مصباح الشریعة (کتاب): تفاوت بین نسخهها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۷: | سطر ۷: | ||
|نویسنده= امام جعفر صادق(ع) | |نویسنده= امام جعفر صادق(ع) | ||
| − | |موضوع= احاديث | + | |موضوع= احاديث اخلاقی |
|زبان= عربی | |زبان= عربی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد=۱ |
|عنوان افزوده1= | |عنوان افزوده1= | ||
| سطر ۲۴: | سطر ۲۴: | ||
}} | }} | ||
| − | + | '''«مصباح الشریعة»''' کتابی است منسوب به [[امام صادق]] علیهالسلام در علم [[اخلاق]]، که معارف و اسرار حقایق و لطائف اخلاقیات و مراحل [[سیر و سلوک|سیر و سلوک]] و خصوصیات مراتب [[ایمان]] را به بهترین وجه بیان نموده است. | |
| − | ==انتساب کتاب به امام صادق | + | ==انتساب کتاب به امام صادق علیهالسلام== |
| − | علما در مورد انتساب این کتاب به [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] علیه السلام نظرات مختلفی دارند. از موافقان انتساب این کتاب به | + | علما در مورد انتساب این کتاب به [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] علیه السلام نظرات مختلفی دارند. از موافقان انتساب این کتاب به حضرت صادق، افراد زیر را میتوان نام برد: |
| − | * | + | * [[کفعمی|کفعمى]] که در «مجموع الغرائب» روایات بسیارى را با لفظ «قال الصادق» از «مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة» نقل کرده است.<ref name="سیره معصومان">نقل از سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی، بخش آثار علمی امام صادق علیه السلام.</ref> |
| − | * | + | * [[شهید ثانى]] که در «کشف الریبة» و نیز در «[[منیة المرید (کتاب)|مُنیة المرید]]» و «[[مسکن الفؤاد (کتاب)|مسکّن الفواد]]» و «اسرارالصلاة» روایاتى از «مصباح الشریعة» نقل کرده و آنها را قاطعانه به امام صادق علیه السلام نسبت داده و در پایان برخى از آنها آورده است: آن چه گفته شد تماما از کلام امام صادق علیه السلام بود.<ref name="سیره معصومان" /> |
| − | * | + | * سید حسین قزوینى که در کتاب «جامع الشرایع»، به هنگام ذکر مآخذ کتاب، گوید: «مصباح الشریعة» به گواهی شارح فاضل [[شهید ثانی|شهید ثانى]] و [[سید بن طاووس]] و [[فیض کاشانی]] و عده اى دیگر، منسوب به [[امام صادق]] علیه السلام است. بنابراین، پس از تایید اینان جایى براى تشکیک و تردید در این کتاب باقى نمى ماند.<ref name="سیره معصومان" /> |
| − | * | + | * سید بن طاووس که در کتاب «کشف المحجة» و کتاب «الأمان» این کتاب را منسوب به امام جعفر صادق علیه السلام دانسته و در فصل هفتم از باب ششم کتاب پرقیمت «امان الاخطار» فرموده است: «مسافر با خود کتاب مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة بردارد، زیرا که آن کتابى است لطیف و شریف، که راه و رسم سیر و سلوک به سوى خدا را براى سالکان معرفى مىکند و روش اقبال و روى آوردن به خدا را به انسان یاد مىدهد».<ref name="مصباح الشریعه">مصباح الشریعه، ترجمه حسن مصطفوی؛ انجمن اسلامى [[حکمت]] و [[فلسفه]] ایران، چاپ اول، تهران ، ۱۳۶۰ ش؛ ص ۲-۳ (بخش شرح خطبه مولف).</ref> |
| − | + | در مقابل اینان، [[علامه مجلسى]] در مقدمه «[[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالانوار]]» درباره آن گفته است: در این کتاب مطالبى آمده که خواننده خردمند و مطلع را با تردید مواجه مى کند. اسلوب این کتاب شبیه دیگر سخنان و آثار [[ائمه اطهار]] علیهم السلام نیست، والله یعلم.<ref name="سیره معصومان" /> | |
| − | اما آقای مصطفوی که | + | اما آقای مصطفوی که کار تحقیق و ترجمه مصباح الشریعه را به عهده داشته است، نظری متفاوت از هر دو گروه موافقین و مخالفین این انتساب دارد. ایشان در مقدمه ترجمه مصباح الشریعه در این مورد چنین میگوید: «... این کتاب شریف، لفظ و عبارات آن حضرت نیست و بلکه بهترین و پرارزشترین مجموعهای است که یکى از بزرگان برجسته [[شیعه]]، آداب و معارف و اخلاق و سنن مذهب [[شیعه|شیعه]] جعفرى را در مقابل مؤلفات مذاهب دیگر تألیف و تدوین فرموده و به تناسب این مرام، آن را به حضرت صادق علیه السلام که یگانه مروج و مبین [[احکام]] و آداب این مذهب است نسبت داده است و حقیقت این نسبت، از لحاظ معنى و حقیقت است نه لفظ و عبارت. احتمال قوى دارد که مؤلف بزرگوار این کتاب شریف، تمام این مطالب را از روایات و اخبار منقوله از حضرت صادق علیه السلام استنباط و استنتاج کرده و مضامین و معانى آنها را به این صورت ترتیب و تنظیم کرده است... . به هر صورت، این کتاب شریف از بهترین و جامعترین کتب شیعه است که در آداب و حکم و معارف کتابى به این اختصار که جامع دقایق و لطایف [[اخلاق]] بوده و در عین حال در نهایت اتقان و اعتبار تألیف شده باشد، به دست ما نرسیده است».<ref name="مصباح الشریعه" /> |
| − | + | ==محتوای کتاب== | |
| − | + | کتاب «مصباح الشریعة» شامل ۱۰۰ باب است که موضوعات آن به شرح زیر میباشد: | |
| − | |||
| − | |||
*ظهور مراتب مکنونات قلب؛ | *ظهور مراتب مکنونات قلب؛ | ||
| سطر ۵۴: | سطر ۵۲: | ||
*[[ذکر|ذکر]]؛ | *[[ذکر|ذکر]]؛ | ||
*لباس؛ | *لباس؛ | ||
| − | * | + | *مسواک زدن؛ |
*بیت الخلا رفتن؛ | *بیت الخلا رفتن؛ | ||
*[[طهارت]]؛ | *[[طهارت]]؛ | ||
| سطر ۶۴: | سطر ۶۲: | ||
*[[سجود]]؛ | *[[سجود]]؛ | ||
*[[تشهد]]؛ | *[[تشهد]]؛ | ||
| − | * | + | *[[اسلام]]؛ |
| − | * | + | *[[دعا]]؛ |
| − | * | + | *[[صوم]]؛ |
*[[عبادت]]؛ | *[[عبادت]]؛ | ||
*عزلت؛ | *عزلت؛ | ||
| سطر ۷۳: | سطر ۷۱: | ||
*[[حج]]؛ | *[[حج]]؛ | ||
*[[تفکر]]؛ | *[[تفکر]]؛ | ||
| − | *[[سکوت]]؛ | + | *[[سکوت و صمت|سکوت]]؛ |
*راحتى [[قناعت]]؛ | *راحتى [[قناعت]]؛ | ||
*[[حرص]]؛ | *[[حرص]]؛ | ||
| سطر ۸۰: | سطر ۷۸: | ||
*[[ورع]]؛ | *[[ورع]]؛ | ||
*[[عبرت]]؛ | *[[عبرت]]؛ | ||
| − | * | + | *[[تکلف]]؛ |
*[[غرور]]؛ | *[[غرور]]؛ | ||
*صفت [[نفاق|منافق]]؛ | *صفت [[نفاق|منافق]]؛ | ||
| − | *عقل و هوى؛ | + | *[[عقل]] و هوى؛ |
| − | * | + | *[[وسوسه]]؛ |
*[[عجب]] و خودبینى؛ | *[[عجب]] و خودبینى؛ | ||
*خوردن؛ | *خوردن؛ | ||
| سطر ۹۲: | سطر ۹۰: | ||
*در حسن معاشرت؛ | *در حسن معاشرت؛ | ||
*کلام؛ | *کلام؛ | ||
| − | * | + | *[[جدال و مراء|جدال]]؛ |
*مدح و مذمت کردن جدال؛ | *مدح و مذمت کردن جدال؛ | ||
*[[غیبت (گناه)|غیبت]]؛ | *[[غیبت (گناه)|غیبت]]؛ | ||
| سطر ۱۱۴: | سطر ۱۱۲: | ||
*بیان [[حق]] و [[باطل]]؛ | *بیان [[حق]] و [[باطل]]؛ | ||
*شناسائى [[پیامبران]] الهى؛ | *شناسائى [[پیامبران]] الهى؛ | ||
| − | *شناسائى | + | *شناسائى [[ائمه اطهار]] علیهمالسلام؛ |
| − | *شناختن [[صحابی|اصحاب]] [[رسول خدا]] صلی الله علیه | + | *شناختن [[صحابی|اصحاب]] [[رسول خدا]] صلی الله علیه وآله؛ |
| − | *احترام کردن به مؤمنین؛ | + | *[[احترام]] کردن به مؤمنین؛ |
*نیکوئى به پدر و مادر؛ | *نیکوئى به پدر و مادر؛ | ||
*(مکرر) در موعظت؛ | *(مکرر) در موعظت؛ | ||
*[[وصیت|وصیت]]؛ | *[[وصیت|وصیت]]؛ | ||
| − | * | + | *[[صدق]]؛ |
*[[توکل|توکل]]؛ | *[[توکل|توکل]]؛ | ||
*[[اخلاص]]؛ | *[[اخلاص]]؛ | ||
*شناخت نادانى؛ | *شناخت نادانى؛ | ||
*تجلیل برادران دینى؛ | *تجلیل برادران دینى؛ | ||
| − | *[[توبه]] | + | *[[توبه]] کردن؛ |
*مجاهدت و ریاضت؛ | *مجاهدت و ریاضت؛ | ||
| − | * | + | *[[فساد]]؛ |
| − | * | + | *[[تقوا|تقوى]]؛ |
*یادکردن [[مرگ]]؛ | *یادکردن [[مرگ]]؛ | ||
*حساب؛ | *حساب؛ | ||
*[[حسن ظن]]؛ | *[[حسن ظن]]؛ | ||
*[[تفویض|تفویض]]؛ | *[[تفویض|تفویض]]؛ | ||
| − | * | + | *[[یقین|یقین]]؛ |
*[[خوف و رجاء|خوف و رجا]]؛ | *[[خوف و رجاء|خوف و رجا]]؛ | ||
*رضا؛ | *رضا؛ | ||
| سطر ۱۴۷: | سطر ۱۴۵: | ||
*حقیقت بندگى. | *حقیقت بندگى. | ||
| − | + | '''نمونه هائی از احادیث مصباح الشریعة:''' | |
| − | + | *آداب خروج از منزل: «اذا اصبحت فلا تحدّث نفسک بالمساء، و اذا امسیت فلا تحدّث نفسک بالصّباح، فانّک لاتدرى ما اسمک غدا؛ هرگاه اراده کنى که از منزل خود بیرون روى، باید بیرون روى مثل رفتن کسى که امید عود به خود نداشته باشد، و یقین داند که در این سفر فوت خواهد شد». یعنى: آنچه لازمه سفر است از وصیت و تحصیل برائت ذمّه از حقوق اللَّه و [[حق الناس]]، بجا آر، که به حکم «اللّیل حُبلى» و مقتضاى آیه کریمه «وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ بِأَیّ أَرْضٍ تَمُوتُ» ([[سوره لقمان]]/۳۴)؛ در هر نفسى احتمال موت دارد. اگر در سفر، [[اجل]] فرارسد، نادم و مغبون نباشى».<ref> مصباح الشریعة، ترجمه عبدالرزاق گیلانى؛ پیام حق، تهران ۱۳۷۷ ش؛ ص ۹۳.</ref> | |
| − | + | *رعایت احترام مؤمنان: «بزرگ نمى دارد [[احترام]] و عزت مؤمنین را، مگر آن کسى که خداوند متعال احترام او را در مقابل مؤمنین حفظ کرده باشد. و کسى که در حفظ احترام پروردگار متعال و [[پیامبر اسلام|رسول گرامى]] او بیشتر مراقبت مى کند، در احترام مؤمنین نیز بیشتر سعى و عمل خواهد کرد و چون کسى در حفظ حرمت برادران ایمانى خود سستى و مسامحه ورزد، هر آینه پرده [[ایمان|ایمان]] خودبه خداوند را پاره کرده است».<ref> مصباح الشریعة/ترجمه مصطفوى؛ انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، تهران ، ۱۳۶۰ ش؛ باب هفتاد و یکم در احترام کردن به مؤمنین، ص ۳۰۹.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==ترجمهها و شروح کتاب== | ==ترجمهها و شروح کتاب== | ||
| − | این کتاب بارها به زبان فارسی ترجمه شده است از جمله: ترجمهای با نام «آداب العارفین»، ترجمهای با نام «ضیاءالمصباح» و.. | + | این کتاب بارها به زبان فارسی ترجمه شده است از جمله: ترجمهای با نام «آداب العارفین»، ترجمهای با نام «ضیاءالمصباح» و... |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | شروح متعددی نیز بر آن نگاشته شده است؛ مانند شرح [[ملا عبدالرزاق ابن ملا میرقاری گیلانی]] از علمای قرن یازدهم. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references /> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{حدیث}} | {{حدیث}} | ||
| + | [[رده:منابع حدیثی]][[رده:آثار ائمه علیهم السلام]] | ||
| + | [[رده:منابع اخلاق اسلامی]][[رده:کتابهای اخلاق اسلامی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۵ فوریهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۴:۱۴
 | |
| نویسنده | امام جعفر صادق(ع) |
| موضوع | احاديث اخلاقی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
«مصباح الشریعة» کتابی است منسوب به امام صادق علیهالسلام در علم اخلاق، که معارف و اسرار حقایق و لطائف اخلاقیات و مراحل سیر و سلوک و خصوصیات مراتب ایمان را به بهترین وجه بیان نموده است.
انتساب کتاب به امام صادق علیهالسلام
علما در مورد انتساب این کتاب به امام صادق علیه السلام نظرات مختلفی دارند. از موافقان انتساب این کتاب به حضرت صادق، افراد زیر را میتوان نام برد:
- کفعمى که در «مجموع الغرائب» روایات بسیارى را با لفظ «قال الصادق» از «مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة» نقل کرده است.[۱]
- شهید ثانى که در «کشف الریبة» و نیز در «مُنیة المرید» و «مسکّن الفواد» و «اسرارالصلاة» روایاتى از «مصباح الشریعة» نقل کرده و آنها را قاطعانه به امام صادق علیه السلام نسبت داده و در پایان برخى از آنها آورده است: آن چه گفته شد تماما از کلام امام صادق علیه السلام بود.[۱]
- سید حسین قزوینى که در کتاب «جامع الشرایع»، به هنگام ذکر مآخذ کتاب، گوید: «مصباح الشریعة» به گواهی شارح فاضل شهید ثانى و سید بن طاووس و فیض کاشانی و عده اى دیگر، منسوب به امام صادق علیه السلام است. بنابراین، پس از تایید اینان جایى براى تشکیک و تردید در این کتاب باقى نمى ماند.[۱]
- سید بن طاووس که در کتاب «کشف المحجة» و کتاب «الأمان» این کتاب را منسوب به امام جعفر صادق علیه السلام دانسته و در فصل هفتم از باب ششم کتاب پرقیمت «امان الاخطار» فرموده است: «مسافر با خود کتاب مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة بردارد، زیرا که آن کتابى است لطیف و شریف، که راه و رسم سیر و سلوک به سوى خدا را براى سالکان معرفى مىکند و روش اقبال و روى آوردن به خدا را به انسان یاد مىدهد».[۲]
در مقابل اینان، علامه مجلسى در مقدمه «بحارالانوار» درباره آن گفته است: در این کتاب مطالبى آمده که خواننده خردمند و مطلع را با تردید مواجه مى کند. اسلوب این کتاب شبیه دیگر سخنان و آثار ائمه اطهار علیهم السلام نیست، والله یعلم.[۱]
اما آقای مصطفوی که کار تحقیق و ترجمه مصباح الشریعه را به عهده داشته است، نظری متفاوت از هر دو گروه موافقین و مخالفین این انتساب دارد. ایشان در مقدمه ترجمه مصباح الشریعه در این مورد چنین میگوید: «... این کتاب شریف، لفظ و عبارات آن حضرت نیست و بلکه بهترین و پرارزشترین مجموعهای است که یکى از بزرگان برجسته شیعه، آداب و معارف و اخلاق و سنن مذهب شیعه جعفرى را در مقابل مؤلفات مذاهب دیگر تألیف و تدوین فرموده و به تناسب این مرام، آن را به حضرت صادق علیه السلام که یگانه مروج و مبین احکام و آداب این مذهب است نسبت داده است و حقیقت این نسبت، از لحاظ معنى و حقیقت است نه لفظ و عبارت. احتمال قوى دارد که مؤلف بزرگوار این کتاب شریف، تمام این مطالب را از روایات و اخبار منقوله از حضرت صادق علیه السلام استنباط و استنتاج کرده و مضامین و معانى آنها را به این صورت ترتیب و تنظیم کرده است... . به هر صورت، این کتاب شریف از بهترین و جامعترین کتب شیعه است که در آداب و حکم و معارف کتابى به این اختصار که جامع دقایق و لطایف اخلاق بوده و در عین حال در نهایت اتقان و اعتبار تألیف شده باشد، به دست ما نرسیده است».[۲]
محتوای کتاب
کتاب «مصباح الشریعة» شامل ۱۰۰ باب است که موضوعات آن به شرح زیر میباشد:
- ظهور مراتب مکنونات قلب؛
- احکام و محمولات قلب؛
- حفظ و رعایت قلب؛
- نیت؛
- ذکر؛
- لباس؛
- مسواک زدن؛
- بیت الخلا رفتن؛
- طهارت؛
- خارج شدن از منزل؛
- دخول مسجد؛
- شروع کردن به نماز؛
- قرائت قرآن؛
- رکوع؛
- سجود؛
- تشهد؛
- اسلام؛
- دعا؛
- صوم؛
- عبادت؛
- عزلت؛
- زکات؛
- سلامتى؛
- حج؛
- تفکر؛
- سکوت؛
- راحتى قناعت؛
- حرص؛
- زهد؛
- صفت دنیا؛
- ورع؛
- عبرت؛
- تکلف؛
- غرور؛
- صفت منافق؛
- عقل و هوى؛
- وسوسه؛
- عجب و خودبینى؛
- خوردن؛
- پوشیدن چشم؛
- در راه رفتن؛
- خواب؛
- در حسن معاشرت؛
- کلام؛
- جدال؛
- مدح و مذمت کردن جدال؛
- غیبت؛
- ریا،
- حسد؛
- طمع؛
- سخاوت؛
- گرفتن و دادن چیزى؛
- فتوى دادن؛
- مشورت کردن؛
- حلم؛
- تواضع؛
- اقتدا؛
- عفو؛
- حسن خلق؛
- علم؛
- برادرى؛
- امر به معروف و نهى از منکر؛
- آفت علما؛
- آفت قاریان؛
- بیان حق و باطل؛
- شناسائى پیامبران الهى؛
- شناسائى ائمه اطهار علیهمالسلام؛
- شناختن اصحاب رسول خدا صلی الله علیه وآله؛
- احترام کردن به مؤمنین؛
- نیکوئى به پدر و مادر؛
- (مکرر) در موعظت؛
- وصیت؛
- صدق؛
- توکل؛
- اخلاص؛
- شناخت نادانى؛
- تجلیل برادران دینى؛
- توبه کردن؛
- مجاهدت و ریاضت؛
- فساد؛
- تقوى؛
- یادکردن مرگ؛
- حساب؛
- حسن ظن؛
- تفویض؛
- یقین؛
- خوف و رجا؛
- رضا؛
- بلا؛
- حزن؛
- حیا؛
- صبر؛
- محبت پروردگار متعال؛
- معرفت؛
- محبت در راه خدا؛
- شوق؛
- در حکمت؛
- حقیقت بندگى.
نمونه هائی از احادیث مصباح الشریعة:
- آداب خروج از منزل: «اذا اصبحت فلا تحدّث نفسک بالمساء، و اذا امسیت فلا تحدّث نفسک بالصّباح، فانّک لاتدرى ما اسمک غدا؛ هرگاه اراده کنى که از منزل خود بیرون روى، باید بیرون روى مثل رفتن کسى که امید عود به خود نداشته باشد، و یقین داند که در این سفر فوت خواهد شد». یعنى: آنچه لازمه سفر است از وصیت و تحصیل برائت ذمّه از حقوق اللَّه و حق الناس، بجا آر، که به حکم «اللّیل حُبلى» و مقتضاى آیه کریمه «وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ بِأَیّ أَرْضٍ تَمُوتُ» (سوره لقمان/۳۴)؛ در هر نفسى احتمال موت دارد. اگر در سفر، اجل فرارسد، نادم و مغبون نباشى».[۳]
- رعایت احترام مؤمنان: «بزرگ نمى دارد احترام و عزت مؤمنین را، مگر آن کسى که خداوند متعال احترام او را در مقابل مؤمنین حفظ کرده باشد. و کسى که در حفظ احترام پروردگار متعال و رسول گرامى او بیشتر مراقبت مى کند، در احترام مؤمنین نیز بیشتر سعى و عمل خواهد کرد و چون کسى در حفظ حرمت برادران ایمانى خود سستى و مسامحه ورزد، هر آینه پرده ایمان خودبه خداوند را پاره کرده است».[۴]
ترجمهها و شروح کتاب
این کتاب بارها به زبان فارسی ترجمه شده است از جمله: ترجمهای با نام «آداب العارفین»، ترجمهای با نام «ضیاءالمصباح» و...
شروح متعددی نیز بر آن نگاشته شده است؛ مانند شرح ملا عبدالرزاق ابن ملا میرقاری گیلانی از علمای قرن یازدهم.
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ نقل از سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی، بخش آثار علمی امام صادق علیه السلام.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ مصباح الشریعه، ترجمه حسن مصطفوی؛ انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، تهران ، ۱۳۶۰ ش؛ ص ۲-۳ (بخش شرح خطبه مولف).
- ↑ مصباح الشریعة، ترجمه عبدالرزاق گیلانى؛ پیام حق، تهران ۱۳۷۷ ش؛ ص ۹۳.
- ↑ مصباح الشریعة/ترجمه مصطفوى؛ انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، تهران ، ۱۳۶۰ ش؛ باب هفتاد و یکم در احترام کردن به مؤمنین، ص ۳۰۹.
