آیا نمی‌بینی که چگونه کشتی به دریا به لطف و احسان خدا اسیر می‌کند تا به شما بعضی از آیات قدرتش را بنمایاند؟ همانا در این کار آیاتی (از عجایب حکمتهای خدا) البتّه بر هر شخص صبور (در بلا) و شکر گزار (در نعمت) پدیدار است.
آیا ندانسته ای که کشتی ها به سبب نعمت های خدا [چون باد، هوا و دیگر عوامل] در دریا روانند تا خدا برخی از نشانه های قدرت خود را به شما نشان دهد؛ بی تردید در این [واقعیت] برای هر شکیبای سپاس گزاری نشانه هایی [از توحید، قدرت و ربوبیت خدا] ست.
آيا نديده‌اى كه كشتيها به نعمت خدا در دريا روان مى‌گردند تا برخى از نشانه‌هاى [قدرت] خود را به شما بنماياند؟ قطعاً در اين [قدرت نمايى،] براى هر شكيباى سپاسگزارى، نشانه‌هاست.
آيا نديده‌اى كه كشتى به نعمت خدا در دريا روان مى‌شود تا خدا پاره‌اى از آيات قدرت خود را به شما بنماياند؟ در اين، براى مردم شكيباى سپاسگزار عبرتهاست.
آیا ندیدی کشتیها بر (صفحه) دریاها به فرمان خدا، و به (برکت) نعمت او حرکت می‌کنند تا بخشی از آیاتش را به شما نشان دهد؟! در اینها نشانه‌هایی است برای کسانی که شکیبا و شکرگزارند!
Have you not regarded that the ships sail at sea with Allah’s blessing, that He may show you some of His signs? There are indeed signs in that for every patient and grateful [servant].
Do you not see that the ships run on in the sea by Allah's favor that He may show you of His signs? Most surely there are signs in this for every patient endurer, grateful one.
Hast thou not seen how the ships glide on the sea by Allah's grace, that He may show you of His wonders? Lo! therein indeed are portents for every steadfast, grateful (heart).
Seest thou not that the ships sail through the ocean by the Grace of Allah?- that He may show you of His Signs? Verily in this are Signs for all who constantly persevere and give thanks.
معانی کلمات آیه
«بِنِعْمَةِ اللهِ»: در پرتو احسان خدا. چرا که آبها را با وزن مخصوص و کشتیها را با مشخّصات محدود بیافریده است و شرائط حرکت آنها را فراهم فرموده است.
آيا نمى‌بينى كه كشتى‌ها در سايه‌ى نعمت خداوند در دريا حركت مى‌كنند، تا خداوند بخشى از آيات قدرت خود را به شما نشان دهد؟ همانا در اين (حركت كشتى‌ها) براى مردم شكيبا و سپاسگزار، نشانه‌هايى است.
نکته ها
حركت كشتى در دريا، نتيجه‌ى مجموعه‌اى از نعمت‌هاى الهى است، از جمله: حركت باد، وزن مخصوص و قوانين فشار آب كه سبب شناور شدن اجسام روى آن مى‌شود.
علاوه بر اين، درياها راه طبيعى بى‌خرج و عمومى هستند كه همه‌ى بخش‌هاى زمين را به يكديگر ارتباط مى‌دهند و هنوز هم با پيشرفت‌هاى بشر در صنعت هوايى، بيشترين كالاها از طريق كشتى حمل مى‌شود.
در قرآن، صبر و شكر، در موارد متعدّدى كنار هم آمده‌اند و شايد رمزش اين باشد كه مسائلى كه در اطراف انسان مى‌گذرد، يا طبق مراد است كه جاى شكر دارد ويا خلاف ميل انسان است كه جاى صبر دارد، پس انسان دائماً بايد يا در حال صبر باشد، يا در حال شكر و گرنه در حال كفران و غفلت خواهد بود.
پیام ها
1- علاوه بر آيات آسمانى، به آيات زمينى نيز توجّه كنيم. (در آيات قبل به آسمان، و ماه و خورشيد اشاره كرد، در اين آيه به زمين، دريا و كشتى) أَ لَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْكَ ...
2- در دعوت به خدا و بيان نعمتها، تبليغ و ارشاد، از مسائل طبيعى و در دسترس مردم استفاده كنيم. أَ لَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْكَ ...
3- به آفريده‌ها ساده ننگريم، «أَ لَمْ تَرَ» آفريده‌ها، آيات الهى هستند. لِيُرِيَكُمْ مِنْ آياتِهِ ...
جلد 7 - صفحه 285
4- حركت كشتى در آب، از نعمت‌هاى پر رمز و راز الهى است. «تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ»
5- اگر مى‌خواهيم نشانه‌هاى زيادترى از قدرت‌نمايى خدا را درك كنيم و بهره‌هاى فراوان‌ترى از نعمت‌هاى الهى ببريم، بايد حوصله‌ى بيشترى از خود نشان دهيم. ( «صَبَّارٍ»، يعنى صبر زياد) و بايد سعى كنيم از داده‌ها بهترين استفاده را ببريم و همواره سپاسگزار باشيم. ( «شَكُورٍ»، يعنى شكر زياد)
«1» توحيد المفضل، چ عربى ص 129- 128. (طبع سوم- مكتبة الداورى قم)
جلد 10 - صفحه 364
بعد از آن استشهاد ديگر فرمايد بر كمال قدرت و حكمت و شمول انعام خود:
أَ لَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْكَ: آيا نديدى و علم ندارى قدرت مطلقه را كه بدرستى كه كشتى، تَجْرِي فِي الْبَحْرِ: جريان مى‌شود در دريا، بِنِعْمَتِ اللَّهِ: به منت و احسان خداى تعالى در تهيه اسباب آن، چه آن را بر روى آب نگه مى‌دارد و باد را براى حركت آن مى‌فرستد و اين محض انعام و افضال او است بر بندگان.
لِيُرِيَكُمْ مِنْ آياتِهِ: بنمايد و نشان دهد شما را بعض از دلائل قدرت خود را در حركت كشتى بوسيله بادها و برخى از عجائب خلقت خود را در دريا. إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ: بدرستى كه در جريان كشتى و دريا هر آينه نشانه‌هاست بر شمول قدرت و كمال حكمت و وفور نعمت حضرت عزت. لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ: براى هر صبر كننده بر بلاها و مشاقّ تكليف، شكر كننده بر نعمتها و سپاسدار منعم حقيقى. و نزد بعضى مراد از «صبّار شكور» مؤمنين هستند، چه در حديث وارد شده ايمان دو نصف است: نصف آن صبر و نصف آن شكر مى‌باشد «1».
آيا نديدى كه كشتى ميرود در دريا بعنايت خدا تا بنماياند بشما از آيتهايش همانا در اين هر آينه آيتها است براى هر صبر كننده شكرگزار
و چون فرو گيرد آنان را موجى مانند سايبانهائى ميخوانند خدا را با آنكه
جلد 4 صفحه 283
خالص كنندگانند براى او دين را پس چون برهاند آنان را بسوى خشكى پس بعضى از آنها در حدّ اعتدال باقى بمانند و انكار نميكند آيتهاى ما را مگر هر مكر و غدر كننده ناسپاس
اى مردمان بپرهيزيد از پروردگارتان و بترسيد از روزى كه اداء نكند پدرى از فرزندش و نه فرزندى او اداء كننده است از پدرش چيزى همانا وعده خدا راست است پس نبايد فريب دهد البته شما را زندگانى دنيا و نبايد فريب دهد شما را بخدا آن فريب دهنده
همانا خدا نزدش علم روز قيامت است و فرو ميفرستد باران را و ميداند آنچه در رحمها است و نميدانند هيچ كس كه چه كسب ميكند فردا و نميداند هيج كس كه در كدام زمين ميميرد همانا خداوند داناى آگاه است.
تفسير
خداوند منّان در مقام بيان قدرت و تعداد نعمت خود متذكر نموده است بنى آدم را بكشتى كه جارى ميشود در دريا بوسيله باد و بادبان و ساير لوازم كشتيرانى كه همه از نعم الهيّه است براى ارائه دادن به بندگان علائم وجود و قدرت و رحمت خود را از عجائب مخلوقات بحر و سير كشتى باراده ناخدا بخواست خدا و عنايات بى‌پايان او در نگهدارى آن از خطرات و رساندن اهلش را بساحل مراد ولى كسانى متوجّه باين معانى ميشوند و از ثمرات آن بهره‌مند ميگردند كه صابر بر بلا و شاكر بر نعمت باشند و در مواقع خطر صبر نمايند و بعد از نجات شكر كنند خلاصه آنكه مؤمن و بين خوف و رجاء باشند و مؤثر در وجود را جز خدا ندانند در مجمع نقل نموده كه ايمان دو نيمه است نيمى از آن صبر و نيمى شكر است و وقتى كه فرو گيرد اهل كشتى را موجى از امواج بى‌كران دريا كه در احاطه و ارتفاع و بزرگى مانند خيمه و ابر و كوهى سايه افكن شده ناچار بخوانند خدا را براى نجات خودشان از غرق با اخلاص در دين كه توجّه بخداى يگانه و قطع اميد از غير او است ولى بعد از نجات و وصول بساحل و حصول اطمينان بعضى از آنها بعدل و اقتصاد در طريق صلاح و سداد بر آيند و بعهديكه با خدا در دريا نمودند وفا كنند و تجاوز از حق ننمايند و بعض ديگر نقض عهد فطرى و خلف وعد بحرى نموده بحال كفر و شرك اوّلى خود بر گردند ولى منكر آيات وحدت و قدرت و رحمت خدا نشود مگر آنكس كه مكّار غدّار
جلد 4 صفحه 284
ناوفادار و بسيار نا شكرگزار باشد خصوصا بعد از فرجى كه خداوند بعد از چنين شدّتى باو داده چون ختر قبيح‌ترين غدر است و بعضى گفته‌اند مراد از صبّار شكور كسى است كه حبس كند نظر خود را در ملاحظه آيات خدا و صرف نمايد فكر خويش را در تصوير نعم الهى و شكر كند خدا را در برابر آنها و قمّى ره مقتصد را بصالح و ختّار را بخدّاع تفسير فرموده است و بايد مردم از مخالفت اوامر و نواهى الهى بپرهيزند و بترسند از روز كه اداء و روا نكند هيچ پدرى از فرزندش دينى و حاجتى را و هيچ فرزندى اداء و روا كننده نباشد از پدرش دينى و حاجتى را خلاصه آنكه در آنروز هر كس بفكر خويش است نه قوم و خويش و دوست و رفيق و كسى نميتواند از كسى دستگيرى كند مگر باراده و اذن الهى و لا يجزى از باب افعال نيز قرائت شده يعنى بى‌نياز نميكند احدى احدى را از چيزى و تبديل جمله فعليّه باسميّه و تغيير بعضى از الفاظ ظاهرا براى تفنّن در كلام و تأكيد مرام در ظرف تجدّد و حدوث بافاده ثبوت و دوام است و چنين روزى كه قيامت كبرى است خواهد آمد و همانا وعده خداوند حقّ و محقّق است و تخلّف پذير نيست پس نبايد زندگى محدود دنيا و لذائذ فانيه آن شما را فريب دهد و بخود مشغول و سر گرم نمايد و از نعيم نامحدود آخرت باز دارد و يا شيطان و نفس امّاره بسوء شما را مغرور بكرم خدا و وعده مغفرت و تحصيل وسائل آن در ظرف مهلت نمايد چون بسا باشد كه اجل برسد و مهلت از دست برود و معصيت بتدريج شخص را از قابليّت مغفرت بيندازد و موفق بتوبه نشود و بر حسب روايات متعدّده كه بطرق معتبره از ائمه هدى عليهم السلام نقل شده پنج علم است كه بطور تحقيق و تفصيل مخصوص بذات اقدس الهى است اوّل علم بوقت قيامت كبرى است دوم علم بوقت نزول باران و محلّ آن سوم علم بذكور و اناث بودن طفل در رحم مادر و خوشگلى و زشتى و سخاوت و بخل و سعادت و شقاوت و جهنّمى و بهشتى بودن او چنانچه در نهج البلاغه است چهارم علم بآنكه شخص در آتيه چكار ميكند از خير و شرّ و چه بدست مى‌آورد از مال و ثروت پنجم علم بآنكه در چه سرزمينى خواهد مرد و اينكه فرموده‌اند بطور تحقيق و تفصيل نميداند جز خدا شايد براى آن باشد كه گاهى اين علوم از خدا افاضه ميشود باولياء ولى نه در همه وقت و همه جا و
جلد 4 صفحه 285
بدون تغيير و بداء و خداوند عالم بتمام اشياء است و آگاه از ظاهر و باطن آنها اختصاص باين امور ندارد در ثواب الاعمال و مجمع از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه كسيكه تلاوت نمايد سوره لقمان را در شب خداوند ملائكه را موكّل او فرمايد كه حفظ نمايند او را از شيطان و لشگريانش تا صبح و چون در روز تلاوت نمايد ملائكه حفظ نمايند او را از آنملعون و اعوانش تا شام خداوند توفيق عنايت فرمايد انشاء اللّه تعالى.
(آیه 31)- در این آیه سخن از دلیل نظم به میان می‌آید، و در آیه بعد سخن از توحید فطری است و مجموعا بحثهایی را که در آیات قبل آمد تکمیل می‌کند.
می‌گوید: «آیا ندیدی کشتیها بر (صفحه) دریاها به فرمان خدا، و به (برکت) نعمت او حرکت می‌کنند»؟! (أَ لَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ).
هدف این است: «تا بخشی از آیاتش را به شما نشان دهد» (لِیُرِیَکُمْ مِنْ آیاتِهِ).
آری «در اینها نشانه‌هایی است برای کسانی که بسیار شکیبا و شکر گزارند» (إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ).
بدون شک حرکت کشتیها بر صفحه اقیانوسها نتیجه مجموعه‌ای از قوانین آفرینش است.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
