مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

محمد فاضل لنکرانی

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

آیت‌ الله محمد فاضل موحدی لنکرانی (۱۳۱۰ - ۱۳۸۶ ش) از اساتید بزرگ حوزه علمیه قم و مرجع تقلید معاصر شیعه و از شاگردان آیت ‌الله بروجردی بود. وی همواره از نهضت اسلامی امام خمینی دفاع کرده و در پیروزی انقلاب نقش فعالی داشت. عضویت در مجلس خبرگان رهبری، ریاست شورای مدیریت حوزه علمیه قم و تأسیس «مرکز فقهی ائمه اطهار» از جمله فعالیتهای اجتماعی اوست. آیت‌ الله لنکرانی آثار متعددی در علوم اسلامی تألیف نمود، از جمله «تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله» و «القواعد الفقهیه».

۲۲۰px
نام کامل محمد فاضل موحدی لنکرانی
زادروز ۱۳۱۰ شمسی
زادگاه قم
وفات ۲۶ خرداد ۱۳۸۶ شمسی
مدفن قم، حرم حضرت معصومه

Line.png

اساتید

آیت الله بروجردی، امام خمینی، علامه طباطبایى، شیخ مرتضی حائری،...


آثار

تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله، القواعد الفقهیه، آیین کشورداری از دیدگاه امام علی علیه السلام، عصمت انبیاء، سیری کامل در اصول فقه،...


ولادت و خاندان

محمد فاضل موحدی‌ لنکرانی در ذی القعده ۱۳۵۰ ق (۱۳۱۰ ش) در قم به دنیا آمد. پدرش آیت ‌الله شیخ عبدالله فاضل موحدی از شاگردان شیخ مرتضی آشتیانی و آیت ‌الله عبدالکریم حائری یزدی بود. پس از اتمام بنای مسجد اعظم قم، امامت جماعت آن مسجد به وی سپرده شد. آیت ‌الله عبدالله لنکرانی مجتهد بود و رساله‌ی عملیه‌‌ ‌خود را با نام نهایة ‌الاحکام به عربی نوشت.

تحصیل و استادان

محمد ‌فاضل لنکرانی دوره‌ی ابتدایی را در قم گذراند. پس از پایان دوره‌ی ابتدایی به دلیل علاقه به دروس دینی به حوزه علمیه قم رفت و در مدرسه فیضیه به تحصیل علوم دینی پرداخت. در آن زمان حوزه‌ی علمیه‌ی قم طلاب زیادی نداشت و تعداد کمی مشغول به تحصیل بودند. از هم مباحثه‌ای‌های وی در مدرسه فیضیه سید ‌مصطفی خمینی بود که نقش مهمی در پیشرفت علمی ایشان داشت.

وی قسمتی از مطوّل و بخشی از شرح لمعه را نزد آیت ‌الله حسینعلی منتظری و قسمتی دیگر را نزد شیخ‌ اسدالله نوراللهی نجف ‌آبادی خواند. رسایل و مکاسب را نزد چند تن از اساتید حوزه چون، پدرش آیت ‌الله فاضل موحدی، آیت ‌الله آقا شیخ عبدالجواد جبل عاملی سدهی و ‌آیت ‌الله شیخ مرتضی حائری بهره برد.[۱]

آیت ‌الله لنکرانی به دلیل شور و علاقه به تحصیل علوم دینی در زمان کوتاهی دوره‌های ادبیات عرب و سطوح را که معمولاً طلاب دیگر در ۸ یا ۹ سال به پایان می‌رسانند در مدت ۶ سال گذراند، لذا در سن ۱۹ سالگی وارد آخرین مرحله‌ی تحصیلات حوزوی یعنی درس خارج فقه گردید. پس از تشکیل کلاس‌های آیت ‌الله بروجردی در قم، وی در درس خارج فقه ایشان شرکت جست و این در حالی بود که هنوز قسمتی از کفایه را به اتمام نرسانده بود.

آیت ‌الله لنکرانی از همان روزهای نخست تقریرات درس خارج فقه آیت ‌الله بروجردی را به عربی می‌نوشت که پس از چند سال نگارش تقریرات با نظارت و به دستور استاد جلد اول تقریرات با عنوان نهایة التقریر که مشتمل بر قسمت زیادی از مباحث صلاة بود به چاپ رساند. چند سال بعد جلد دوم آن را منتشر کرد که شامل تمامی مباحث صلاة به جز نماز جمعه و نماز مسافر بود، ایشان حدود یازده سال در درس فقه ‌آیت ‌الله بروجردی شرکت کرد و علاوه بر بحث صلاة مباحث خمس و آخرین آن کتاب قضا، که به اتمام نرسید را نزد آیت ‌الله بروجردی تلمذ کرد و تقریرات آ‌ن دروس را نیز نگاشت. او مدتی نیز در درس اصول آیت ‌الله بروجردی شرکت جسته و قسمت اعظم مباحث عقلیه را نوشت و نیز بحث راجع به خلل حج که آن نیز ناتمام ماند.

پس از تشکیل کلاس‌های درس اصول امام خمینی، آیت ‌الله لنکرانی از همان ابتدا در کلاس‌های ایشان حاضر شده و هر روز دو نوبت در درس امام شرکت کرده و مباحث اجتهاد و تقلید را به طور کامل با ایشان گذراند. مبحث طهارت در فقه را نیز نزد امام فراگرفت و مطالب دروس امام را نیز تقریر می‌کرد. زمانی که در سال ۱۳۵۲ ش به یزد تبعید شده بود، پنج جلد از شرح تحریرالوسیله امام را به اتمام رساند و پس از آن نیز به این کار ادامه داد و ۲۵ جلد از این شرح را منتشر کرد. وی در مجموع به مدت ۹ سال از دروس امام بهره برد. در ۱۸ ربیع ‌الاول ۱۳۸۶ از امام خمینی اجازه‌ی امور حسبیه را دریافت کرد و از آن برای تأسیس مدارس دینی و تبلیغات اسلامی بهره برد.[۲]

آیت ‌الله فاضل لنکرانی در ۲۵ سالگی به اجتهاد رسید و این امر مورد تأیید آیت ‌الله بروجردی قرار گرفت. پس از وفات آیت ‌الله بروجردی در ۱۳۴۰ ش. وی در سن ۳۰ سالگی به استنباط خود مسایل دینی را اجتهاد می‌کرد. ایشان علاوه بر دروس فقه و اصول، در درس‌های فلسفه و حکمت علامه طباطبایی نیز شرکت جسته و قسمتی از مباحث منظومه سبزواری و کتاب «اسفار» ملاصدرای شیرازی را از ایشان آموخت.

در نخستین سال‌های تحصیل در حوزه علمیه قم، در سال‌های سوم و چهارم، زمانی که هنوز شانزده سال داشت، ضمن تحصیل‌، تدریس نیز می‌کرد. نخستین تدریس وی مربوط به کتاب حاشیه ملا عبدالله و معالم بود. بعدها شرح لمعه را شروع کرد و طلبه‌های بیشتری در درس وی حاضر می‌شدند. او لمعه را در دو دوره و کتاب ارث را در سه دوره تدریس کرد. سپس به تدریس رسائل و مکاسب مشغول شد. مکاسب را پنج دوره و کفایة‌الاصول را شش دوره تدریس کرد. از آخرین دوره‌ی درس کفایة الاصول وی،‌ نوار تهیه شد و طلاب در قم و شهرستان‌های دیگر از آن بهره می‌بردند. بسیاری از شاگردانش از نظر سنی بزرگتر از استاد خود بودند و در بیشتر اوقات صدها نفر در کلاس‌های درس ایشان شرکت می‌جستند. آیت ‌الله لنکرانی از سال ۱۳۶۰ ش به تدریس درس خارج فقه و اصول پرداختند و در مدت ۲۵ سال گروه کثیری از طلاب از محضر وی بهره‌منده شدند. این درس از رادیو معارف نیز پخش می‌شد.[۳]

آثار و تألیفات

آیت‌ الله‌ فاضل‌، در طول‌ عمر با برکت‌ خود، کتب‌ فراوانی‌ نگاشته‌ و به‌ حوزه‌ علم‌ تقدیم‌ داشته‌ است‌. برخی‌ از تألیفات‌ ایشان به‌ شرح‌ زیر است‌:

  1. تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله، شرحی است عربی بر کتاب «تحریرالوسیله» امام خمینی در ۳۰ جلد. پنج جلد اول این شرح در زمان تبعید آیت ‌الله لنکرانی در یزد نوشته شده ‌است. این کتاب یک دوره‌ی کامل فقه است و جدیدترین آراء فقهی در آن آمده است.
  2. نهایة التقریر، تقریرات درس آیت ‌الله بروجردی در سه جلد به زبان عربی که در دورة‌ جوانی‌ نوشته‌ است.
  3. ‌ائمه اطهار یا پاسداران وحی در قرآن (شامل بحث‌هایی درباره‌ی علم ائمه از نظر قرآن است) این کتاب با همکاری شهاب‌الدین اشراقی و سید مصطفی خمینی تألیف گردیده است.
  4. اهل بیت یا چهره‌های درخشان در آیه‌ تطهیر، که با همکاری آیت الله اشراقی و حاج ‌آقا مصطفی خمینی منتشر شده است.
  5. مدخل التفسیر، مشتمل بر بحث‌هایی درباره‌ی اعجاز، تواتر و عدم تحریف قرآن به زبان عربی.
  6. حاشیه بر عروة الوثقی، به زبان عربی.
  7. حاشیه بر کتاب الطهارة مصباح ‌الفقیه، محقق همدانی به زبان عربی.
  8. شرح الاجتهاد و تقلید از کتاب عروة الوثقی، به زبان عربی.
  9. کتاب الصوم.
    آیین کشورداری از دیدگاه امام علی علیه السلام - یکی از آثار آیت الله العظمی فاضل لنکرانی
  10. کتاب القضاء.
  11. المسائل المستحدثه.
  12. رساله‌ای در حکم نماز در لباس مشکوک به زبان عربی.
  13. رساله‌ای در خلل حج و عمره، به زبان عربی.
  14. الاحکام الواضحه (فتاوی به زبان عربی).
  15. احکام الحج حاشیه بر حج تحریرالوسیله، به زبان عربی.
  16. تقریرات الاصول، تقریرات اصول امام خمینی در ۵ جلد به زبان عربی.
  17. القواعد الفقهیه، به زبان عربی.
  18. تبیان الاصول، تقریرات درس امام خمینی در ۴ جلد به زبان عربی.
  19. رساله‌ای در قاعده‌ی فراغ و تجاوز، به زبان عربی.
  20. مناسک حج به زبان فارسی.
  21. تفسیر سوره‌ حمد، به زبان عربی.
  22. تقیه مداراتی، به زبان عربی.
  23. آیین کشورداری از دیدگاه امام علی علیه السلام.
  24. عصمت انبیاء.
  25. مجمع الفهارس (مجموعه فهرست‌های بحارالانوار، الغدیر و المیزان).
  26. مناسک حج به زبان عربی.
  27. استفتائات حول الحج.
  28. استفتائات حج.
  29. جامع‌المسائل (مجموعه‌ای از استفتائات در ۲ جلد).
  30. سیری کامل در اصول فقه، تقریرات درس خارج اصول در ۱۶ جلد به زبان فارسی.
  31. تقریرات الاصول، تقریرات درسی آیت ‌الله بروجردی به زبان عربی.
  32. رساله‌ی توضیح المسائل به زبان فارسی.

فعالیتهای‌ سیاسی‌ و ‌اجتماعی

مبارزات سیاسی:

آیت‌ الله فاضل لنکرانی از همان ابتدای مبارزات امام خمینی در دهه‌ی ۱۳۴۰ ش، از اقدامات ایشان حمایت می‌کرد. وی ضمن تحصیل علوم دینی در مکتب امام خمینی، مباحث سیاسی را در چارچوب مسائل حوزوی دنبال می‌کرد به نحوی که عضو گروهی از استادان حوزه علمیه قم شد که بعدها با عنوان جامعه مدرسین حوزه علمیه قم شناخته گردید.[۴]

این تشکل روحانیون سیاسی در موارد مختلف به حمایت از امام خمینی پرداخت. از جمله پس از تبعید امام خمینی به عراق، در زمانی که رژیم پهلوی می‌پنداشت با تبعید امام مسئله ایشان خاتمه یافته است. اما پس از فوت آیت ‌الله حکیم در سال ۱۳۴۹ ش، دوازده نفر از روحانیون طرفدار امام تصمیم گرفتند به طور علنی مرجعیت امام را طی اعلامیه‌ای به اطلاع مردم برسانند، آیت ‌الله فاضل لنکرانی نیز در زمره‌ی افرادی بود که این بیانیه را امضا کرد و در چند سطر درباره‌ی صلاحیت رهبری ایشان نوشت: «بسمه‌تعالی، صلاحیت علمی و تقوایی حضرت مستطاب آیت ‌الله العظمی آقای خمینی مدظله‌ العالی برای مقام شامخ مرجعیت تقلید و حفاظت از حوزه اسلام و حمایت مسلمین محرز و بدون تردید است. محمد موحدی فاضل».[۵] این بیانیه در آن دوران تأثیر بسزائی در تداوم نهضت امام خمینی بجای گذاشت.

آیت‌ الله فاضل لنکرانی در حمایت از نهضت امام خمینی در اکثر اعلامیه‌هایی که در این باره منتشر می‌شد مشارکت داشت و در این رابطه چند بار توسط ساواک دستگیر و سپس تبعید شد. ابتدا چهار ماه دوران تبعید را در بندر لنگه با تحمل رنج و ناراحتی بسیار گذراند و پس از ‌آن به مدت دو سال و نیم به یزد تبعید شد. وی در آن شهر با آیت ‌الله صدوقی آشنا گردید و مراوداتی با آن روحانی انقلابی داشت و با کمک آیت ‌الله صدوقی به طور مخفیانه با مردم یزد دیدار داشته و در روشنگری مردم نقش فعالی ایفا نمود.[۶]

از اعلامیه‌های بسیاری که امضای آیت ‌الله فاضل در بین آن‌ها وجود دارد می‌توان به موضوع چند اعلامیه اشاره کرد که عبارتند از:

  • اعتراض و اعلام نظر روحانیت تبریز به هیئت اعزامی دولت، درباره‌ی وقایع تبریز در پی چهلم شهدای قم در اسفند ۱۳۵۶‌؛
  • نامه‌ی جمعی از عالمان و استادان به آیت ‌الله صدوقی درباره‌ی فجایع یزد؛
  • خلع محمد‌رضا پهلوی از مقام سلطنت؛
  • روی کار آمدن بختیار و اعلام عزای عمومی و اعلامیه‌های بسیاری که در حمایت از انقلاب و نهضت امام خمینی منتشر می‌شد.[۷]

پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز عده‌ای از روحانیون و علما اعلمیت و اعدلیت امام را مورد تأیید و تأکید قرار دادند، از جمله آیت ‌الله فاضل لنکرانی در اطلاعیه‌ای در این باره نوشته است: «بسمه‌تعالی، با توجه به تحقیقات و مطالعات زیادی که در رابطه با این موضوع انجام داده‌اند و با توجه به مقایسه آراء و نظرات و استدلالات معظم‌له با بزرگان دیگر، ‌اعلمیت و اعدلیت ایشان یعنی حضرت مستطاب آیت ‌الله العظمی الامام خمینی ادام الله ظله الوارف علی رؤوس المسلمین والمستضعفین جمیعاً محرز و جای هیچ‌گونه تردید و ابهام نیست. ۲۸ شعبان المعظم ۱۴۰۲ ـ قم ـ حوزه علمیه ـ محمد فاضل».[۸]

آیت ‌الله فاضل لنکرانی پس از پیروزی انقلاب، مدتی مسئولیت دادگاه انقلاب شهرستان قم را به امر امام خمینی بر عهده گرفت. سپس به عنوان نماینده‌ی استان مرکزی در نخستین دوره‌ی مجلس خبرگان رهبری حضور یافت.

خدمات علمی و فرهنگی:

آیت‌ الله‌ لنکرانی‌ پس از پیروزی انقلاب اسلامی کمتر به فعالیت‌های سیاسی روی آورد و بیشتر همّ خود را به تقویت نهاد حوزه پرداخت، لذا در ارتباط با مراجع تقلید به عنوان ارشد شورای مدیریت حوزه علمیه قم مطرح شد و به مدت ده سال ریاست عالی این شورا را بر عهده داشت.

او پس‌ از گذشت‌ مدتی‌ از رحلت‌ آیت‌ الله‌ مرعشی‌ نجفی، امامت‌ جماعت‌ حرم‌ مطهر حضرت‌ معصومه‌(س‌) را بر عهده‌ گرفت‌. تأسیس‌ مدرسه‌ علمیه‌ از دیگر فعالیتهای‌ ایشان‌ در این‌ عرصه‌ است‌. ایشان علاوه بر تأسیس مرکز اعزام مبلغ برای ترویج مکتب تشیع و تربیت فقیهان و مجتهدان، «مرکز فقهی ائمه اطهار» که مرکزی آموزشی و پژوهشی است را تأسیس کرد که در این مرکز علاوه بر آموزش محققان و تألیف کتاب‌ها، کتابخانه تخصصی فقه را راه‌اندازی کرد.[۹]

پس از رحلت آیت ‌الله اراکی به عنوان مرجع اعلم، جامعه روحانیت مبارز، او را به عنوان یکی از سه مرجع مسلم تقلید در کنار آیت ‌‌الله خامنه‌ای و میرزا جواد تبریزی معرفی ‌کرد. همچنین جامعه مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم ایشان را در زمره‌ی هفت مرجع پیشنهادی خود به مردم معرفی کرد. آیت ‌الله لنکرانی پس از این فقط در جایگاه مرجعیت تقلید قرار گرفت و تدریس حوزوی را در فعالیت‌های خود قرار داد و دیگر در مدیریت حوزه و فعالیت جامعه مدرسین نقشی ایفا نکرد.[۱۰]

آیت‌ الله‌ فاضل‌ به‌ امر احیای‌ هیئتهای‌ مذهبی‌ و عزاداری‌ برای‌ سالار شهیدان(ع)‌، اهتمام‌ ویژه‌ای‌ داشت و خود از کسانی‌ بود‌ که‌ سالها مجالس‌ روضه‌ و ندبه‌ بر پای‌ می نمود. وی‌ در احیای‌ ایام‌ فاطمیه‌ و تشویق‌ مردم‌ برای‌ برگزاری‌ مراسم‌ عزای‌ حضرت‌ فاطمه‌ زهرا(س‌) تلاش‌ فراوان‌ کرد.

آیت‌ الله‌ فاضل لنکرانی‌ در طی‌ سالها تدریس علوم مختلف حوزه‌، از آموختن‌ روش‌ تهذیب نفس و سفارشهای‌ اخلاقی‌ به‌ طلاب‌ نیز دریغ‌ نمی‌ورزید و آنچه‌ خود از استادانی‌ چون‌ امام‌ خمینی(ره‌) آموخته‌ بود، به‌ نسل‌ جدید حوزه‌های‌ علمیه‌ منتقل‌ می‌کرد.

وفات

مرحوم آیت ‌الله محمد‌ فاضل لنکرانی، سرانجام پس از مدتی عارضه‌ی قلبی در روز ۲۶ خرداد ۱۳۸۶ دار فانی را وداع گفت و پیکر مطهرش روز ۲۸ خرداد -مصادف با شهادت حضرت فاطمه سلام الله علیها- طی تشییع جنازه باشکوهی در حرم حضرت معصومه سلام الله علیها به خاک سپرده شد.

پانویس

  1. خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، دفتر دوم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، قم، ۱۳۷۹ ش، ص ۵۳۶.
  2. خبرگان ملت، ‌ص ۵۴۰؛ گلشن ابرار، ‌ج ۶، ص ۵۸۰.
  3. روزنامه اطلاعات، همان منبع، ص ۷.
  4. «مرجعی مدافع استقلال حوزه»، هم میهن، ‌شماره ۲۹، پیاپی، ۹۳، ۲۷ خرداد ۱۳۸۳، ص ۳.
  5. حمید روحانی‌، نهضت امام خمینی، دفتر نخست، تهران، مؤسسه نشر آثار امام خمینی، چاپ ۱۵، ۱۳۸۱، ش، ص ۸۱.
  6. «ستارگان هدایت»، همان منبع، ص ۴.
  7. گلشن ابرار، همان منبع، ص ۵۷۳.
  8. حمید روحانی، همان منبع، ص ۸۵ـ۸۶.
  9. همان.
  10. «مرجعی مدافع استقلال حوزه»، همان منبع، ص ۳.

پیوندها

آرشیو عکس و تصویر