مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

کوفه: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۲۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
کوفه شهری در عراق و شهری بود که اولین شهری است که پس از ظهور اسلام ساخته شد. محل بنای این شهر را دو صحابی جلیل‌القدر پیامبر، [[سلمان فارسی]] و [[حذیفه یمانی]] در سال 17 هـ.ق و در دوره خلافت عمر برای تجمع سپاهیان انتخاب کردند. و مسجد کوفه اولین بنایی بود که در آن ساخته شد  
+
{{خوب}}
 +
«کوفه» اولین شهری است که پس از ظهور [[اسلام]] در منطقه [[عراق]] ساخته شد. محل بنای این شهر را دو [[صحابی]] جلیل‌القدر پیامبر، [[سلمان فارسی]] و [[حذیفه|حذیفه یمانی]] در سال ۱۷ هـ.ق و در دوره خلافت [[عمر بن خطاب|عمر]] برای تجمع سپاهیان انتخاب کردند. و [[مسجد کوفه]] اولین بنایی بود که در آن ساخته شد. در سال ۳۶ هجری [[امام علی]] علیه السلام این شهر را به عنوان پایتخت خود انتخاب کردند و از آن زمان این شهر در [[تاریخ اسلام]] نقش بسزایی پیدا نمود.
 +
[[پرونده:کوفه (3).jpg|بندانگشتی|کوفه و مسجد کوفه]]
 +
==وجه تسمیه کوفه==
 +
در علت نامگذاری کوفه به این نام اقوال مختلفی وجود دارد. از جمله موارد زیر را گفته اند:
 +
#به علت وجود شن و ریگ در آن به این نام نامیده شده است. مقدسی می‌گوید: «هر شن که با ریگ آمیخته بود کوفه است، نمی‌بینی که زمین آن چنین است؟».<ref> مقدسی، احمد بن محمد، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمه علی نقی منزوی، ج۱، ۱۶۱.</ref>
 +
#از آن رو کوفه نامیده‌اند که به صورت دایره است و عرب تپه شنی دایره شکل را کوفان می گوید.<ref> یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۴۹۰.</ref>
 +
#وقتی [[سعد بن ابی وقاص]]، پس از [[جنگ قادسیه|فتح قادسیه]] و استقرار در انبار، سپاه مسلمانان را برای رهایی از بدی آب و هوا و موجودات آزاردهنده آن به سوی این سرزمین هدایت کرد و به آنان گفت: «تکوفوا فی هذا الموضع؛ در این مکان جمع شوید» و التکوف تجمع است.<ref> بکری، عبدالله بن عبدالعزیز، معجم مااستعجم، ج4، ۱۱۴۱.</ref>
 +
#به سبب وجود کوه کوچکی در آن جا که به آن «کوفان» می گفتند، این منطقه را کوفه نامیده‌اند.<ref>  یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۴۹۱.</ref>
  
−
در سال 36 هجری [[امام علی]] علیه السلام این شهر را به عنوان پایتخت خود انتخاب کردند و از آن زمان این شهر در تاریخ اسلام نقش بسزایی پیدا نمود.
+
==موقعیت جغرافیایی کوفه==
−
[[پرونده:Masjedekofe.jpg|left|thumb|مسجد کوفه]]
+
کوفه با مختصات جغرافیایی طول: ۴۴ درجه و ۲۴ دقیقه شرقی و عرض: ۳۲ درجه و ۱ دقیقه شمالی<ref> موقعیت جغرافیایی مسجد کوفه در گوگل مپ</ref>یکی از شهرهای استان نجف عراق است و در ده کیلومتری شرق شهر نجف قرار گرفته است.
−
== وجه تسمیه کوفه ==
 
  
 +
کوفه بر کرانه رود [[فرات]] قرار دارد و ۲۲ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.<ref>صفری فروشانی، نعمت‌الله، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ص33</ref>
  
−
در وجه تسمیه کوفه چند قول وجود دارد: یکی آن که «کوفه به معنای جایی است که در آن ریگ و شن باشد».<ref> همو، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، 161.</ref> مقدسی می‌گوید: «هر شن که با ریگ آمیخته بود کوفه است، نمی‌بینی که زمین آن چنین است».<ref> طبری، همان، 3/145.</ref>
+
==تاریخ کوفه==
  
−
دیگر آن که «نام سرزمین بابل از سواد [[عراق]] است و از آن رو [[کوفه]] نامیده‌اند که به صورت دایره است یا تپه شنی دایره»<ref> یاقوت حموی، همان، 4/489ـ490.</ref> و نیز چون [[سعد بن ابی وقاص]]، پس از فتح قادسیه و استقرار در انبار، سپاه مسلمانان را برای رهایی از بدی آب و هوا و موجودات آزاردهنده آن به سوی این سرزمین هدایت کرد و به آنان گفت: «تکوفوا فی هذا الموضع؛ در این مکان جمع شوید»، از ریشه کاف و تکوف است.<ref> بکری، معجم مااستعجم، 1141؛ طبری، همان، 3/146.</ref> برخی نیز گفته‌اند: «به سبب وجود کوه کوچکی در آن جا که به کوفان معروف است، این منطقه را کوفه نامیده‌اند».<ref> یاقوت حموی، همان جا.</ref><ref> عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان، ص 78.</ref>
+
بر اساس آنچه در برخی روایات آمده است  محل زندگى [[حضرت نوح عليه السلام]] روستایی در کنار فرات در غرب کوفه بوده است و نوح کشتی خود را در محل مسجد کوفه ساخته است.<ref> براقی، حسین، تاریخ کوفه، ص34</ref> در مسجد كوفه محل‌هايى با عنوان‌هاى مكان كشتى نوح و محل تنورى كه فوران آب از آن نشانه بروز طوفان نوح بوده، و نيز محل نماز خواندن نوح مشخص شده است.  
  
−
== موقعیت جغرافیایی کوفه ==
+
همين‌طور از اين شهر به عنوان محل زندگى [[حضرت ابراهيم عليه السلام]] نيز ياد شده است، چنان‌كه محل ساختن منجنيقى كه حضرت ابراهيم را به وسيله آن در آتش انداختند، اين شهر ذكر كرده‌اند. مدفن [[حضرت هود]]، ناحيه [[نخیله|نُخَيلَه]] كه در فاصله دو فرسخى شمال كوفه واقع است، معرفى شده است. و نيز در شمال شرقى كوفه روستايى به نام «قرية ذى الكِفْل» واقع شده كه محل زندگى و مدفن [[ذوالكفل]] پيامبر مى‌باشد.<ref>صفری فروشانی، نعمت‌الله، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ص33</ref> در جنوب غربی کوفه نیز شهر باستانی [[حیره]] واقع شده است.<ref>قائدان، اصغر، عتبات عالیات عراق، ج۱، ص۷۵</ref>
  
−
کوفه در هشت کیلومتری شرق [[نجف]] اشرف بر کرانه رود فرات قرار دارد. این سرزمین 22 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در شرق آن رود فرات، در غرب آن صحرا، در جنوب غربی آن شهر باستانی حیره (شش کیلومتری آن) و در شمال شرقی آن ذی الکفل واقع شده است. به سبب همین نزدیکی به فرات که در سه کیلومتری شرق آن قرار دارد و نیز جاری بودن یکی از شاخه‌های فرات در شرق آن،<ref> اصطخری، المسالک والممالک، 83؛ ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، 1/270.</ref> زمین‌های اطراف شهر حاصلخیز است و به گفته اصطخری «به همین سبب آب و هوای کوفه از بصره خوش‌تر است».<ref> یاقوت حموی، معجم البلدان، 4/490.</ref> در شش کیلومتری کوفه، شهر باستانی حیره قرار دارد.<ref> عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان، 75.</ref>
+
پس از پیروزی مسلمانان در [[قادسیه|نبرد قادسیه]] در سال چهاردهم هجری، و تصرف شهر [[تیسفون]] پایتخت ساسانیان، [[عمر بن خطاب|خلیفه دوم]] به [[سعد بن ابی وقاص]] فرمانده سپاه اسلام در [[عراق]] دستور داد تا در آن جا بمانند. بدون شک وی چنین اقدامی را با نیت استحکام بخشیدن به سیطره مسلمانان در عراق تا فرارسیدن زمان مناسب برای پیشروی به عمق خاک [[ایران]] انجام داد.  
  
−
== تاریخ کوفه ==
+
اما به رغم امتیازهایی که یک شهر ساخته و سازماندهی شده در اختیار آنان می گذاشت، آب و هوای این شهر مطلوب عرب های [[جزیرة العرب]] نبود؛ زیرا گله ها و رمه های آنها و بویژه شترهایی که از جزیرة العرب با خود آورده بودند، با جایی سازش پیدا می کردند که هم دارای محیطی خشک، استپی و صحرایی باشد و هم از موقعیت زراعی مناسبی برخوردار باشد. این شد که پس از حدود چهارده ماه سکونت در شهر [[مداین]] [تیسفون]، سعد بن ابی وقاص پس از مکاتبه با خلیفه دوم و گزارش مشکلات، مامور شد جایی پیدا کند که مناسب زندگی اعراب و شترهایشان باشد.
  
−
پس از پیروزی مسلمانان در [[نبرد قادسیه]] در سال چهاردهم هجری، و تصرف شهر [[تیسفون]] پایتخت ساسانیان، خلیفه دوم به [[سعد بن ابی وقاص]] فرمانده سپاه اسلام در عراق دستور داد تا در آن جا بمانند. بدون شک وی چنین اقدامی را با نیت استحکام بخشیدن به سیطره مسلمانان در عراق تا فرارسیدن زمان مناسب برای پیشروی به عمق خاک ایران انجام داد.
+
[[سلمان فارسی]] به دلیل ایرانی بودن و آشنایی با منطقه، به همراه [[حذیفه|حذیفة بن الیمان]] مامور پیدا کردن چنین مکانی شد. آن ها در طول رود فرات حرکت کرده و پس از بررسی دو سه منطقه، مثل شهر انبار، منطقه نسبتا مرتفعی را در کنار ساحل غربی رود فرات و نزدیک شهر باستانی [[حیره]] انتخاب نمودند و به دنبال آن، سعدبن ابی وقاص به نیروهای تحت امر خود دستور داد تا همگی به این منطقه کوچ کرده و در آن جا چادر زده و ساکن گردند، و این اولین شهری بود که پس از ظهور [[اسلام]] به وسیله مسلمانان ساخته شد و «کوفه» نام گرفت.<ref> حسین ایزدی، جغرافیای تاریخی کوفه، مجله تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)، زمستان ۱۳۷۹، شماره ۴ </ref>
−
 
 
−
اما به رغم امتیازهایی که یک شهر ساخته و سازماندهی شده در اختیار آنان می گذاشت، آب و هوای این شهر مطلوب عرب های جزیرة العرب نبود؛ زیرا گله ها و رمه های آنها و بویژه شترهایی که از جزیرة العرب با خود آورده بودند، با جایی سازش پیدا می کردند که هم دارای محیطی خشک، استپی و صحرایی باشد و هم از موقعیت زراعی مناسبی برخوردار باشد. این شد که پس از حدود چهارده ماه سکونت در شهر مداین [تیسفون]، سعد بن ابی وقاص پس از مکاتبه با خلیفه دوم و گزارش مشکلات، مامور شد جایی پیدا کند که مناسب زندگی اعراب و شترهایشان باشد.
 
−
 
 
−
سلمان فارسی به دلیل ایرانی بودن و آشنایی با منطقه، به همراه حذیفة بن الیمان مامور پیدا کردن چنین مکانی شد. آن ها در طول رود فرات حرکت کرده و پس از بررسی دو، سه منطقه، مثل شهر انبار، منطقه نسبتا مرتفعی را در کنار ساحل غربی رود فرات و نزدیک شهر باستانی حیره انتخاب نمودند و به دنبال آن، سعدبن ابی وقاص به نیروهای تحت امر خود دستور داد تا همگی به این منطقه کوچ کرده و در آن جا چادر زده و ساکن گردند، و این اولین شهری بود که پس از ظهور اسلام به وسیله مسلمانان ساخته شد و «کوفه » نام گرفت.<ref> حسین ایزدی، جغرافیای تاریخی کوفه، مجله تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)، زمستان 1379، شماره 4 </ref>
 
  
 
اولین ساختمانی که در شهر کوفه بنا گردید و تقسیم بندی شهر و محله‌های آن بر اساس آن و در کنار آن انجام شد، [[مسجد جامع کوفه]] بود که ساخت آن هم‌زمان با حضور مسلمانان در این منطقه آغاز شد.  
 
اولین ساختمانی که در شهر کوفه بنا گردید و تقسیم بندی شهر و محله‌های آن بر اساس آن و در کنار آن انجام شد، [[مسجد جامع کوفه]] بود که ساخت آن هم‌زمان با حضور مسلمانان در این منطقه آغاز شد.  
  
−
ساکنان اولیه شهر کوفه مجاهدان جنگ و فتح قادسیه بودند که از قبایل مختلف نزاری (اعراب عدنانی شمال شبه جزیره عربستان) و یمنی (اعراب قحطانی جنوب) تشکیل شده بودند. [[بلاذری]] تعداد کل مهاجرین اولیه به کوفه را بیست‌هزار نفر بود می داند که از دوازده هزار نفر یمنی و هشت هزار نفر نزاری تشکیل شده بود.<ref>احمدبن یحیی بلاذری، [[فتوح البلدان]]، ص 37-41.</ref> در کنار اینها یک سپاه چهارهزار نفرى از دیلمیان قرار داشتند که پس از فتح قادسیه به سپاه اسلام تحت رهبرى سعدبن ابى‏ وقاص پیوستند و با او پیمان همکارى بستند. <ref>جامعه شناسى کوفیان، نعمت ‏الله صفرى فروشانى، فصلنامه مشکوة، زمستان 1375، شماره 53</ref>
+
ساکنان اولیه شهر کوفه مجاهدان جنگ و فتح قادسیه بودند که از قبایل مختلف نزاری (اعراب عدنانی شمال شبه جزیره عربستان) و [[یمن|یمنی]] (اعراب قحطانی جنوب) تشکیل شده بودند. [[ابوالحسن احمد ابوجعفر بلاذری|بلاذری]] تعداد کل مهاجرین اولیه به کوفه را بیست‌هزار نفر می داند که از دوازده هزار نفر یمنی و هشت هزار نفر نزاری تشکیل شده بود.<ref>احمدبن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، ص ۳۷-۴۱.</ref> در کنار اینها یک سپاه چهارهزار نفرى از دیلمیان قرار داشتند که پس از فتح قادسیه به سپاه اسلام تحت رهبرى سعدبن ابى‏ وقاص پیوستند و با او پیمان همکارى بستند. <ref>جامعه شناسى کوفیان، نعمت ‏الله صفرى فروشانى، فصلنامه مشکوة، زمستان ۱۳۷۵، شماره ۵۳</ref>
−
 
 
−
در آغاز خلافت امام علی علیه السلام [[طلحه]] و [[زبیر]]؛ دو صحابی پیامبر، پیمان بیعت خود با امام علی علیه السلام را شکستند و با همراهی عایشه همسر رسول خدا (ص) و به کمک مالى بنى امیه، جنوب عراق را تسخیر کردند و پس از تصرف بصره دهها نفر از یاران و کارگزاران امام علیه السلام را به شهادت رساندند. به دنبال آن امام علی علیه السلام براى تنبیه آنان و مجازات همدستانشان، با سپاهیان خود به سمت بصره حرکت نمودند و در حوالی [[بصره]] با آنان وارد کارزار شده و در نهایت به پیروزی رسیدند.<ref> جعفر سبحانی، فروغ ولایت، ص 465 </ref>
 
−
 
 
−
امام علی علیه السلام پس از اتمام این جنگ، موسوم به جنگ جمل، حدود یک ماه در بصره ماند و به ترمیم خرابیها و تقسیم بیت المال پرداخت و پس از آن به سوی کوفه حرکت کرد و در اوایل رجب سال سی و ششم هجری به کوفه وارد شد و برای قدردانی از فداکاری جوانان کوفه و ایجاد امنیت در این شهر استراتژیک و همچنین به دلیل نزدیکی کوفه به شام - که مرکز فتنه و توطئه بنی امیه بود - آن حضرت، کوفه را به عنوان مرکز خلافت خود برگزید.<ref> علی اصغر عین القضاة، امام علی (ع) عقلانیت و حکومت، انتشارات پرتو خورشید، ص 178</ref>
 
−
 
 
−
در زمان امویان به دلیل اقدامات امویان در جهت توسعه قلمرو و کسب منافع بیشتر در مرزهای شرقی، یعنی ایران و ماوراءالنهر (سیحون و جیحون)، شهر کوفه به عنوان پایگاه سیاسی ـ نظامی آنان در بین‌النهرین و به عنوان مرکزی برای کنترل و نظارت بر فلات ایران مطرح بود. در واقع، در عهد امویان حاکم عراقین (بصره و کوفه) حاکم اصلی ایران تا حدود خراسان بزرگ نیز محسوب می‌شد و این امر باعث افزایش اهمیت نظامی ـ سیاسی و بالطبع رونق اقتصادی کوفه در عهد امویان شده بود. اثرات این رونق اقتصادی در دوران خالدبن عبداللّه‌ قسری که از سال 105 تا 120ه ، حاکم عراق بود نمایان گردید، به نحوی که به دستور خالد بازارهای زیادی ساخته شد و برای هر صنفی از بازرگانان سرا و در بندی در نظر گرفته شد. بها و اجاره این اماکن تجاری به حدی بود که تأمین کننده نیازهای ده هزار مرد جنگی حاضر در کوفه بود.<ref> حسین ایزدی، جغرافیای تاریخی کوفه، مجله تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)، زمستان 1379، شماره 4 </ref>
 
−
 
 
−
با به قدرت رسیدن عباسی‌ها پایتخت در سال 132 هـ.ق به شهر هاشمیه و سپس به [[بغداد]] منتقل شد و روز به روز از اهمیت کوفه کاسته شد و بنا به گفته جهانگرد معروف ابن جبیر که در سال 580 هـ.ق از آن دیدن کرده است، شهر روبه ویرانی رفته است. در واقع، شهر کوفه از قرن 6ه ، به صورت شهری مرده در آمد که موجودیت آن به دلیل سابقه تاریخی‌ اش در اسلام حفظ شده، و یادآور حوادث و وقایع تلخ و ناگواری است که در تاریخ اسلامی به وقوع پیوسته است.<ref> حسین ایزدی، جغرافیای تاریخی کوفه، مجله تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)، زمستان 1379، شماره 4 </ref>
 
−
 
 
−
ابن بطوطه (م779 ه.ق) در سفرنامه خود این شهر را چنین توصیف می‌کند:
 
−
 
 
−
:«کوفه یکی از مهمترین شهرهای عراق می‌باشد و امتیاز آن بر دیگر شهرها این است که مسکن صحابه و [[تابعین]] و جایگاه علما و صلحا و مرکز خلافت امیرالمومنین علی علیه السلام بوده است لیکن در حال حاضر به سبب حمله‌های متمادی وضع آن شهر رو به ویرانی کشیده است. مایه تباهی شهر کوفه اعراب خفاجه هستند که در اطراف آن سکونت دارند. این اعراب کارشان راهزنی است. کوفه بارو ندارد و بنای آن از آجر و دارای بازارهای نیک می‌باشد. غالب متاعی که در بازار کوفه معامله می‌شود خرما و ماهی است. جامع اعظم کوفه، مسجد بزرگی است با هفت شبستان که بر روی ستون‌های سنگی قطور و بلند بنا شده است این ستون‌ها از قطعه سنگ‌های تراش شده تشکیل یافته که روی هم قرار داده شده و وسط آن‌ها را فلز قلع ریخته‌اند».<ref> ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه.</ref>
 
−
 
 
−
== اماکن زیارتی در شهر کوفه ==
 
−
 
 
−
'''<I>1. مسجد کوفه:</I>'''
 
  
−
یکی از آثار مهم و زیارتی کوفه، مسجد تاریخی این شهر است. این مسجد شاید نخستین بنایی باشد که به هنگام احداث شهر برپا کردند، زیرا وقتی سعد بن ابی وقاص این منطقه را برای استقرار دائم سپاهیان و غازیان در نظر گرفت، نخستین اقدام او بنای مسجدی برای [[عبادت]] مردم بود. آنان ابتدا نقشه مفصل و جامعی برای بنای مسجد کشیدند و بر آن اساس مسجد را، که محور و مرکز اصلی شهر بود، ساختند. محدوده مسجد را با تیراندازی یک تیرانداز تعیین کردند که در چهار سمت تیر انداخت<ref> طبری، تاریخ الطبری، 3/148؛ فتوح البلدان، 388.</ref> دلیل این کار آن بود که می‌خواستند مساحت بسیار زیادی را به مسجد اختصاص دهند به گونه‌ای که همه جنگجویان و ساکنان این منطقه که به چهل هزار نفر می‌رسید، برای نماز در آن جا حضور یابند.<ref> یاقوت حموی، همان، 4/489.</ref>
+
در آغاز خلافت [[امام علی علیه السلام|امام علی]] علیه السلام [[طلحه]] و [[زبیر]]؛ دو [[صحابی]] پیامبر، پیمان بیعت خود با امام علی علیه السلام را شکستند و با همراهی [[عایشه]] همسر [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله و به کمک مالى [[بنی امیه|بنى امیه]]، جنوب عراق را تسخیر کردند و پس از تصرف [[بصره]] دهها نفر از یاران و کارگزاران امام علیه السلام را به شهادت رساندند. به دنبال آن امام علی علیه السلام براى تنبیه آنان و مجازات همدستانشان، با سپاهیان خود به سمت بصره حرکت نمودند و در حوالی [[بصره]] با آنان وارد کارزار شده و در نهایت به پیروزی رسیدند.<ref> جعفر سبحانی، فروغ ولایت، ص ۴۶۵ </ref>
  
−
این مسجد به صورت مربع با دیوارهای کوتاه ساخته شد که بخش عمده‌ای از آن سقف نداشت. از ابتدای بنا تا سال 41 هجری، که زیاد بن ابیه حاکم [[عراق]] به توسعه و تجدید بنای آن پرداخت، تغییری در مسجد ایجاد نشد. در این دوران، دیوارهای مسجد مستحکم‌تر و مرتفع‌تر شد و مقداری هم بر وسعت آن افزودند، مقصوره و محرابی برای آن ساختند و کف آن را باریگ پوشاندند.<ref> جعفر الخلیلی، موسوعة عتبات المقدسه، قسم الکوفه، 16.</ref>
+
امام علی علیه السلام پس از اتمام این جنگ، موسوم به [[جنگ جمل]]، حدود یک ماه در بصره ماند و به ترمیم خرابیها و تقسیم [[بیت المال]] پرداخت و پس از آن به سوی کوفه حرکت کرد و در اوایل [[رجب]] سال سی و ششم هجری به کوفه وارد شد و برای قدردانی از فداکاری جوانان کوفه و ایجاد امنیت در این شهر استراتژیک و همچنین به دلیل نزدیکی کوفه به [[شام]] - که مرکز فتنه و توطئه [[معاویه]] بود - آن حضرت، کوفه را به عنوان مرکز [[خلافت]] خود برگزید.<ref> علی اصغر عین القضاة، امام علی (ع) عقلانیت و حکومت، انتشارات پرتو خورشید، ص ۱۷۸</ref>
  
−
در قرن ششم که ابن جبیر کوفه را دیده، آن را مخروبه‌ای توصیف می‌کند که فقط جامع آن از خرابی مصون مانده است<ref> ابن جبیر، سفرنامه، 258.</ref> ابن بطوطه نیز آن را در قرن هشتم دیده و مسجد را چنین توصیف کرده است: «سقف مسجد بر ستون‌هایی از سنگ تراشیده شده استوار است و قطعات سنگ با سُرب به یک دیگر پیوسته است».<ref> ابن بطوطه، سفرنامه، 1/268.</ref>
+
در زمان [[بنی امیه|امویان]] به دلیل اقدامات امویان در جهت توسعه قلمرو و کسب منافع بیشتر در مرزهای شرقی، یعنی [[ایران]] و [[ماوراءالنهر]] (سیحون و جیحون)، شهر کوفه به عنوان پایگاه سیاسی ـ نظامی آنان در [[بین النهرین|بین‌النهرین]] و به عنوان مرکزی برای کنترل و نظارت بر فلات ایران مطرح بود. در واقع، در عهد امویان حاکم عراقین (بصره و کوفه) حاکم اصلی ایران تا حدود [[خراسان]] بزرگ نیز محسوب می‌شد و این امر باعث افزایش اهمیت نظامی ـ سیاسی و بالطبع رونق اقتصادی کوفه در عهد امویان شده بود. اثرات این رونق اقتصادی در دوران خالد بن عبدالله قسری که از سال ۱۰۵ تا ۱۲۰ه ، حاکم عراق بود نمایان گردید، به نحوی که به دستور خالد بازارهای زیادی ساخته شد و برای هر صنفی از بازرگانان سرا و دربندی در نظر گرفته شد. بها و اجاره این اماکن تجاری به حدی بود که تأمین کننده نیازهای ده هزار مرد جنگی حاضر در کوفه بود.<ref> حسین ایزدی، جغرافیای تاریخی کوفه، مجله تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)، زمستان ۱۳۷۹، شماره ۴ </ref>
  
−
در دوره‌های مختلف همواره تعمیرات و بازسازی‌هایی در این مسجد انجام گرفت و اندکی نیز بر مساحت آن افزوده شد. بنای فعلی مسجد مساحتی بالغ بر چهل هزار مترمربع است که ضلع‌های آن به ترتیب 110 ـ 116 ـ 109 و 116 متر طول دارد و در سه طرف مسجد حجره‌هایی برای زائران ساخته شده است. ساختمان مسجد شمالی ـ جنوبی است و حدود 21 درجه به سمت قبله یعنی به سوی غرب، انحراف دارد.
+
با به قدرت رسیدن [[حکومت بنی عباس|عباسی‌ها]] پایتخت در سال ۱۳۲ هـ.ق به شهر هاشمیه و سپس به [[بغداد]] منتقل شد و روز به روز از اهمیت کوفه کاسته شد و بنا به گفته جهانگرد معروف [[ابن جبیر]] که در سال ۵۸۰ هـ.ق از آن دیدن کرده است، شهر رو به ویرانی رفته است. در واقع، شهر کوفه از قرن ۶ هجری، به صورت شهری مرده درآمد که موجودیت آن به دلیل سابقه تاریخی‌ اش در اسلام حفظ شده، و یادآور حوادث و وقایع تلخ و ناگواری است که در تاریخ اسلامی به وقوع پیوسته است.<ref> حسین ایزدی، جغرافیای تاریخی کوفه، مجله تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)، زمستان ۱۳۷۹، شماره ۴ </ref>
  
−
<I>(1ـ1) درهای مسجد:</I>
+
[[ابن بطوطه]] (م۷۷۹ ه.ق) در سفرنامه خود این شهر را چنین توصیف می‌کند: «کوفه یکی از مهمترین شهرهای عراق می‌باشد و امتیاز آن بر دیگر شهرها این است که مسکن [[صحابه]] و [[تابعین]] و جایگاه علما و صلحا و مرکز خلافت [[امام علی علیه السلام|امیرالمومنین علی]] علیه السلام بوده است، لیکن در حال حاضر به سبب حمله‌های متمادی وضع آن شهر رو به ویرانی کشیده است. مایه تباهی شهر کوفه اعراب خفاجه هستند که در اطراف آن سکونت دارند. این اعراب کارشان راهزنی است. کوفه بارو ندارد و بنای آن از آجر و دارای بازارهای نیک می‌باشد. غالب متاعی که در بازار کوفه معامله می‌شود خرما و ماهی است. [[مسجد کوفه|جامع اعظم کوفه]]، مسجد بزرگی است با هفت شبستان که بر روی ستون‌های سنگی قطور و بلند بنا شده است این ستون‌ها از قطعه سنگ‌های تراش شده تشکیل یافته که روی هم قرار داده شده و وسط آن‌ها را فلز قلع ریخته‌اند».<ref> ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه.</ref>
  
−
از هنگام بنای مسجد، درهای متعددی برای آن ساخته‌اند:
+
==تشیع در کوفه==
  
−
# باب السدّه: [[امام علی]] علیه السلام از آن در وارد مسجد می‌شد.
+
تشیع کوفی چندان شهرت دارد که در نظر بسیاری از محققان این شهر به لحاظ قدمت پایگاه اصلی تشیع در جهان اسلام به شمار می آید. در این نکته هیچ تردیدی وجود ندارد و نیاز به ارائه شواهد و مدارک نیست تاریخ این شهر دست کم از زمان اقامت امام علی (ع) در آن سال ۳۶ هجری، با تشیع در آمیخته است. در سخت ترین شرایط در دوران اموی دست کم يك چهارم تا يك سوم ساکنان شهر بر مذهب تشیع بودند. این امر سبب شده بود تا دولت اموی نظارت بیشتری بر ساکنان این شهر داشته و همیشه آماده سرکوبی شورشهای احتمالی درآن باشد. امویان در این زمینه از اشراف شهر كمك گرفته و غالباً مردم این شهر را به جان یکدیگر می انداختند.  
−
# باب کنْده: در سمت غرب؛
 
−
# باب الانماط: به محاذات باب الفیل؛
 
−
# باب الفیل یا باب الثعبان: در سمت شمال که امروزه تنها دری است که از آن دوران مانده است.<ref> همان، 200ـ201.</ref> در کنار باب الفیل مناره مسجد قرار دارد که ساخته حاج قاسم تاجر سمنانی است.
 
−
# باب الرحمه؛
 
  
−
<I>(2ـ1): محراب و مقام‌های مسجد کوفه:</I>
+
يك نمونه آشکار از درگیر کردن مردم این شهر با گرایشهای مذهبی مختلف با یکدیگر بود به رغم فراوانی شیعه حاکم اموی شهر عده ای از اشراف و افراد بی سروپای کوفه را به کربلا فرستاد تا امام حسین (ع) را به شهادت برسانند. اما شیعیان اصیل شهر که به دلیل سختگیریها در کربلا حاضر نشده و بعدها پشیمان گشتند در سال ۶۵ تحت عنوان «توابين قيام کردند. سال پس از آن مختار در مقام رهبر سیاسی شیعیان کوفه قیام کرد و نه تنها بسیاری از عاملان کربلا را به قتل رساند عبيد الله بن زیاد را نیز که عامل مستقیم و اصلی کربلا بود. در نبردی کشت بدین ترتیب قبایل مستقر در کوفه با تشیع مأنوس و هماهنگ شده و این مذهب در این شهر به عنوان مهمترین گرایش مذهبی باقی ماند معنای این سخن این نیست که همه شیعیان کوفی، امامی مذهب بودند اما تشیع آنان در مقام دفاع از اهل بیت (ع) گاه چندان عمیق و عاطفی بود که از احساسات شیعیان امامی هیچ کم نداشت یکی از نشانه های روشن تشیع کوفیان در شرح حال محدثان و راویان کوفی آشکار می شود.
  
−
* (1ـ2ـ1) محراب [[امیرالمومنین]] علیه السلام: محراب مسجد کوفه همان جا که به روایتی شمشیر جهل بر فرق کاملترین انسان تاریخ فرود آمد، موقعیتی خاص در داخل مسجد دارد. کسانی که وارد این مسجد می‌شوند قبل از هر چیز به جستجوی مکان [[عبادت]] و [[شهادت]] امام برمی‌آیند. این محراب در کنار شش محراب دیگر در داخل مسجد مورد توجه زائران است. محراب امیرالمؤمنین که آن را اخیراً بازسازی کرده‌اند در دیواره جنوبی شبستان قرار دارد و امروزه محفظه یا دری از طلا بر روی آن نصب است و عنوان «هذا محراب امیرالمؤمین» بر بالای آن به چشم می‌خورد. این محراب سمت دیوار قبله قرار دارد.
+
فراوانی گرایش به تشیع در میان راویان کوفی که برخی از آنان از تابعین به نام و عالمان مشهور قرن اول و دوم هستند. چندان است که تقریبا میتوان گفت اکثریت قریب به اتفاق آنان همین گرایش را دارند<ref>المعرفة و التاريخ، ج۲، ص٨٠٦.</ref> گفته اند که کوفیان در مقام افتخار اظهار میکردند که همگان میدانند که مردمان هیچ شهری به جز کوفه به طور کامل متفق بر محبت بنی هاشم نیستند و هر بار نیز که یکی از بنی هاشم در شرق با غرب عالم کشته میشود. شماری از کوفیان در اطرافش بوده اند که خون آنان باخون وی در آمیخته می‌شده است <ref>ابن فقیه همدانی، اخبار البلدان، ص۳۰.</ref>
  
−
* (2ـ2ـ1) محراب و مقام [[امام زین العابدین]] علیه السلام: محل [[عبادت]] و [[نماز]] امام سجاد علیه السلام بوده است. این محراب در داخل صحن، کنار سایر مقام‌ها و محراب‌ها، قرار دارد.
+
در روایتی هم از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود خدای متعال ولایت ما را بر اهالی شهرها عرضه کرد و جز مردم کوفه آن را نپذیرفتند<ref>بصائر الدرجات، ص۷۷</ref> در این شهر حتی در میان جماعت اهل سنت در قرن دوم کمتر کسی یافت میشد که علاقه ای به خلیفه سوم داشته باشد<ref>ابن عبد البر، الانتفاء، ص۱۳.</ref> تشيع کوفه چندان شهرت داشت که شهری چون قم به عنوان کوفه کوچک شناخته میشد<ref>بحار الانوار: ۲۲۸۵۷</ref> چنان که شیعیان این شهر گاه کتاب در فضیلت کوفه و قم می‌نوشتند<ref>رجال نجاشی، ص۱۷۷.</ref>
  
−
* (3ـ2ـ1) محراب [[امام صادق]] علیه السلام: مکان حضور و نماز امام صادق علیه السلام، واقع در صحن مسجد.
+
مراجعه به نویسندگان مهم شیعه تا قرن چهارم بر اساس رجال نجاشی می‌تواند دامن گسترده تشیع کوفه را به خوبی نشان دهد. مانند همین وضعیت در مراجعه به آثار رجالی اهل سنت وجود دارد به طوری که متهم کردن محدثان به تشیع غالبا اختصاص به افرادی دارد که کوفی هستند.
  
−
* (4ـ2ـ1) مقام خضر: مکان نماز و حضور حضرت خضر پیامبر.
+
بدین ترتیب کوفه به عنوان مرکز جریان تشیع این مذهب را به بسیاری از نقاط دیگر منتقل کرد بعدها با برآمدن بغداد در نیمه قرن دوم به تدریج از اهمیت کوفه کاسته شد، اما کوفیانی که به باب الكوفه بغداد رفتند غالبا بر مذهب تشیع بودند.<ref>رسول جعفریان، اطلس شیعه، ص۳۶۱</ref>
  
−
* (5ـ2ـ1) دکة المعراج: ایوان و مقام [[معراج]] [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله: گفته می‌شود آن حضرت به هنگام معراج که از [[مسجدالحرام]] آغاز شد، توقف کوتاهی در مسجد کوفه داشته، در آن جا [[نماز]] گزارده‌اند. بر اساس روایتی از [[امام صادق]] علیه السلام وقتی پیامبر در حال سیر از مسجدالحرام به [[مسجدالاقصی]] بود، [[جبرئیل]] علیه السلام به او گفت: آیا می‌دانی اکنون کجا هستی؟ پیامبر فرمود: خیر، جبرئیل گفت: تو مقابل [[مسجد کوفه]] هستی. پیامبر صلی الله علیه و آله از خدا اجازه خواست دو رکعت در آن [[نماز]] گزارد.<ref> [[شیخ مفید]]، المزار، 22؛ روایت معراج در سایر کتب حدیثی [[شیعه]]، اشاره‌ای به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله در [[مسجد کوفه]] دارد (بنگرید مجلسی، [[بحارالانوار]]، 100/387).</ref>
+
==مکان های تاریخی و زیارتی شهر کوفه==
 +
[[پرونده:کوفه (8).jpg|بندانگشتی|مسجد کوفه]]
 +
'''<I>۱. مسجد کوفه:</I>'''
  
−
* (6ـ2ـ1) مقام [[حضرت ابراهیم]] علیه السلام: به روایت امام صادق علیه السلام، مقام ابراهیم از سمت باب کنده است.<ref> شیخ مفید، همان، 23.</ref> این مقام در مقابل محراب اصلی و سمت راست قرار دارد وجه تسمیه آن به سبب نماز حضرت ابراهیم علیه السلام در آن جا است.<ref> ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، 1/270؛ ابن جبیر، سفرنامه ابن جبیر، 259.</ref>
+
یکی از آثار مهم و زیارتی کوفه، [[مسجد]] تاریخی این شهر است. این مسجد شاید نخستین بنایی باشد که به هنگام احداث شهر برپا کردند، زیرا وقتی سعد بن ابی وقاص این منطقه را برای استقرار دائم سپاهیان در نظر گرفت، نخستین اقدام او بنای مسجدی برای [[عبادت]] مردم بود.<ref> طبری، تاریخ الطبری، ۳/۱۴۸؛ فتوح البلدان، ۳۸۸.</ref> آنها مساحت بسیار زیادی را به مسجد اختصاص دادند به گونه‌ای که همه جنگجویان و ساکنان این منطقه که به چهل هزار نفر می‌رسید، برای نماز در آن جا حضور یابند.<ref> یاقوت حموی، معجم البلدان، ۴/۴۸۹.</ref>
  
−
* (7ـ2ـ1) مقام [[جبرئیل]]: به روایت امام صادق علیه السلام ستون پنجم در مسجد مقام جبرئیل است.<ref> همان جا.</ref>
+
برخی از محراب و مقام‌های مسجد کوفه عبارتند از:
  
−
* (8ـ2ـ1) سفینه نوح: در داخل صحن مسجد مکانی است که به سفینه یا کشتی نوح معروف است. برخی روایات گفته‌اند کشتی در این نقطه به خشکی نشسته است این مکان حالت سردابی را دارد که با پله‌هایی به پایین آن راه است. صحنی به شکل حوض هشت ضلعی در آن است و هر یک از ضلع‌های آن ایوانی دارد و به دو سرداب سرپوشیده منتهی می‌شود. در قسمت پشت شبستان نیز اتاقی وجود دارد که گویند منزل نوح پیامبر بوده است.<ref> ابن بطوطه، همان جا؛ ابن جبیر، همان، 260.</ref>
+
*محراب [[امیرالمومنین]] علیه السلام، محراب و مقام [[امام زین العابدین]] علیه السلام، محراب [[امام صادق]] علیه السلام، *مقام خضر
 +
*دکة المعراج: ایوان و مقام [[معراج]] [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله (گفته می‌شود آن حضرت به هنگام معراج که از [[مسجدالحرام]] آغاز شد، توقف کوتاهی در مسجد کوفه داشته است)<ref> شیخ مفید، المزار، ۲۲؛ روایت معراج در سایر کتب حدیثی شیعه، اشاره‌ای به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله در مسجد کوفه دارد (بنگرید مجلسی، بحارالانوار، ۱۰۰/۳۸۷).</ref>
 +
*مقام [[حضرت ابراهیم]] علیه السلام
 +
*مقام [[جبرئیل]]
 +
*سفینه نوح
 +
*دکة القضاء
 +
*بیت الطشت
 +
*مقام [[حضرت آدم]] علیه السلام
 +
[[پرونده:کوفه (6).jpg|بندانگشتی|مقامات مسجد کوفه]]
  
−
* (9ـ2ـ1) دکة القضاء: این سکو به صورت مربع است و در شمال شرقی مسجد قرار دارد. این جا محل حضور امام علی علیه السلام برای قضاوت بین مردم بود و آن حضرت، در مواردی خاص روی آن می‌نشستند و به قضاوت می‌پرداختند.
+
'''<I>۲. مقابر یاران اهل بیت:</I>'''
  
−
* (10ـ2ـ1) بیت الطشت: محل وقوع یکی از کرامت‌های امیرالمؤمنین علی علیه السلام است. بیت الطشت سردابی دارد که با دو پلکان به پایین آن راه است. برخی از اهل ریاضت در آن سرداب بسر می‌بردند.<ref> ادیب الملک، سفرنامه ادیب الملک به عتبات، 170.</ref>
+
<I>(۱ـ۲): [[مسلم بن عقیل]]:</I>  
  
−
* (11ـ2ـ1) مقام [[حضرت آدم]] علیه السلام: [[نماز]] خواندن در کنار این مقام استحباب دارد.<ref> پیشین، همان جا.</ref>
+
قبر مسلم بن عقیل، نماینده و سفیر [[امام حسین]] علیه السلام به کوفه، سمت شرق مسجد کوفه کنار [[دارالاماره کوفه|دارالاماره]] و متصل به دیوار مسجد کوفه قرار دارد.<ref> ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ۱/۲۷۰؛ طبری، تاریخ الطبری، ۴/۲۱۶.</ref>  
  
−
ظاهراً به نظر می‌رسد این مقام‌ها در جای ستون‌های مسجد واقع شده‌اند. در کنار هر مقام، آداب و اعمال آن را با خط مرحوم میرزا عبدالعلی نواب یزدی روی آن حجاری کرده‌اند. از تاریخچه بنای این مقام‌ها اطلاعی در دست نیست و بسیاری از آن‌ها را سید بحرالعلوم تعمیر و بازسازی کرده است.<ref> ناصرالدین شاه، سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات، 127ـ132.</ref>
+
<I>(۲ـ۲): [[هانی بن عروه مرادی|هانی بن عروه]]:</I>  
  
−
'''<I>2. مقابر یاران اهل بیت:</I>'''
+
هانی بن عروه از یاران [[امام علی]] علیه السلام است که در جنگ‌های عصر آن امام حضور داشت و از پناه دهندگان [[مسلم بن عقیل]] بود. در سال شصت هجری به همراه مسلم به دست [[عبیدالله بن زیاد]] به شهادت رسید. قبر این یار فداکار حسین علیه السلام در داخل حرم مسلم ابن عقیل قرار دارد که هر دو دارای یک صحن و تاریخ بنای مشترک هستند.<ref> دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۲.</ref>
  
−
<I>(1ـ2): مسلم بن عقیل</I>
+
<I>(۳ـ۲): [[مختار ثقفی|مختار بن ابی عبیدة ثقفی]]:</I>  
  
−
قبر مسلم بن عقیل، نماینده و سفیر [[امام حسین]] علیه السلام به کوفه، سمت شرق مسجد کوفه کنار دارالاماره و متصل به دیوار مسجد کوفه قرار دارد.<ref> ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، 1/270؛ طبری، تاریخ الطبری، 4/216.</ref> نخستین کسی که بر فراز قبر او بنایی به پا کرد [[مختار بن ابی عبیدة ثقفی]] بود. در زمان آل بویه، عضدالدوله نیز آن را در 368 ق توسعه داد. سلطان اویس جلایری در 767 ق و پادشاهان صفوی در 1055 ق و پادشاهان قاجار در 1232 ق تعمیراتی در آن آستان انجام دادند.
+
در سمت قبله، متصل به مسجد، بقعه و مزار مختار بن ابی عبیدة ثقفی است که موفق شد انتقام خون شهیدان [[کربلا]] را از سپاه عبیدالله بن زیاد بگیرد و کوفه را برای مدتی تحت تصرف خود درآورد.<ref> کمونه حسینی، همان، ۲۵۱؛ دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۰.</ref>  
  
−
از دیگر کسانی که این مزار را بازسازی کردند باید از شیخ محمدحسین معروف به صاحب جواهر یاد کرد که در 1263 ق با مبالغی که سلطان لکهنو از هند برای این کار اختصاص داد به تعمیر گسترده آن پرداخت. او ضریحی از نقره و گنبدی از طلا بر فراز قبر مسلم نصب کرد.<ref> ابن جبیر، سفرنامه ابن جبیر، 260؛ دایرة المعارف تشیع، 1/110ـ111.</ref> در نزدیکی آن، قبرهای عاتکه و سکینه، دختران [[امام حسین]] علیه السلام، قرار دارد.<ref> کمونه حسینی، عبدالرزاق، آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر و بزرگان صحابه و تابعین، 242؛ حجت بلاغی، تاریخ [[نجف]] و حیره، 144.</ref> در سال‌های اخیر به همت آیت الله حکیم و جمعی از نیکوکاران بنای جدیدی شامل حرم و رواق و ساخته شد و گنبد آن نیز توسط حاج رشاد مرزه طلاکاری گشت.<ref> دایرة المعارف تشیع، 1/110ـ111.</ref>
+
<I>(4ـ۲): خدیجه بنت امیرالمومنین علیه السلام:</I>  
 +
مقبره سیده خدیجه، دختر امام علی علیه السلام و حضرت [[ام البنین]] سلام الله علیها و خواهر تنی [[حضرت عباس علیه السلام|حضرت ابولفضل]] سلام الله علیه می باشد؛ در مقابل باب الثعبان [[مسجد کوفه]] قرار دارد.
  
−
<I>(2ـ2): هانی بن عروه</I>
+
<I>(5ـ۲): میثم تمار:</I>  
 +
قبر میثم تمار، حدود چهارصد متری جنوب غربی مسجد کوفه، نزدیک خانه منسوب به [[امام على عليه السلام|امیرمؤمنان]] علیه السلام قرار دارد.
  
−
هانی بن عروه از یاران [[امام علی]] علیه السلام است که در جنگ‌های عصر آن امام حضور داشت و از پناه دهندگان مسلم بن عقیل بود در سال شصت هجری به همراه مسلم به دست عبیدالله بن زیاد به شهادت رسید. قبر این یار فداکار حسین علیه السلام در داخل حرم مسلم ابن عقیل قرار دارد که هر دو دارای یک صحن و تاریخ بنای مشترک هستند. ضریح قبر هانی از نقره است که شیعیان هند برای آن ساخته‌اند. گنبد بزرگی نیز با کاشی‌های آبی بر فراز آن قرار دارد. داخل حرم او آینه‌کاری است.<ref> دایرة المعارف تشیع، 1/112.</ref>
+
<I>(6ـ۲): [[کمیل بن زیاد نخعی]]:</I>
 +
مرقد مطهر کمیل، در مسیر [[نجف اشرف|نجف]] به [[کوفه]] در منطقه ثَویّه نزدیک [[مسجد حنانه|مسجد حنّانه]] قرار دارد. این بنا در شرق شهر نجف، میان میدانی وسیع در شمال بلوار کوفه قرار دارد
  
−
<I>(3ـ2): مختار بن ابی عبیدة ثقفی</I>
+
'''<I>۳. سایر مسجدهای مشهور کوفه:</I>'''
−
 
 
−
در سمت قبله، متصل به مسجد، بقعه و مزار مختار بن ابی عبیدة ثقفی است که موفق شد انتقام خون شهیدان [[کربلا]] را از سپاه عبیدالله بن زیاد بگیرد و کوفه را برای مدتی تحت تصرف خود درآورد.<ref> کمونه حسینی، همان، 251؛ دایرة المعارف تشیع، 1/110.</ref>
 
−
 
 
−
آستان مختار در حرم مسلم بن عقیل واقع شده و هر دو بنای مشترکی دارند. ضریحی از چوب روی قبر این بزرگوار نصب شده و پنجره‌ای در زاویه شرقی به دیوار [[مسجد کوفه]] (سمت جنوب) باز می‌شود. قطعه سنگی از قرن دوم هجری به خط کوفی دارد که روی آن نوشته‌اند: «هذا قبر مختار بن ابی عبیدة الثقفی الآخذ بثارات الحسین».
 
−
 
 
−
ابن بطوطه جهانگرد معروف قرن هشتم هجری گوید: «در سمت غرب قبرستان کوفه در نزدیکی قبر مختار، در مکانی چیزی به رنگ سیاه تند در زمینه سفیدی توجه مرا جلب کرد که مردم می‌گفتند این جا قبر ابن ملجم ملعون است و مردم کوفه همه ساله هیزم فراوان به آن جا می‌برند و هفت روز آتش بر گور او می‌افروزند».<ref> ابن بطوطه، همان، 1/271.</ref>
 
−
 
 
−
'''<I>3. سایر مسجدهای مشهور کوفه:</I>'''
 
  
 
شهر کوفه چند مسجد دارد که هر یک اهمیت خاصی دارند. در این جا مهمترین مسجدهای این شهر به اختصار توصیف می‌شود.
 
شهر کوفه چند مسجد دارد که هر یک اهمیت خاصی دارند. در این جا مهمترین مسجدهای این شهر به اختصار توصیف می‌شود.
  
−
<I>(1ـ3): مسجد سهله</I><ref> [[شیخ مفید]]، همان، 22.</ref>
+
<I>(۱ـ۳): [[مسجد سهله]]:</I>
  
−
یکی از مسجدهای مهم و بافضیلت کوفه [[مسجد سهله]] یا سهیل است. این مسجد منزلگاه و عبادتگاه بسیاری از [[پیامبران]] از جمله [[حضرت ابراهیم]] علیه السلام، [[حضرت ادریس]] علیه السلام، [[حضرت خضر]] علیه السلام و جایگاه برخی از امامان [[شیعه]] از جمله مقام [[امام صادق]] علیه السلام، [[امام سجاد]] علیه السلام بوده است و بر اساس روایت امام صادق علیه السلام، [[حضرت مهدی]] عجل الله تعالی فرجه الشریف پس از ظهور در آن جا ساکن خواهد شد.<ref> مجلسی، همان، 100/394.</ref>
+
یکی از مسجدهای مهم و بافضیلت کوفه مسجد سهله یا سهیل است.<ref> شیخ مفید، همان، ۲۲.</ref> این مسجد منزلگاه و عبادتگاه بسیاری از [[پیامبران]] از جمله [[حضرت ابراهیم]] علیه السلام، [[حضرت ادریس]] علیه السلام، [[حضرت خضر]] علیه السلام و جایگاه برخی از [[ائمه اطهار|امامان]] شیعه از جمله مقام [[امام صادق]] علیه السلام، [[امام سجاد]] علیه السلام بوده است و بر اساس روایت امام صادق علیه السلام، [[حضرت مهدی]] عجل الله تعالی فرجه الشریف پس از ظهور در آن جا ساکن خواهد شد.<ref> مجلسی، همان، ۱۰۰/۳۹۴.</ref> فاصله مسجد سهله  تا [[مسجد کوفه]] حدود دو کیلومتر است.
  
−
از [[امام حسین]] علیه السلام نقل شده است: «مسجد سهیل خانه ابراهیم علیه السلام بوده که از آن به سوی عمالقه رفته است و آن جا خانه ادریس، صخره خضراء است و در آن مسجد در صور دمیده می‌شود و از اطراف آن هفتاد هزار نفر بدون حساب به [[بهشت]] می‌روند».<ref> یاقوت حموی، همان، 3/290.</ref>
+
<I>(۲ـ۳) [[مسجد حنانه]]:</I>  
  
−
مسجد سهله در ده کیلومتری شرق مرقد مطهر [[امام علی]] علیه السلام واقع شده و فاصله آن تا مسجد کوفه حدود دو کیلومتر است. صحن مسجد به ابعاد 125 و 140 متر با دیواری مرتفع به طول 22 متر است. سه در و یک مناره نسبتاً بلندی دارد که در 1378 ق تجدید بنا شده است. از [[امام صادق]] علیه السلام نقل است که در آن موضع خانه‌ای است که ادریس در آن خیاطی می‌کرد.<ref> در گوشه جنوب غربی سمت قبله، مقام [[حضرت ادریس]] علیه السلام است.</ref> ابراهیم علیه السلام از آن جا به سوی عمالقه خارج شده است و در آن مکان صخره‌ای است که تصویرهای [[پیامبران]] در آن است و از آن مسجد خاکی برداشته شده که خداوند انبیاء را با آن خلق کرده است. آن جا مقام حضرت خضر است<ref> در ضلع جنوبی مقام [[امام زمان]] و [[امام زین العابدین]] علیهم‌السلام و مقام خضر قرار دارد.</ref> و گرفتار و پریشانی به آن مسجد نمی‌رود مگر آن که خداوند برای او گشایشی فراهم آورد.<ref> یاقوت حموی، همان، 3/290.</ref> همچنین از [[امام باقر]] علیه السلام نقل شده است: هیچ پیامبری را خداوند برنیانگیخت مگر آن که در آن مسجد نماز گزارده است، در آن جا عدل الهی آشکار می‌شود و منازل و جایگاه‌های پیامبران، اوصیاء و صالحین است.<ref> حسینی الجلالی، مزارات اهل البیت و تاریخهما، 62ـ63.</ref>
+
این مسجد در بین راه [[نجف]] و کوفه، سمت شمال آن واقع است. به هنگام حمل سرهای مبارک [[شهدای کربلا|شهیدان کربلا]] به کوفه، سر مقدس ابا عبدالله را بر زمین این مسجد گذاشتند. گفته‌اند در این هنگام صدایی شبیه به ناله بچه شتری (حنانه) که مادرش را گم کرده باشد بلند شد. برخی نیز گویند قبل از آن که [[امام علی]] علیه السلام را دفن کنند چند لحظه جنازه شریف را در این محل بر زمین گذاشتند و از زمین ناله و شیونی برخاست. از این رو بعدها در آن مکان مسجدی ساختند که آن را حنانه نامیدند.<ref> احمد زمانی، سرزمین خاطره‌ها، ۶۲.</ref> برخی نیز گفته‌اند این نام برگرفته از «حنا»، دیر قدیمی [[مسیحیت|مسیحیان]] بوده است.<ref> همان، ۴۳۶.</ref> مسجد حنانه ضریح کوچکی دارد و در نزدیکی مسجد فوق، مقبره «الثویه» واقع است که بسیاری از یاران و صحابه امام علی علیه السلام در آن جا دفن شده‌اند.<ref> جعفر خلیلی، آشنایی با عتبات مقدسه، ۶۶ـ۶۷.</ref>
  
−
از امام صادق علیه السلام نقل شده است که: «هیچ گرفتاری نیست مگر آن که دو رکعت [[نماز]] در این مسجد گزارد و خداوند گرفتاری او را برطرف خواهد کرد».<ref> حسین الجلالی، همان جا.</ref> مسجد سهله را قبیله بنی ظفر ساخته‌اند. آن‌ها طایفه‌ای از انصار بودند و امام علی علیه السلام مسجد بنی‌ظفر را همانند مسجد کوفه دانسته است.<ref> محمدحسین رجبی، کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی، 427.</ref>
+
<I>(۳ـ۳) مسجد صعصة بن صوحان:</I>  
  
−
<I>(2ـ3) مسجد حنانه</I>
+
در صد متری مسجد سهله، مسجدی است که در آن یکی از صحابه [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله و یار باوفای [[امام علی]] علیه السلام و [[امام حسین]] علیه السلام، [[صعصعه بن صوحان|صعصعة بن صوحان]]، خاک شده است. او در جنگ‌های [[جنگ جمل|جمل]] و [[جنگ صفین|صفین]] در کنار امام علی علیه السلام حضور داشت و در دوران [[معاویه]] وادار شد روی منبر رود و علی علیه السلام را دشنام دهد اما او علی علیه السلام را به نیکی یاد کرد و بر معاویه لعنت فرستاد و معاویه نیز او را به [[بحرین]] تبعید کرد تا در آن جا وفات یافت.<ref> عضدالملک، همان، ۱۵۹؛ جلالی الحسینی، همان، ۶۴ـ۶۵؛ در مورد این شخصیت برای آگاهی بیشتر بنگرید: ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ۳/۲۰۰.</ref> بنای مسجد صعصعه در ۱۳۸۷ ق بازسازی شده و ۱۶۰ متر مربع مساحت دارد.
  
−
این مسجد در بین راه [[نجف]] و کوفه، سمت شمال آن واقع است. به هنگام حمل سرهای مبارک شهیدان کربلا به کوفه، سر مقدس ابا عبدالله را بر زمین این مسجد گذاشتند. گفته‌اند در این هنگام صدایی شبیه به ناله بچه شتری (حنانه) که مادرش را گم کرده باشد بلند شد. برخی نیز گویند قبل از آن که [[امام علی]] علیه السلام را دفن کنند چند لحظه جنازه شریف را در این محل بر زمین گذاشتند و از زمین ناله و شیونی برخاست. از این رو بعدها در آن مکان مسجدی ساختند که آن را حنانه نامیدند.<ref> احمد زمانی، سرزمین خاطره‌ها، 62.</ref> والله اعلم بالصواب. برخی نیز گفته‌اند این نام برگرفته از «حنا»، دیر قدیمی مسیحیان بوده است.<ref> همان، 436.</ref>
+
<I>(۴ـ۳) مسجد زید بن صوحان:</I>  
  
−
مسجد حنانه ضریح کوچکی دارد و در نزدیکی مسجد فوق، مقبره «الثویه» واقع است که بسیاری از یاران و صحابه امام علی علیه السلام در آن جا دفن شده‌اند.<ref> جعفر خلیلی، آشنایی با عتبات مقدسه، 66ـ67.</ref> [[امام صادق]] علیه السلام هم در این مکان گزارده‌اند.
+
[[زيد بن صوحان|زید <I>بن صوحان</I>]]، برادر صعصعه از صحابه [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله و امام علی علیه السلام بود. او در جنگ نهاوند حضور یافت و ابتدا یکی از دستانش را قطع کردند. او با همان حال به جنگ ادامه داد تا در رکاب امام علی علیه السلام به شهادت رسید. مسجدی در جنوب [[مسجد سهله]] به نام این صحابه بزرگوار وجود دارد که خود آن را بنا کرده است. بنای اصلی آن تخریب شده و در ۱۳۹۵ ق بنای جدیدی به جای آن ساخته‌اند. این مسجد ۱۶۵ مترمربع مساحت دارد.
  
−
<I>(3ـ3) مسجد صعصة بن صوحان</I>
+
<I>(۵ـ۳) مسجد حمراء</I>:<ref> حمراء به معنای سرخ گون است. در صدر اسلام به موالی و ایرانیان، حمراء می‌گفتند. آنان عمدتاً در سپاه مختار به عنوان نیروی داوطلب او حضور یافته بودند.</ref>  
  
−
در صد متری مسجد سهله، مسجدی است که در آن یکی از صحابه [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله و یار باوفای [[امام علی]] علیه السلام و [[امام حسین]] علیه السلام، صعصعة بن صوحان، خاک شده است. او در جنگ‌های جمل و صفین در کنار امام علی علیه السلام حضور داشت و در دوران معاویه وادار شد روی منبر رود و علی علیه السلام را دشنام دهد اما او علی علیه السلام را به نیکی یاد کرد و بر معاویه لعنت فرستاد و معاویه نیز او را به بحرین تبعید کرد تا در آن جا وفات یافت.<ref> عضدالملک، همان، 159؛ جلالی الحسینی، همان، 64ـ65؛ در مورد این شخصیت برای آگاهی بیشتر بنگرید: ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، 3/200.</ref> بنای مسجد صعصعه در 1387 ق بازسازی شده و 160 متر مربع مساحت دارد.
+
گویند این مسجد محل دفن [[حضرت یونس]] علیه السلام است و برخی هم گفته‌اند: «این جا محلی است که ماهی، یونس را از شکم خود بیرون انداخت».<ref> عضدالملک، همان جا.</ref> در این خصوص از امام علی علیه السلام روایتی نقل است که فرموده‌اند: «مسجد حمراء در جای بستانی است که قبر برادرم یونس بن متی در آنجا است».<ref> محمدحسین رجبی، همان، ۴۳۱ به نقل از فضل الکوفه و مساجدها، ۳۱.</ref> امیرالمؤمنین علیه السلام در این مکان [[نماز]] گزارده‌اند.
  
−
<I>(4ـ3) مسجد زید بن صوحان</I>
+
<I>(۶ـ۳) [[مسجد جعفی|مسجد جُعفی]]:</I>  
  
−
زید، برادر صعصعه از صحابه [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله و امام علی علیه السلام بود. او در جنگ نهاوند حضور یافت و ابتدا یکی از دستانش را قطع کردند. او با همان حال به جنگ ادامه داد تا در رکاب مقتدایش به شهادت رسید. مسجدی در جنوب [[مسجد سهله]] به نام این صحابه بزرگوار وجود دارد که خود آن را بنا کرده است. بنای اصلی آن تخریب شده و در 1395 ق بنای جدیدی به جای آن ساخته‌اند. این مسجد 165 مترمربع مساحت دارد.
+
این مسجد، بر حسب روایتی، شاهد [[عبادت]] و [[نماز]] امام علی علیه السلام بوده است.<ref> همان، ۴۳۳.</ref> منظور از جعفی قبیله جعفی است که [[جابر بن یزید جعفی]]، از راویان و اصحاب [[امام باقر]] علیه السلام، از میان آن قبیله برخاسته است.
  
−
<I>(5ـ3) مسجد حمراء</I><ref> حمراء به معنای سرخ گون است. در صدر اسلام به موالی و ایرانیان، حمراء می‌گفتند. آنان عمدتاً در سپاه مختار به عنوان نیروی داوطلب او حضور یافته بودند.</ref>
+
<I>(۷ـ۳) مسجد بنی کاهل:</I>  
  
−
گویند این مسجد محل دفن [[حضرت یونس]] علیه السلام است و برخی هم گفته‌اند: «این جا محلی است که ماهی، یونس را از شکم خود بیرون انداخت».<ref> عضدالملک، همان جا.</ref> در این خصوص از امام علی علیه السلام روایتی نقل است که فرموده‌اند: «مسجد حمراء در جای بستانی است که قبر برادرم یونس بن متی در آن جا است».<ref> محمدحسین رجبی، همان، 431 به نقل از فضل الکوفه و مساجدها، 31.</ref> امیرالمؤمنین علیه السلام در این مکان [[نماز]] گزارده‌اند.
+
به مسجد امیرالمؤمنین نیز معروف است و [[امام علی]] علیه السلام و [[امام صادق]] علیه السلام در این مسجد [[نماز]] گزارده‌اند.<ref> همان جا.</ref> امروزه از آن جز پایه و بخشی از مأذنه چیزی باقی نمانده است. بنی کاهل بن اسد بن خزیمه تیره‌ای از [[قبيله بنى اسد|بنی اسد]] هستند.
  
−
<I>(6ـ3) مسجد جُعفی</I>
+
در کوفه مسجدهای ملعونه‌ای هم بود که امروز اثری از آن‌ها نیست از جمله مسجد ثقیف، متعلق به [[مغیرة بن شعبه]] از یاران [[معاویه]] و راویان [[حدیث جعلی|حدیث‌های جعلی]]؛ مسجد اشعث، متعلق به [[اشعث بن قیس|اشعث بن قیس کندی]]، از یاران سیاسی و فرصت‌طلب امام علی علیه السلام که پنهانی با معاویه ارتباط داشت. وی کارنامه مطلوبی از خود در حمایت از امام علی علیه السلام برجا نگذاشت؛ مسجد [[شبث بن ربعی]] که از یاران [[عبیدالله بن زیاد]] و جزو [[خوارج]] بود و در حادثه [[کربلا]] نیز حضور داشت.<ref> همان جا.</ref>
  
−
این مسجد، بر حسب روایتی، شاهد [[عبادت]] و [[نماز]] امام علی علیه السلام بوده است.<ref> همان، 433.</ref> منظور از جعفی قبیله جعفی است که جابر بن یزید جعفی، از راویان و اصحاب [[امام باقر]] علیه السلام، از میان آن قبیله برخاسته است.
+
'''<I>۴. خانه امام علی علیه السلام:</I>'''
  
−
<I>(7ـ3) مسجد بنی کاهل</I>
+
[[امام علی علیه السلام|امام علی]] علیه السلام هنگام ورود به کوفه و انتخاب آن شهر به عنوان پایتخت، برخلاف حاکمان و خلیفه‌های پیشین به دارالخلافه و دارالاماره نرفت بلکه در منزل [[ام هانى|اُم هانی]] سکونت گزید. این خانه امروزه همچنان پابرجاست و از زندگی ساده و بی‌آلایش یک خلیفه که امپراطوری عظیمی را به دست با کفایت خویش اداره می‌کرد، خبر می‌دهد. از خانه تا مسجد بیست متر فاصله است و داخل آن از معماری بسیار ساده‌ای برخوردار است. چندین اتاق در داخل آن برای هر یک از فرزندان امام علی علیه السلام؛ [[امام حسن]] و [[امام حسین]]، [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب]]، [[ام کلثوم دختر علی بن ابی طالب|ام‌کلثوم]] و نیز همسر امام، [[ام البنین|ام‌البنین]] ساخته شده است. محل [[غسل]] آن حضرت، محل جلوس حسنین علیهما السلام و چاه آب داخل منزل را امروزه زائران و شیعیان آن امام همام [[زیارت]] می‌کنند.
  
−
به مسجد امیرالمؤمنین نیز معروف است و [[امام علی]] علیه السلام و [[امام صادق]] علیه السلام در این مسجد [[نماز]] گزارده‌اند.<ref> همان جا.</ref> امروزه از آن جز پایه و بخشی از مأذنه چیزی باقی نمانده است. بنی کاهل بن اسد بن خزیمه تیره‌ای از بنی اسد هستند.
+
'''<I>۵. دارالاماره:</I>'''
  
−
در کوفه مسجدهای ملعونه‌ای هم بود که امروز اثری از آن‌ها نیست از جمله مسجد ثقیف، متعلق به مغیرة بن شعبه از یاران معاویه و راویان حدیث‌های جعلی؛ مسجد اشعث، متعلق به اشعث بن قیس کندی، از یاران سیاسی و فرصت‌طلب امام علی علیه السلام که پنهانی با معاویه ارتباط داشت. وی کارنامه مطلوبی از خود در حمایت از امام علی علیه السلام برجا نگذاشت؛ مسجد شبث بن ربعی که از یاران عبیدالله بن زیاد و جزو [[خوارج]] بود و در حادثه [[کربلا]] نیز حضور داشت.<ref> همان جا.</ref>
+
به هنگام ایجاد شهر کوفه، علاوه بر مسجد، قصری برای حاکم شهر ساختند. [[سعد بن ابی وقاص]]، نخستین حاکم کوفه در ۱۷ ق، قصری در کنار مسجد احداث کرد که قطر برج‌های آن ۵/۳ متر بود. از آن پس حاکمان کوفه در این قصر ساکن شدند، به جز امام علی علیه السلام که در قصر و [[دارالاماره کوفه|دارالاماره]] حضور نیافت و در مسجد و منزل خویش به اداره سرزمین‌های خلافت اسلامی پرداخت. امروزه پایه‌های مخروبه دارالاماره در نزدیکی خانه امام علی علیه السلام دیده می‌شود. بنای دارالاماره به صورت مربع با ضلع‌های ۱۱۰ × ۱۱۰ متر و شاهد ماجراهای فراوان و پندپذیر بوده است.
  
−
'''<I>4. خانه امام علی علیه السلام:</I>'''
+
'''<I>۶. مرقد زید بن علی علیه السلام:</I>'''
  
−
امام علی علیه السلام هنگام ورود به کوفه و انتخاب آن شهر به عنوان پایتخت، برخلاف حاکمان و خلیفه‌های پیشین به دارالخلافه و دارالاماره نرفت بلکه در منزل اُم هانی سکونت گزید. این خانه امروزه همچنان پابرجاست و از زندگی ساده و بی‌آلایش یک خلیفه که امپراطوری عظیمی را به دست با کفایت خویش اداره می‌کرد، خبر می‌دهد. از خانه تا مسجد بیست متر فاصله است و داخل آن از معماری بسیار ساده‌ای برخوردار است. چندین اتاق در داخل آن برای هر یک از فرزندان امام علی علیه السلام؛ حسنین، زینب، ام‌کلثوم و نیز همسر امام، ام‌البنین ساخته شده است. محل غسل آن حضرت، محل جلوس [[امام حسن]] و [[امام حسین]] علیهم‌السلام و چاه آب داخل منزل را امروزه زائران و شیعیان آن امام همام [[زیارت]] می‌کنند.
+
[[زید بن علی بن الحسین]] علیه السلام فرزند چهارمین امام [[شیعه]] است که در دوران [[هشام بن عبدالملک|هشام]] به سال ۱۲۱ ق قیام کرد و در محله کناسه کوفه بر دار کشیده شد و [[یوسف بن عمر ثقفی|یوسف بن عمرو ثقفی]]، حاکم کوفه جنازه او را سوزاند و خاکسترش را به باد داد. برای زید در همان محلی که جنازه‌اش را آتش زدند در ۱۵ کیلومتری شمال شهر کوفه آرامگاهی ساخته شد و بر فراز آن گنبدی احداث گردید.
  
−
'''<I>5. دارالاماره:</I>'''
+
==پانویس==
−
 
+
<references />
−
به هنگام ایجاد شهر کوفه، علاوه بر مسجد قصری برای حاکم شهر ساختند. سعد بن ابی وقاص، نخستین حاکم کوفه در 17 ق، قصری در کنار مسجد احداث کرد که قطر برج‌های آن 5/3 متر بود. از آن پس حاکمان کوفه در این قصر ساکن شدند به جز امام علی علیه السلام که در قصر و دارالاماره حضور نیافت و در مسجد و منزل خویش به اداره سرزمین‌های خلافت اسلامی پرداخت. امروزه پایه‌های مخروبه دارالاماره در نزدیکی خانه امام علی علیه السلام دیده می‌شود. بنای دارالاماره به صورت مربع با ضلع‌های 110 × 110 متر و شاهد ماجراهای فراوان و پندپذیر بوده است.
 
−
 
 
−
'''<I>6. مرقد زید بن علی علیه السلام:</I>'''
 
  
−
زید بن علی بن الحسین علیه السلام فرزند چهارمین امام [[شیعه]] است که در دوران هشام به سال 121 ق قیام کرد و در محله کناسه کوفه بر دار کشیده شد و یوسف بن عمرو ثقفی، حاکم کوفه جنازه او را سوزاند و خاکسترش را به باد داد. برای زید در همان محلی که جنازه‌اش را آتش زدند در 15 کیلومتری شمال شهر کوفه آرامگاهی ساخته شد و بر فراز آن گنبدی احداث گردید.
 
  
−
شایان ذکر است در کوفه از نسل [[امام سجاد]] علیه السلام و [[امام حسن]] علیه السلام و [[امام کاظم]] علیه السلام فرزندان زیادی خاک شده و هر یک آرامگاهی دارند که بیان آن موجب طولانی شدن سخن است.<ref> در این مورد بنگرید کمونه حسینی، همان، 244ـ250 وی حدود چهل تن از آن‌ها را با نام مکان دفن شان برشمرده است.</ref><ref> عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان، ص 80-92.</ref>
+
==آرشیو عکس و تصویر==
  
−
==پانویس==
+
<gallery mode="packed" heights="170">
−
<references/>
+
پرونده:کوفه.jpg|تصویر قدیمی از [[مسجد کوفه]]
 +
پرونده:کوفه (12).jpg|مقام [[حضرت محمد (صلی الله علیه و آله)|نبی اکرم]] صلی الله علیه و آله یکی از مقام های مسجد کوفه
 +
پرونده:کوفه (2).jpg|محراب مسجد کوفه، محل ضربت خوردن [[حضرت علی علیه السلام]]
 +
پرونده:کوفه (1).jpg|تصویر قدیمی از بارگاه [[مسلم بن عقيل|حضرت مسلم]] سلام الله
 +
پرونده:خانه امام علی علیه السلام.jpg|خانه حضرت امیرالمومنین امام علی علیه السلام
 +
پرونده:سهله (8).jpg|[[مسجد سهله]] بعد از بازسازی
 +
پرونده:حنانه (2).jpg|تصویر هوایی [[مسجد حنانه]]
 +
پرونده:صعصعه 5.jpg|مسجد [[صعصعه بن صوحان]] بعد از بازسازی
 +
پرونده:حمرا.jpg|تصویر قدیمی از مسجد حمراء و قبر [[حضرت یونس]] سلام الله علیه
 +
پرونده:دارالاماره.jpg|بقایای دارالاماره (قصرالامارة)، پشت مسجد کوفه
 +
پرونده:میثم.jpg|آرامگاه [[میثم تمار]] در نزدیکی مسجد کوفه
 +
پرونده:کمیل (2).jpg|آرامگاه [[کمیل بن زیاد]]
 +
</gallery>
  
 
[[رده:شهرهای اسلامی]]
 
[[رده:شهرهای اسلامی]]
 
[[رده:شهرهای عراق]]
 
[[رده:شهرهای عراق]]
 +
[[رده:کوفه]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده= دارد
 +
}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۷:۲۷

Confirm3.jpg

«کوفه» اولین شهری است که پس از ظهور اسلام در منطقه عراق ساخته شد. محل بنای این شهر را دو صحابی جلیل‌القدر پیامبر، سلمان فارسی و حذیفه یمانی در سال ۱۷ هـ.ق و در دوره خلافت عمر برای تجمع سپاهیان انتخاب کردند. و مسجد کوفه اولین بنایی بود که در آن ساخته شد. در سال ۳۶ هجری امام علی علیه السلام این شهر را به عنوان پایتخت خود انتخاب کردند و از آن زمان این شهر در تاریخ اسلام نقش بسزایی پیدا نمود.

کوفه و مسجد کوفه

وجه تسمیه کوفه

در علت نامگذاری کوفه به این نام اقوال مختلفی وجود دارد. از جمله موارد زیر را گفته اند:

  1. به علت وجود شن و ریگ در آن به این نام نامیده شده است. مقدسی می‌گوید: «هر شن که با ریگ آمیخته بود کوفه است، نمی‌بینی که زمین آن چنین است؟».[۱]
  2. از آن رو کوفه نامیده‌اند که به صورت دایره است و عرب تپه شنی دایره شکل را کوفان می گوید.[۲]
  3. وقتی سعد بن ابی وقاص، پس از فتح قادسیه و استقرار در انبار، سپاه مسلمانان را برای رهایی از بدی آب و هوا و موجودات آزاردهنده آن به سوی این سرزمین هدایت کرد و به آنان گفت: «تکوفوا فی هذا الموضع؛ در این مکان جمع شوید» و التکوف تجمع است.[۳]
  4. به سبب وجود کوه کوچکی در آن جا که به آن «کوفان» می گفتند، این منطقه را کوفه نامیده‌اند.[۴]

موقعیت جغرافیایی کوفه

کوفه با مختصات جغرافیایی طول: ۴۴ درجه و ۲۴ دقیقه شرقی و عرض: ۳۲ درجه و ۱ دقیقه شمالی[۵]یکی از شهرهای استان نجف عراق است و در ده کیلومتری شرق شهر نجف قرار گرفته است.

کوفه بر کرانه رود فرات قرار دارد و ۲۲ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.[۶]

تاریخ کوفه

بر اساس آنچه در برخی روایات آمده است محل زندگى حضرت نوح عليه السلام روستایی در کنار فرات در غرب کوفه بوده است و نوح کشتی خود را در محل مسجد کوفه ساخته است.[۷] در مسجد كوفه محل‌هايى با عنوان‌هاى مكان كشتى نوح و محل تنورى كه فوران آب از آن نشانه بروز طوفان نوح بوده، و نيز محل نماز خواندن نوح مشخص شده است.

همين‌طور از اين شهر به عنوان محل زندگى حضرت ابراهيم عليه السلام نيز ياد شده است، چنان‌كه محل ساختن منجنيقى كه حضرت ابراهيم را به وسيله آن در آتش انداختند، اين شهر ذكر كرده‌اند. مدفن حضرت هود، ناحيه نُخَيلَه كه در فاصله دو فرسخى شمال كوفه واقع است، معرفى شده است. و نيز در شمال شرقى كوفه روستايى به نام «قرية ذى الكِفْل» واقع شده كه محل زندگى و مدفن ذوالكفل پيامبر مى‌باشد.[۸] در جنوب غربی کوفه نیز شهر باستانی حیره واقع شده است.[۹]

پس از پیروزی مسلمانان در نبرد قادسیه در سال چهاردهم هجری، و تصرف شهر تیسفون پایتخت ساسانیان، خلیفه دوم به سعد بن ابی وقاص فرمانده سپاه اسلام در عراق دستور داد تا در آن جا بمانند. بدون شک وی چنین اقدامی را با نیت استحکام بخشیدن به سیطره مسلمانان در عراق تا فرارسیدن زمان مناسب برای پیشروی به عمق خاک ایران انجام داد.

اما به رغم امتیازهایی که یک شهر ساخته و سازماندهی شده در اختیار آنان می گذاشت، آب و هوای این شهر مطلوب عرب های جزیرة العرب نبود؛ زیرا گله ها و رمه های آنها و بویژه شترهایی که از جزیرة العرب با خود آورده بودند، با جایی سازش پیدا می کردند که هم دارای محیطی خشک، استپی و صحرایی باشد و هم از موقعیت زراعی مناسبی برخوردار باشد. این شد که پس از حدود چهارده ماه سکونت در شهر مداین [تیسفون]، سعد بن ابی وقاص پس از مکاتبه با خلیفه دوم و گزارش مشکلات، مامور شد جایی پیدا کند که مناسب زندگی اعراب و شترهایشان باشد.

سلمان فارسی به دلیل ایرانی بودن و آشنایی با منطقه، به همراه حذیفة بن الیمان مامور پیدا کردن چنین مکانی شد. آن ها در طول رود فرات حرکت کرده و پس از بررسی دو سه منطقه، مثل شهر انبار، منطقه نسبتا مرتفعی را در کنار ساحل غربی رود فرات و نزدیک شهر باستانی حیره انتخاب نمودند و به دنبال آن، سعدبن ابی وقاص به نیروهای تحت امر خود دستور داد تا همگی به این منطقه کوچ کرده و در آن جا چادر زده و ساکن گردند، و این اولین شهری بود که پس از ظهور اسلام به وسیله مسلمانان ساخته شد و «کوفه» نام گرفت.[۱۰]

اولین ساختمانی که در شهر کوفه بنا گردید و تقسیم بندی شهر و محله‌های آن بر اساس آن و در کنار آن انجام شد، مسجد جامع کوفه بود که ساخت آن هم‌زمان با حضور مسلمانان در این منطقه آغاز شد.

ساکنان اولیه شهر کوفه مجاهدان جنگ و فتح قادسیه بودند که از قبایل مختلف نزاری (اعراب عدنانی شمال شبه جزیره عربستان) و یمنی (اعراب قحطانی جنوب) تشکیل شده بودند. بلاذری تعداد کل مهاجرین اولیه به کوفه را بیست‌هزار نفر می داند که از دوازده هزار نفر یمنی و هشت هزار نفر نزاری تشکیل شده بود.[۱۱] در کنار اینها یک سپاه چهارهزار نفرى از دیلمیان قرار داشتند که پس از فتح قادسیه به سپاه اسلام تحت رهبرى سعدبن ابى‏ وقاص پیوستند و با او پیمان همکارى بستند. [۱۲]

در آغاز خلافت امام علی علیه السلام طلحه و زبیر؛ دو صحابی پیامبر، پیمان بیعت خود با امام علی علیه السلام را شکستند و با همراهی عایشه همسر رسول خدا صلی الله علیه و آله و به کمک مالى بنى امیه، جنوب عراق را تسخیر کردند و پس از تصرف بصره دهها نفر از یاران و کارگزاران امام علیه السلام را به شهادت رساندند. به دنبال آن امام علی علیه السلام براى تنبیه آنان و مجازات همدستانشان، با سپاهیان خود به سمت بصره حرکت نمودند و در حوالی بصره با آنان وارد کارزار شده و در نهایت به پیروزی رسیدند.[۱۳]

امام علی علیه السلام پس از اتمام این جنگ، موسوم به جنگ جمل، حدود یک ماه در بصره ماند و به ترمیم خرابیها و تقسیم بیت المال پرداخت و پس از آن به سوی کوفه حرکت کرد و در اوایل رجب سال سی و ششم هجری به کوفه وارد شد و برای قدردانی از فداکاری جوانان کوفه و ایجاد امنیت در این شهر استراتژیک و همچنین به دلیل نزدیکی کوفه به شام - که مرکز فتنه و توطئه معاویه بود - آن حضرت، کوفه را به عنوان مرکز خلافت خود برگزید.[۱۴]

در زمان امویان به دلیل اقدامات امویان در جهت توسعه قلمرو و کسب منافع بیشتر در مرزهای شرقی، یعنی ایران و ماوراءالنهر (سیحون و جیحون)، شهر کوفه به عنوان پایگاه سیاسی ـ نظامی آنان در بین‌النهرین و به عنوان مرکزی برای کنترل و نظارت بر فلات ایران مطرح بود. در واقع، در عهد امویان حاکم عراقین (بصره و کوفه) حاکم اصلی ایران تا حدود خراسان بزرگ نیز محسوب می‌شد و این امر باعث افزایش اهمیت نظامی ـ سیاسی و بالطبع رونق اقتصادی کوفه در عهد امویان شده بود. اثرات این رونق اقتصادی در دوران خالد بن عبدالله قسری که از سال ۱۰۵ تا ۱۲۰ه ، حاکم عراق بود نمایان گردید، به نحوی که به دستور خالد بازارهای زیادی ساخته شد و برای هر صنفی از بازرگانان سرا و دربندی در نظر گرفته شد. بها و اجاره این اماکن تجاری به حدی بود که تأمین کننده نیازهای ده هزار مرد جنگی حاضر در کوفه بود.[۱۵]

با به قدرت رسیدن عباسی‌ها پایتخت در سال ۱۳۲ هـ.ق به شهر هاشمیه و سپس به بغداد منتقل شد و روز به روز از اهمیت کوفه کاسته شد و بنا به گفته جهانگرد معروف ابن جبیر که در سال ۵۸۰ هـ.ق از آن دیدن کرده است، شهر رو به ویرانی رفته است. در واقع، شهر کوفه از قرن ۶ هجری، به صورت شهری مرده درآمد که موجودیت آن به دلیل سابقه تاریخی‌ اش در اسلام حفظ شده، و یادآور حوادث و وقایع تلخ و ناگواری است که در تاریخ اسلامی به وقوع پیوسته است.[۱۶]

ابن بطوطه (م۷۷۹ ه.ق) در سفرنامه خود این شهر را چنین توصیف می‌کند: «کوفه یکی از مهمترین شهرهای عراق می‌باشد و امتیاز آن بر دیگر شهرها این است که مسکن صحابه و تابعین و جایگاه علما و صلحا و مرکز خلافت امیرالمومنین علی علیه السلام بوده است، لیکن در حال حاضر به سبب حمله‌های متمادی وضع آن شهر رو به ویرانی کشیده است. مایه تباهی شهر کوفه اعراب خفاجه هستند که در اطراف آن سکونت دارند. این اعراب کارشان راهزنی است. کوفه بارو ندارد و بنای آن از آجر و دارای بازارهای نیک می‌باشد. غالب متاعی که در بازار کوفه معامله می‌شود خرما و ماهی است. جامع اعظم کوفه، مسجد بزرگی است با هفت شبستان که بر روی ستون‌های سنگی قطور و بلند بنا شده است این ستون‌ها از قطعه سنگ‌های تراش شده تشکیل یافته که روی هم قرار داده شده و وسط آن‌ها را فلز قلع ریخته‌اند».[۱۷]

تشیع در کوفه

تشیع کوفی چندان شهرت دارد که در نظر بسیاری از محققان این شهر به لحاظ قدمت پایگاه اصلی تشیع در جهان اسلام به شمار می آید. در این نکته هیچ تردیدی وجود ندارد و نیاز به ارائه شواهد و مدارک نیست تاریخ این شهر دست کم از زمان اقامت امام علی (ع) در آن سال ۳۶ هجری، با تشیع در آمیخته است. در سخت ترین شرایط در دوران اموی دست کم يك چهارم تا يك سوم ساکنان شهر بر مذهب تشیع بودند. این امر سبب شده بود تا دولت اموی نظارت بیشتری بر ساکنان این شهر داشته و همیشه آماده سرکوبی شورشهای احتمالی درآن باشد. امویان در این زمینه از اشراف شهر كمك گرفته و غالباً مردم این شهر را به جان یکدیگر می انداختند.

يك نمونه آشکار از درگیر کردن مردم این شهر با گرایشهای مذهبی مختلف با یکدیگر بود به رغم فراوانی شیعه حاکم اموی شهر عده ای از اشراف و افراد بی سروپای کوفه را به کربلا فرستاد تا امام حسین (ع) را به شهادت برسانند. اما شیعیان اصیل شهر که به دلیل سختگیریها در کربلا حاضر نشده و بعدها پشیمان گشتند در سال ۶۵ تحت عنوان «توابين قيام کردند. سال پس از آن مختار در مقام رهبر سیاسی شیعیان کوفه قیام کرد و نه تنها بسیاری از عاملان کربلا را به قتل رساند عبيد الله بن زیاد را نیز که عامل مستقیم و اصلی کربلا بود. در نبردی کشت بدین ترتیب قبایل مستقر در کوفه با تشیع مأنوس و هماهنگ شده و این مذهب در این شهر به عنوان مهمترین گرایش مذهبی باقی ماند معنای این سخن این نیست که همه شیعیان کوفی، امامی مذهب بودند اما تشیع آنان در مقام دفاع از اهل بیت (ع) گاه چندان عمیق و عاطفی بود که از احساسات شیعیان امامی هیچ کم نداشت یکی از نشانه های روشن تشیع کوفیان در شرح حال محدثان و راویان کوفی آشکار می شود.

فراوانی گرایش به تشیع در میان راویان کوفی که برخی از آنان از تابعین به نام و عالمان مشهور قرن اول و دوم هستند. چندان است که تقریبا میتوان گفت اکثریت قریب به اتفاق آنان همین گرایش را دارند[۱۸] گفته اند که کوفیان در مقام افتخار اظهار میکردند که همگان میدانند که مردمان هیچ شهری به جز کوفه به طور کامل متفق بر محبت بنی هاشم نیستند و هر بار نیز که یکی از بنی هاشم در شرق با غرب عالم کشته میشود. شماری از کوفیان در اطرافش بوده اند که خون آنان باخون وی در آمیخته می‌شده است [۱۹]

در روایتی هم از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود خدای متعال ولایت ما را بر اهالی شهرها عرضه کرد و جز مردم کوفه آن را نپذیرفتند[۲۰] در این شهر حتی در میان جماعت اهل سنت در قرن دوم کمتر کسی یافت میشد که علاقه ای به خلیفه سوم داشته باشد[۲۱] تشيع کوفه چندان شهرت داشت که شهری چون قم به عنوان کوفه کوچک شناخته میشد[۲۲] چنان که شیعیان این شهر گاه کتاب در فضیلت کوفه و قم می‌نوشتند[۲۳]

مراجعه به نویسندگان مهم شیعه تا قرن چهارم بر اساس رجال نجاشی می‌تواند دامن گسترده تشیع کوفه را به خوبی نشان دهد. مانند همین وضعیت در مراجعه به آثار رجالی اهل سنت وجود دارد به طوری که متهم کردن محدثان به تشیع غالبا اختصاص به افرادی دارد که کوفی هستند.

بدین ترتیب کوفه به عنوان مرکز جریان تشیع این مذهب را به بسیاری از نقاط دیگر منتقل کرد بعدها با برآمدن بغداد در نیمه قرن دوم به تدریج از اهمیت کوفه کاسته شد، اما کوفیانی که به باب الكوفه بغداد رفتند غالبا بر مذهب تشیع بودند.[۲۴]

مکان های تاریخی و زیارتی شهر کوفه

مسجد کوفه

۱. مسجد کوفه:

یکی از آثار مهم و زیارتی کوفه، مسجد تاریخی این شهر است. این مسجد شاید نخستین بنایی باشد که به هنگام احداث شهر برپا کردند، زیرا وقتی سعد بن ابی وقاص این منطقه را برای استقرار دائم سپاهیان در نظر گرفت، نخستین اقدام او بنای مسجدی برای عبادت مردم بود.[۲۵] آنها مساحت بسیار زیادی را به مسجد اختصاص دادند به گونه‌ای که همه جنگجویان و ساکنان این منطقه که به چهل هزار نفر می‌رسید، برای نماز در آن جا حضور یابند.[۲۶]

برخی از محراب و مقام‌های مسجد کوفه عبارتند از:

مقامات مسجد کوفه

۲. مقابر یاران اهل بیت:

(۱ـ۲): مسلم بن عقیل:

قبر مسلم بن عقیل، نماینده و سفیر امام حسین علیه السلام به کوفه، سمت شرق مسجد کوفه کنار دارالاماره و متصل به دیوار مسجد کوفه قرار دارد.[۲۸]

(۲ـ۲): هانی بن عروه:

هانی بن عروه از یاران امام علی علیه السلام است که در جنگ‌های عصر آن امام حضور داشت و از پناه دهندگان مسلم بن عقیل بود. در سال شصت هجری به همراه مسلم به دست عبیدالله بن زیاد به شهادت رسید. قبر این یار فداکار حسین علیه السلام در داخل حرم مسلم ابن عقیل قرار دارد که هر دو دارای یک صحن و تاریخ بنای مشترک هستند.[۲۹]

(۳ـ۲): مختار بن ابی عبیدة ثقفی:

در سمت قبله، متصل به مسجد، بقعه و مزار مختار بن ابی عبیدة ثقفی است که موفق شد انتقام خون شهیدان کربلا را از سپاه عبیدالله بن زیاد بگیرد و کوفه را برای مدتی تحت تصرف خود درآورد.[۳۰]

(4ـ۲): خدیجه بنت امیرالمومنین علیه السلام: مقبره سیده خدیجه، دختر امام علی علیه السلام و حضرت ام البنین سلام الله علیها و خواهر تنی حضرت ابولفضل سلام الله علیه می باشد؛ در مقابل باب الثعبان مسجد کوفه قرار دارد.

(5ـ۲): میثم تمار: قبر میثم تمار، حدود چهارصد متری جنوب غربی مسجد کوفه، نزدیک خانه منسوب به امیرمؤمنان علیه السلام قرار دارد.

(6ـ۲): کمیل بن زیاد نخعی: مرقد مطهر کمیل، در مسیر نجف به کوفه در منطقه ثَویّه نزدیک مسجد حنّانه قرار دارد. این بنا در شرق شهر نجف، میان میدانی وسیع در شمال بلوار کوفه قرار دارد

۳. سایر مسجدهای مشهور کوفه:

شهر کوفه چند مسجد دارد که هر یک اهمیت خاصی دارند. در این جا مهمترین مسجدهای این شهر به اختصار توصیف می‌شود.

(۱ـ۳): مسجد سهله:

یکی از مسجدهای مهم و بافضیلت کوفه مسجد سهله یا سهیل است.[۳۱] این مسجد منزلگاه و عبادتگاه بسیاری از پیامبران از جمله حضرت ابراهیم علیه السلام، حضرت ادریس علیه السلام، حضرت خضر علیه السلام و جایگاه برخی از امامان شیعه از جمله مقام امام صادق علیه السلام، امام سجاد علیه السلام بوده است و بر اساس روایت امام صادق علیه السلام، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف پس از ظهور در آن جا ساکن خواهد شد.[۳۲] فاصله مسجد سهله تا مسجد کوفه حدود دو کیلومتر است.

(۲ـ۳) مسجد حنانه:

این مسجد در بین راه نجف و کوفه، سمت شمال آن واقع است. به هنگام حمل سرهای مبارک شهیدان کربلا به کوفه، سر مقدس ابا عبدالله را بر زمین این مسجد گذاشتند. گفته‌اند در این هنگام صدایی شبیه به ناله بچه شتری (حنانه) که مادرش را گم کرده باشد بلند شد. برخی نیز گویند قبل از آن که امام علی علیه السلام را دفن کنند چند لحظه جنازه شریف را در این محل بر زمین گذاشتند و از زمین ناله و شیونی برخاست. از این رو بعدها در آن مکان مسجدی ساختند که آن را حنانه نامیدند.[۳۳] برخی نیز گفته‌اند این نام برگرفته از «حنا»، دیر قدیمی مسیحیان بوده است.[۳۴] مسجد حنانه ضریح کوچکی دارد و در نزدیکی مسجد فوق، مقبره «الثویه» واقع است که بسیاری از یاران و صحابه امام علی علیه السلام در آن جا دفن شده‌اند.[۳۵]

(۳ـ۳) مسجد صعصة بن صوحان:

در صد متری مسجد سهله، مسجدی است که در آن یکی از صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله و یار باوفای امام علی علیه السلام و امام حسین علیه السلام، صعصعة بن صوحان، خاک شده است. او در جنگ‌های جمل و صفین در کنار امام علی علیه السلام حضور داشت و در دوران معاویه وادار شد روی منبر رود و علی علیه السلام را دشنام دهد اما او علی علیه السلام را به نیکی یاد کرد و بر معاویه لعنت فرستاد و معاویه نیز او را به بحرین تبعید کرد تا در آن جا وفات یافت.[۳۶] بنای مسجد صعصعه در ۱۳۸۷ ق بازسازی شده و ۱۶۰ متر مربع مساحت دارد.

(۴ـ۳) مسجد زید بن صوحان:

زید بن صوحان، برادر صعصعه از صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله و امام علی علیه السلام بود. او در جنگ نهاوند حضور یافت و ابتدا یکی از دستانش را قطع کردند. او با همان حال به جنگ ادامه داد تا در رکاب امام علی علیه السلام به شهادت رسید. مسجدی در جنوب مسجد سهله به نام این صحابه بزرگوار وجود دارد که خود آن را بنا کرده است. بنای اصلی آن تخریب شده و در ۱۳۹۵ ق بنای جدیدی به جای آن ساخته‌اند. این مسجد ۱۶۵ مترمربع مساحت دارد.

(۵ـ۳) مسجد حمراء:[۳۷]

گویند این مسجد محل دفن حضرت یونس علیه السلام است و برخی هم گفته‌اند: «این جا محلی است که ماهی، یونس را از شکم خود بیرون انداخت».[۳۸] در این خصوص از امام علی علیه السلام روایتی نقل است که فرموده‌اند: «مسجد حمراء در جای بستانی است که قبر برادرم یونس بن متی در آنجا است».[۳۹] امیرالمؤمنین علیه السلام در این مکان نماز گزارده‌اند.

(۶ـ۳) مسجد جُعفی:

این مسجد، بر حسب روایتی، شاهد عبادت و نماز امام علی علیه السلام بوده است.[۴۰] منظور از جعفی قبیله جعفی است که جابر بن یزید جعفی، از راویان و اصحاب امام باقر علیه السلام، از میان آن قبیله برخاسته است.

(۷ـ۳) مسجد بنی کاهل:

به مسجد امیرالمؤمنین نیز معروف است و امام علی علیه السلام و امام صادق علیه السلام در این مسجد نماز گزارده‌اند.[۴۱] امروزه از آن جز پایه و بخشی از مأذنه چیزی باقی نمانده است. بنی کاهل بن اسد بن خزیمه تیره‌ای از بنی اسد هستند.

در کوفه مسجدهای ملعونه‌ای هم بود که امروز اثری از آن‌ها نیست از جمله مسجد ثقیف، متعلق به مغیرة بن شعبه از یاران معاویه و راویان حدیث‌های جعلی؛ مسجد اشعث، متعلق به اشعث بن قیس کندی، از یاران سیاسی و فرصت‌طلب امام علی علیه السلام که پنهانی با معاویه ارتباط داشت. وی کارنامه مطلوبی از خود در حمایت از امام علی علیه السلام برجا نگذاشت؛ مسجد شبث بن ربعی که از یاران عبیدالله بن زیاد و جزو خوارج بود و در حادثه کربلا نیز حضور داشت.[۴۲]

۴. خانه امام علی علیه السلام:

امام علی علیه السلام هنگام ورود به کوفه و انتخاب آن شهر به عنوان پایتخت، برخلاف حاکمان و خلیفه‌های پیشین به دارالخلافه و دارالاماره نرفت بلکه در منزل اُم هانی سکونت گزید. این خانه امروزه همچنان پابرجاست و از زندگی ساده و بی‌آلایش یک خلیفه که امپراطوری عظیمی را به دست با کفایت خویش اداره می‌کرد، خبر می‌دهد. از خانه تا مسجد بیست متر فاصله است و داخل آن از معماری بسیار ساده‌ای برخوردار است. چندین اتاق در داخل آن برای هر یک از فرزندان امام علی علیه السلام؛ امام حسن و امام حسین، زینب، ام‌کلثوم و نیز همسر امام، ام‌البنین ساخته شده است. محل غسل آن حضرت، محل جلوس حسنین علیهما السلام و چاه آب داخل منزل را امروزه زائران و شیعیان آن امام همام زیارت می‌کنند.

۵. دارالاماره:

به هنگام ایجاد شهر کوفه، علاوه بر مسجد، قصری برای حاکم شهر ساختند. سعد بن ابی وقاص، نخستین حاکم کوفه در ۱۷ ق، قصری در کنار مسجد احداث کرد که قطر برج‌های آن ۵/۳ متر بود. از آن پس حاکمان کوفه در این قصر ساکن شدند، به جز امام علی علیه السلام که در قصر و دارالاماره حضور نیافت و در مسجد و منزل خویش به اداره سرزمین‌های خلافت اسلامی پرداخت. امروزه پایه‌های مخروبه دارالاماره در نزدیکی خانه امام علی علیه السلام دیده می‌شود. بنای دارالاماره به صورت مربع با ضلع‌های ۱۱۰ × ۱۱۰ متر و شاهد ماجراهای فراوان و پندپذیر بوده است.

۶. مرقد زید بن علی علیه السلام:

زید بن علی بن الحسین علیه السلام فرزند چهارمین امام شیعه است که در دوران هشام به سال ۱۲۱ ق قیام کرد و در محله کناسه کوفه بر دار کشیده شد و یوسف بن عمرو ثقفی، حاکم کوفه جنازه او را سوزاند و خاکسترش را به باد داد. برای زید در همان محلی که جنازه‌اش را آتش زدند در ۱۵ کیلومتری شمال شهر کوفه آرامگاهی ساخته شد و بر فراز آن گنبدی احداث گردید.

پانویس

  1. ↑ مقدسی، احمد بن محمد، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمه علی نقی منزوی، ج۱، ۱۶۱.
  2. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۴۹۰.
  3. ↑ بکری، عبدالله بن عبدالعزیز، معجم مااستعجم، ج4، ۱۱۴۱.
  4. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۴۹۱.
  5. ↑ موقعیت جغرافیایی مسجد کوفه در گوگل مپ
  6. ↑ صفری فروشانی، نعمت‌الله، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ص33
  7. ↑ براقی، حسین، تاریخ کوفه، ص34
  8. ↑ صفری فروشانی، نعمت‌الله، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ص33
  9. ↑ قائدان، اصغر، عتبات عالیات عراق، ج۱، ص۷۵
  10. ↑ حسین ایزدی، جغرافیای تاریخی کوفه، مجله تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)، زمستان ۱۳۷۹، شماره ۴
  11. ↑ احمدبن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، ص ۳۷-۴۱.
  12. ↑ جامعه شناسى کوفیان، نعمت ‏الله صفرى فروشانى، فصلنامه مشکوة، زمستان ۱۳۷۵، شماره ۵۳
  13. ↑ جعفر سبحانی، فروغ ولایت، ص ۴۶۵
  14. ↑ علی اصغر عین القضاة، امام علی (ع) عقلانیت و حکومت، انتشارات پرتو خورشید، ص ۱۷۸
  15. ↑ حسین ایزدی، جغرافیای تاریخی کوفه، مجله تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)، زمستان ۱۳۷۹، شماره ۴
  16. ↑ حسین ایزدی، جغرافیای تاریخی کوفه، مجله تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)، زمستان ۱۳۷۹، شماره ۴
  17. ↑ ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه.
  18. ↑ المعرفة و التاريخ، ج۲، ص٨٠٦.
  19. ↑ ابن فقیه همدانی، اخبار البلدان، ص۳۰.
  20. ↑ بصائر الدرجات، ص۷۷
  21. ↑ ابن عبد البر، الانتفاء، ص۱۳.
  22. ↑ بحار الانوار: ۲۲۸۵۷
  23. ↑ رجال نجاشی، ص۱۷۷.
  24. ↑ رسول جعفریان، اطلس شیعه، ص۳۶۱
  25. ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۳/۱۴۸؛ فتوح البلدان، ۳۸۸.
  26. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۴/۴۸۹.
  27. ↑ شیخ مفید، المزار، ۲۲؛ روایت معراج در سایر کتب حدیثی شیعه، اشاره‌ای به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله در مسجد کوفه دارد (بنگرید مجلسی، بحارالانوار، ۱۰۰/۳۸۷).
  28. ↑ ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ۱/۲۷۰؛ طبری، تاریخ الطبری، ۴/۲۱۶.
  29. ↑ دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۲.
  30. ↑ کمونه حسینی، همان، ۲۵۱؛ دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۰.
  31. ↑ شیخ مفید، همان، ۲۲.
  32. ↑ مجلسی، همان، ۱۰۰/۳۹۴.
  33. ↑ احمد زمانی، سرزمین خاطره‌ها، ۶۲.
  34. ↑ همان، ۴۳۶.
  35. ↑ جعفر خلیلی، آشنایی با عتبات مقدسه، ۶۶ـ۶۷.
  36. ↑ عضدالملک، همان، ۱۵۹؛ جلالی الحسینی، همان، ۶۴ـ۶۵؛ در مورد این شخصیت برای آگاهی بیشتر بنگرید: ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ۳/۲۰۰.
  37. ↑ حمراء به معنای سرخ گون است. در صدر اسلام به موالی و ایرانیان، حمراء می‌گفتند. آنان عمدتاً در سپاه مختار به عنوان نیروی داوطلب او حضور یافته بودند.
  38. ↑ عضدالملک، همان جا.
  39. ↑ محمدحسین رجبی، همان، ۴۳۱ به نقل از فضل الکوفه و مساجدها، ۳۱.
  40. ↑ همان، ۴۳۳.
  41. ↑ همان جا.
  42. ↑ همان جا.


آرشیو عکس و تصویر

برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=کوفه&oldid=158217»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا
مسابقه از خطبه ۱۱۱ نهج البلاغه