی دارد که همگی با معنای لغوی آن متناسب است.  
  
−
===به معنی عبرت و هر چه از آن پند گیرند===  
+
==معانی و کاربردهای آیه در قرآن==
  
−
{{متن قرآن|«لَّقَدْ كَانَ فِي يُوسُفَ وَإِخْوَتِهِ آيَاتٌ لِّلسَّائِلِينَ»}}. ([[سوره یوسف]]، 7) در قصه یوسف و برادرانش پندها و عبرت ها است  خواهندگان را.
+
*'''آیه به معنای [[معجزه]]'''؛ مانند: {{متن قرآن|«هَٰذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ لَكُمْ آيَةً»}}؛ ([[آیه 64 سوره هود|آیه ۶۴ سوره هود]] و [[آیه 73 سوره اعراف|آیه ۷۳ سوره اعراف]]) این ماده شتر آفریده خداست و برای شما معجزه ای  است.
 +
*'''آيه به معناى عبرت'''؛ مانند: {{متن قرآن|«قَدْ كَانَ لَكُمْ آيَةٌ فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتَا ۖ فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَأُخْرَىٰ كَافِرَةٌ يَرَوْنَهُمْ مِثْلَيْهِمْ رَأْيَ الْعَيْنِ وَاللَّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِهِ مَنْ يَشَاءُ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَعِبْرَةً لِأُولِي الْأَبْصَارِ»}}؛([[آیه 13 سوره آل عمران|آیه ۱۳ سوره آل عمران]]) دو گروهي كه در ميدان ([[جنگ بدر]]) با هم روبرو شدند، نشانه درس عبرتی براي شما بود. يك گروه در راه خدا نبرد می كردند و جمع ديگری كه كافر بودند، در حالي كه آنها گروه را با چشم خود دو برابر آنچه بودند مي ديدند، در اين عبرتي است براي صاحبان بصيرت.
 +
*'''آيه به معنای آثار و علائم طبیعی'''؛ مانند: {{متن قرآن|«وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِكُمْ»}}؛([[آیه 22 سوره روم|آیه ۲۲ سوره روم]]) از نشانه ‏هاى خداى سبحان پديد آوردن آسمانها و زمين و نيز تفاوت زبانهاى شماست.
  
−
{{متن قرآن|«وَلَقَد تَّرَكْنَا مِنْهَا آيَةً»}}. ([[سوره عنکبوت]]، 35) از شهرهای قوم لوط پس از خرابی نشانه ای باقی گذاشتیم برای عبرت.
+
==معناى اصطلاحى آيه‏==
 +
واژه «آيه» در اصطلاح به جمله ‏هاى [[قرآن]] با فاصله‏ هاى مشخص كه اكنون با شماره علامت ‏گذارى مى ‏شود، گفته شده است. از تعبيرات زیر ممكن است استفاده شود كه آيه به معناى اصطلاحى آن در قرآن به كار رفته است، مانند: 
  
−
{{متن قرآن|« لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ آيَةً»}}. ([[سوره یونس]]، 92) تا تو ای فرعون پس از مردن عبرت باشی برای آنها که پس از تو آیند.
+
*{{متن قرآن|«تِلْكَ آيَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَيْكَ...»}} ([[آیه 252 سوره بقره|آیه ۲۵۲ سوره بقره]])؛ آنها آيات خداست كه بر تو تلاوت مى‏ كنيم.
 +
*{{متن قرآن|«كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ ...»}} ([[آیه 1 سوره هود|آیه ۱ سوره هود]])؛ كتابى كه آيات آن إحكام پيدا كرده آنگاه تفصيل شده اند.
 +
*{{متن قرآن|«إِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا...»}} ([[آیه 2 سوره انفال|آیه ۲ سوره انفال]])؛ وقتى آيات خدا بر آنها تلاوت مى ‏شود ايمان آنها زياد مى‏ شود.
 +
*{{متن قرآن|«وَاذْكُرْنَ مَا يُتْلَىٰ فِي بُيُوتِكُنَّ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ...»}} ([[آیه 34 سوره احزاب|آیه ۳۴ سوره احزاب]])؛ همسران رسول اللّه (صلّى اللّه عليه وآله) در خانه‏ هاى خود به ياد بياورند آنچه از آيات خدا تلاوت مى ‏شود.
  
−
===آثار و علائم سماوی و ارضی===
+
احتمال ديگر در اين تعبيرات وجود دارد و آن اين كه منظور، الفاظ قرآن باشد. يعنى منظور اين تعبيرات جمله‏ هاى قرآن باشد، بدون در نظر گرفتن فاصله‏ هاى اصطلاحى. زيرا جمله ‏هاى قرآن حتى كلمات قرآن آيه ‏های الهى هستند. لذا اثبات اين نكته كه در زبان قرآن، آيه به همين مفهوم اصطلاحى به كار مى ‏رفته است، با توجه به اينكه علامت‏ گذارى نبود و اينكه فاصله ‏ها هم با شيوه ‏هاى ديگر اين چنين‏ انسجام نداشته است، قدرى مشكل به نظر مى ‏رسد. و احتمال دوم بهتر است، كه آيه يعنى كلمات قرآن كه به عنوان آيه‏ های الهى از آنها ياد شده است؛ نه جمله‏ ها با فاصله‏ هاى مشخص كه اصطلاح شده است. <ref>پژوهشى درعلوم قرآن، ص: 65 </ref>
−
که کافران را ناچار به اقرار زبانی وادار کند از بیم هلاک هر چند ایمان در قلب آنها راسخ نشود''' و این امور را آیات قاهره گویند.
 
  
−
{{متن قرآن|«إِن نَّشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِم مِّن السَّمَاء آيَةً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لَهَا خَاضِعِينَ»}} ([[سوره شعراء]]، 4) اگر بخواهیم بر آنها آیتی قاهر از آسمان می فرستیم که گردنهایشان خاضع شود. گاه باشد که این آیات همه کافران را هلاک کند. طوفان نوح و هلاک مردم آن عهد آیتی بود. ([[سوره شعراء]]، 122)
+
==واژه آيه در روايات‏==
 +
کاربرد واژه «آیه» در معنای اصطلاحی آن در روایات فراوانی وجود دارد از جمله:
  
−
هلاک قوم عاد و ثمود و دیگر اقوام که در [[قرآن]] آمده است هر یک آیتی است. (سوره شعراء) هیچیک معجزه برای اثبات نبوت آن پیغمبران نبود زیرا که چون هلاک شوند ایمان آوردن از آنها متوقع نیست. از پیغمبر ما هم این گونه آیات می خواستند که عذاب آید و آنها را هلاک کند. {{متن قرآن|«وَإِذْ قَالُواْ اللَّهُمَّ إِن كَانَ هَـذَا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِندِكَ فَأَمْطِرْ عَلَيْنَا حِجَارَةً مِّنَ السَّمَاء أَوِ ائْتِنَا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ»}}؛ ([[سوره انفال]]، 32) گفتند: کفار عرب بار خدایا اگر این قرآن راست و از جانب تو است سنگ از آسمان بر ما ببار یا بر ما عذابی دردناک فروفرست.
+
*[[رسول خدا]] (صلّى اللّه عليه وآله) می فرمایند: {{متن حدیث|«مَنْ قَرَأَ أَرْبَعَ‏ آيَاتٍ‏ مِنْ أَوَّلِ الْبَقَرَةِ وَ آيَةَ الْكُرْسِيِّ وَ آيَتَيْنِ بَعْدَهَا وَ ثَلَاثَ آيَاتٍ مِنْ آخِرِهَا لَمْ يَرَ فِي نَفْسِهِ وَ مَالِهِ شَيْئاً يَكْرَهُهُ وَ لَا يَقْرَبُهُ شَيْطَانٌ وَ لَا يَنْسَى الْقُرْآنَ».}}<ref>الكافي، ج‏2، ص: 621</ref>؛ هر كس چهار آيه از اول سوره بقره و آية الكرسى و دو آيه بعد از آن و سه آيه آخر سوره بقره را بخواند در جان و مالش بدى نبيند و هيچ شيطانى باو نزديك نشود، و قرآن را فراموش نكند.
 +
*[[امیرالمؤمنین]] (علیه السلام) می فرمایند: {{متن حدیث|«إِنَ‏ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‏ آيَةٌ مِنْ فَاتِحَةِ الْكِتَابِ وَ هِيَ سَبْعُ‏ آيَات...» ‏}}<ref>الأمالي (للصدوق)، النص، ص: 175</ref>
  
−
خداوند در جواب آنها فرماید: تا تو میان ایشان باشی خدا آنها را عذاب نکند و تا طلب آمرزش می کنند خدا ایشان را عذاب نکند و چون عذاب نازل نمی شد اعتراض می کردند که {{متن قرآن|« لَوْلاَ نُزِّلَ عَلَيْهِ آيَةٌ»}} ([[سوره انعام]]، 37) ([[سوره رعد]]، 9؛ [[سوره یونس]]، 20 و...) پیغمبر صلی الله علیه و آله جواب می داد: من فقط خبر عذاب به شما می دهم و اصل عذاب به اختیار خدا است؛ {{متن قرآن|«قُلْ إِنَّمَا الْآيَاتُ عِندَ اللَّهِ وَإِنَّمَا أَنَا نَذِيرٌ مُّبِينٌ»}}. ([[سوره عنکبوت]]، 50) (ج9، ص28) {{متن قرآن|«وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذَابِ وَلَوْلَا أَجَلٌ مُّسَمًّى لَجَاءهُمُ الْعَذَابُ»}}. دشمنان دین ما نیز به امثال این آیات تمسک کرده گویند مردم از حضرتش هر چه از این آیات خواستند نیاورد تا دلیل به نبوتش شود.
+
==توقيفى بودن حدود آیات==
 +
آيا حدود آيه‏ ها در [[قرآن]] امرى توقيفى است؟ یعنی  به امر رسول اللّه (صلّى اللّه عليه وآله) و مطابق با [[وحی]] است یا اینکه با اجتهاد مسلمانان تعیین می شود؟ بسيارى از محققان، ديدگاه اول را پذيرفته ‏اند كه در اين شأن قرآن جاى اظهار نظر نيست، و همان گونه كه از رسول خدا رسيده است بايد همان روش پيروى شود.  
  
−
ما گوئیم مقصود از این آیات معجزه برای اثبات نبوت نیست و خداوند فرمود: {{متن قرآن|«وَمَا نُرْسِلُ بِالآيَاتِ إِلاَّ تَخْوِيفًا»}}. ([[سوره  اسراء]]، 59) {{متن قرآن|«لَّوْ أَنَّ عِندِي مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ لَقُضِيَ الأَمْرُ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ»}}. ([[سوره انعام]]، 58)
+
[[سيوطى]] از بسيارى مانند [[ابن عربى]] و [[زمخشرى]] نقل مى ‏كند كه آيه ‏ها توقيفى هستند؛ آنگاه به برخى از مشكلاتى كه در پذيرش اين ديدگاه وجود دارد -از جمله شناخت فاصله‏ ها به صورت دقيق كه به رسول خدا مستند باشد- اشاره مى‏ كند و اعتراف ابن عربى را نقل مى ‏نمايد.  البته اين موضوع را از عملكرد و سيره مسلمانان تا حدودى مى‏ توان به دست آورد و متصل به سيره رسول اللّه صلّى اللّه عليه وآله نموده كه در مثل: المص، كهيعص، عسق، طسم، يس، حم، طه، آيه به حساب آمده است، اما در نظاير آنها مانند: الم، طس، ص، ق، ن، آيه به حساب نيامده است. گاهى يك كلمه مانند «مدهامّتان» آيه به حساب آمده و گاهى يك صفحه قرآن مانند «[[آيه دَيْن]]» نيز يك آيه به حساب آمده است. بنابراين اين نكات را سيره مسلمانان نشان مى‏ دهد که در اين موضوع جاى اظهار نظر نيست و بايد به روش گذشته عمل نمود. <ref>پژوهشى درعلوم قرآن، ص: 67</ref>
  
−
اگر به اختیار من بود آن عذاب که شما به عجله می خواهید کار میان من و شما به آخر می رسید و چون هلاک می شدید من که را به دین دعوت کنم و چگونه اسلام رواج گیرد.
+
== تعداد آیات قرآن ==
 +
تعداد آيات [[قرآن كريم]] مورد اختلاف علماى قرآن ‏شناس است. پيش از اين كه به تعداد آيات و شمارش آن‏ها بپردازيم، لازم است كه سرّ اختلاف افراد در شمارش تعداد آيات قرآن را بیان نماییم.  
  
−
بسیاری از آیات حضرت موسی علیه السلام از این قبیل آیات قاهره بود مانند آن که آب را به صورت خون نمود و عصا را اژدها کرد تا از ترس یا از تشنگی و بی آبی نزد موسی علیه السلام فروتنی کنند یا کوه طور بر آنها مشرف گشت تا از ترس گردیدن و افتادن آن تورات را بپذیرند.
+
در زمان [[رسول خدا]] (صلّى اللّه عليه وآله)،  خود ايشان آيات را بر مردم قرائت مى‏ كردند. و لذا براى آگاه كردن مردم كه آيه در كجا تمام مى‏ شود، در رأس آيه بعد وقف مى‏ فرمودند، و اين وقف نشانه اتمام آيه قبل بود، و سپس همان آيه را به آيه بعدى وصل مى ‏فرمود، و اين نيز بيش‏تر به خاطر پيوستگى مفاهيم آن دو آيه بود؛ در نتيجه براى برخى اين توهّم و اشكال پيش آمد كه اين وصل بعد از وقف علامت انقطاع و تمام شدن آيه نيست؛ به همين خاطر در شمارش آيات دچار اختلاف شدند و برخى كم‏تر و برخى بيش‏تر شماره كرده‏ اند. امّا با اين همه، على رغم كمى يا زيادى تعداد آيات، همه نسخه‏ ها به طور دقيق منطبق بر يكديگر است و در هيچ كدام هيچ كمى و كاستى ديده نمى‏ شود.
  
−
===به معنی معجزه و خرق عادت===
+
در بين اعداد كه هر كدام به يك شهر اسلامى منسوب است، اين موارد ديده مى‏ شود: عدد كوفى، عدد مدنى، عدد مكى، عدد بصرى و عدد شامی.
−
یعنی کاری برخلاف قواعد طبیعی چنانکه دلیل [[نبوت]] و امامت و دعوی مدعی گردد هر چه باشد. آیه در قرآن بدین معنی کمتر آمده است و از جمله {{متن قرآن|«هَـذِهِ نَاقَةُ اللّهِ لَكُمْ آيَةً»}}؛ ([[سوره اعراف]]، 72) این ماده شتر آفریده خداست و برای شما آیتی است.
 
  
−
{{متن قرآن|« أَنِّي قَدْ جِئْتُكُم بِآيَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُم...»}}. ([[سوره آل عمران]]، 49) از قول [[حضرت عیسی]] علیه السلام فرماید: من آیتی از جانب پروردگار شما آوردم شکل مرغی می سازم از گل و در آن می دمم به اذن خداوند مرغ می شود. مرغ ساختن و مریض را شفادادن و مرده زنده کردن هیچیک از آیات قاهره نیست.
+
[[شيخ طبرسى]] در [[مجمع البيان]] مى ‏نويسد: صحيح‏ترين اعداد آيات قرآن كه از لحاظ اسناد از ديگر روايات عالى تر است، عدد كوفى است؛ زيرا اين عدد از [[امام على]] (علیه السلام) مأخوذ است.
  
−
درباره معجزات پیغمبر ما صلی الله علیه و آله آمده است: {{متن قرآن|«وَإِذَا ذُكِّرُوا لَا يَذْكُرُونَ × وَإِذَا رَأَوْا آيَةً يَسْتَسْخِرُونَ × وَقَالُوا إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّبِينٌ»}}؛ ([[سوره صافات]]، 13-15) چون به [[قرآن]] پند داده شوند نمی پذیرند و چون معجزه به بینند استهزاء می کنند و می گویند نیست این مگر جادوئی آشکار.
+
و روايتى كه از رسول خدا (ص) نقل شده است آن را تأييد مى‏ نمايد. مطابق حديثى كه از اميرالمؤمنين على (ع) نقل شده است، رسول خدا (ص) فرمود: مجموع آيات قرآن 6236 آيه است و بنابراين عدد كوفى نسبت به ساير روايات و اعداد ديگر به صواب نزديك‏تر است.
  
−
{{متن قرآن|«وَإِذَا جَاءتْهُمْ آيَةٌ قَالُواْ لَن نُّؤْمِنَ حَتَّى نُؤْتَى مِثْلَ مَا أُوتِيَ رُسُلُ اللّهِ اللّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ»}}؛ ([[سوره انعام]]، 124)(ج5، ص52) چون معجزه برای ایشان آمد. گفتند: ما ایمان نمی آوریم مگر آن که به ما داده شود آن [[وحی]] و [[نبوت]] که به پیغمبران خدا داده شد.
+
ابوعمرو عثمان دانى گويد: در اين كه شمار آيات قرآن كم‏تر از 6200 آيه نيست، تمام محققّان و محدّثان اتّفاق نظر دارند و اختلاف آن‏ها در مازاد بر 6200 مى‏ باشد كه برخى بر اين عدد، عددى اضافه نكرده ‏اند و عده‏ اى ديگر، تعدادى بر آن افزوده ‏اند كه به ترتيب عبارتند از: عدد 6204- 6214- 6216- 6219- 6225- 6236. <ref>سروش آسمانى سيرى در مفاهيم قرآنى، ص : 93</ref>
−
 
 
−
خداوند جواب می دهد، خدا بهتر می داند چه کس را به پیغمبری برگزیند و نبوت را به که ارزانی دارد شما توقع نبوت نکنید. معجزات و آیاتی که خداوند به پیغمبر ما نسبت داد همه از این قبیل است چون آیات قاهره و هلاک کننده و عذاب دنیوی در عهد پیغمبر ما صلی الله علیه و آله نبود.
 
−
 
 
−
معجزات رسول الله علیه و آله مانند تسبیح سنگریزه و تکلم حیوان و خواندن درخت و اخبار غیب و سیر کردن جماعت بسیار از یک چاه و امثال آن بود. این گونه آیات را خداوند دلیل درستی پیغمبران قرار داد {{متن قرآن|«فَأْتِ بِآيَةٍ إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ»}}. ([[سوره شعراء]]، 154) معجزه بیاور اگر راست گوئی. {{متن قرآن|« إِن كُنتَ جِئْتَ بِآيَةٍ فَأْتِ بِهَا»}}؛ ([[سوره اعراف]]، 106) اگر با معجزه آمده ای بیاور آن را.
 
−
 
 
−
===هر گونه دلیل بر اثبات خدای تعالی و پیغمبر===
 
−
هر چند خرق عادت و خلاف طبیعت نباشد. {{متن قرآن|«أَوَلَمْ يَكُن لَّهُمْ آيَةً أَن يَعْلَمَهُ عُلَمَاء بَنِي إِسْرَائِيلَ»}}؛ ([[سوره شعراء]]، 197) آیا برای نبوت پیغمبر صلی الله علیه و آله کافی نیست که دانشمندان بنی اسرائیل او را می شناسند یعنی وعده به آمدن او در کتب انبیاء آمده است.
 
−
 
 
−
آیه بدین معنی که دلیل بر وجود و حکمت باری تعالی است در قرآن از همه معانی بیشتر آمده است مانند: «ومن آیاته ان خلقکم من تراب» «و من آیاته أن یرسل الریاح» و...
 
−
 
 
−
و گاه دلیل بر مطالب دیگر را آیة نامیده است. مانند: {{متن قرآن|« آيَتُكَ أَلاَّ تُكَلِّمَ النَّاسَ»}}. ([[سوره آل عمران]]، 41) خطاب به [[حضرت زکریا]] علیه السلام {{متن قرآن|«آيَةَ مُلْكِهِ أَن يَأْتِيَكُمُ التَّابُوتُ»}} ([[سوره بقره]]، 248) دلیل پادشاهی طالوت آن که تابوت مقدس شما سوی شما برگردد.
 
−
 
 
−
{{متن قرآن|«أَتَبْنُونَ بِكُلِّ رِيعٍ آيَةً تَعْبَثُونَ»}} ([[سوره شعراء]]، 128) مذمت قوم عاد است که بر هر جا عمارتی یا برجی می ساختند این برج و عمارت را آیه خواند برای آن که نوعاً این گونه بناها علامت چیزی است مانند ابعاد فواصل راه و نزدیک بودن آبادی و حمایت زمین، اگر چه قوم عاد بنای غیرلازم می کردند و از این جهت فرمود تعبثون اما اصل اعلام است لذا بنای بلند را اعلام خوانند.
 
  
 +
==پانویس==
 +
<references />
 
==منابع==
 
==منابع==
−
نثر طوبی، علامه شعرانی
+
*قرآن کریم.
 +
*راغب أصفهانى، مفردات ألفاظ القرآن، دار القلم - الدار الشامية - بيروت - دمشق، چاپ: اول، 1412ق.
 +
*حبيب الله احمدى، پژوهشى درعلوم قرآن، فاطيما - قم، چاپ: چهارم، 1381.
 +
*شیخ كلينى، الكافي، دار الكتب الإسلامية - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق.
 +
*شیخ للصدوق، الأمالي، كتابچى - تهران، چاپ: ششم، 1376ش.
 +
*كاظم محمدى، سروش آسمانى سيرى در مفاهيم قرآنى، وزارت ارشاد - تهران، چاپ: اوّل، 1381.
  
 
{{قرآن}}
 
{{قرآن}}
  
 +
[[رده:واژگان قرآنی]]
 
[[رده:آیات و سور]]
 
[[رده:آیات و سور]]
−
[[رده:واژگان قرآنی]]
 
 
[[رده:تقسیمات قرآن]]
 
[[رده:تقسیمات قرآن]]
 +
[[رده:مقاله های مهم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ ژوئن ۲۰۲۵، ساعت ۱۱:۴۹

Confirm3.jpg

«آيه» در لغت به معنی نشان و علامت است و در قرآن کریم برای چند مورد به کار رفته است. که در هر کدام به معنای نشانه است بر چیزی.

اما آيه در اصطلاح معروف به جمله‌هاى قرآن کریم با فاصله‌هاى مشخص گفته می‌شود که در کنار هم، یک سوره را تشکیل می‌دهند و اكنون با شماره علامت‏‌گذارى مى‌‏شود.

معنای لغوی آیه

واژه «آيه» در لغت به معناى نشانه و علامت آشکار است. [۱] و جمع آن بیشتر آیات و آی می آید. این واژه در قرآن کریم کاربردهای مختلفی دارد که همگی با معنای لغوی آن متناسب است.

معانی و کاربردهای آیه در قرآن

  • آیه به معنای معجزه؛ مانند: «هَٰذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ لَكُمْ آيَةً»؛ (آیه ۶۴ سوره هود و آیه ۷۳ سوره اعراف) این ماده شتر آفریده خداست و برای شما معجزه ای است.
  • آيه به معناى عبرت؛ مانند: «قَدْ كَانَ لَكُمْ آيَةٌ فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتَا ۖ فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَأُخْرَىٰ كَافِرَةٌ يَرَوْنَهُمْ مِثْلَيْهِمْ رَأْيَ الْعَيْنِ وَاللَّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِهِ مَنْ يَشَاءُ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَعِبْرَةً لِأُولِي الْأَبْصَارِ»؛(آیه ۱۳ سوره آل عمران) دو گروهي كه در ميدان (جنگ بدر) با هم روبرو شدند، نشانه درس عبرتی براي شما بود. يك گروه در راه خدا نبرد می كردند و جمع ديگری كه كافر بودند، در حالي كه آنها گروه را با چشم خود دو برابر آنچه بودند مي ديدند، در اين عبرتي است براي صاحبان بصيرت.
  • آيه به معنای آثار و علائم طبیعی؛ مانند: «وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِكُمْ»؛(آیه ۲۲ سوره روم) از نشانه ‏هاى خداى سبحان پديد آوردن آسمانها و زمين و نيز تفاوت زبانهاى شماست.

معناى اصطلاحى آيه‏

واژه «آيه» در اصطلاح به جمله ‏هاى قرآن با فاصله‏ هاى مشخص كه اكنون با شماره علامت ‏گذارى مى ‏شود، گفته شده است. از تعبيرات زیر ممكن است استفاده شود كه آيه به معناى اصطلاحى آن در قرآن به كار رفته است، مانند:

  • «تِلْكَ آيَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَيْكَ...» (آیه ۲۵۲ سوره بقره)؛ آنها آيات خداست كه بر تو تلاوت مى‏ كنيم.
  • «كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ ...» (آیه ۱ سوره هود)؛ كتابى كه آيات آن إحكام پيدا كرده آنگاه تفصيل شده اند.
  • «إِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا...» (آیه ۲ سوره انفال)؛ وقتى آيات خدا بر آنها تلاوت مى ‏شود ايمان آنها زياد مى‏ شود.
  • «وَاذْكُرْنَ مَا يُتْلَىٰ فِي بُيُوتِكُنَّ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ...» (آیه ۳۴ سوره احزاب)؛ همسران رسول اللّه (صلّى اللّه عليه وآله) در خانه‏ هاى خود به ياد بياورند آنچه از آيات خدا تلاوت مى ‏شود.

احتمال ديگر در اين تعبيرات وجود دارد و آن اين كه منظور، الفاظ قرآن باشد. يعنى منظور اين تعبيرات جمله‏ هاى قرآن باشد، بدون در نظر گرفتن فاصله‏ هاى اصطلاحى. زيرا جمله ‏هاى قرآن حتى كلمات قرآن آيه ‏های الهى هستند. لذا اثبات اين نكته كه در زبان قرآن، آيه به همين مفهوم اصطلاحى به كار مى ‏رفته است، با توجه به اينكه علامت‏ گذارى نبود و اينكه فاصله ‏ها هم با شيوه ‏هاى ديگر اين چنين‏ انسجام نداشته است، قدرى مشكل به نظر مى ‏رسد. و احتمال دوم بهتر است، كه آيه يعنى كلمات قرآن كه به عنوان آيه‏ های الهى از آنها ياد شده است؛ نه جمله‏ ها با فاصله‏ هاى مشخص كه اصطلاح شده است. [۲]

واژه آيه در روايات‏

کاربرد واژه «آیه» در معنای اصطلاحی آن در روایات فراوانی وجود دارد از جمله:

  • رسول خدا (صلّى اللّه عليه وآله) می فرمایند: «مَنْ قَرَأَ أَرْبَعَ‏ آيَاتٍ‏ مِنْ أَوَّلِ الْبَقَرَةِ وَ آيَةَ الْكُرْسِيِّ وَ آيَتَيْنِ بَعْدَهَا وَ ثَلَاثَ آيَاتٍ مِنْ آخِرِهَا لَمْ يَرَ فِي نَفْسِهِ وَ مَالِهِ شَيْئاً يَكْرَهُهُ وَ لَا يَقْرَبُهُ شَيْطَانٌ وَ لَا يَنْسَى الْقُرْآنَ».[۳]؛ هر كس چهار آيه از اول سوره بقره و آية الكرسى و دو آيه بعد از آن و سه آيه آخر سوره بقره را بخواند در جان و مالش بدى نبيند و هيچ شيطانى باو نزديك نشود، و قرآن را فراموش نكند.
  • امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرمایند: «إِنَ‏ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‏ آيَةٌ مِنْ فَاتِحَةِ الْكِتَابِ وَ هِيَ سَبْعُ‏ آيَات...» ‏[۴]

توقيفى بودن حدود آیات

آيا حدود آيه‏ ها در قرآن امرى توقيفى است؟ یعنی به امر رسول اللّه (صلّى اللّه عليه وآله) و مطابق با وحی است یا اینکه با اجتهاد مسلمانان تعیین می شود؟ بسيارى از محققان، ديدگاه اول را پذيرفته ‏اند كه در اين شأن قرآن جاى اظهار نظر نيست، و همان گونه كه از رسول خدا رسيده است بايد همان روش پيروى شود.

سيوطى از بسيارى مانند ابن عربى و زمخشرى نقل مى ‏كند كه آيه ‏ها توقيفى هستند؛ آنگاه به برخى از مشكلاتى كه در پذيرش اين ديدگاه وجود دارد -از جمله شناخت فاصله‏ ها به صورت دقيق كه به رسول خدا مستند باشد- اشاره مى‏ كند و اعتراف ابن عربى را نقل مى ‏نمايد. البته اين موضوع را از عملكرد و سيره مسلمانان تا حدودى مى‏ توان به دست آورد و متصل به سيره رسول اللّه صلّى اللّه عليه وآله نموده كه در مثل: المص، كهيعص، عسق، طسم، يس، حم، طه، آيه به حساب آمده است، اما در نظاير آنها مانند: الم، طس، ص، ق، ن، آيه به حساب نيامده است. گاهى يك كلمه مانند «مدهامّتان» آيه به حساب آمده و گاهى يك صفحه قرآن مانند «آيه دَيْن» نيز يك آيه به حساب آمده است. بنابراين اين نكات را سيره مسلمانان نشان مى‏ دهد که در اين موضوع جاى اظهار نظر نيست و بايد به روش گذشته عمل نمود. [۵]

تعداد آیات قرآن

تعداد آيات قرآن كريم مورد اختلاف علماى قرآن ‏شناس است. پيش از اين كه به تعداد آيات و شمارش آن‏ها بپردازيم، لازم است كه سرّ اختلاف افراد در شمارش تعداد آيات قرآن را بیان نماییم.

در زمان رسول خدا (صلّى اللّه عليه وآله)، خود ايشان آيات را بر مردم قرائت مى‏ كردند. و لذا براى آگاه كردن مردم كه آيه در كجا تمام مى‏ شود، در رأس آيه بعد وقف مى‏ فرمودند، و اين وقف نشانه اتمام آيه قبل بود، و سپس همان آيه را به آيه بعدى وصل مى ‏فرمود، و اين نيز بيش‏تر به خاطر پيوستگى مفاهيم آن دو آيه بود؛ در نتيجه براى برخى اين توهّم و اشكال پيش آمد كه اين وصل بعد از وقف علامت انقطاع و تمام شدن آيه نيست؛ به همين خاطر در شمارش آيات دچار اختلاف شدند و برخى كم‏تر و برخى بيش‏تر شماره كرده‏ اند. امّا با اين همه، على رغم كمى يا زيادى تعداد آيات، همه نسخه‏ ها به طور دقيق منطبق بر يكديگر است و در هيچ كدام هيچ كمى و كاستى ديده نمى‏ شود.

در بين اعداد كه هر كدام به يك شهر اسلامى منسوب است، اين موارد ديده مى‏ شود: عدد كوفى، عدد مدنى، عدد مكى، عدد بصرى و عدد شامی.

شيخ طبرسى در مجمع البيان مى ‏نويسد: صحيح‏ترين اعداد آيات قرآن كه از لحاظ اسناد از ديگر روايات عالى تر است، عدد كوفى است؛ زيرا اين عدد از امام على (علیه السلام) مأخوذ است.

و روايتى كه از رسول خدا (ص) نقل شده است آن را تأييد مى‏ نمايد. مطابق حديثى كه از اميرالمؤمنين على (ع) نقل شده است، رسول خدا (ص) فرمود: مجموع آيات قرآن 6236 آيه است و بنابراين عدد كوفى نسبت به ساير روايات و اعداد ديگر به صواب نزديك‏تر است.

ابوعمرو عثمان دانى گويد: در اين كه شمار آيات قرآن كم‏تر از 6200 آيه نيست، تمام محققّان و محدّثان اتّفاق نظر دارند و اختلاف آن‏ها در مازاد بر 6200 مى‏ باشد كه برخى بر اين عدد، عددى اضافه نكرده ‏اند و عده‏ اى ديگر، تعدادى بر آن افزوده ‏اند كه به ترتيب عبارتند از: عدد 6204- 6214- 6216- 6219- 6225- 6236. [۶]

پانویس

  1. پرش به بالا ↑ مفردات ألفاظ القرآن، ص101.
  2. پرش به بالا ↑ پژوهشى درعلوم قرآن، ص: 65
  3. پرش به بالا ↑ الكافي، ج‏2، ص: 621
  4. پرش به بالا ↑ الأمالي (للصدوق)، النص، ص: 175
  5. پرش به بالا ↑ پژوهشى درعلوم قرآن، ص: 67
  6. پرش به بالا ↑ سروش آسمانى سيرى در مفاهيم قرآنى، ص : 93

منابع

  • قرآن کریم.
  • راغب أصفهانى، مفردات ألفاظ القرآن، دار القلم - الدار الشامية - بيروت - دمشق، چاپ: اول، 1412ق.
  • حبيب الله احمدى، پژوهشى درعلوم قرآن، فاطيما - قم، چاپ: چهارم، 1381.
  • شیخ كلينى، الكافي، دار الكتب الإسلامية - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق.
  • شیخ للصدوق، الأمالي، كتابچى - تهران، چاپ: ششم، 1376ش.
  • كاظم محمدى، سروش آسمانى سيرى در مفاهيم قرآنى، وزارت ارشاد - تهران، چاپ: اوّل، 1381.
قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن (اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=آیه&oldid=157643»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا