الموسوعة القرآنية، خصائص السور (کتاب)
 | |
| نویسنده | سید جعفر شرف‌الدین |
| موضوع | دایرةالمعارف قرآن |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱۲ |
|
| |
«الموسوعة القرآنیة، خصائص السور» تألیف سید جعفر شرف‌الدین (م، ۱۴۲۲ ق)، کتابی در تبیین و بررسى خصائص سوره‌هاى قرآن کریم، به منظور فهم بهتر آیات و معانى بلند آن است. برخی از مباحث و عناوین مطرح شده در این اثر عبارتند از: اهداف سور، ارتباط آیات درون سور، اسرار ترتیب سور، محتویات سور، لغات و الفاظ سور.
مؤلف
سید جعفر شرف‌الدین عاملی (۱۴۲۲-۱۳۳۹ ق) فرزند علامه سید عبدالحسین شرف الدین عاملی، ادیب، شاعر، نویسنده، استاد و نماینده مجلس در لبنان بود.
او ابتدا در دانشکده جعفریه صور به تدریس مشغول گشت و پس از آن به تأسیس مدارس ابتدایی روی آورد و توانست با نام «جمعیة البر و الإحسان»، چهارده مدرسه ابتدایی را راه‌اندازی نماید. او در ادامه به مدت سه دوره (۱۹۶۰-۱۹۷۲ م) نماینده شیعیان قضاء صور گردید و در پارلمان سمت گزارشگر کمیته آموزش را برعهده گرفت.
برخی از تألیفات وی عبارتند از: الموسوعة القرآنیة؛ من هنا نبدأ؛ جبل عامل فی لبنان؛ دائرة المعارف التراث؛ معجم أدباء المعهد؛ أدب الطب؛ موسوعة المعارف الإسلامیة؛ موسوعة المعارف العربیة.
معرفی کتاب
مؤسسه «دار التقریب بین المذاهب اسلامیة» هدف خود را از انتشار این کتاب، آسانى دسترسى به مصادر اصلى معرفت دینى دانسته و معتقد است که با این تألیف، مخاطب از جهت ضبط مصطلحات، شرح مفردات، تحلیل مدلولاتى که از حقایق بلند قرآنى به دقت حکایت مى‌کند، مى‌تواند به سهولت به قرآن معرفت پیدا کند. بنابر این فایده آن براى مسلمانها تعمیق شناخت نسبت به قرآن و براى غیر مسلمانها، شناخت به قرآن جهت تسهیل گفتگو بین مسلمانها و معتقدین به ادیان دیگر خواهد بود. از این رو جمع‌آورى موضوعات مختلف قرآنى در یک مجموعه و دعوت به توحید در دنیاى مسلمانان از اهداف اولیه مؤسسه مى‌باشد.
مواد و مطالب «الموسوعة القرآنیة» از مهمترین کتب تراث عربى و اسلامى و مؤلفات جدید در علوم قرآنى تهیه شده و جهت تسهیل استفاده از مطالب، دستکارى جزئى نیز در متون شده است. برخى مطالب نیز در مباحث دیگر، تکرار شده است.
محتوای کتاب
«الموسوعة القرآنیة» در ۱۲ جلد به زبان عربى و شامل تمامى آیات قرآن مى‌باشد. این موسوعه، مباحث تفسیرى را در هشت مبحث مورد بررسى قرار مى‌دهد: ۱- اهداف سوره ۲- ارتباط آیات درون سوره ۳- اسرار ترتیب سوره در بین سوره‌هاى دیگر ۴- محتویات سوره ۵- لغت و الفاظ سوره ۶- معانى لغوى سوره ۷- سؤال و جواب مربوط به سوره ۸- معانى مجازى در سوره.
- مبحث اول تحت عنوان «اهداف سوره»، شامل اطلاعات کلى درباره سوره از قبیل، نام، وجه تسمیه نزول، عدد آیات، عدد کلمات، اهداف عام سوره و برخى بحثهاى موضوعى مى‌باشد.
- مبحث دوم تحت عنوان «ارتباط آیات درون یک سوره»، شامل تاریخ نزول و وجه تسمیه سوره و غرض از سوره، ترتیب آن، ارتباط دسته آیات با هم، بررسى سیاق دسته آیات و موضوع آنها مى‌باشد. این بخش به نحوى با موضوع آیات و در نهایت فهرست موضوعى قرآن ارتباط پیدا مى‌کند و مى‌توان از آن در این زمینه استفاده کرد.
- مبحث سوم تحت عنوان «اسرار ترتیب سوره» بوده که به نوعى مترتب بودن سوره بعد بر سوره قبل را در موارد متعدد، بیان مى‌کند. و این مبنا مطرح مى‌شود که در غالب سوره‌ها، هر سوره، شرح و تفصیلى است براى اجمالى که در سوره قبل ذکر شده است و به ذکر موارد آن نیز مى‌پردازد.
- مبحث چهارم تحت عنوان «مکنونات سوره» بوده که نوعا به ظاهر کردن مبهمات یا اعلام غیر صریح با استفاده از آثار صحابه و تابعین و اقوال مفسرین، مى‌پردازد.
- مبحث پنجم تحت عنوان «لغة التنزیل» در سوره بوده و درباره معانى کلمات و مسائل بیانى و اسلوب جملات و نظم آیات و بررسى معانى کلمات در آیات مختلف، و مقایسه کلمات مترادف و استعمال آنها مى‌باشد. گاهى لغات از جهت صرف و قرائت نیز مورد بررسى قرار مى‌گیرند.
- مبحث ششم تحت عنوان «معانى لغوى» در سوره بوده و در آن بحثهاى صرف، نحو و قرائت کلمات مورد بررسى قرار مى‌گیرد. این مباحث در ابواب مختلف مانند «باب من المجاز»، باب «الاستثناء»، «باب الدعا»، باب الفاء، «باب الواو»، باب «أهل و آل» و... انجام مى‌گیرد.
- مبحث هفتم تحت عنوان «سؤال و جواب در سوره» بوده و در آن سؤالات گوناگون در هر باب که در آن سوره مطرح بوده است، بیان مى‌شود.
- مبحث هشتم تحت عنوان «معانى مجازى در سوره» بوده و انواع استعمالات و معانى مجازى کلمات و اصطلاحات در آن مورد بحث واقع مى‌شود.
منابع کتاب
مواد و مطالب این موسوعه از مهمترین کتب عربى و اسلامى و مؤلفات جدید در علوم قرآنى تدارک شده است. منابع اصلى و محوری که در هر یک از مباحث هشتگانه فوق مورد استفاده قرار گرفته اند به ترتیب عبارتند از: «اهداف کل سوره و مقاصدها» از دکتر عبدالله محمود شحاته، «النظم الفنى فى القرآن» از شیخ عبدالمتعال الصعیدى، «اسرار ترتیب القرآن» از سیوطى، «مفحمات الأقران» از سیوطى، «من بدیع لغة التنزیل» از ابراهیم سامرّائى، «معانى القرآن» از اخفش، «اسئلة القرآن المجید و اجوبتها» از محمد بن ابى بکر رازى و «تلخیص البیان فى مجازات القرآن» از شریف رضى.
علاوه بر منابع مذکور، از مصادر متنوع و زیادى در متن و پاورقى نام برده شده که به برخى از آنان اشاره مى‌نماییم:
۱- تفسیر طبرى ۲- الکشاف ۳- تفسیر فخر رازى ۴- تفسیر بیضاوى ۵- تفسیر جلالین ۶- تفسیر ابن کثیر ۷- الدر المنثور ۸- تفسیر بغوى ۹- تفسیر الکشف و البیان ثعلبى ۱۰- الجامع لاحکام القرآن قرطبى ۱۱- تفسیر زادالمسیر ۱۲- تفسیر بحر المحیط ۱۳- فتوحات مکیه ابن عربى ۱۴- شرح کشاف طیبى ۱۵- خواص القرآن غزالى ۱۶- المطالب العالیة ۱۷- صحاح و مسندها ۱۸- تاریخ ابن عساکر ۱۹- التفصیل الجامع لعلوم التنزیل ۲۰- تأویل مشکل القرآن ابن قتیبة ۲۱- اعراب القرآن فرّاء ۲۲- اعراب القرآن زجاج ۲۳- التیسیر دانى ۲۴- المصاحف سجستانى ۲۵- مجاز القرآن ۲۶- الخصائص ۲۷- الکتاب سیبویه ۲۸- تحصیل عین الذهب ۲۹- تهذیب اللغة ۳۰- لسان العرب ۳۱- صحاح اللغة ۳۲- تاج العروس ۳۳- المقاصد النحویه ۳۴- الانصاف ۳۵- مغازى واحدى ۳۶- الاملاء ۳۷- مستدرک حاکم ۳۸- تفسیر القرآن العظیم ۳۹- طبقات ابن سعد ۴۰- الکامل ابن اثیر ۴۱- تاریخ طبرى ۴۲- الاتقان سیوطى ۴۳- اللهجات العربیه جندى ۴۴- الجمهره ۴۵- المغنى ابن هشام ۴۶- خزانة الادب ۴۷- معجم الشعراء ۴۸- الاغانى ابوالفرج اصفهانی ۴۹- الحجة ابن خالویه ۵۰- کتب طبقات و منابع دیگر.
منابع
- نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
