برّ
«برّ» از واژگان قرآنی، به فتح باء (بَرّ) به معنی نیکوکار و نیز به معنی خشکی مقابل دریاست و به کسر باء (بِرّ) به معنی نیکوکاری آمده است.[۱]
بَرّ به معنی خشکی
«بَرّ» به معنی خشکی و بیابان در مقابل دریا (بحر) در قرآن کریم بسیار آمده است، مانند: «حُرِّمَ عَلَیکمْ صَیدُ الْبَرِّ مَا دُمْتُمْ حُرُمًا» (سوره مائده، ۹۶) شکار حیوان بَری بر شما حرام است چون مُحرم باشید.
یا «هُوَ الَّذِی یسَیرُکمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ»؛ (سوره یونس، ۲۲) او کسى است که شما را در خشکى و دریا راه می برد.
و نیز آیه «ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کسَبَتْ أَیدِی النَّاسِ...» (سوره روم، ۴۱) فساد در خشکی و دریا پدیدار گشت، با آنچه دستهای مردم فراهم آورده است.
بَرّ به معنی نیکوکار
«بَرّ» به معنی «نیکوکار» یکی از نامهای خدای تعالی است: «إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِیمُ» (سوره طور، ۲۸) خداست نیکوکار و مهربان.
همچنین در سوره مریم در توصیف حضرت یحیی علیه السلام آمده است: «وَ بَرًّا بِوالِدَیهِ وَلَمْ یکنْ جَبَّاراً عَصِیا» (سوره مریم، ۱۴).
و مثل آن را برای حضرت عیسی علیه السلام از زبان خود او آورده «وَ بَرًّا بِوالِدَتِی وَلَمْ یجْعَلْنِی جَبَّاراً شَقِیا» (سوره مریم، ۳۲) و [مرا] به مادرم نیکوکار [ساخته] و مرا گردنکش [و] نگون بخت قرار نداده است.
جمع «بَرّ» نیز به معنای نیکوکار، «أبرار» و «بَرَرَة» است. خداوند در آیات بسیار، نیکان را به پاداش نیک نوید داده است، مانند: «إِنَّ الْأَبْرارَ لَفی نَعیمٍ» (سوره انفطار، ۱۳) و نیز: «مَا عِندَاللّهِ خَیرٌ لِّلأَبْرَارِ» (سوره آل عمران، ۱۹۸).
و ملائکه ای که حاملان صحف مطهره (قرآن) هستند را به اعتبار نیکی اعمالشان «بررة» گفته است: «بِأَیدِی سَفَرَةٍ * کرامٍ بَرَرَةٍ» (سوره عبس، ۱۵-۱۶).[۲]
بِرّ به معنی نیکوکاری
برای تفصیل در این مورد مقاله «بر و نیکی» را ببینید.
«بِرّ» به معنی «نیکی و نیکوکاری» نیز در قرآن بسیار آمده است. خدا افرادی را که به نیکی سفارش نموده و خود آن را انجام نمی دهند، نکوهش می کند: «أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَکمْ» (سوره بقره، ۴۴) آیا مردم را به نیکى دستور می دهید و خود را از یاد می برید؟
«تَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ» (سوره مائده، ۲) یاری یکدیگر کنید در نیکوکاری و تقوی و یاری مکنید در گناه و بیداد، یعنی تجاوز از حد.
«لَّیسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَکمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَـکنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِکةِ وَالْکتَابِ» (سوره بقره، ۱۷۷) نیکوکاری به این نیست که روی به مشرق و مغرب کنید بلکه نیکوکار کسی است که ایمان به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب و پیغمبران دارد.
و «بِرّ» به صورت فعلی چنین آمده است: «وَلاَ تَجْعَلُواْ اللّهَ عُرْضَةً لِّأَیمَانِکمْ أَن تَبَرُّواْ وَتَتَّقُواْ» (سوره بقره، ۲۲۴) خداوند را در معرض سوگند خود قرار ندهید برای ترک نیکی و پرهیزکاری.
و فرمود: «لَا ینْهَاکمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یقَاتِلُوکمْ فِی الدِّینِ وَلَمْ یخْرِجُوکم مِّن دِیارِکمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَیهِمْ» (سوره ممتحنه، ۸) خدای شما را نهی نمی کند از کافرانی که با شما در دین جنگ نکردند و شما را از موطن خویش بیرون نراندند که احسان نمائید با ایشان و عادلانه رفتار کنید.
خداوند در این آیه علت جهاد و مورد آن را بیان فرموده است. علت جهاد آن است که کفار شما را رنج می دادند و در دین با شما جنگ می کردند و شما را از خانه هایتان می راندند و بیرون می کردند چنانکه فرمود: «وَهَمُّواْ بِإِخْرَاجِ الرَّسُولِ وَهُم بَدَؤُوکمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ» (سوره توبه، ۱۳) آهنگ بیرون راندن رسول کردند و آغاز جنگ بار اول از جانب آنان بود. و هم از این آیه معلوم می شود که احسان و یاری فقرای کفار و ضعفای آنان حرام نیست مگر آن که به جنگ با مسلمانان آیند و این آیه شامل مشرکین نیز می شود بلکه مورد آن مشرک است.
پانویس
