الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۳ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۵: | سطر ۵: | ||
|تصویر= [[پرونده:الوجيز فى تفسير.jpg|240px|وسط]] | |تصویر= [[پرونده:الوجيز فى تفسير.jpg|240px|وسط]] | ||
| − | |نویسنده= | + | |نویسنده= علی بن حسین عاملى |
|موضوع= تفاسیر شیعه | |موضوع= تفاسیر شیعه | ||
| سطر ۱۱: | سطر ۱۱: | ||
|زبان= عربی | |زبان= عربی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد= ۳ |
|عنوان افزوده1= | |عنوان افزوده1= | ||
| سطر ۲۳: | سطر ۲۳: | ||
|لینک=[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39265/الوجيز-في-تفسير-القرآن-العزيز الوجيز فى تفسير القرآن العزيز] | |لینک=[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39265/الوجيز-في-تفسير-القرآن-العزيز الوجيز فى تفسير القرآن العزيز] | ||
}} | }} | ||
| − | + | '''«الوجیز فى تفسیر القرآن العزیز»''' از [[تفسیر اجتهادی|تفاسیر اجتهادی]] مهم [[شیعه]]، تألیف [[علی بن حسین عاملى]] (م، ۱۱۳۵ ق)، محدث، مفسر، فقیه و اصولى [[لبنان|لبنانی]] در قرن ۱۲ هجری مى‌باشد. مفسر در این تفسیر مزجی و مختصر، جنبه‌های مختلف [[قراءات قرآن|قرائت]]، [[شأن نزول]]، [[علم لغت|لغت]]، قواعد [[علم نحو|نحوى]]، [[بلاغت]]، [[احکام شرعی|احکام]] فقهى، مسائل [[علم کلام|کلامى]] و حوادث تاریخى، را مورد توجه قرار داده و ضمن رعایت [[تفسیر قرآن به قرآن]]، براى تبیین معانى آیات، از [[حدیث|روایات]] نیز بهره برده است. | |
| − | == | + | ==انگیزه تألیف== |
| − | مفسر در مقدمه | + | مفسر در مقدمه کوتاه خود، انگیزه خویش را چنین مى‌نویسد: «علم [[تفسیر قرآن|تفسیر]] از جهت موضوع از شریف‌ترین علوم و برترین معارف دینى است، زیرا از انوار [[قرآن]]، کشف حجاب مى‌نماید و در ضمن آن، حقایق بسیارى از علوم و دقائق مهمى از فنون مختلف آشکار مى‌گردد. بدین جهت همیشه تألیف تفسیرى را آرزو داشتم که مختصرى از معارف قرآن را بیان کند، پس از استعانت به فیض الهى و فضل او، با وجود مشاغل فراوان، عزم جزم نموده به تألیف آن اقدام کردم.» |
| − | == | + | ==روش تفسیر== |
| − | + | [[روشهای تفسیری قرآن|روش تفسیرى]] مفسر در «الوجيز فى تفسير القرآن العزيز»، روشى مزجى است که در نگارش آن گزیده گویى را پیشه ساخته، و به بسیارى از وجوه [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، و نکات [[بلاغت|بلاغى]] و ادبى اشاره نموده است، در عین حال از وجوه [[اعراب قرآن|اعراب]] و [[قراءات قرآن|قرائات]] صرف نظر نکرده و به همین روش تمام آیات [[قرآن]] را تفسیر نموده است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | مفسر در مقدمه کوتاه خود مى‌نویسد: «در این تألیف بنا را بر ایجاز در تعبیر نهاده، در عین حال به اکثر اقوال و وجوه تفسیرى اشاره داشته و برخى نکات را که فهم معنا بر آن متوقف بود، متعرض شده، در قرائت به ذکر [[قراء سبعه|قرائات سبعه]] اکتفاء نموده (در برخى موارد جزئى به دیگر قرائتها اشاره کرده‌ام). در عدد [[آیه|آیات]] بنا را بر مشهور (که از [[بسم الله الرحمن الرحیم]] غفلت مى‌نماید) نهادم، گرچه در اعتقاد، بنابر روایات [[خبر متواتر|متواتر]] صحیحه، آن را جزء هر [[سوره]] (جز [[سوره توبه]]) مى‌دانم.» | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | ( | ||
| − | + | ایشان معمولا پس از ذکر نام [[سوره]]، تعداد [[آیه|آیات]]، [[سوره های مکی و مدنی|مکى و مدنى]] بودن، و اختلاف در آن را بیان مى‌نماید. وجه تسمیه سوره و فضل قرائت آن را جز موارد اندک (در [[سوره حمد]]) متعرض نمى‌گردد. مقاطع آیات را بیان کرده، ضمن تفسیر آن، نکات اعرابى و ادبى کلمه و جمله را بیان مى‌نماید، در صورت اختلاف قرائت با ذکر قارى آن را بازگو مى‌کند (مانند: {{متن قرآن|«یخَادِعُونَ... إِلَّا أَنْفُسَهُمْ...»}}، آیه ۹ [[سوره بقره]]). | |
| − | + | ذکر [[شأن نزول]] آیات نیز مورد توجه ایشان بوده و در موارد ضرورى به بیان آن مى‌پردازد (مانند ذیل آیات ۵ و ۶ [[سوره آل عمران]] درباره وفد [[نجران]]). | |
| − | + | استفاده وافر مفسر از روش [[تفسیر قرآن به قرآن|تفسیر قرآن به قرآن]]، با ذکر مضمون آیات دیگر یا اشاره به مضمون آنها (مانند {{متن قرآن|« بِالْآخِرَةِ هُمْ یوقِنُونَ»}} و استفاده از آیات ۱۱۱ و ۸۱ سوره بقره)، به گونه‌اى است که حتى در مباحث ادبى از آیات دیگر بهره مى‌برد (مانند «الآخرة» که تأنیث «آخر» مى‌باشد، با استفاده از [[سوره قصص]] آیه ۸۳). | |
| − | در | ||
| − | مفسر | + | مفسر به [[تناسب آیات و سور|تناسب]] بین آیات توجه داشته و در جاهاى مختلف از آن در توضیح مطالب بهره برده است (مانند آیه ۶ سوره بقره {{متن قرآن|«إِنَّ الَّذِینَ کفَرُوا...»}}). با توجه به صبغه ادبى و لغوى تفسیر، گاه به معناى شرعى نیز اشاره دارد (مانند معناى کفر). |
| − | + | در مواجهه با [[آیات الاحکام|آیات فقهى]] فقط بنا را بر تفسیر متداول نهاده و مستقلا وارد مباحث [[فقه|فقهى]] نشده است. در بحث [[نسخ]] آیه به آیه، متعرض مصادیق آن شده و با ذکر [[ناسخ و منسوخ]]، نظر خود را نیز بیان مى‌کند (مانند آیه ۲۴۰ سوره بقره). | |
| − | + | مفسر ضمن رعایت تفسیر قرآن به قرآن، براى تبیین معانى آیات، از روایات نیز بهره وافر برده، ضمن نقل مضمون روایات، گاه اصل [[حدیث|روایت]] را که جایگاه تفسیرى دارد بیان مى‌کند (مانند {{متن قرآن|«وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ ینْفِقُونَ»}} و نقل روایت [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] علیه السلام). | |
| − | + | ==ویژگی‌هاى تفسیر== | |
| − | + | تفسیر گرانقدر «الوجیز» داراى ویژگیهایى است که مرحوم دکتر عبدالرزاق محى‌الدین (از نوادگان مفسر ارجمند) در مقدمه خود، بر برخى از آنها اشاره مى‌کند: | |
| − | + | ۱- برداشت مفسر از آیات [[قرآن]]، برداشتى است ادیبانه که باعث گردیده، اثر او از بسیارى تفسیرهاى دیگر متمایز باشد، چراکه بیشتر مفسران، آیات را چنان با فرهنگ خویش درآمیخته‌اند که نوعى تکلّف در آن به چشم مى‌خورد. در نتیجه، شگفتیهایى که نشانه [[اعجاز قرآن]] است از بین برده‌اند. | |
| − | + | ۲- مفسر، نظریه‌هاى گوناگون مفسران را با دقت و امانت و بدون [[تعصب]] و پایمال کردن اندیشه‌اى یا برترى دادن به اندیشه دیگر، بیان نموده و سپس با آرامش خاطر، نظریه خویش را ابراز کرده است. | |
| − | + | ۳- مؤلف، بحث را نه چندان گسترده و وسیع مطرح کرده و نه آن را کوتاه و نارسا رها ساخته، بلکه کوشیده است مطالب را با فشردگى مناسبى بیان نماید، و بر این اساس، [[قراءات قرآن|قرائات]]، [[شأن نزول]]، [[علم لغت|لغت]]، قواعد [[علم نحو|نحوى]]، [[بلاغت]]، [[احکام شرعی|احکام]] فقهى، مسائل [[علم کلام|کلامى]]، حوادث تاریخى، همه و همه را یکسان مورد توجه قرار داده است. این شیوه بیان، گویاى این حقیقت است که مفسّر به علوم عربى و مباحث [[اسلام|اسلامى]]، تسلط کامل داشته است، تسلطى که وى را در چیرگى بر قلم خویش توانا ساخته است. | |
| − | + | ۴- اختصار از دیدگاه مؤلف، اختصار در اندیشه‌ها و مطالب نیست، بلکه اختصار در رساندن مفاهیم و مطالب است، یعنى اختصار به گونه‌اى است که اگر توضیح مطالب را در کتابهاى مفصل جستجو کنید، به بیش از آنچه در این اثر به آن اشاره رفته، دست نخواهید یافت. | |
| − | + | ==منابع تفسیر== | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | ==منابع | ||
| − | مفسر محترم، بطور مستقل منابع مورد استفاده خود را | + | مفسر محترم، بطور مستقل منابع مورد استفاده خود را ذکر نکرده است، اما از ذکر منابع، اقوال، آراء و روایات توسط محققان و تصریح مصنف در مواردى، بخش عمده‌اى از منابع آن را مى‌توان در موارد زیر بیان کرد: |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | '''الف) منابع قرآنی:''' | |
| − | + | ۱- [[مجمع البیان (کتاب)|تفسیر مجمع البیان]] | |
| − | + | ۲- [[التبیان (کتاب)|تفسیر التبیان]] | |
| − | + | ۳- [[تفسیر عیاشی (کتاب)|تفسیر عیاشى]] | |
| − | + | ۴- [[البرهان (کتاب)|تفسیر البرهان]] | |
| − | + | ۵- [[نور الثقلین (کتاب)|تفسیر نور الثقلین]] | |
| − | + | ۶- [[روح البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر روح البیان]] | |
| − | + | ۷- [[الجامع لاحکام القرآن (کتاب)|تفسیر قرطبى]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | ۸- [[انوار التنزیل و اسرار التأویل (کتاب)|تفسیر بیضاوى]] | |
| − | + | ۹- [[الکشاف عن حقائق غوامض التنزئل (کتاب)|تفسیر کشاف]] | |
| − | + | ۱۰- [[کنز العرفان فی فقه القرآن (کتاب)|کنز العرفان]] | |
| − | + | ۱۱- [[جوامع الجامع (کتاب)|تفسیر جوامع الجامع]] | |
| − | + | ۱۲- [[تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر) (کتاب)|تفسیر ابن کثیر]] | |
| − | + | ۱۳- [[مجمع البحرین (کتاب)|مجمع البحرین]] | |
| − | + | ۱۴- غرائب القرآن، نظام الدین حسن بن محمد قمى | |
| − | |||
| − | + | '''ب) منابع روائى:''' | |
| − | + | ۱- [[نهج البلاغة|نهج البلاغه]] | |
| − | + | ۲- [[التوحید (کتاب)|توحید صدوق]] | |
| − | + | ۳- [[وسائل الشیعه (کتاب)|وسائل الشیعة]] | |
| − | + | ۴- [[الکافی (کتاب)|الکافى]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ۵- [[ثواب الأعمال (کتاب)|ثواب الاعمال]] | |
| − | + | ۶- [[جامع احادیث الشیعه (کتاب)|جامع احادیث الشیعه]] | |
| − | + | ۷- [[عوالى اللئالى (کتاب)|عوالى اللئالى]] | |
| − | + | ۸- [[سنن ترمذی (کتاب)|سنن ترمذى]] | |
| − | + | ==منابع == | |
| − | + | * [[طبقات مفسران شیعه (کتاب)|طبقات مفسران شیعه]]، عقیقى بخشایشى، ج ۳ ص ۴۰۱، دفتر نشر نوید قم. | |
| + | * [[دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی (کتاب)|دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى]]، به کوشش بهاءالدین خرمشاهى، ج ۲ ص ۱۴۳. | ||
| + | * [[نرم افزار جامع تفاسیر نور|نرم افزار جامع التفاسیر]]، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{تفسیر قرآن}} | {{تفسیر قرآن}} | ||
| − | [[رده: تفاسیر]] | + | [[رده: تفاسیر]][[رده: تفاسیر اجتهادی]][[رده: تفسیرهای شیعه]] |
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۰۵
 | |
| نویسنده | علی بن حسین عاملى |
| موضوع | تفاسیر شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۳ |
|
| |
«الوجیز فى تفسیر القرآن العزیز» از تفاسیر اجتهادی مهم شیعه، تألیف علی بن حسین عاملى (م، ۱۱۳۵ ق)، محدث، مفسر، فقیه و اصولى لبنانی در قرن ۱۲ هجری مى‌باشد. مفسر در این تفسیر مزجی و مختصر، جنبه‌های مختلف قرائت، شأن نزول، لغت، قواعد نحوى، بلاغت، احکام فقهى، مسائل کلامى و حوادث تاریخى، را مورد توجه قرار داده و ضمن رعایت تفسیر قرآن به قرآن، براى تبیین معانى آیات، از روایات نیز بهره برده است.
انگیزه تألیف
مفسر در مقدمه کوتاه خود، انگیزه خویش را چنین مى‌نویسد: «علم تفسیر از جهت موضوع از شریف‌ترین علوم و برترین معارف دینى است، زیرا از انوار قرآن، کشف حجاب مى‌نماید و در ضمن آن، حقایق بسیارى از علوم و دقائق مهمى از فنون مختلف آشکار مى‌گردد. بدین جهت همیشه تألیف تفسیرى را آرزو داشتم که مختصرى از معارف قرآن را بیان کند، پس از استعانت به فیض الهى و فضل او، با وجود مشاغل فراوان، عزم جزم نموده به تألیف آن اقدام کردم.»
روش تفسیر
روش تفسیرى مفسر در «الوجيز فى تفسير القرآن العزيز»، روشى مزجى است که در نگارش آن گزیده گویى را پیشه ساخته، و به بسیارى از وجوه تفسیر، و نکات بلاغى و ادبى اشاره نموده است، در عین حال از وجوه اعراب و قرائات صرف نظر نکرده و به همین روش تمام آیات قرآن را تفسیر نموده است.
مفسر در مقدمه کوتاه خود مى‌نویسد: «در این تألیف بنا را بر ایجاز در تعبیر نهاده، در عین حال به اکثر اقوال و وجوه تفسیرى اشاره داشته و برخى نکات را که فهم معنا بر آن متوقف بود، متعرض شده، در قرائت به ذکر قرائات سبعه اکتفاء نموده (در برخى موارد جزئى به دیگر قرائتها اشاره کرده‌ام). در عدد آیات بنا را بر مشهور (که از بسم الله الرحمن الرحیم غفلت مى‌نماید) نهادم، گرچه در اعتقاد، بنابر روایات متواتر صحیحه، آن را جزء هر سوره (جز سوره توبه) مى‌دانم.»
ایشان معمولا پس از ذکر نام سوره، تعداد آیات، مکى و مدنى بودن، و اختلاف در آن را بیان مى‌نماید. وجه تسمیه سوره و فضل قرائت آن را جز موارد اندک (در سوره حمد) متعرض نمى‌گردد. مقاطع آیات را بیان کرده، ضمن تفسیر آن، نکات اعرابى و ادبى کلمه و جمله را بیان مى‌نماید، در صورت اختلاف قرائت با ذکر قارى آن را بازگو مى‌کند (مانند: «یخَادِعُونَ... إِلَّا أَنْفُسَهُمْ...»، آیه ۹ سوره بقره).
ذکر شأن نزول آیات نیز مورد توجه ایشان بوده و در موارد ضرورى به بیان آن مى‌پردازد (مانند ذیل آیات ۵ و ۶ سوره آل عمران درباره وفد نجران).
استفاده وافر مفسر از روش تفسیر قرآن به قرآن، با ذکر مضمون آیات دیگر یا اشاره به مضمون آنها (مانند « بِالْآخِرَةِ هُمْ یوقِنُونَ» و استفاده از آیات ۱۱۱ و ۸۱ سوره بقره)، به گونه‌اى است که حتى در مباحث ادبى از آیات دیگر بهره مى‌برد (مانند «الآخرة» که تأنیث «آخر» مى‌باشد، با استفاده از سوره قصص آیه ۸۳).
مفسر به تناسب بین آیات توجه داشته و در جاهاى مختلف از آن در توضیح مطالب بهره برده است (مانند آیه ۶ سوره بقره «إِنَّ الَّذِینَ کفَرُوا...»). با توجه به صبغه ادبى و لغوى تفسیر، گاه به معناى شرعى نیز اشاره دارد (مانند معناى کفر).
در مواجهه با آیات فقهى فقط بنا را بر تفسیر متداول نهاده و مستقلا وارد مباحث فقهى نشده است. در بحث نسخ آیه به آیه، متعرض مصادیق آن شده و با ذکر ناسخ و منسوخ، نظر خود را نیز بیان مى‌کند (مانند آیه ۲۴۰ سوره بقره).
مفسر ضمن رعایت تفسیر قرآن به قرآن، براى تبیین معانى آیات، از روایات نیز بهره وافر برده، ضمن نقل مضمون روایات، گاه اصل روایت را که جایگاه تفسیرى دارد بیان مى‌کند (مانند «وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ ینْفِقُونَ» و نقل روایت امام صادق علیه السلام).
ویژگی‌هاى تفسیر
تفسیر گرانقدر «الوجیز» داراى ویژگیهایى است که مرحوم دکتر عبدالرزاق محى‌الدین (از نوادگان مفسر ارجمند) در مقدمه خود، بر برخى از آنها اشاره مى‌کند:
۱- برداشت مفسر از آیات قرآن، برداشتى است ادیبانه که باعث گردیده، اثر او از بسیارى تفسیرهاى دیگر متمایز باشد، چراکه بیشتر مفسران، آیات را چنان با فرهنگ خویش درآمیخته‌اند که نوعى تکلّف در آن به چشم مى‌خورد. در نتیجه، شگفتیهایى که نشانه اعجاز قرآن است از بین برده‌اند.
۲- مفسر، نظریه‌هاى گوناگون مفسران را با دقت و امانت و بدون تعصب و پایمال کردن اندیشه‌اى یا برترى دادن به اندیشه دیگر، بیان نموده و سپس با آرامش خاطر، نظریه خویش را ابراز کرده است.
۳- مؤلف، بحث را نه چندان گسترده و وسیع مطرح کرده و نه آن را کوتاه و نارسا رها ساخته، بلکه کوشیده است مطالب را با فشردگى مناسبى بیان نماید، و بر این اساس، قرائات، شأن نزول، لغت، قواعد نحوى، بلاغت، احکام فقهى، مسائل کلامى، حوادث تاریخى، همه و همه را یکسان مورد توجه قرار داده است. این شیوه بیان، گویاى این حقیقت است که مفسّر به علوم عربى و مباحث اسلامى، تسلط کامل داشته است، تسلطى که وى را در چیرگى بر قلم خویش توانا ساخته است.
۴- اختصار از دیدگاه مؤلف، اختصار در اندیشه‌ها و مطالب نیست، بلکه اختصار در رساندن مفاهیم و مطالب است، یعنى اختصار به گونه‌اى است که اگر توضیح مطالب را در کتابهاى مفصل جستجو کنید، به بیش از آنچه در این اثر به آن اشاره رفته، دست نخواهید یافت.
منابع تفسیر
مفسر محترم، بطور مستقل منابع مورد استفاده خود را ذکر نکرده است، اما از ذکر منابع، اقوال، آراء و روایات توسط محققان و تصریح مصنف در مواردى، بخش عمده‌اى از منابع آن را مى‌توان در موارد زیر بیان کرد:
الف) منابع قرآنی:
۳- تفسیر عیاشى
۷- تفسیر قرطبى
۸- تفسیر بیضاوى
۹- تفسیر کشاف
۱۰- کنز العرفان
۱۲- تفسیر ابن کثیر
۱۳- مجمع البحرین
۱۴- غرائب القرآن، نظام الدین حسن بن محمد قمى
ب) منابع روائى:
۱- نهج البلاغه
۲- توحید صدوق
۳- وسائل الشیعة
۴- الکافى
۵- ثواب الاعمال
۸- سنن ترمذى
منابع
- طبقات مفسران شیعه، عقیقى بخشایشى، ج ۳ ص ۴۰۱، دفتر نشر نوید قم.
- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى، به کوشش بهاءالدین خرمشاهى، ج ۲ ص ۱۴۳.
- نرم افزار جامع التفاسیر، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
