عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی: تفاوت بین نسخهها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۲ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | '''«عبدعلى بن جمعه عروسى حویزى»''' (م، ۱۱۱۲ ق)، مفسر، محدث، فقیه و ادیب نامدار [[شیعه]] در قرن دوازدهم هجری است. او از شاگردان [[علی نقی کمره ای|ملا علینقی کمرهای]] و از استادان [[سید نعمت الله جزائری|سید نعمتالله جزائرى]] بوده است. [[تفسیر]] معروف «[[نور الثقلین]]» از آثار اوست. | |
| + | {{شناسنامه عالم | ||
| + | ||نام کامل =عبدعلى بن جمعه عروسى حویزى | ||
| + | ||تصویر= | ||
| + | ||زادروز = | ||
| + | |زادگاه = هویزه، خوزستان | ||
| + | |وفات = ۱۱۱۲ قمری | ||
| + | |مدفن = | ||
| + | |اساتید = [[علی نقی کمره ای|ملا علینقی کمرهای]]،... | ||
| + | |شاگردان = [[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت الله جزائرى]]، محمد بن محمدتقی حسینی، حسین دهدشتی،... | ||
| + | |آثار = [[نور الثقلین]]، شرح لامیة العجم، شرح شواهدالمغنی، فی أن مَن تُلقَب به، دیوان شعر،... | ||
| + | }} | ||
| + | ==زندگینامه== | ||
| + | عبدعلى بن جمعه عروسى حویزى در شهر هویزه خوزستان به دنیا آمد، و سپس به همراه خانواده به [[شیراز]] منتقل و ساکن شد. [[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت الله جزائرى]] از خانۀ وی در نزدیکی [[مسجد جامع]] اعظم شیراز یاد کرده است.<ref>جزایری، لوامع، ص۳۵.</ref> از تاریخ ولادتش اطلاع دقیقی در دست نیست. | ||
| − | + | حویزی یکی از [[محدثان]] دوره خویش بوده، به گونهای که در میان گروه محدّثان، چون او کم دیده شده است.<ref>خوانساری، روضات الجنات، ج۴ ص۲۱۵.</ref> اصحاب تراحم، عبدعلی حویزی را از گروه [[اخباریان|اخباریون]] می دانند و معتقدند که او پایبندی زیادی به [[احادیث]] وارد شده از معصومین علیهم السلام داشته است؛ به گونه ای که برخی قائلند که ایشان معتقد بود با رجوع به [[قرآن]] بدون استفاده از احادیث، حتی قادر به درک معنای [[آیات الاحکام]] قرآن نیز نمی باشیم.<ref>افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ج۳ ص ۱۴۸.</ref> گروهی نیز در عین حال که به اخباری بودن عبدعلی حویزی معتقدند، در صحت این انتساب تردید ایجاد می نمایند.<ref>خوانساری، روضات الجنات، ج۴ ص ۲۱۸.</ref> | |
| − | در | ||
| − | + | آن چه شایان توجه است، این که وجود [[حدیث جعلی|احادیث مجعول]] و [[حدیث ضعیف|ضعیف]] در [[تفسیر]] عبدعلی حویزی، نمی تواند مدرکی معتبر و مطمئن برای اخباری بودن او باشد؛ زیرا ایشان در مقدمه بدین نکته اعتراف دارد که: «هدف من از جمع روایات، مربوط به آیات مخصوص است و قصدم بیان عقیده ام نیست.» در یک بررسی کلی باید گفت که عصر حویزی، دورۀ رویکرد و رجوعی دوباره و نوین به روایات [[اهل بیت]] (ع) به شمار میرود. در این راستا، «[[نور الثقلین]]» اثر عروسی حویزی تفسیری شاخص از این جنبش به شمار میرود. در واقع قابل درک است حویزی که دارای گرایش [[اخباریان|اخباری]] بود، حل هر گونه اختلافات اعتقادی درونمذهبی را در بازگشت به تفسیر روایی میدانست.<ref>نک: هاشم بحرانی، ج۱ ص۲-۳.</ref> | |
| − | |||
| − | + | درباره تاریخ درگذشت عبدعلى بن جمعه حویزی نیز اختلاف نظر وجود دارد. بیشتر منابع سال وفات وی را ۱۱۱۲ ق. دانستهاند، اما برخی بر این باورند که این تاریخ با تاریخ درگذشت شاگرد او، نعمتاللّه جزایری، اشتباه شده و تنها میتوان گفت که حویزی در ۱۰۷۳ ق. زنده بوده، زیرا در این تاریخ بر تفسیر او [[تقریظ|تقریظی]] نوشته شده است.<ref>آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ج۱ ص۳۲۰.</ref> برخی نیز زمان وفات وی را حد فاصل میان سالهای ۱۰۷۳ تا ۱۰۹۱ ق. دانستهاند.<ref>میبدی، ص۵۶.</ref> | |
| − | |||
| − | و | + | ==استادان و شاگردان== |
| − | |||
| − | + | از [[مشایخ]] شناخته شدۀ عبدعلی حویزی، قاضی القضات [[علی نقی کمره ای|عزالدین ملا علینقی بن محمدهاشم کمرهای]] (م ۱۰۶۰ ق) از شاگردان [[شیخ بهایی]] است،<ref>ریاض العلماء، ج۴، ص ۲۷۱؛ روضات الجنات، ج۴ ص ۳۸۲.</ref> و حویزی با واسطۀ استادش از شیخ بهایی روایت کرده است. حویزی از ملا علینقی [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه روایت]] داشت.<ref>حسین نوری، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۲، ص۱۵۹.</ref> | |
| − | + | همچنین شاگرد مشهور حویزی، [[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت الله جزائرى]] است<ref> روضات الجنات، خوانساری، ج۴، ص۲۱۴.</ref> که در آثار خود از استادش بسیار یاد کرده، و بیان داشته که [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] را از کسانی از جمله وی آموخته است.<ref>جزایری، الانوار، ج۴ ص۳۰۸.</ref> | |
| − | به او | + | دیگر شاگرد وی، محمد بن محمدتقی معروف به رضیالدین حسینی، در ۱۱۰۷ ق. از او اجازۀ روایت دریافت کرده است. برخی منابع نیز از شاگردی حسین دهدشتی نزد او نیز سخن به میان آوردهاند.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۴ ص۳۶۲؛ حسین نوری، خاتمه مستدرک، ج۲ ص۱۵۸؛ احمد حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱ ص۱۶۴.</ref> |
| − | == | + | ==آثار و تألیفات== |
| − | < | + | عبدعلی حویزی به سبک و سیاق [[اخباریان|اخباریون]] آن زمان، تألیفاتى را به نگارش درآورد،<ref> محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، ص۵۰۹-۵۱۰. </ref> که عبارتند از: |
| + | |||
| + | تفسیر «[[نور الثقلین (کتاب)|نور الثقلین]]» در چهار مجلد: تألیف مشهور عروسی حویزی است، که یک [[تفسیر روایی]] می باشد. حویزی این اثر را در ۱۰۶۶ ق. به پایان برده است. مرحوم [[علامه طباطبایى]] صاحب «[[تفسیر المیزان]]» در مقدمه خود بر تفسیر «نور الثقلین» درباره این [[تفسیر قرآن|تفسیر]] گرانقدر مى نویسد: «کتابى است ارزشمند که مؤلف آن تمام اخبار وارده در تفسیر آیات [[قرآن|قرآن کریم]] (جز موارد اندکى از روایات) را جمع آورى نموده و در ضبط، چینش، ترتیب و تهذیب و تنقیح روایات، در ضمن اشاره به مصدر آنها، تلاشى وافر نموده است، و از بهترین تألیفات در این زمینه مى باشد».<ref> نرم افزار جامع التفاسیر، بخش کتابشناسی، معرفی تفسیر نور الثقلین. </ref> | ||
| + | |||
| + | مبتنی بر یادکردهای منابع، وی افزون بر [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] و دانش [[حدیث]]، در علوم ادبی نیز توانمند بوده است. چنانکه [[آقا بزرگ تهرانی]] از [[دیوان (شعر)|دیوان شعر]] وی یاد کرده است. | ||
| + | |||
| + | همچنین [[شیخ حر عاملی]] (متوفی ۱۱۰۴ ق) -که معاصر وی بوده است- در کتاب «[[امل الآمل]]»، علاوه بر «نور الثقلین»، برای حویزی دو کتاب «شرح لامیةالعجم» -سروده حسین بن علی طغرایی (متوفی ۵۱۵ ق)- و «شرح شواهدالمغنی» را نام برده است.<ref> شیخ حرّ عاملی، امل الآمل، ج۱ ص۱۵۴.</ref> هرچند صاحب «[[ریاض العلماء]]» این دو کتاب را -به طور احتمالی- اثر ادیب و دانشمند معاصر و هم نام وی، عبدعلی بن ناصر حویزی دانستهاند،<ref>ریاض العلماء، ج۳ ص ۱۴۸.</ref> ولی برخی دیگر، گفته شیخ حرّ عاملی را که معاصر وی بوده قابل اعتمادتر میدانند.<ref>افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ج۳ ص۱۴۸؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۴ ص۴۳.</ref> | ||
| − | + | اثر دیگر منسوب به حویزی، «رسالة فی أن مَن تُلقَب بِه (أی: امیرِالمؤمنین)» (یا تأبین کلّ من لقب بأمیرالمؤمنین) است.<ref>خوانساری، روضات الجنات، ج۴ ص۲۱۰؛ آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۱۱ ص۱۳۴.</ref> [[سید نعمت الله جزایری]] در کتاب «المقامات» این کتاب را به استاد خود حویزی نسبت داده و می گوید: منظور و هدف این کتاب، این است که هر کس از خلفاء [[بنی امیه]] و [[بنی عباس]] خود را ملقّب به لقب «[[امیرالمؤمنین]]» کرده، دچار مرض خاصی شده است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | ==در منظر عالمان== | ||
| + | *[[شیخ حر عاملى]] درباره عروسى حویزى می گوید: «وى عالمى است فاضل، [[فقیه]]، [[محدث]]، معتمد، پارسا، ادیب، شاعر و جامع علوم و فنون».<ref> امل الآمل، ج ۲ ص ۱۵۴.</ref> | ||
| − | + | *و صاحب «[[ریحانة الادب (کتاب)|ریحانة الأدب]]» می گوید: «عبدعلی حویزی از اکابر علمای [[امامیه|امامیه]]، عالم، فاضل، فقیه، محدث، ثقه، ادیب، شاعر، متقی، جامع علوم و فنون متداوله بوده است».<ref> ریحانة الأدب، محمدعلی مدرس تبریزی، ج۴ ص ۱۲۴. </ref> | |
| − | * | ||
| − | * | + | *[[شیخ عباس قمی|شیخ عباس قمی]] نیز او را چنین معرفی می کند: «صاحب "[[نور الثقلین (کتاب)|تفسیر نور الثقلین]]"، عالم جلیل، فاضل نبیل، فقیه محدث، مفسر ورع، شیخ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی...».<ref> هدیة الاحباب، شیخ عباس قمی، ص ۱۷۱، نقل از طبقات مفسران شیعه، عقیقی بخشایشی، ج۳ ص ۱۶۰. </ref> |
| − | [[رده: علمای قرن دوازدهم]] | + | ==پانویس== |
| + | <references /> | ||
| + | ==منابع== | ||
| + | *"حویزی"، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، شماره ۶۶۶۱. | ||
| + | *"حویزی"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، فرامرز حاجمنوچهری. | ||
| + | *[[نرم افزار جامع تفاسیر نور]]، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. | ||
| + | *[http://www.andisheqom.com/public/application/index/viewData?c=9582&t=article "عبدعلی حويزی"، سایت اندیشه قم]. | ||
| + | *کتابشناسی تفصيلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضميری. | ||
| + | [[رده: علمای قرن دوازدهم]][[رده:علماء شیعه]] | ||
| + | [[رده:مفسرین قرآن]] | ||
[[رده:محدثان]] | [[رده:محدثان]] | ||
[[رده:فقیهان]] | [[رده:فقیهان]] | ||
| − | [[رده: | + | [[رده:اخباریان]] |
نسخهٔ کنونی تا ۲۱ نوامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۹:۴۳
«عبدعلى بن جمعه عروسى حویزى» (م، ۱۱۱۲ ق)، مفسر، محدث، فقیه و ادیب نامدار شیعه در قرن دوازدهم هجری است. او از شاگردان ملا علینقی کمرهای و از استادان سید نعمتالله جزائرى بوده است. تفسیر معروف «نور الثقلین» از آثار اوست.
| نام کامل | عبدعلى بن جمعه عروسى حویزى |
| زادگاه | هویزه، خوزستان |
| وفات | ۱۱۱۲ قمری |
|
| |
| اساتید | |
| شاگردان |
سید نعمت الله جزائرى، محمد بن محمدتقی حسینی، حسین دهدشتی،... |
| آثار |
نور الثقلین، شرح لامیة العجم، شرح شواهدالمغنی، فی أن مَن تُلقَب به، دیوان شعر،... |
زندگینامه
عبدعلى بن جمعه عروسى حویزى در شهر هویزه خوزستان به دنیا آمد، و سپس به همراه خانواده به شیراز منتقل و ساکن شد. سید نعمت الله جزائرى از خانۀ وی در نزدیکی مسجد جامع اعظم شیراز یاد کرده است.[۱] از تاریخ ولادتش اطلاع دقیقی در دست نیست.
حویزی یکی از محدثان دوره خویش بوده، به گونهای که در میان گروه محدّثان، چون او کم دیده شده است.[۲] اصحاب تراحم، عبدعلی حویزی را از گروه اخباریون می دانند و معتقدند که او پایبندی زیادی به احادیث وارد شده از معصومین علیهم السلام داشته است؛ به گونه ای که برخی قائلند که ایشان معتقد بود با رجوع به قرآن بدون استفاده از احادیث، حتی قادر به درک معنای آیات الاحکام قرآن نیز نمی باشیم.[۳] گروهی نیز در عین حال که به اخباری بودن عبدعلی حویزی معتقدند، در صحت این انتساب تردید ایجاد می نمایند.[۴]
آن چه شایان توجه است، این که وجود احادیث مجعول و ضعیف در تفسیر عبدعلی حویزی، نمی تواند مدرکی معتبر و مطمئن برای اخباری بودن او باشد؛ زیرا ایشان در مقدمه بدین نکته اعتراف دارد که: «هدف من از جمع روایات، مربوط به آیات مخصوص است و قصدم بیان عقیده ام نیست.» در یک بررسی کلی باید گفت که عصر حویزی، دورۀ رویکرد و رجوعی دوباره و نوین به روایات اهل بیت (ع) به شمار میرود. در این راستا، «نور الثقلین» اثر عروسی حویزی تفسیری شاخص از این جنبش به شمار میرود. در واقع قابل درک است حویزی که دارای گرایش اخباری بود، حل هر گونه اختلافات اعتقادی درونمذهبی را در بازگشت به تفسیر روایی میدانست.[۵]
درباره تاریخ درگذشت عبدعلى بن جمعه حویزی نیز اختلاف نظر وجود دارد. بیشتر منابع سال وفات وی را ۱۱۱۲ ق. دانستهاند، اما برخی بر این باورند که این تاریخ با تاریخ درگذشت شاگرد او، نعمتاللّه جزایری، اشتباه شده و تنها میتوان گفت که حویزی در ۱۰۷۳ ق. زنده بوده، زیرا در این تاریخ بر تفسیر او تقریظی نوشته شده است.[۶] برخی نیز زمان وفات وی را حد فاصل میان سالهای ۱۰۷۳ تا ۱۰۹۱ ق. دانستهاند.[۷]
استادان و شاگردان
از مشایخ شناخته شدۀ عبدعلی حویزی، قاضی القضات عزالدین ملا علینقی بن محمدهاشم کمرهای (م ۱۰۶۰ ق) از شاگردان شیخ بهایی است،[۸] و حویزی با واسطۀ استادش از شیخ بهایی روایت کرده است. حویزی از ملا علینقی اجازه روایت داشت.[۹]
همچنین شاگرد مشهور حویزی، سید نعمت الله جزائرى است[۱۰] که در آثار خود از استادش بسیار یاد کرده، و بیان داشته که فقه و اصول را از کسانی از جمله وی آموخته است.[۱۱]
دیگر شاگرد وی، محمد بن محمدتقی معروف به رضیالدین حسینی، در ۱۱۰۷ ق. از او اجازۀ روایت دریافت کرده است. برخی منابع نیز از شاگردی حسین دهدشتی نزد او نیز سخن به میان آوردهاند.[۱۲]
آثار و تألیفات
عبدعلی حویزی به سبک و سیاق اخباریون آن زمان، تألیفاتى را به نگارش درآورد،[۱۳] که عبارتند از:
تفسیر «نور الثقلین» در چهار مجلد: تألیف مشهور عروسی حویزی است، که یک تفسیر روایی می باشد. حویزی این اثر را در ۱۰۶۶ ق. به پایان برده است. مرحوم علامه طباطبایى صاحب «تفسیر المیزان» در مقدمه خود بر تفسیر «نور الثقلین» درباره این تفسیر گرانقدر مى نویسد: «کتابى است ارزشمند که مؤلف آن تمام اخبار وارده در تفسیر آیات قرآن کریم (جز موارد اندکى از روایات) را جمع آورى نموده و در ضبط، چینش، ترتیب و تهذیب و تنقیح روایات، در ضمن اشاره به مصدر آنها، تلاشى وافر نموده است، و از بهترین تألیفات در این زمینه مى باشد».[۱۴]
مبتنی بر یادکردهای منابع، وی افزون بر فقه و اصول و دانش حدیث، در علوم ادبی نیز توانمند بوده است. چنانکه آقا بزرگ تهرانی از دیوان شعر وی یاد کرده است.
همچنین شیخ حر عاملی (متوفی ۱۱۰۴ ق) -که معاصر وی بوده است- در کتاب «امل الآمل»، علاوه بر «نور الثقلین»، برای حویزی دو کتاب «شرح لامیةالعجم» -سروده حسین بن علی طغرایی (متوفی ۵۱۵ ق)- و «شرح شواهدالمغنی» را نام برده است.[۱۵] هرچند صاحب «ریاض العلماء» این دو کتاب را -به طور احتمالی- اثر ادیب و دانشمند معاصر و هم نام وی، عبدعلی بن ناصر حویزی دانستهاند،[۱۶] ولی برخی دیگر، گفته شیخ حرّ عاملی را که معاصر وی بوده قابل اعتمادتر میدانند.[۱۷]
اثر دیگر منسوب به حویزی، «رسالة فی أن مَن تُلقَب بِه (أی: امیرِالمؤمنین)» (یا تأبین کلّ من لقب بأمیرالمؤمنین) است.[۱۸] سید نعمت الله جزایری در کتاب «المقامات» این کتاب را به استاد خود حویزی نسبت داده و می گوید: منظور و هدف این کتاب، این است که هر کس از خلفاء بنی امیه و بنی عباس خود را ملقّب به لقب «امیرالمؤمنین» کرده، دچار مرض خاصی شده است.
در منظر عالمان
- شیخ حر عاملى درباره عروسى حویزى می گوید: «وى عالمى است فاضل، فقیه، محدث، معتمد، پارسا، ادیب، شاعر و جامع علوم و فنون».[۱۹]
- و صاحب «ریحانة الأدب» می گوید: «عبدعلی حویزی از اکابر علمای امامیه، عالم، فاضل، فقیه، محدث، ثقه، ادیب، شاعر، متقی، جامع علوم و فنون متداوله بوده است».[۲۰]
- شیخ عباس قمی نیز او را چنین معرفی می کند: «صاحب "تفسیر نور الثقلین"، عالم جلیل، فاضل نبیل، فقیه محدث، مفسر ورع، شیخ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی...».[۲۱]
پانویس
- ↑ جزایری، لوامع، ص۳۵.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۴ ص۲۱۵.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ج۳ ص ۱۴۸.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۴ ص ۲۱۸.
- ↑ نک: هاشم بحرانی، ج۱ ص۲-۳.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ج۱ ص۳۲۰.
- ↑ میبدی، ص۵۶.
- ↑ ریاض العلماء، ج۴، ص ۲۷۱؛ روضات الجنات، ج۴ ص ۳۸۲.
- ↑ حسین نوری، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۲، ص۱۵۹.
- ↑ روضات الجنات، خوانساری، ج۴، ص۲۱۴.
- ↑ جزایری، الانوار، ج۴ ص۳۰۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۴ ص۳۶۲؛ حسین نوری، خاتمه مستدرک، ج۲ ص۱۵۸؛ احمد حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱ ص۱۶۴.
- ↑ محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، ص۵۰۹-۵۱۰.
- ↑ نرم افزار جامع التفاسیر، بخش کتابشناسی، معرفی تفسیر نور الثقلین.
- ↑ شیخ حرّ عاملی، امل الآمل، ج۱ ص۱۵۴.
- ↑ ریاض العلماء، ج۳ ص ۱۴۸.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ج۳ ص۱۴۸؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۴ ص۴۳.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۴ ص۲۱۰؛ آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۱۱ ص۱۳۴.
- ↑ امل الآمل، ج ۲ ص ۱۵۴.
- ↑ ریحانة الأدب، محمدعلی مدرس تبریزی، ج۴ ص ۱۲۴.
- ↑ هدیة الاحباب، شیخ عباس قمی، ص ۱۷۱، نقل از طبقات مفسران شیعه، عقیقی بخشایشی، ج۳ ص ۱۶۰.
منابع
- "حویزی"، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، شماره ۶۶۶۱.
- "حویزی"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، فرامرز حاجمنوچهری.
- نرم افزار جامع تفاسیر نور، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- "عبدعلی حويزی"، سایت اندیشه قم.
- کتابشناسی تفصيلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضميری.
