تهذیب الاصول (کتاب)


نویسنده	روح الله موسوی خمینی
موضوع	اصول‌ فقه‌ شيعه‌
زبان	عربی
تعداد جلد	۳
تقریر و تدوین	آیت الله جعفر سبحانی

تهذیب الاصول

کتاب «تهذیب الأصول» در موضوع «اصول فقه» شیعه، مشتمل بر تقریرات یک دوره درس خارج اصول مرحوم امام خمینی است که توسط آیت الله جعفر سبحانى نوشته شده است. این کتاب مورد توجه استادان خارج اصول حوزه‌های علمیه می‌باشد.

مؤلف

سید روح الله الموسوى الخمینى معروف به «امام خمینى» فقیه، عارف، مرجع تقلید و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران بود. ایشان در فقه از شیخ عبدالکریم حائرى تا سال ۱۳۵۵ ق. بهره مند بود و براى آموختن علوم هیئت، نجوم و فلسفه در دروس مرحوم سید ابوالحسن رفیعى قزوینى حاضر شد. وى در عرفان از مرحوم شاه آبادى و میرزا جواد ملکى تبریزى استفاده کرد.

امام خمینى سال‌هاى طولانى در حوزه علمیه قم به تدریس خارج فقه، اصول، فلسفه، عرفان و اخلاق پرداخت. برخی از شاگردان ایشان عبارتند از: مرتضی مطهری، شهید بهشتى، مکارم شیرازى، سید علی خامنه‌ای و جعفر سبحانى.

از دیگر تألیفات ایشان می توان به این موارد اشاره نمود: چهل حدیث، سرّ الصلاة، کشف الاسرار، تحریرالوسیلة، مناهج الوصول الى علم الاصول، رسالة فى الطلب و الارادة، مکاسب محرمه، ولایت فقیه.

معرفى کتاب

کتاب «تهذیب الأصول» مشتمل بر تقریرات یک دوره خارج اصول فقه درس امام خمینی است که آیت الله سبحانى آن را به رشته تحریر درآورده است. در این کتاب تمام مباحث اصول به جز بخش استصحاب و تعادل و تراجیح، مطرح شده است.

در «مستدرکات اعیان الشیعة» آمده است، امام خمینی قدس سره در سال ۱۳۶۴ ق، دوره اول درس خارج اصول را شروع کرده‌اند. و چنان که در انتهای جلد سوم «تهذیب الاصول» ذکر شده است، دوره اول درس خارج اصول در سال ۱۳۷۰ ق، پایان یافته است و دوره دوم نیز پس از آن شروع شده است که در سال ۱۳۷۷ ق، به پایان رسیده است. مؤلف، پس از شرکت در دوره اول، در دوره دوم شروع به تألیف کتاب نموده است. سپس این کتاب، در تاریخ ۲۴ ربیع الاول سال ۱۳۷۵ ق، مورد تایید امام خمینی رحمة‌الله‌علیه واقع شده و در تقریظی که ایشان در ابتدای کتاب نوشته اند، از مقرّر کتاب تعبیر به «صاحب الفکر الثاقب و النظر الصائب»، شده و از حسن سلیقه و قریحه وی تقدیر شده است.

به طور کلی مباحث «تهذیب الأصول»، شامل مباحث لفظی و مباحث عقلی می‌شود. موضوعات مورد بحث در این کتاب عبارت است از:

جلد ۱: الکلیات، الوضع، الاستعمال، الحقیقة الشرعیه، الصحیح والاعم، المشتق، الاوامر، الاجزاء، مقدمه الواجب، الضد، اجتماع الامر والنهى، دلالة النهى على الفساد، المفاهیم.

جلد ۲: العموم والخصوص، المطلق والمقید، القطع، التجرى، العلم الاجمالى، حجیة الامارات، الظواهر، الاجماع، الشهرة، خبر الواحد، البرائة، الاشتغال.

جلد ۳: قاعدة المیسور، قاعدة لاضرر، الاجتهاد والتقلید.

ویژگی‌های کتاب

از ویژگی‌های بارز کتاب، همان طور که از نام آن مشخص است، تهذیب و تنقیح مباحث اصولی است. امام خمینی (قدس سره)، در دوره دوم درس خارج اصول، بسیاری از مباحثی را که در دوره قبل بیان نموده‌اند، حذف کرده‌اند و مقرر، در بسیاری از موارد به آنها اشاره کرده است.

علاوه بر این، سعی مرحوم امام (قدس سره)، بر مطرح شدن مباحث به صورت خلاصه بوده است؛ مثلا در بحث حدیث رفع، می‌نویسد: «و بقی فی کلامه انظار ترکناها مخافة التطویل». ایشان، حتی از تعرض تفصیلی به کلمات قدما خودداری نموده و در غالب موارد، متعرض نظریات شیخ انصاری، آخوند خراسانی، آقا ضیاء الدین عراقی، مرحوم نایینی و آیة الله حائری شده است.

از دیگر خصوصیات مهم کتاب این است که مرحوم امام (قدس سره) صرفا به بیان نظریات بزرگان اصولی نپرداخته است، بلکه در عین تهذیب و تنقیح علم اصول، با نوآوری‌ها و ابداعات خود، در عین احترام به علمای گذشته، سبک جدیدی را در علم اصول پایه گذاری نموده است.

امام خمینی (قدس سره)، در حالی که سعی در جلوگیری از خلط مباحث عرفی و مباحث دقیق عقلی در علم اصول داشته و آن دو را از هم تفکیک می‌نموده است، اما به ناچار در بعضی از مباحث، مثل حقیقت و مجاز، مطلق و مقید، مفهوم شرط و... به مباحث عقلی نیز می‌پردازند.

از دیگر خصوصیات کتاب، این است که مقرر، صرفا به تقریر درس امام خمینی (قدس سره) پرداخته و از مناقشه در نظریات ایشان خودداری نموده است و حتی از بیان تغییر نظریات ایشان در کتاب نیز خودداری نموده است.