فهرست تفاسیر كلامی

تفاسیر کلامی شیعه به ترتیب قرن تالیف

نام کتاب	نام مولف	قرن	زبان	توضیحات
تفسیر القرآن	ضرار بن عمرو معتزلی	دوم	عربى
غریب القرآن	منسوب به زید بن علی بن الحسین	دوم	عربى	همچنین کتاب «الصفوة» در موضوع امامت با‌ استدلال‌ به بیش از ۱۵۰ آیه از قرآن‌ و کتاب «الرد علی القدریة من القرآن»، از آثار منسوب به اوست.
تفسیر کتاب الله العزیز	هود بن محکم هُواری اباضی	سوم	عربى	این تفسیر گرچه در اصل تفسیر ماثور است، اما مفسر برخی از مسائل مثل کفر و ایمان، ارتکاب کبیره و شفاعت و دیگر دیدگاه های کلامی خویش را در تفسیر آیات وارد کرده است.
التفسیر الکبیر للقرآن	ابوالقاسم عبدالله بن احمد کعبی بلخی معتزلی	چهارم	عربى
جامع التأویل لمحکم التنزیل	ابومسلم محمد بن بحر اصفهانی معتزلی	چهارم	عربى	مفسر آن را براساس عقاید معتزله نوشته و به گفته یاقوت حموی در چهارده جلد بوده است. یکی از عالمان هندی به نام سعید الانصاری منقولات تفسیر ابومسلم اصفهانی را از کتاب های مختلف گردآوری کرده و به نام «ملتقط جامع التأویل لمحکم التنزیل» به چاپ رسانده است.
کتاب فی تفسیرالقرآن و الردّ علی من خالف البیان من اهل الإفک و البهتان	ابوالحسن علی بن اسماعیل اشعری	چهارم	عربى	این کتاب بعدها با نام «المختزن» شهرت یافت. وی در این تفسیر به رد تفاسیر معتزله مانند تفسیر جبّائی و ابوالقاسم بلخی پرداخته است.
تأویلات اهل السنة	ابومنصور محمد بن محمد ماتریدی سمرقندی	چهارم	عربى	وی متکلم و مفسر و پیشوای مکتب کلامی ماتریدیه است.
تنزیه القرآن عن المطاعن	قاضی عبدالجبار معتزلی همدانی	پنجم	عربى
تفسير القرآن المجيد	شیخ مفید	پنجم	عربى	از جمله تفاسیر كلامى و فقهى‌ محسوب می شود. در این کتاب تفسير برخى آيات‌ آمده است. شیخ مفید تفسیر مستقلی ننوشته بلکه با مراجعه به کتاب های دیگر ایشان مطالب تفسیری جمع آوری شده است. شيخ مفید را مى‌توان مبدع سبك تفسير كلامى دانست.
غررالفوائد و دررالقلائد معروف به «الأمالی»	سید مرتضی	پنجم	عربى
التبيان فى تفسير القرآن	شیخ طوسی	پنجم	عربى	از جمله تفاسیر كلامى و اجتهادى‌ است. اين كتاب اولين تفسير كامل شيعى از قرآن كريم است‌ که مفسر آن علاوه بر نقل روایات مأثور، با تکیه بر عقل و توجه به علوم مختلف به ارزیابی آرای تفسیری گذشتگان و معاصران خود پرداخته است.
حدائق ذات بهجة فی تفسیرالقرآن الکریم	ابویوسف عبدالسلام بن محمد بندار قزوینی	پنجم	عربى	ابن بندار تفسیر مفصلی بر قرآن نوشته که به اختلاف، آن را بین سیصد تا هفتصد جزء دانسته اند. وی در این تفسیر به شیوه معتزلیان پیش از خود قرآن را تفسیر کرده است. سلیمان بن حسن صهرشتی، فقیه و متکلم امامی معاصر وی، در کتابی با نام «النضیر فی نقض کلام صاحب التفسیر» مواردی از آن را رد کرده است.
التهذیب فی تفسیرالقرآن	ابوسعید محسن بن محمد حاکم جشمی زیدی	ششم	عربى	اهمیت کلامی این تفسیر در نقل قول هایی از معتزله است.
مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار	محمد بن عبدالکریم شهرستانی	ششم	عربى
الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل	جارالله محمود بن عمر زمخشری	ششم	عربى	نام کامل آن «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل» است.
المنتخب من تفسير التبيان	ابن ادریس حلی	ششم	عربى	از جمله تفاسیر كلامى و اجتهادى‌ است. تلخیصی بر تفسیر التبیان است.
مفاتیح الغیب معروف به «التفسیر الکبیر»	فخرالدین محمد رازی	ششم	عربى	فخر رازی در تفسیر آیات، مباحث مربوط به آیات را به طور منظم دسته‌بندی کرده و برای رد کردن آرای مخالفان خود (مثل معتزله و کرامیه) مطالب آنان را به تفصیل ذکر نموده است. یکی دیگر از ویژگی های تفسیر کبیر فخررازی نقل نگرش ها و استدلال های عقلی فلاسفه است.
دقائق التأويل و حقائق التنزيل	ابوالمكارم محمود بن محمد حسنى	هفتم	فارسى	مفسر به تفسیر برخی از آیات پرداخته است. شامل تفسير سوره حمد تا سوره اسراء می باشد.
جلاء الأذهان و جلاء الأحزان	ابوالمحاسن حسين بن حسن جرجانى	هشتم	فارسى	از جمله تفاسیر كلامى و ادبى‌ محسوب می شود. تفسیر ابوالفتوح را اساس و اصل و ماخذ برای تفسیر خود قرار داده است. در مواردی اسرائيليات و رواياتى است كه ريشه در انديشه يهود دارد به این تفسیر راه یافته است.
روح المعانی فى تفسير القرآن العظيم	شهاب‌الدین محمود آلوسی بغدادی	سيزدهم	عربى
تفسير الصراط المستقيم	سيد حسين بروجردى	سيزدهم	عربى	‌تفسير سوره حمد تا آيه 255 سوره بقره‌.
تفسیر القرآن الحکیم معروف به «تفسیر الخفاجی»	محمدعبدالمنعم خفاجی	چهاردهم	عربى
التحریر و التنویر	محمدطاهر بن‌ عاشور	چهاردهم	عربى	نام دیگر آن «تحریر المعنی السدید و تنویرالعقل الحدید» است.
آلاء الرحمن فى تفسير القرآن	محمدجواد بلاغى نجفى	چهاردهم	عربى	از جمله تفاسیر كلامى و تاريخى‌ محسوب می شود. شامل تفسير سوره‌های فاتحه، بقره، آل عمران، نساء و قسمتى از سوره مائده‌ می باشد.
أطیب البیان فی تفسیر القرآن	سیدعبدالحسین طیب	چهاردهم	فارسى
تفسير آسان	محمدجواد نجفى خمينى	چهاردهم	فارسى	این تفسیر در عین اینکه ساده است جامع نیز می باشد. تفسير سوره زخرف تا سوره مرسلات‌ در این کتاب وجود ندارد.
المیزان فی تفسیرالقرآن	سید محمدحسین طباطبایی	پانزدهم	عربى	علامه طباطبایى در تفسیر خود ضمن دفاع کلامی از معتقدات شیعه امامیه، به بحث های فلسفی و اجتماعی نیز پرداخته است.
التفسير لكتاب الله المنير	محمد كرمى حويزى	پانزدهم	عربى	روش مفسر تحلیلی و بیانی است. نگرش مفسر به مباحث قرآن، نگرشى اجتماعى و اخلاقى است. به جنبه‌هاى عقلى و فلسفى نيز توجه دارد.

***

تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن:	تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات:	اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:	تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)
روشهای تفسیری قرآن:	ازجهت منابع: عقلی ، روایی، قرآن به قرآن از جهت شکل: ترتیبی، موضوعی
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف:	تفاسیر: همه تفاسیر (بدون تفکیک مذهب) - تفاسیر شیعه - تفاسیر اهل سنت مفسرین: همه مفسرین - مفسرین شیعه - مفسرین سنی