درر الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد (کتاب)
 | |
| نویسنده | محمدكاظم خراسانى |
| موضوع | اصول فقه شيعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| محقق | مهدی شمس الدین |
|
| |
کتاب «درر الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد» اثر آخوند خراسانى (م، ۱۳۲۹ ق) از علماى بزرگ شیعه است. این کتاب، حاشیه بر «فرائد الأصول» شیخ انصاری و در موضوع اصول فقه می باشد.
مؤلف
آخوند خراسانی متولد سال ۱۲۵۵ قمری در مشهد و از اکابر علماى امامیه و مرد دین و سیاست بود. وی در ۲۲ سالگى به قصد تحصیل در حوزه معقول تهران رهسپار آنجا شد و بر سر راه تهران ـ مشهد به شهر سبزوار رفت و نزدیک دو سال از حوزه معقول حکیم سبزوارى استفاده کرد.
او در سال ۱۲۷۹ ق، راهى نجف شد و تا زمان درگذشت شیخ انصارى به سال ۱۲۸۱ ق، به مدت حدود دو سال از درس فقه و اصول او استفاده کرد. سپس در محضر میرزا محمدحسن شیرازى به تعلیم فقه و اصول پرداخت. میرزا حسن شیرازى، آخوند را به فضل مى ستود و طلاب را به استفاده از درس او تشویق مى کرد.
پس از درگذشت میرزا، حوزه سامرا از رونق افتاد و همه نظرها به یکباره به سوى نجف و زعیم آن معطوف شد و آخوند خراسانی در آن زمان به عنوان جانشین میرزا و بزرگ ترین مرجع شیعه شناخته شد.
علاوه بر «دررالفوائد»، «کفایة الاصول» و «فوائد الاصول»، از دیگر آثار مهم اصولی مرحوم آخوند خراسانی است.
انگیزه نگارش
آخوند خراسانى در مقدمه کتاب انگیزه خود را از نگارش این کتاب این گونه بیان مى‌فرماید: إنی بینما أراجع هذه الدرر البهیة، و أطالع تلک الغرر السنیة، التى صنفها علامة الآفاق و أستاذ الکل على الإطلاق، عماد الملة والدین و مروج شریعة سید المرسلین و تاج الفقهاء والمجتهدین من القدماء والمتأخرین، فخرالمحققین و افتخار المدققین، الورع التقی، الصفی النقی، علم الهدى، أستاذنا و مولینا و آیت الله فی الورى، الحاج شیخ مرتضى الأنصاری، تغمده الله بغفرانه و أسکنه فسیح جنانه، سنح بخاطری الفاتر، أن أعلق علیه وجیزة لطیفة و تعلیقة مشتملة على فوائد استفدتها من الأساتیذ، و عوائد ادخرتها من الأسانید، و زواید ظفرت علیها بالنظر الثاقب والفکر الصائب، لیکون تذکرة لى و لمن راجعها من بعدى. والمرجو من الناظرین أن ینظروا إلیها بعین اللطف والإنصاف، و یتجنبوا التعصب و الإعتساف، و بالله أستعین إنه خیر معین و علیه توکلت و إلیه أنیب.
یعنى: «هنگامى که به کتاب رسائل که شامل مرواریدهاى ارزشمندى است، مراجعه نمودم و آن گوهرهاى گرانبها را مطالعه کردم... تصمیم گرفتم تعلیقه‌اى کوتاه و لطیف بر آن بنگارم. تعلیقه‌اى که شامل فوائدى باشد که از اساتید خود بهره برده‌ام و یا با فکر و اندیشه خود بر آن دست یافته‌ام تا یادآورى باشد براى خودم و کسانى که بعد از من به آن مراجعه مى‌کنند. از خوانندگان درخواست دارم با دیده لطف و انصاف به آن بنگرند و از روى تعصب و بدون تأمل بر آن ننگرند. از خداوند بزرگ نیز یارى مى‌خواهم که او بهترین یاوران است و بر او توکل کرده و به سوى او انابه مى‌کنم.
محتواى کتاب
«دررالفوائد» تعلیقه‌اى بر کتاب «فرائد الأصول» شیخ انصارى است. آخوند خراسانى در این کتاب به شرح و توضیح نظریات استاد خود، شیخ انصارى پرداخته و نظریات و دیدگاه‌هاى اصولى خود را نیز بر آن افزوده است.
کتاب حاضر یکى از منابع مهم براى دستیابى به دیدگاه‌هاى اصولى آخوند خراسانى است. وى در کتاب مشهور خود «کفایة الأصول»، بسیارى از آراء خود را به صورت رمز و اشاره بیان کرده و براى شرح و توضیح نظریات ایشان، بسیارى از علما به این کتاب مراجعه مى‌کنند، چرا که ایشان در این کتاب با عباراتى وافى و روشن بسیارى از نظریات خود را شرح داده است.
کتاب «دررالفوائد» شامل تمام بخشهاى کتاب «رسائل» مى‌باشد و مباحث قطع، ظنّ، أصالة البرائة، استصحاب و تعادل و تراجیح را مورد نقد و بررسى قرار داده است. مؤلف در این کتاب بعد از آوردن بخشى از کلام شیخ انصارى با عباراتى روشن و دقیق، به شرح و تفسیر آن و بیان دیدگاه‌هاى خود پرداخته است.
آخوند خراسانى حاشیه‌اى دیگر نیز بر فرائد الأصول شیخ انصارى دارد که آن را قبلاً نگاشته و ظاهراً کتاب «دررالفوائد» تکمیل شده آن است، چرا که در بسیارى موارد این دو حاشیه به هم شبیه هستند ولى در حاشیه جدید (دررالفوائد) نکات فراوانى علاوه بر حاشیه دیگر دارد. آقا بزرگ تهرانى در این باره مى‌فرماید: «حاشیه بر رسائل نوشته شیخ ما ملا محمدکاظم خراسانى ... تکمیل شده همان حاشیه قدیمى ایشان است و شامل تمام مباحث رسائل مى‌باشد ولى به چاپ نرسیده است. این حاشیه دقیقترین حواشى است که بر کتاب رسائل شیخ انصارى نگاشته شده است».
نسخه‌هاى خطى
- نسخه‌اى در کتابخانه آستان قدس رضوى در مشهد مقدس. این نسخه شامل مباحث قطع و ظن و تعادل و تراجیح از حاشیه قدیمى است.
- نسخه‌اى در کتابخانه حرم حضرت معصومه سلام الله علیها در شهر مقدس قم.
- نسخه‌اى در کتابخانه مسجد اعظم قم. این نسخه شامل مباحث استصحاب و تعادل و تراجیح از حاشیه جدید مى‌باشد.
- نسخه‌اى دیگر در کتابخانه مسجد اعظم قم. این نسخه شامل مباحث قطع و ظن از حاشیه جدید است.
منابع
- نرم افزار اصول فقه، مرکز نور.
متن کتاب
درر الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد
