دو دریا (قرآن)

در قرآن کریم در چند جا لفظ «البحرین» به معنی دو دریا آمده است:

۱. «لَا أَبْرَحُ حَتَّى أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَینِ». (سوره کهف، ۶۰) حضرت موسی علیه السلام به غلام خود گفت: پیوسته می روم تا وقتی به جای پیوستن دو دریا برسم.

علامه شعرانی در کتاب «نثر طوبی» در مورد محل مورد اشاره آیه فوق می گوید: «جای آن به تحقیق معلوم نیست، البته تنگه ایست در حوالی شام و مصر که یکی از دریاهای آن به خلیجی می پیوندد». برخی نیز گفته‌ اند: منتهى الیه دریاى روم (مدیترانه) از ناحیه شرقى و منتهى الیه خلیج فارس از ناحیه غربى است که بنابراین مقصود از مجمع البحرین آن قسمت از زمین است که به یک اعتبار در آخر شرقى مدیترانه و به اعتبار دیگر در آخر غربى خلیج فارس قرار دارد و به نوعى مجاز آن را محل اجتماع دو دریا خوانده‌اند.

۲. « وَجَعَلَ بَینَ الْبَحْرَینِ حَاجِزًا»؛ (سوره نمل، ۶۱) میان دو دریا مانعی نهاده است.

۳. «مَرَجَ الْبَحْرَینِ یلْتَقِیانِ * بَینَهُمَا بَرْزَخٌ لَّا یبْغِیانِ»؛ (سوره الرحمن، ۲۰-۱۹) نزدیک ساخت دو دریا را با هم ملاقات می کنند و میان این دو حاجبی است که بر یکدیگر غالب نمی شوند.

۴. «وَهُوَ الَّذِی مَرَجَ الْبَحْرَینِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ»؛ (سوره فرقان، ۵۳) خدا است که دو دریا را به نزدیک هم آورد، یکی گوارا و شیرین و یکی شور و ناگوار.

علامه شعرانی در مورد این آیه می گوید:

«ابتدا چنین به نظر می رسد که خداوند به امری بر خلاف طبیعت استدلال بر قدرت خود کرده که دو آب در یک ظرف با هم آمیخته نمی شوند، اما چون با مثال و نظایر آن بنگریم خواهیم دید غالباً خداوند به اموری عادی و موافق طبیعت احتجاج کرده است، مانند ساختن کشتی و روان کردن آن در دریا به وسیله بادها: «وَالْفُلْک الَّتی‌ تَجْری فِی الْبَحْرِ بِما ینْفَعُ النَّاسَ» (سوره بقره، ۱۶۴)؛ «أَلَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْک تَجْری فِی الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّه» (سوره لقمان، ۳۱)؛ «هُوَ الَّذی یسَیرُکمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْر» (سوره یونس، ۲۲) و «هُوَ الَّذی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْکلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِیا وَ تَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْیةً تَلْبَسُونَها» (سوره نحل، ۱۴)؛ دریا را مسخر شما کرد و زیر فرمان شما نهاد تا از آن گوشت تازه بخورید و پیرایه جامه بیرون آورید و بپوشید یعنی مروارید و مرجان و امثال آن. عوام پندارند خداوند را از امور مخالف طبیعت باید شناخت، اما چنین نیست، قدرت او در کارهای مطابق عادت و طبیعت ظاهرتر است و بیشتر آیات قرآن امر به تدبر در همین امور عادی می فرماید. حسن بصری گفت: زمین ها که ما در آن ساکنیم حاجز میان دریاها است و گفتند: آنها جزیره ها است که در دریا بود، اما این بیان در آیه سوره فرقان درست نمی آید. در اینجا باید گفت: مراد جریان آب شیرین است نزدیک مصب شطوط که در میان آب های شور قرار دارد».

علامه طباطبائی در «المیزان» منظور از «بحرین» در دو سوره الرحمن و سوره فرقان را یکی می داند و در مورد آن می گوید:

«قابل قبول‌ترین تفسیرى که درباره این دو آیه کرده‌اند این است که: مراد از دو دریا دو دریاى معین نیست، بلکه دو نوع دریا است، یکى شور که قریب سه چهارم کره زمین را در خود فرو برده که بیشتر اقیانوسها و دریاها را تشکیل مى‌دهد و یکى هم دریاهاى شیرین است که خداى تعالى آنها را در زیر زمین ذخیره کرده و به صورت چشمه‌ها از زمین مى‌جوشد و نهرهاى بزرگ را تشکیل مى‌دهد و مجددا به دریاها مى‌ریزد، این دو جور دریا یعنى دریاهاى روى زمین و دریاهاى داخل زمین همواره به هم اتصال دارند، هم در زیر زمین و هم در روى زمین و در عین این که "یلتقیان: برخورد و اتصال دارند" نه این شورى آن را از بین مى‌برد و نه آن شیرینى این را، چون بین آن دو حاجز و مانعى است که نمى‌گذارد در وضع یکدیگر تغییرى بدهند و آن مانع، خود مخازن زمین و رگه‌هاى آن است که نه مى‌گذارد دریاى شور به دریاى شیرین تجاوز نموده و آن را مثل خود شور کند و در نتیجه زندگى جانداران را تهدید نماید و نه دریاى شیرین به دریاى شور تجاوز نموده بیش از اندازه از زمین بجوشد و زیاده از اندازه به دریا بریزد و دریا را شیرین سازد و در نتیجه مصلحتى را که در شورى آب دریاها است که یا تصفیه هوا است و یا مصالحى دیگر از بین ببرد. و نیز به طور دائم دریاهاى شور، دریاهاى شیرین را از این راه کمک مى‌کند که آب خود را به ابرها داده و ابرها آن را بر زمین مى‌بارد و زمین باران را در خود فرو برده مخازن خود را پر مى‌کنند و همین مخازن هم دریاهاى شور را کمک نموده، همان طور که گفتیم از زمین مى‌جوشد و به صورت نهرهاى کوچک و بزرگ به دریا مى‌ریزد. پس معناى این دو آیه - و خدا داناتر است - این است که: خداى تعالى دو دریاى شیرین و گوارا و شور و تلخ را مخلوط کرده، در عین این که تلاقى آن دو دائمى است، به وسیله مانعى که بین آن دو قرار داده نمى‌گذارد که یکدیگر را در خود مستهلک کنند و این صفت گوارایى آن را از بین ببرد و آن صفت شورى این را و در نتیجه نظام زندگى جانداران و بقاى آن را تهدید کنند».