و یکی از آیات (قدرت) او خلقت آسمانها و زمین است و یکی دیگر اختلاف زبانها و رنگهای شما آدمیان، که در این امور نیز ادله‌ای (از صنع و حکمت حق) برای دانشمندان عالم آشکار است.
و از نشانه های [قدرت و ربوبیت] او آفرینش آسمان ها و زمین و اختلاف و گوناگونی زبان ها و رنگ های شماست؛ بی تردید در این [واقعیات] نشانه هایی است برای دانایان،
و از نشانه‌هاى [قدرت] او آفرينش آسمانها و زمين و اختلاف زبانهاى شما و رنگهاى شماست. قطعاً در اين [امر نيز] براى دانشوران نشانه‌هايى است.
و از نشانه‌هاى قدرت اوست آفرينش آسمانها و زمين، و اختلاف زبانها و رنگهايتان. در اين عبرتهايى است براى دانايان.
و از آیات او آفرینش آسمانها و زمین، و تفاوت زبانها و رنگهای شماست؛ در این نشانه‌هایی است برای عالمان!
Among His signs is the creation of the heavens and the earth, and the difference of your languages and colours. There are indeed signs in that for those who know.
And one of His signs is the creation of the heavens and the earth and the diversity of your tongues and colors; most surely there are signs in this for the learned.
And of His signs is the creation of the heavens and the earth, and the difference of your languages and colours. Lo! herein indeed are portents for men of knowledge.
And among His Signs is the creation of the heavens and the earth, and the variations in your languages and your colours: verily in that are Signs for those who know.
معانی کلمات آیه
الوان: جمع لون. آن به معنى رنگ و نوع هر دو آمده است در المنجد گويد: «اللون ايضا: النوع» گويند: «عنده لون من الثياب:اى صنف منه».[۱]
3- وَ مِنْ آياتِهِ: و از دلالتهاى قدرت پروردگار، خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ: آفريدن آسمانها و زمين‌ها و آنچه در آنهاست از عجائب خلق و بدايع صنع او مانند آنچه در آسمانها از ستارگان و ماه و آفتاب و سير آن در مدار معينه بر غايت اتساق و نظم كه هيچگونه تخلف ننمايند، و آنچه در زمين است از انواع جماد و نبات و حيوان و انسان به اصناف مختلفه، بر وجه اتقان و احكام، كه عقول در تنظيم آن حيران است.
4- وَ اخْتِلافُ أَلْسِنَتِكُمْ: و ديگر از آيات قدرت الهى اختلاف زبانهاى شماست در لغات، چه هر صنفى را لغتى تعليم فرموده يا الهام نموده وضع آن را از عربى و فارسى و تركى و غير آن. در لباب آورده كه اصول تمام زبانها هفتاد و دو باشد از آن جمله: نوزده در اولاد سام بن نوح، و هفده در اولاد حام، و سى و شش در اولاد يافث «1». از اين عجيبتر آنكه اهل يك لسان هم در تكلم ممتاز باشند به طورى كه اگر عده‌اى از آنها در پشت حائلى يك يك صحبت دارند، شنونده دريابد كه صداى اولى غير دومى، و دومى غير سومى تا آخر، و حال
«1» تفسير منهج الصادقين (چاپ اسلاميه 1346 ش)، ج 7، ص 196.
جلد 10 - صفحه 284
آنكه كلام تمام آنها مركّب از حروفى است مشترك ميان آنها؛ و اين نيست مگر قدرت تامه خالق يكتا كه هيچ دو منطق در كيفيت مساوى يكديگر نيستند.
5- وَ أَلْوانِكُمْ: و ديگر اختلاف رنگهاى شما در سفيدى و سرخى و سياهى و زردى، يا در هيئت و شكل آن بر وجهى كه به سبب آن تمايز و تعارف در ميان آنها واقع شده كه هيچ چيز از آدمى مشابه آدمى ديگر نيست و ملتبس بهم نشوند، حتى توامين كه با وجود توافق مواد و اسباب و امور ملاقيه در تخليق ايشان البته در بعضى چيزها مخالفند؛ و اين نيست مگر به جهت تراكيب بديعه و لطايف عجيبه دالّه بر كمال قدرت و حكمت الهى. و اگر اين نوع اختلاف نمى‌بود، هر آينه به سبب تشاكل، اختلال در نظام نوع بشر و تنظيم امور عالم واقع مى‌گرديد.
إِنَّ فِي ذلِكَ: بدرستى كه در اختلاف زبان و رنگ آدميان با وجود آن كه از يك پدر و مادر باشند، لَآياتٍ لِلْعالِمِينَ: هر آينه نشانه‌هاى قدرت ماست مر همه عالميان را، يعنى بر هيچ عاقلى پوشيده نيست و همه مى‌دانند كه در اين اختلاف، حكمتها و مصلحتهاى بسيار خداوند عالميان منظور داشته. در قرائت حفص به كسر «ل» باشد، يعنى آيات بر اهل علم و دانش است كه در آن نظر كنند و به تأمل دريابند.
تذكره: از آنجائى كه دنياى فانى بناى آن بر جمع و افتراق است و هر زمانى نداى رحيل به انحاء مختلفه گوشزد باشد، بنابراين عطف توجه برادران دينى و طلب غفران از اخوان ايمانى تذكر داده شود، فوت مرحوم والد گرام احقر «آقاى سيد احمد، معروف به آقا سيد حاج آقا» خزانه‌دار آستانه مقدسه حضرت عبد العظيم عليه السّلام پس از مدت شصت سال خدمت، مبتلا به مرض سرطان و هفت ماه به طول انجاميد تا عاقبت در عصر روز شنبه هيجدهم ماه مبارك رمضان سال 1369 در سن هشتاد سالگى دنيا را وداع و خانواده بلكه اهل بلد را به فوت خود متأثر نمودند؛ انا للّه و انا اليه راجعون. اميد است خوانندگان و شنوندگان محترم بذل مرحمت فرموده روح والدين احقر را به دعا و طلب مغفرت شاد نمايند. (إِنَّ اللَّهَ لا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ)*.
و از نشانه‌هاى او است آنكه آفريد شما را از خاك پس آنگاه شما آدميانى گرديد كه پراكنده شويد
و از نشانه‌هاى او است آنكه آفريد براى شما از خودتان جفتهائى تا آرام گيريد و ميل كنيد بآنها و قرار داد ميانتان دوستى و مهربانى همانا در اين هر آينه نشانه‌ها است براى گروهى كه تفكر ميكنند
و از نشانه‌هاى او است آفريدن آسمانها و زمين و اختلاف زبانهاى شما و رنگهاى شما همانا در اين هر آينه نشانه‌ها است براى دانايان
و از نشانه‌هاى او است خواب شما بشب و روز و طلب كردن شما از فضلش همانا در اين هر آينه آيتها است براى گروهى كه ميشنوند
و از نشانه‌هاى او است كه مينماياند بشما برق را براى ترس و اميد و فرو ميفرستد از آسمان آب را پس زنده ميگرداند بآن زمين را بعد از مردنش همانا در اين هر آينه نشانه‌ها است براى گروهى كه تعقل ميكنند
و از نشانه‌هاى او است آنكه برپا ميباشد آسمان و زمين به امرش پس چون بخواند شما را خواندنى از زمين آنگاه شما بيرون مى‌آئيد.
تفسير
خداوند متعال در اين آيات شريفه بعلائم و آيات قدرت و رحمت و حكمت خود اشاره فرموده براى تحكيم مبانى معاد كه قبلا گوشزد شده بود و بعدا هم اثبات خواهد شد باين تقريب كه از جمله آيات و علائم قدرت خداوند آنستكه خلق كرد شما را از خاك در بدو امر كه پدر و مادر تمام شما را از خاك آفريد و شما از آن دو بوجود آمديد و بعد از آن از نطفه كه آن از مأكولات زمين كه خاك است پيدا ميشود پس شما بنى آدم زياد شديد و در زمين پراكنده گشتيد و بتمام معنى از خاكيد و چگونه تصوّر ميشود كه بعد از مردن و خاك شدن خداوند نتواند شما را از خاك بيرون آورد و مجتمع فرمايد و از جمله علائم و آيات رحمت او آنستكه از جنس شما براى شما جفت‌ها و زنانى خلق فرمود كه شما با آنها الفت گيريد و مأنوس شويد و ميل كنيد بسوى آنها و عجب در آنستكه بعد از اجرا صيغه ازدواج فورا دوستى و مهربانى ميان شما ايجاد فرمايد بطوريكه هر يك نفع
جلد 4 صفحه 251
ديگرى را بيش از هر كس طالب و هر يك از ضرر ديگرى بيش از هر كس گريزانيد و هر كس اندك تفكر و تأمّلى نمايد مى‌يابد كه اين دوستى و مهربانى كه سابقه نداشته از مبدء رأفت و رحمت بآنها افاضه شده و از لطف و رحمت خدا بر بندگان است كه وسائل آرامش و آسايش و دلخوشى و سرگرمى و انتظام امور و انتشار نسل آنها را در زمين تا يوم النّشور فراهم فرموده و اينها همه آيات الهى است كه مشهود بندگان ميگردد و از آنها غفلت دارند و يكى از آثار و علائم قدرت و حكمت خداوند آنستكه آسمانها و زمين و آنچه را در آنها است از موجودات سماويّه و ارضيّه خلق فرموده و زبانها و رنگهاى بنى آدم را كه همه از خاك و از يك پدر و مادر بوجود آمده‌اند بطورى مختلف فرموده كه گفتار و رخسار دو نفر مثل هم نيست كه نتوان تشخيص داد و هر قدر شبيه بيكديگر باشند باز ممتاز و شناخته ميشوند با آنكه عمل طبيعت بيك منوال است ولى خداوند حكيم چنين اراده فرموده كه مردم مشتبه بيكديگر نشوند و نظم عالم مختل نگردد و بعضى اختلاف زبان را باختلاف لغات از قبيل فارسى و عربى و تركى و اختلاف الوان را بسياهى و سفيدى و سرخى و زردى و ما بين اينها كه تمام آنها بامر و صنع خداوند است تفسير فرموده‌اند و علماء و دانشمندان ميدانند كه خلقت آسمانها و زمين و خورشيد و ماه و اينهمه ستارگان ثوابت و سيّارات كه با نظم و ترتيب محيّر العقولى در گردشند و اختلاف السنه و الوان كه متضمّن حكم و مصالح بى پايانست از غير خداوند عالم قدير حكيم ممكن نيست ولى نادانان نميدانند و همه را طبيعى مى‌پندارند و از درك حقايق گريزانند و عالمين بفتح لام نيز قرائت شده است و يكى از علائم حكمت و رحمت خداوند آنستكه شب را براى آسايش و استراحت مردم ايجاد فرموده و روز را براى تحصيل معاش و طلب روزى بفضل الهى پس خواب مردم و طلب روزى آنها در شب و روز از آيات رحمت و حكمت او است كه هر يك مناسب با وقتى است كه براى آن مقرّر فرموده و اينكه نفرموده منامكم باللّيل و ابتغاءكم من فضله فى النّهار براى اشاره بآنستكه هر يك از نوم و ابتغاء اگر چه در اصل براى وقت مناسب خود وضع شده‌اند ولى اگر احيانا خواب در شب كم شود در روز مانعى از جبران آن نيست و نيز اگر طلب روزى در روز وافى
جلد 4 صفحه 252
يا ممكن نشود در شب اشتغال بآن سزاوار است چون دو وقت براى دو كار در وسط آندو تعيين شده كه دلالت بر صلاحيّت آن دو وقت براى آن دو كار دارد و كسانيكه گوش شنوا دارند و حاضرند براى قبول آيات حقّ و امارات حقيقت ميدانند كه اين اختلاف روز و شب و صلاحيّت آن دو و اصليّت هر يك براى كارى و امثال اين معانى دلالت بر وجود خداى رحيم حكيم دارد ولى كسانيكه استنكاف از قبول حقّ دارند و گريزان از درك حقائقند اينها را حمل بر امور طبيعى و اتّفاقى ميكنند و متنبّه و متذكّر نميشوند كه افعال مناسب با حكمت و رحمت از غير حكيم رحيم صادر نميگردد و يكى از آيات و علائم حكمت و رحمت الهى بر بندگان آنستكه آن خداوند مينماياند چون در اصل انّه يريكم بوده و انّه براى اختصار حذف شده يعنى ارائه ميدهد و مى‌نماياند بشما برق را قبل از نزول باران غالبا و بدون آن احيانا براى ايجاد خوف و رجاء در بندگان كه بترسند از نزول صاعقه خصوصا در سفر و اميدوار شوند بباران رحمت مخصوصا در حضر يا بترسند از تخلّف آن از باران و اميدوار باشند بتعقّب آن بآن چون خوب است بندگان از طرف پروردگارشان در حال خوف و رجاء باشند و باران رحمت خود را از آسمان نازل ميفرمايد و تمام اراضى مرده و خشك شده و بى گياه مانده را زنده و سبز و خرّم ميفرمايد براى تفرّج و تفريح و ارتزاق بندگان ولى ادراك تمام اين معانى و آنكه بر طبق حكمت و مصلحت است و بايد از حكيم عليم صادر شود موقوف بتعقّل و تفكّر است و الّا ممكن است حمل بر امور طبيعى شود و يكى از آيات قدرت خداوند قيام و قرار و پديدار و پايدار شدن آسمانها و زمين است بفرمان و اراده و اختيار او پس هر وقت بخواند مردم را خواندنى بنحو مخصوص در پيشگاه خود براى حساب اعمال و جزاى افعال همه فورا داعى حقّ را لبّيك گويان از قبرها بيرون آيند و در محكمه عدل الهى حاضر شوند و كيفيّت دعوت و اجابت در سوره بقره ذيل آيه فقلنا اضربوه ببعضها تحت عنوان تبيين سماوى گذشت و بعضى دعوت را بنفخ دوم در صور دانسته‌اند و بعضى آنرا بگفتن اسرافيل اجيبوا داعى اللّه تفسير فرموده‌اند.
و از جمله آيات الهيه خلقت آسمانها و زمين است و اختلاف زبانها و رنگها، بدرستي که در اينکه، آياتي است براي كساني که علم دارند،
جلد 14 - صفحه 376
وَ مِن آياتِهِ خَلق‌ُ السَّماواتِ وَ الأَرض‌ِ مكرر بيان شده که عقيده حكماء قديم اينکه بود که هفت آسمان را مركز سيارات سبع: قمر، عطارد، زهره، شمس، مريخ، مشتري، زحل دانسته و فلك هشتم را كرسي مركز ساير كواكب که ثوابت نام نهاده و فلك نهم عرش را غير مكوكب و اينها را مثل توهاي پياز و گفتند دور زمين ميگردند و اينکه عقيده فسادش امروز ظاهر شده که زمين دور خود ميگردد بحركت وضعي، تشكيل شب و روز ميدهد، و دور شمس ميگردد بحركت انتقالي، تشكيل سال و ماه ميدهد و تمام اينکه كواكب كراتي هستند در جو فضا و تمام در طبقه اولي هستند به دليل زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنيا بِزِينَةٍ الكَواكِب‌ِ و طبقات بالا را غير از خدا نميداند فقط مركز ملائكه است و اما زمين روي آب است و يك ربع آن از آب خارج است که ربع مسكونش گويند و باكره آب در وسط هوا هستند و قدرت نمايي حق در اينکه خلقت بسيار است.
و از جمله آيات الهي وَ اختِلاف‌ُ أَلسِنَتِكُم حتي زبان شهرستانها و دهات، حتي به اختلاف زبان غير بالغ، جوان، پير، زن و مرد، که انسان تشخيص ميدهد چه رسد بعرب و عجم و ترك و ممالك خارجه با اينكه تمام بشر، و از يك جنس هستند.
و همچنين وَ أَلوانِكُم سياه، سفيد، سرخ و زرد بلكه اشكال که اگر دقت كنيد دو فرد که از همه جهات شبيه يكديگر باشند، نيست، و لو دو برادر يا پدر و پسر، مادر و دختر، دو خواهر يا اينكه در تمام اعضاء متشاكل باشند لكن إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلعالِمِين‌َ علماء اهل معرفت درك ميكنند و پي بقدرت پروردگار مي‌برند اما نادانان حمل بر طبيعت ميكنند و ابدا متنبه نميشوند.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 22)- این آیه معجونی از آیات آفاقی و انفسی است: نخست به مسأله خلقت آسمانها و زمین اشاره کرده، می‌گوید: «از نشانه‌های بزرگ خدا آفرینش آسمانها و زمین است» (وَ مِنْ آیاتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ).
آسمانها با آن همه کرات، با آن همه منظومه‌ها و کهکشانها، آسمانهایی که اندیشه بلند پرواز انسان از درک عظمت آن عاجز و فکر از مطالعه آن خسته می‌شود و هر قدر علم و دانش انسان پیش می‌رود نکته‌های تازه‌ای از عظمتش آشکار می‌گردد.
سپس سخن را به یکی از آیات بزرگ انفسی منتقل ساخته، می‌گوید:
«و اختلاف زبانها و رنگهای شما» نیز از آیات عظمت اوست! (وَ اخْتِلافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَ أَلْوانِکُمْ).
که برای سازمان یافتن اجتماع بشر خداوند صداها و رنگها را مختلف قرار داده است و همچنین زبانها و نژادها را.
ج3، ص529
قرآن در پایان آیه می‌گوید: «در این امور نشانه‌هایی است برای عالمان و اندیشمندان» (إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْعالِمِینَ).
چرا که آنها بیش از هر کس از این اسرار آگاه می‌شوند.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
