مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

کوفه

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

«کوفه» اولین شهری است که پس از ظهور اسلام در منطقه عراق ساخته شد. محل بنای این شهر را دو صحابی جلیل‌القدر پیامبر، سلمان فارسی و حذیفه یمانی در سال ۱۷ هـ.ق و در دوره خلافت عمر برای تجمع سپاهیان انتخاب کردند. و مسجد کوفه اولین بنایی بود که در آن ساخته شد. در سال ۳۶ هجری امام علی علیه السلام این شهر را به عنوان پایتخت خود انتخاب کردند و از آن زمان این شهر در تاریخ اسلام نقش بسزایی پیدا نمود.

کوفه و مسجد کوفه

وجه تسمیه کوفه

در علت نامگذاری کوفه به این نام اقوال مختلفی وجود دارد. از جمله موارد زیر را گفته اند:

  1. به علت وجود شن و ریگ در آن به این نام نامیده شده است. مقدسی می‌گوید: «هر شن که با ریگ آمیخته بود کوفه است، نمی‌بینی که زمین آن چنین است؟».[۱]
  2. از آن رو کوفه نامیده‌اند که به صورت دایره است و عرب تپه شنی دایره شکل را کوفان می گوید.[۲]
  3. وقتی سعد بن ابی وقاص، پس از فتح قادسیه و استقرار در انبار، سپاه مسلمانان را برای رهایی از بدی آب و هوا و موجودات آزاردهنده آن به سوی این سرزمین هدایت کرد و به آنان گفت: «تکوفوا فی هذا الموضع؛ در این مکان جمع شوید» و التکوف تجمع است.[۳]
  4. به سبب وجود کوه کوچکی در آن جا که به آن «کوفان» می گفتند، این منطقه را کوفه نامیده‌اند.[۴]

موقعیت جغرافیایی کوفه

کوفه با مختصات جغرافیایی طول: ۴۴ درجه و ۲۴ دقیقه شرقی و عرض: ۳۲ درجه و ۱ دقیقه شمالی[۵]یکی از شهرهای استان نجف عراق است و در ده کیلومتری شرق شهر نجف قرار گرفته است.

کوفه بر کرانه رود فرات قرار دارد و ۲۲ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.[۶]

تاریخ کوفه

بر اساس آنچه در برخی روایات آمده است محل زندگى حضرت نوح عليه السلام روستایی در کنار فرات در غرب کوفه بوده است و نوح کشتی خود را در محل مسجد کوفه ساخته است.[۷] در مسجد كوفه محل‌هايى با عنوان‌هاى مكان كشتى نوح و محل تنورى كه فوران آب از آن نشانه بروز طوفان نوح بوده، و نيز محل نماز خواندن نوح مشخص شده است.

همين‌طور از اين شهر به عنوان محل زندگى حضرت ابراهيم عليه السلام نيز ياد شده است، چنان‌كه محل ساختن منجنيقى كه حضرت ابراهيم را به وسيله آن در آتش انداختند، اين شهر ذكر كرده‌اند. مدفن حضرت هود، ناحيه نُخَيلَه كه در فاصله دو فرسخى شمال كوفه واقع است، معرفى شده است. و نيز در شمال شرقى كوفه روستايى به نام «قرية ذى الكِفْل» واقع شده كه محل زندگى و مدفن ذوالكفل پيامبر مى‌باشد.[۸] در جنوب غربی کوفه نیز شهر باستانی حیره واقع شده است.[۹]

پس از پیروزی مسلمانان در نبرد قادسیه در سال چهاردهم هجری، و تصرف شهر تیسفون پایتخت ساسانیان، خلیفه دوم به سعد بن ابی وقاص فرمانده سپاه اسلام در عراق دستور داد تا در آن جا بمانند. بدون شک وی چنین اقدامی را با نیت استحکام بخشیدن به سیطره مسلمانان در عراق تا فرارسیدن زمان مناسب برای پیشروی به عمق خاک ایران انجام داد.

اما به رغم امتیازهایی که یک شهر ساخته و سازماندهی شده در اختیار آنان می گذاشت، آب و هوای این شهر مطلوب عرب های جزیرة العرب نبود؛ زیرا گله ها و رمه های آنها و بویژه شترهایی که از جزیرة العرب با خود آورده بودند، با جایی سازش پیدا می کردند که هم دارای محیطی خشک، استپی و صحرایی باشد و هم از موقعیت زراعی مناسبی برخوردار باشد. این شد که پس از حدود چهارده ماه سکونت در شهر مداین [تیسفون]، سعد بن ابی وقاص پس از مکاتبه با خلیفه دوم و گزارش مشکلات، مامور شد جایی پیدا کند که مناسب زندگی اعراب و شترهایشان باشد.

سلمان فارسی به دلیل ایرانی بودن و آشنایی با منطقه، به همراه حذیفة بن الیمان مامور پیدا کردن چنین مکانی شد. آن ها در طول رود فرات حرکت کرده و پس از بررسی دو سه منطقه، مثل شهر انبار، منطقه نسبتا مرتفعی را در کنار ساحل غربی رود فرات و نزدیک شهر باستانی حیره انتخاب نمودند و به دنبال آن، سعدبن ابی وقاص به نیروهای تحت امر خود دستور داد تا همگی به این منطقه کوچ کرده و در آن جا چادر زده و ساکن گردند، و این اولین شهری بود که پس از ظهور اسلام به وسیله مسلمانان ساخته شد و «کوفه» نام گرفت.[۱۰]

اولین ساختمانی که در شهر کوفه بنا گردید و تقسیم بندی شهر و محله‌های آن بر اساس آن و در کنار آن انجام شد، مسجد جامع کوفه بود که ساخت آن هم‌زمان با حضور مسلمانان در این منطقه آغاز شد.

ساکنان اولیه شهر کوفه مجاهدان جنگ و فتح قادسیه بودند که از قبایل مختلف نزاری (اعراب عدنانی شمال شبه جزیره عربستان) و یمنی (اعراب قحطانی جنوب) تشکیل شده بودند. بلاذری تعداد کل مهاجرین اولیه به کوفه را بیست‌هزار نفر می داند که از دوازده هزار نفر یمنی و هشت هزار نفر نزاری تشکیل شده بود.[۱۱] در کنار اینها یک سپاه چهارهزار نفرى از دیلمیان قرار داشتند که پس از فتح قادسیه به سپاه اسلام تحت رهبرى سعدبن ابى‏ وقاص پیوستند و با او پیمان همکارى بستند. [۱۲]

در آغاز خلافت امام علی علیه السلام طلحه و زبیر؛ دو صحابی پیامبر، پیمان بیعت خود با امام علی علیه السلام را شکستند و با همراهی عایشه همسر رسول خدا صلی الله علیه و آله و به کمک مالى بنى امیه، جنوب عراق را تسخیر کردند و پس از تصرف بصره دهها نفر از یاران و کارگزاران امام علیه السلام را به شهادت رساندند. به دنبال آن امام علی علیه السلام براى تنبیه آنان و مجازات همدستانشان، با سپاهیان خود به سمت بصره حرکت نمودند و در حوالی بصره با آنان وارد کارزار شده و در نهایت به پیروزی رسیدند.[۱۳]

امام علی علیه السلام پس از اتمام این جنگ، موسوم به جنگ جمل، حدود یک ماه در بصره ماند و به ترمیم خرابیها و تقسیم بیت المال پرداخت و پس از آن به سوی کوفه حرکت کرد و در اوایل رجب سال سی و ششم هجری به کوفه وارد شد و برای قدردانی از فداکاری جوانان کوفه و ایجاد امنیت در این شهر استراتژیک و همچنین به دلیل نزدیکی کوفه به شام - که مرکز فتنه و توطئه معاویه بود - آن حضرت، کوفه را به عنوان مرکز خلافت خود برگزید.[۱۴]

در زمان امویان به دلیل اقدامات امویان در جهت توسعه قلمرو و کسب منافع بیشتر در مرزهای شرقی، یعنی ایران و ماوراءالنهر (سیحون و جیحون)، شهر کوفه به عنوان پایگاه سیاسی ـ نظامی آنان در بین‌النهرین و به عنوان مرکزی برای کنترل و نظارت بر فلات ایران مطرح بود. در واقع، در عهد امویان حاکم عراقین (بصره و کوفه) حاکم اصلی ایران تا حدود خراسان بزرگ نیز محسوب می‌شد و این امر باعث افزایش اهمیت نظامی ـ سیاسی و بالطبع رونق اقتصادی کوفه در عهد امویان شده بود. اثرات این رونق اقتصادی در دوران خالد بن عبدالله قسری که از سال ۱۰۵ تا ۱۲۰ه ، حاکم عراق بود نمایان گردید، به نحوی که به دستور خالد بازارهای زیادی ساخته شد و برای هر صنفی از بازرگانان سرا و دربندی در نظر گرفته شد. بها و اجاره این اماکن تجاری به حدی بود که تأمین کننده نیازهای ده هزار مرد جنگی حاضر در کوفه بود.[۱۵]

با به قدرت رسیدن عباسی‌ها پایتخت در سال ۱۳۲ هـ.ق به شهر هاشمیه و سپس به بغداد منتقل شد و روز به روز از اهمیت کوفه کاسته شد و بنا به گفته جهانگرد معروف ابن جبیر که در سال ۵۸۰ هـ.ق از آن دیدن کرده است، شهر رو به ویرانی رفته است. در واقع، شهر کوفه از قرن ۶ هجری، به صورت شهری مرده درآمد که موجودیت آن به دلیل سابقه تاریخی‌ اش در اسلام حفظ شده، و یادآور حوادث و وقایع تلخ و ناگواری است که در تاریخ اسلامی به وقوع پیوسته است.[۱۶]

ابن بطوطه (م۷۷۹ ه.ق) در سفرنامه خود این شهر را چنین توصیف می‌کند: «کوفه یکی از مهمترین شهرهای عراق می‌باشد و امتیاز آن بر دیگر شهرها این است که مسکن صحابه و تابعین و جایگاه علما و صلحا و مرکز خلافت امیرالمومنین علی علیه السلام بوده است، لیکن در حال حاضر به سبب حمله‌های متمادی وضع آن شهر رو به ویرانی کشیده است. مایه تباهی شهر کوفه اعراب خفاجه هستند که در اطراف آن سکونت دارند. این اعراب کارشان راهزنی است. کوفه بارو ندارد و بنای آن از آجر و دارای بازارهای نیک می‌باشد. غالب متاعی که در بازار کوفه معامله می‌شود خرما و ماهی است. جامع اعظم کوفه، مسجد بزرگی است با هفت شبستان که بر روی ستون‌های سنگی قطور و بلند بنا شده است این ستون‌ها از قطعه سنگ‌های تراش شده تشکیل یافته که روی هم قرار داده شده و وسط آن‌ها را فلز قلع ریخته‌اند».[۱۷]

تشیع در کوفه

تشیع کوفی چندان شهرت دارد که در نظر بسیاری از محققان این شهر به لحاظ قدمت پایگاه اصلی تشیع در جهان اسلام به شمار می آید. در این نکته هیچ تردیدی وجود ندارد و نیاز به ارائه شواهد و مدارک نیست تاریخ این شهر دست کم از زمان اقامت امام علی (ع) در آن سال ۳۶ هجری، با تشیع در آمیخته است. در سخت ترین شرایط در دوران اموی دست کم يك چهارم تا يك سوم ساکنان شهر بر مذهب تشیع بودند. این امر سبب شده بود تا دولت اموی نظارت بیشتری بر ساکنان این شهر داشته و همیشه آماده سرکوبی شورشهای احتمالی درآن باشد. امویان در این زمینه از اشراف شهر كمك گرفته و غالباً مردم این شهر را به جان یکدیگر می انداختند.

يك نمونه آشکار از درگیر کردن مردم این شهر با گرایشهای مذهبی مختلف با یکدیگر بود به رغم فراوانی شیعه حاکم اموی شهر عده ای از اشراف و افراد بی سروپای کوفه را به کربلا فرستاد تا امام حسین (ع) را به شهادت برسانند. اما شیعیان اصیل شهر که به دلیل سختگیریها در کربلا حاضر نشده و بعدها پشیمان گشتند در سال ۶۵ تحت عنوان «توابين قيام کردند. سال پس از آن مختار در مقام رهبر سیاسی شیعیان کوفه قیام کرد و نه تنها بسیاری از عاملان کربلا را به قتل رساند عبيد الله بن زیاد را نیز که عامل مستقیم و اصلی کربلا بود. در نبردی کشت بدین ترتیب قبایل مستقر در کوفه با تشیع مأنوس و هماهنگ شده و این مذهب در این شهر به عنوان مهمترین گرایش مذهبی باقی ماند معنای این سخن این نیست که همه شیعیان کوفی، امامی مذهب بودند اما تشیع آنان در مقام دفاع از اهل بیت (ع) گاه چندان عمیق و عاطفی بود که از احساسات شیعیان امامی هیچ کم نداشت یکی از نشانه های روشن تشیع کوفیان در شرح حال محدثان و راویان کوفی آشکار می شود.

فراوانی گرایش به تشیع در میان راویان کوفی که برخی از آنان از تابعین به نام و عالمان مشهور قرن اول و دوم هستند. چندان است که تقریبا میتوان گفت اکثریت قریب به اتفاق آنان همین گرایش را دارند[۱۸] گفته اند که کوفیان در مقام افتخار اظهار میکردند که همگان میدانند که مردمان هیچ شهری به جز کوفه به طور کامل متفق بر محبت بنی هاشم نیستند و هر بار نیز که یکی از بنی هاشم در شرق با غرب عالم کشته میشود. شماری از کوفیان در اطرافش بوده اند که خون آنان باخون وی در آمیخته می‌شده است [۱۹]

در روایتی هم از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود خدای متعال ولایت ما را بر اهالی شهرها عرضه کرد و جز مردم کوفه آن را نپذیرفتند[۲۰] در این شهر حتی در میان جماعت اهل سنت در قرن دوم کمتر کسی یافت میشد که علاقه ای به خلیفه سوم داشته باشد[۲۱] تشيع کوفه چندان شهرت داشت که شهری چون قم به عنوان کوفه کوچک شناخته میشد[۲۲] چنان که شیعیان این شهر گاه کتاب در فضیلت کوفه و قم می‌نوشتند[۲۳]

مراجعه به نویسندگان مهم شیعه تا قرن چهارم بر اساس رجال نجاشی می‌تواند دامن گسترده تشیع کوفه را به خوبی نشان دهد. مانند همین وضعیت در مراجعه به آثار رجالی اهل سنت وجود دارد به طوری که متهم کردن محدثان به تشیع غالبا اختصاص به افرادی دارد که کوفی هستند.

بدین ترتیب کوفه به عنوان مرکز جریان تشیع این مذهب را به بسیاری از نقاط دیگر منتقل کرد بعدها با برآمدن بغداد در نیمه قرن دوم به تدریج از اهمیت کوفه کاسته شد، اما کوفیانی که به باب الكوفه بغداد رفتند غالبا بر مذهب تشیع بودند.[۲۴]

مکان های تاریخی و زیارتی شهر کوفه

مسجد کوفه

۱. مسجد کوفه:

یکی از آثار مهم و زیارتی کوفه، مسجد تاریخی این شهر است. این مسجد شاید نخستین بنایی باشد که به هنگام احداث شهر برپا کردند، زیرا وقتی سعد بن ابی وقاص این منطقه را برای استقرار دائم سپاهیان در نظر گرفت، نخستین اقدام او بنای مسجدی برای عبادت مردم بود.[۲۵] آنها مساحت بسیار زیادی را به مسجد اختصاص دادند به گونه‌ای که همه جنگجویان و ساکنان این منطقه که به چهل هزار نفر می‌رسید، برای نماز در آن جا حضور یابند.[۲۶]

برخی از محراب و مقام‌های مسجد کوفه عبارتند از:

مقامات مسجد کوفه

۲. مقابر یاران اهل بیت:

(۱ـ۲): مسلم بن عقیل:

قبر مسلم بن عقیل، نماینده و سفیر امام حسین علیه السلام به کوفه، سمت شرق مسجد کوفه کنار دارالاماره و متصل به دیوار مسجد کوفه قرار دارد.[۲۸]

(۲ـ۲): هانی بن عروه:

هانی بن عروه از یاران امام علی علیه السلام است که در جنگ‌های عصر آن امام حضور داشت و از پناه دهندگان مسلم بن عقیل بود. در سال شصت هجری به همراه مسلم به دست عبیدالله بن زیاد به شهادت رسید. قبر این یار فداکار حسین علیه السلام در داخل حرم مسلم ابن عقیل قرار دارد که هر دو دارای یک صحن و تاریخ بنای مشترک هستند.[۲۹]

(۳ـ۲): مختار بن ابی عبیدة ثقفی:

در سمت قبله، متصل به مسجد، بقعه و مزار مختار بن ابی عبیدة ثقفی است که موفق شد انتقام خون شهیدان کربلا را از سپاه عبیدالله بن زیاد بگیرد و کوفه را برای مدتی تحت تصرف خود درآورد.[۳۰]

(4ـ۲): خدیجه بنت امیرالمومنین علیه السلام: مقبره سیده خدیجه، دختر امام علی علیه السلام و حضرت ام البنین سلام الله علیها و خواهر تنی حضرت ابولفضل سلام الله علیه می باشد؛ در مقابل باب الثعبان مسجد کوفه قرار دارد.

(5ـ۲): میثم تمار: قبر میثم تمار، حدود چهارصد متری جنوب غربی مسجد کوفه، نزدیک خانه منسوب به امیرمؤمنان علیه السلام قرار دارد.

(6ـ۲): کمیل بن زیاد نخعی: مرقد مطهر کمیل، در مسیر نجف به کوفه در منطقه ثَویّه نزدیک مسجد حنّانه قرار دارد. این بنا در شرق شهر نجف، میان میدانی وسیع در شمال بلوار کوفه قرار دارد

۳. سایر مسجدهای مشهور کوفه:

شهر کوفه چند مسجد دارد که هر یک اهمیت خاصی دارند. در این جا مهمترین مسجدهای این شهر به اختصار توصیف می‌شود.

(۱ـ۳): مسجد سهله:

یکی از مسجدهای مهم و بافضیلت کوفه مسجد سهله یا سهیل است.[۳۱] این مسجد منزلگاه و عبادتگاه بسیاری از پیامبران از جمله حضرت ابراهیم علیه السلام، حضرت ادریس علیه السلام، حضرت خضر علیه السلام و جایگاه برخی از امامان شیعه از جمله مقام امام صادق علیه السلام، امام سجاد علیه السلام بوده است و بر اساس روایت امام صادق علیه السلام، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف پس از ظهور در آن جا ساکن خواهد شد.[۳۲] فاصله مسجد سهله تا مسجد کوفه حدود دو کیلومتر است.

(۲ـ۳) مسجد حنانه:

این مسجد در بین راه نجف و کوفه، سمت شمال آن واقع است. به هنگام حمل سرهای مبارک شهیدان کربلا به کوفه، سر مقدس ابا عبدالله را بر زمین این مسجد گذاشتند. گفته‌اند در این هنگام صدایی شبیه به ناله بچه شتری (حنانه) که مادرش را گم کرده باشد بلند شد. برخی نیز گویند قبل از آن که امام علی علیه السلام را دفن کنند چند لحظه جنازه شریف را در این محل بر زمین گذاشتند و از زمین ناله و شیونی برخاست. از این رو بعدها در آن مکان مسجدی ساختند که آن را حنانه نامیدند.[۳۳] برخی نیز گفته‌اند این نام برگرفته از «حنا»، دیر قدیمی مسیحیان بوده است.[۳۴] مسجد حنانه ضریح کوچکی دارد و در نزدیکی مسجد فوق، مقبره «الثویه» واقع است که بسیاری از یاران و صحابه امام علی علیه السلام در آن جا دفن شده‌اند.[۳۵]

(۳ـ۳) مسجد صعصة بن صوحان:

در صد متری مسجد سهله، مسجدی است که در آن یکی از صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله و یار باوفای امام علی علیه السلام و امام حسین علیه السلام، صعصعة بن صوحان، خاک شده است. او در جنگ‌های جمل و صفین در کنار امام علی علیه السلام حضور داشت و در دوران معاویه وادار شد روی منبر رود و علی علیه السلام را دشنام دهد اما او علی علیه السلام را به نیکی یاد کرد و بر معاویه لعنت فرستاد و معاویه نیز او را به بحرین تبعید کرد تا در آن جا وفات یافت.[۳۶] بنای مسجد صعصعه در ۱۳۸۷ ق بازسازی شده و ۱۶۰ متر مربع مساحت دارد.

(۴ـ۳) مسجد زید بن صوحان:

زید بن صوحان، برادر صعصعه از صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله و امام علی علیه السلام بود. او در جنگ نهاوند حضور یافت و ابتدا یکی از دستانش را قطع کردند. او با همان حال به جنگ ادامه داد تا در رکاب امام علی علیه السلام به شهادت رسید. مسجدی در جنوب مسجد سهله به نام این صحابه بزرگوار وجود دارد که خود آن را بنا کرده است. بنای اصلی آن تخریب شده و در ۱۳۹۵ ق بنای جدیدی به جای آن ساخته‌اند. این مسجد ۱۶۵ مترمربع مساحت دارد.

(۵ـ۳) مسجد حمراء:[۳۷]

گویند این مسجد محل دفن حضرت یونس علیه السلام است و برخی هم گفته‌اند: «این جا محلی است که ماهی، یونس را از شکم خود بیرون انداخت».[۳۸] در این خصوص از امام علی علیه السلام روایتی نقل است که فرموده‌اند: «مسجد حمراء در جای بستانی است که قبر برادرم یونس بن متی در آنجا است».[۳۹] امیرالمؤمنین علیه السلام در این مکان نماز گزارده‌اند.

(۶ـ۳) مسجد جُعفی:

این مسجد، بر حسب روایتی، شاهد عبادت و نماز امام علی علیه السلام بوده است.[۴۰] منظور از جعفی قبیله جعفی است که جابر بن یزید جعفی، از راویان و اصحاب امام باقر علیه السلام، از میان آن قبیله برخاسته است.

(۷ـ۳) مسجد بنی کاهل:

به مسجد امیرالمؤمنین نیز معروف است و امام علی علیه السلام و امام صادق علیه السلام در این مسجد نماز گزارده‌اند.[۴۱] امروزه از آن جز پایه و بخشی از مأذنه چیزی باقی نمانده است. بنی کاهل بن اسد بن خزیمه تیره‌ای از بنی اسد هستند.

در کوفه مسجدهای ملعونه‌ای هم بود که امروز اثری از آن‌ها نیست از جمله مسجد ثقیف، متعلق به مغیرة بن شعبه از یاران معاویه و راویان حدیث‌های جعلی؛ مسجد اشعث، متعلق به اشعث بن قیس کندی، از یاران سیاسی و فرصت‌طلب امام علی علیه السلام که پنهانی با معاویه ارتباط داشت. وی کارنامه مطلوبی از خود در حمایت از امام علی علیه السلام برجا نگذاشت؛ مسجد شبث بن ربعی که از یاران عبیدالله بن زیاد و جزو خوارج بود و در حادثه کربلا نیز حضور داشت.[۴۲]

۴. خانه امام علی علیه السلام:

امام علی علیه السلام هنگام ورود به کوفه و انتخاب آن شهر به عنوان پایتخت، برخلاف حاکمان و خلیفه‌های پیشین به دارالخلافه و دارالاماره نرفت بلکه در منزل اُم هانی سکونت گزید. این خانه امروزه همچنان پابرجاست و از زندگی ساده و بی‌آلایش یک خلیفه که امپراطوری عظیمی را به دست با کفایت خویش اداره می‌کرد، خبر می‌دهد. از خانه تا مسجد بیست متر فاصله است و داخل آن از معماری بسیار ساده‌ای برخوردار است. چندین اتاق در داخل آن برای هر یک از فرزندان امام علی علیه السلام؛ امام حسن و امام حسین، زینب، ام‌کلثوم و نیز همسر امام، ام‌البنین ساخته شده است. محل غسل آن حضرت، محل جلوس حسنین علیهما السلام و چاه آب داخل منزل را امروزه زائران و شیعیان آن امام همام زیارت می‌کنند.

۵. دارالاماره:

به هنگام ایجاد شهر کوفه، علاوه بر مسجد، قصری برای حاکم شهر ساختند. سعد بن ابی وقاص، نخستین حاکم کوفه در ۱۷ ق، قصری در کنار مسجد احداث کرد که قطر برج‌های آن ۵/۳ متر بود. از آن پس حاکمان کوفه در این قصر ساکن شدند، به جز امام علی علیه السلام که در قصر و دارالاماره حضور نیافت و در مسجد و منزل خویش به اداره سرزمین‌های خلافت اسلامی پرداخت. امروزه پایه‌های مخروبه دارالاماره در نزدیکی خانه امام علی علیه السلام دیده می‌شود. بنای دارالاماره به صورت مربع با ضلع‌های ۱۱۰ × ۱۱۰ متر و شاهد ماجراهای فراوان و پندپذیر بوده است.

۶. مرقد زید بن علی علیه السلام:

زید بن علی بن الحسین علیه السلام فرزند چهارمین امام شیعه است که در دوران هشام به سال ۱۲۱ ق قیام کرد و در محله کناسه کوفه بر دار کشیده شد و یوسف بن عمرو ثقفی، حاکم کوفه جنازه او را سوزاند و خاکسترش را به باد داد. برای زید در همان محلی که جنازه‌اش را آتش زدند در ۱۵ کیلومتری شمال شهر کوفه آرامگاهی ساخته شد و بر فراز آن گنبدی احداث گردید.

پانویس

  1. پرش به بالا مقدسی، احمد بن محمد، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمه علی نقی منزوی، ج۱، ۱۶۱.
  2. پرش به بالا یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۴۹۰.
  3. پرش به بالا بکری، عبدالله بن عبدالعزیز، معجم مااستعجم، ج4، ۱۱۴۱.
  4. پرش به بالا یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۴۹۱.
  5. پرش به بالا موقعیت جغرافیایی مسجد کوفه در گوگل مپ
  6. پرش به بالا صفری فروشانی، نعمت‌الله، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ص33
  7. پرش به بالا براقی، حسین، تاریخ کوفه، ص34
  8. پرش به بالا صفری فروشانی، نعمت‌الله، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ص33
  9. پرش به بالا قائدان، اصغر، عتبات عالیات عراق، ج۱، ص۷۵
  10. پرش به بالا حسین ایزدی، جغرافیای تاریخی کوفه، مجله تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)، زمستان ۱۳۷۹، شماره ۴
  11. پرش به بالا احمدبن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، ص ۳۷-۴۱.
  12. پرش به بالا جامعه شناسى کوفیان، نعمت ‏الله صفرى فروشانى، فصلنامه مشکوة، زمستان ۱۳۷۵، شماره ۵۳
  13. پرش به بالا جعفر سبحانی، فروغ ولایت، ص ۴۶۵
  14. پرش به بالا علی اصغر عین القضاة، امام علی (ع) عقلانیت و حکومت، انتشارات پرتو خورشید، ص ۱۷۸
  15. پرش به بالا حسین ایزدی، جغرافیای تاریخی کوفه، مجله تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)، زمستان ۱۳۷۹، شماره ۴
  16. پرش به بالا حسین ایزدی، جغرافیای تاریخی کوفه، مجله تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)، زمستان ۱۳۷۹، شماره ۴
  17. پرش به بالا ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه.
  18. پرش به بالا المعرفة و التاريخ، ج۲، ص٨٠٦.
  19. پرش به بالا ابن فقیه همدانی، اخبار البلدان، ص۳۰.
  20. پرش به بالا بصائر الدرجات، ص۷۷
  21. پرش به بالا ابن عبد البر، الانتفاء، ص۱۳.
  22. پرش به بالا بحار الانوار: ۲۲۸۵۷
  23. پرش به بالا رجال نجاشی، ص۱۷۷.
  24. پرش به بالا رسول جعفریان، اطلس شیعه، ص۳۶۱
  25. پرش به بالا طبری، تاریخ الطبری، ۳/۱۴۸؛ فتوح البلدان، ۳۸۸.
  26. پرش به بالا یاقوت حموی، معجم البلدان، ۴/۴۸۹.
  27. پرش به بالا شیخ مفید، المزار، ۲۲؛ روایت معراج در سایر کتب حدیثی شیعه، اشاره‌ای به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله در مسجد کوفه دارد (بنگرید مجلسی، بحارالانوار، ۱۰۰/۳۸۷).
  28. پرش به بالا ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ۱/۲۷۰؛ طبری، تاریخ الطبری، ۴/۲۱۶.
  29. پرش به بالا دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۲.
  30. پرش به بالا کمونه حسینی، همان، ۲۵۱؛ دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۰.
  31. پرش به بالا شیخ مفید، همان، ۲۲.
  32. پرش به بالا مجلسی، همان، ۱۰۰/۳۹۴.
  33. پرش به بالا احمد زمانی، سرزمین خاطره‌ها، ۶۲.
  34. پرش به بالا همان، ۴۳۶.
  35. پرش به بالا جعفر خلیلی، آشنایی با عتبات مقدسه، ۶۶ـ۶۷.
  36. پرش به بالا عضدالملک، همان، ۱۵۹؛ جلالی الحسینی، همان، ۶۴ـ۶۵؛ در مورد این شخصیت برای آگاهی بیشتر بنگرید: ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ۳/۲۰۰.
  37. پرش به بالا حمراء به معنای سرخ گون است. در صدر اسلام به موالی و ایرانیان، حمراء می‌گفتند. آنان عمدتاً در سپاه مختار به عنوان نیروی داوطلب او حضور یافته بودند.
  38. پرش به بالا عضدالملک، همان جا.
  39. پرش به بالا محمدحسین رجبی، همان، ۴۳۱ به نقل از فضل الکوفه و مساجدها، ۳۱.
  40. پرش به بالا همان، ۴۳۳.
  41. پرش به بالا همان جا.
  42. پرش به بالا همان جا.


آرشیو عکس و تصویر