تفسیر قرآن (صفى على شاه) (کتاب)
.jpg) | |
| نویسنده | حسن صفی علی شاه |
| موضوع | تفسیر منظوم/ شیعه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
«تفسیر قرآن صفى على شاه» معروف به «تفسیر صفى»، تفسیری منظوم به زبان فارسى، اثر حاج میرزا حسن اصفهانى (۱۲۵۱-۱۳۱۶ ق)، متخلص به «صفى» و ملقب به «صفى‌على‌شاه» از عرفاى قرن چهاردهم قمرى است که با تأویلات عارفانه به رشته نظم کشیده شده است. این تفسیر به لحاظ آنکه یگانه تفسیر منظوم فارسى شیعى است، از اهمیت زیادى برخوردار است.
انگیزه نگارش
صفى‌على‌شاه در انگیزه نگارش تفسیر خود مى‌گوید:
«سالها بود که در خیال داشتم ترجمه تفسیر کلام الله را به نظم آرم که مشوق مردم فارسى زبان به خواندن و فهمیدن معانى و نکات عرفانى قرآن گردد و خاطرها از اباطیل مدعیان لفظ تراش پرداخته شود و توفیق اینکار بزرگ را نمى‌یافتم بلکه ممتنع مى‌پنداشتم. در این آخر عمر عنایت بارى تعالى شامل حال شد و این امر عجیب در مدت دو سال بلکه کمتر به ظهور پیوست».
محتوای کتاب و شیوه تفسیر
این تفسیر منظوم، در بحر رمل مسدس مقصور (وزن مثنوى مولوى) در حدود ۶۰۰۰ بیت سروده شده و کار مفصل و پرعظمتى است. پس از خطبه افتتاح و دیباچه منظوم چنین آغاز مى‌گردد:
حمد بى‌حد ذات پاکى را سزاست * کو خلایق را به نیکى رهنماست
شیوه صفى علی شاه در تفسیر چنین است که اول آیات شریف قرآن را ذکر می کند و در ذیل آن معنى فارسى آیات را به نثر مى‌نگارد و سپس تفسیر را به نظم مى‌سراید. آغاز تفسیر چنین است:
از پى تفسیر قرآن مجید * باشد از حق عمر و توفیقم امید
تا به شکر آنکه دادم نطق و کام * معنى قرآن به نظم آرم تمام
ابتدا از نام خویش اندر کتاب * با رسول رحمت آمد در خطاب
باب گنج علم خود ذات قدیم * کرد بسم الله الرحمن الرحیم
این تفسیر مشحون از تأویلات صوفیانه است که تلاش نموده آنها را با احادیث و اسناد و مدارک مستند و مبرهن سازد؛ به عنوان نمونه در تأویل عرفانى آیه شریفه «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثلُ نورِه کَمِشکاة... فِی بُیوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَیذْکرَ فِیهَا اسْمُهُ یسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ» (نور/ ۳۵-۳۶) گوید:
در بیوتى باشد آن مشکات نور * که خداشان داده رخصت بر حضور
که شود آوازها در آن بلند * یاد کرده در وى اسم ارجمند
مى‌نماید اندر آن تسبیح حق * صبح و شام از حسن عهد ماسبق
خواند این آیت مگر خیر الانام * گفت مردى این سرا باشد کدام
گفت باشد خانه پیغمبران * گفت ابابکر صدیق اندر زمان
این سراى حیدر است و فاطمه * یافت آیت را نکو او ترجمه
توجه به علوم قرآن:
صفى علی شاه در این تفسیر به مباحث علوم قرآن نیز توجه داشته است، به عنوان نمونه:
توبه و انفال آمد در خبر * که بود یک سوره در اصل نظر
ز آن در این سوره نیامد بسمله * تا نباشد در میانشان فاصله
در مدینه یافت این هر دو نزول * جز دو آیت کوست مکى بر رسول
توجه به برخی از احکام و معارف:
مفسر به علل و اسباب برخى از احکام شرعى نیز پرداخته، مانند اینکه در علت قصر نماز در ذیل آیه ۱۰۱ سوره نساء می فرماید:
چون سفر کردید بر روى زمین * بر شما نبود گناهى پس یقین
گر نماز خویش را سازید قصر * چار را بر رکعتین اعنى بحصر
گر که ترسید از فساد مشرکان * با شما چون دشمنند ایشان عیان
کز چه در اسلام گشت این حکم عام * زآنکه نبود خوفى اندر هر مقام
گفت این صدقه است از حق بر عباد * شکر باید کرد زین فضل زیاد
همچنین در بیان مهدویت و لزوم وجود ولى در هر زمان، ابیات جالب و شنیدنى دارد که در ذیل آیه ۶۹ سوره نساء آمده است:
از شهیدان شد اشارت بر حسین * هر نبى و هر ولى را نور عین
صالحان اولاد او تا قائمند * بر وجوب لطف از حق دائمند
دور قائم دائم است از ربّ دین * تا قیامت ذاولیا و راشدین
هر زمانى را ولیى لازم است * وین ولایت در مدار قائم است
مهدى هادى است قائم در طریق * رهروان را در روش نیکو رفیق
اشتعال آن اتصال است از ولى * همچنین تا اصل آن ذات العلى
دور مهدى این بود بر اتصال * گر شناسى دور او را در مجال
دور یکدور است نزد اهل دل * و آن بود دائر به مهدى متصل
مفسر در پایان تفسیر منظوم خود، تاریخ آغاز تفسیر را ۱۳۰۶ و پایان آن را ۱۳۰۸ هجرى بیان کرده و نام آن را «تفسیر صفى» گذاشته است:
چون هزار و سیصد از هجرت گشت * در ششم سال ابتدا این نامه گشت
در هزار و سیصد و هشت این چنین * گشت ختم از عون ربّ العالمین
بر چسان تا افکند طرح کلام * نفى «تفسیر صفى» را بر انام
اندر این نظم مبارک از کلام * یافت اسرار معانى انتظام
بحر گوهر گشت «تفسیر صفى» * از رموز نغز بکر مختفى
منابع
- نرم افزار جامع التفاسیر نور، بخش کتابشناسی.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
