حاج ملاهادی سبزواری: تفاوت بین نسخه‌ها
جز (پروژه4: اولویت بندی و رتبه بندی) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
| − | ملا هادی سبزواری (۱۲۱۲- | + | '''ملا هادی سبزواری''' (۱۲۱۲-۱۲۸۹ ق)، عارف، فیلسوف و شاعر مشهور دوران قاجاریه است. «[[منظومه سبزواری]]» و «[[اسرار الحکم|اسرار الحكم]]» از جمله آثار اوست. |
{{شناسنامه عالم | {{شناسنامه عالم | ||
||نام کامل = هادی سبزواری | ||نام کامل = هادی سبزواری | ||
| سطر ۱۴: | سطر ۱۴: | ||
}} | }} | ||
==ولادت== | ==ولادت== | ||
| − | ملا هادی در سال 1212 ق. در شهر سبزوار به دنیا آمد. پدر او حاج میرزا مهدی از تجار سبزوار و از خیرین آن شهر بود که مسجد و آب انبار متصل به هم واقع در کوچه «حمام حکیم» یکی از آثار به جا مانده از اوست.<ref>[http://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D9%84%D8%A7_%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D8%B3%D8%A8%D8%B2%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C ملا هادی سبزواری، ویکی شیعه]، بازیابی:19 فروردین 1396</ref> ملا هادی هفت ساله بود که پدرش از دنیا رفت و سرپرستی اش را پسر عمه او ملاحسین سبزواری بر عهده گرفت. | + | ملا هادی در سال 1212 ق. در شهر سبزوار به دنیا آمد. پدر او حاج میرزا مهدی از تجار سبزوار و از خیرین آن شهر بود که [[مسجد]] و آب انبار متصل به هم واقع در کوچه «حمام حکیم» یکی از آثار به جا مانده از اوست.<ref>[http://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D9%84%D8%A7_%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D8%B3%D8%A8%D8%B2%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C ملا هادی سبزواری، ویکی شیعه]، بازیابی:19 فروردین 1396</ref> ملا هادی هفت ساله بود که پدرش از دنیا رفت و سرپرستی اش را پسر عمه او ملاحسین سبزواری بر عهده گرفت. |
| − | ==تحصیلات== | + | ==تحصیلات و اساتید== |
| − | ملاهادی هشت سال داشت كه به جمع محصلان علوم مقدماتی پیوست و در اوان نوجوانی ادبیات عرب | + | ملاهادی هشت سال داشت كه به جمع محصلان علوم مقدماتی پیوست و در اوان نوجوانی [[ادبیات عرب]] را فراگرفت <ref>شرح زندگانی حاج ملا هادی سبزواری، ولی‌الله اسراری، ص1.</ref> و در ده سالگی به همراه ملاحسین سبزواری راهی [[مشهد]] شده و در [[حوزه علميه|حوزه علمیه]] مشهد مشغول به تحصیل شد. او ده سال در كنار بارگاه [[امام رضا]] علیه‌السلام به تحصیل پرداخت. سپس شهرت حکمای [[اصفهان]] او را برای تحصیل [[عرفان]] و [[فلسفه]] به اصفهان کشانید. |
| − | حضور ملا هادی در حوزه اصفهان از روزی آغاز شد كه وی در سفر [[حج]] از راه اصفهان گذر می‌كرد و چون هنوز موسم حج نبود مدتی در این شهر اقامت گزید. در حوزه پررونق اصفهان آن | + | حضور ملا هادی در حوزه اصفهان از روزی آغاز شد كه وی در سفر [[حج]] از راه اصفهان گذر می‌كرد و چون هنوز موسم حج نبود مدتی در این شهر اقامت گزید. در حوزه پررونق اصفهان آن زمان، استادانی چون حاج [[شیخ محمدتقی اصفهانی|شیخ محمدتقی]] مؤلف كتاب [[هدایة المسترشدین (کتاب)|هدایة المسترشدین]] و حاج محمدابراهیم كلباسی نگارنده كتاب اشارات الاصول و آیت الله [[ملا اسماعیل درب کوشکی اصفهانی|ملا اسماعیل كوشكی]] در آن، محفل درس و بحث علمی داشتند. |
| − | ملا هادی | + | ملا هادی چند وقتی به درس آیت الله كوشكی رفت و احساس كرد این درس برایش چون گمشده گرانقیمتی بوده كه اكنون بدان دست یافته است. بیان شیوا و عمق معلومات استاد وی را هر روز شیفته‌تر می‌نمود. از همین رو تصمیم گرفت سفر [[حج]] خود را به سفر در سلوك دانش و معارف تبدیل كند و در اصفهان ماندگار شود. سفر ملا هادی به هشت سال اقامت در اصفهان انجامید و در این مدت خود را به زیور دانش و معارف آراست و به بركت بزرگان آن سامان در علم [[حكمت]] افق‌های جدیدی فراراهش گشوده گردید. ملا هادی در سال 1242 به [[مشهد]] بازگشت و پنج سال در مدرسه حاج حسن مشغول تدریس شد. |
| − | + | برخی از استادان ملا هادی سبزواری در دوران تحصیلش عبارتند از: | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
'''<I>1. حاج ملا حسین سبزواری:</I>''' | '''<I>1. حاج ملا حسین سبزواری:</I>''' | ||
| − | حكیم سبزواری پس از برشمردن عظمت این استاد می‌گوید: «...مرا از سبزوار به مشهد مقدس حركت داد و آن جناب انزوا و تقلیل غذا و عفاف و اجتناب از محرمات و مكروهات و مواظبت بر فرایض و نوافل را مراقب بود و داعی را هم در این‌ها چون در یك حجره بودیم سهم و مشاركت داشت و كینونت ما بدین سیاق طولی نكشید و سنواتی ریاضات و تسلیمیتی داشتم و آن مرحوم استاد ما بود در علوم عربیه و فقهیه و اصولیه ولی با آن كه خود كلام حكمت دیده بود و شوق و استعداد هم در ما می‌دید نمی‌گفت مگر منطق و قلیلی از ریاضی پس عشره كامله را با آن مرحوم در جوار معصوم به سر بردم...».<ref> بنیاد حكمت سبزواری، ص 21.</ref> | + | حكیم سبزواری پس از برشمردن عظمت این استاد می‌گوید: «...مرا از سبزوار به [[مشهد]] مقدس حركت داد و آن جناب انزوا و تقلیل غذا و عفاف و اجتناب از محرمات و مكروهات و مواظبت بر فرایض و نوافل را مراقب بود و داعی را هم در این‌ها چون در یك حجره بودیم سهم و مشاركت داشت و كینونت ما بدین سیاق طولی نكشید و سنواتی ریاضات و تسلیمیتی داشتم و آن مرحوم استاد ما بود در علوم عربیه و فقهیه و اصولیه ولی با آن كه خود كلام حكمت دیده بود و شوق و استعداد هم در ما می‌دید نمی‌گفت مگر منطق و قلیلی از ریاضی پس عشره كامله را با آن مرحوم در جوار معصوم به سر بردم...».<ref> بنیاد حكمت سبزواری، ص 21.</ref> |
'''<I>2. حاج محمدابراهیم كرباسی (1180ـ 1262 ق):</I>''' | '''<I>2. حاج محمدابراهیم كرباسی (1180ـ 1262 ق):</I>''' | ||
| − | او از محضر سید مهدی بحرالعلوم و شیخ جعفر كاشف الغطاء و سید علی طباطبایی استفاده برده و پس از بازگشت به وطن عمر خویش را با كمال زهد و احتیاط و قناعت سپری نمود. | + | او از محضر [[سید محمد مهدی بحرالعلوم|سید بحرالعلوم]] و [[شیخ جعفر کاشف الغطاء|شیخ جعفر كاشف الغطاء]] و [[سید علی طباطبایی]] استفاده برده و پس از بازگشت به وطن عمر خویش را با كمال زهد و احتیاط و قناعت سپری نمود. تألیفات مشهور این عالم با [[ورع]] عبارت است از: اشارات الاصول، الایقاظات، شوارع الهدایه الی شرح الكفایه (در شرح كفایه محقق سبزواری)، منهاج الهدایه الی احكام الشریعه و...<ref> ریحانه الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، ج 2.</ref> |
| − | |||
| − | تألیفات مشهور این عالم با ورع عبارت است از: اشارات الاصول، الایقاظات، شوارع الهدایه الی شرح الكفایه (در شرح كفایه محقق سبزواری)، منهاج الهدایه الی احكام الشریعه و...<ref> ریحانه الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، ج 2.</ref> | ||
| − | '''<I>3. آقا شیخ | + | '''<I>3. آقا شیخ محمدتقی اصفهانی، معروف به صاحب هدایه المسترشیدن (متوفی 1248 ق):</I>''' |
| − | تبحر او در علم [[اصول فقه]] به حدی بوده كه وی را به رئیس الاصولیین خطاب می‌كردند. او در محضر استادان بزرگی همچون علامه سید مهدی بحرالعلوم و سید علی صاحب ریاض و سید محسن كاظمینی رشد كرده است. تألیفات مشهور او عبارت است از تقریرات سید بحرالعلوم، | + | تبحر او در علم [[اصول فقه]] به حدی بوده كه وی را به رئیس الاصولیین خطاب می‌كردند. او در محضر استادان بزرگی همچون علامه سید مهدی بحرالعلوم و سید علی صاحب ریاض و سید محسن كاظمینی رشد كرده است. تألیفات مشهور او عبارت است از تقریرات سید بحرالعلوم، حجة المظنه، شرح الاسماء الحسنی و [[هدایة المسترشدین (کتاب)|هدایة المسترشدین]].<ref> همان.</ref> |
'''<I>4. ملا علی مازندرانی نوری اصفهانی (متوفی 1246 ق):</I>''' | '''<I>4. ملا علی مازندرانی نوری اصفهانی (متوفی 1246 ق):</I>''' | ||
| − | + | [[ملا علی نوری اصفهانی|ملا علی نوری]] از محضر علمای مازندران و قزوین استفاده كرده و [[علم کلام|كلام]] و [[حكمت]] را نزد [[آقا محمد بيدآبادی|آقا محمد بیدآبادی]] آموخته بود. تفسیر [[سوره اخلاص]]، حاشیه [[اسفار اربعه (کتاب)|اسفار]] ملاصدرا و حاشیه مشاعر [[ملاصدرا]] از جمله تألیفات مشهور این عالم بزرگوار می‌باشد. | |
'''<I>5. ملا اسماعیل كوشكی:</I>''' | '''<I>5. ملا اسماعیل كوشكی:</I>''' | ||
| − | او همیشه پس از فراغت از تدریس با تنی چند از شاگردان خود در حوزه درس ملا علی نوری حاضر می‌شد. حاشیه اسفار ملاصدرا، حاشیه شوارق ملا عبدالرزاق | + | او همیشه پس از فراغت از تدریس با تنی چند از شاگردان خود در حوزه درس ملا علی نوری حاضر می‌شد. حاشیه اسفار ملاصدرا، حاشیه شوارق [[ملا عبدالرزاق لاهیجی]]، حاشیه مشاعر ملاصدرا و شرح عرشیه ملاصدرا از جمله تألیفات این عالم فرزانه است.<ref> همان.</ref> |
| − | ==شاگردان== | + | ==تدریس و شاگردان== |
| − | حكیم سبزواری علاوه بر حوزه علمیه | + | حكیم سبزواری علاوه بر [[حوزه علميه|حوزه علمیه]] كرمان، نزدیك چهل سال در حوزه علمیه [[مشهد]] به تدریس پرداخته و حاصل این تلاش پرورش شاگردان بسیاری بوده است. در این جا تنها به اسامی تنی چند از آنان اشاره می‌شود: |
#آخوند ملا محمد فرزند ارشد حكیم | #آخوند ملا محمد فرزند ارشد حكیم | ||
| − | #آخوند ملا محمدكاظم خراسانی مؤلف | + | #آخوند [[آخوند خراسانی|ملا محمدكاظم خراسانی]] مؤلف «[[کفایة الاصول (کتاب)|كفایه الاصول]]» |
#ملا محمدكاظم سبزواری | #ملا محمدكاظم سبزواری | ||
#آقا شیخ علی فاضل تبتی | #آقا شیخ علی فاضل تبتی | ||
| سطر ۹۶: | سطر ۸۶: | ||
#میرزا عباس حكیم<ref> شرح زندگانی حاج ملا هادی، ص 53ـ70؛ مجموعه رسائل فارسی حاج ملا هادی سبزواری، جلال الدین آشتیانی، ص 65ـ78؛ تاریخ حكما و عرفاء متاخرین صدرالمتالهین، منوچهر صدوقی سها، ص 121ـ128.</ref> | #میرزا عباس حكیم<ref> شرح زندگانی حاج ملا هادی، ص 53ـ70؛ مجموعه رسائل فارسی حاج ملا هادی سبزواری، جلال الدین آشتیانی، ص 65ـ78؛ تاریخ حكما و عرفاء متاخرین صدرالمتالهین، منوچهر صدوقی سها، ص 121ـ128.</ref> | ||
| − | ==آثار== | + | ==آثار و تألیفات== |
| − | عظمت تألیفات حكیم سبزواری بر اهل دانش و [[حكمت]] پوشیده نیست و ما در این جا با بررسی آثار ارزشمند | + | عظمت تألیفات حكیم سبزواری بر اهل دانش و [[حكمت]] پوشیده نیست و ما در این جا با بررسی آثار ارزشمند وی، گوشه‌ای از افق فكری و وسعت علمی ایشان را معرفی می‌كنیم: |
'''<I>1. منظومه و [[شرح منظومه سبزواری]]:</I>''' | '''<I>1. منظومه و [[شرح منظومه سبزواری]]:</I>''' | ||
| − | این اثر نفیس و كم‌نظیر حاصل تلاش بیش از بیست سال از عمر بابركت حكیم در سنین جوانی است.<ref> مجموعه رسائل حاج ملا هادی، ص 49.</ref> مؤلف خود در آخر كتاب تاریخ شروع را سال 1240 | + | این اثر نفیس و كم‌نظیر حاصل تلاش بیش از بیست سال از عمر بابركت حكیم در سنین جوانی است.<ref> مجموعه رسائل حاج ملا هادی، ص 49.</ref> مؤلف خود در آخر كتاب تاریخ شروع را سال 1240 قمری و زمان ختم آن را سال 1261 قرمی یاد كرده است. حاج ملا هادی پس از فراغت از تألیف منظومه و شرح آن، ابتدا خود به تدریس آن پرداخته و پس از پایان دوره اول آن فرزند بزرگ حكیم، آخوند ملا محمد تدریس مجدد آن را برای شیفتگان حكمت به عهده گرفته است.<ref> شرح زندگانی حاج ملا هادی، اسرار، ص 41.</ref> |
| − | + | در اهمیت این كتاب شریف همین بس كه از زمان تألیف تاكنون همواره در [[حوزه علميه|حوزه‌های علمیه]] و حتی در عصر حكیم در مركز علوم عقلی [[تهران]] جزو كتاب‌های درسی بوده است.<ref> مجموعه رسائل حاج ملا هادی، ص 49.</ref> شرح منظومه كه اكنون چون ستاره‌ای پرفروغ در محافل علمی و فكری می‌درخشد حاوی دو علم [[منطق]] و [[حكمت]] می‌باشد. حكیم در بخش حكمت كه نام آن را «غُررُالفرائد» گذاشته است، با طبع روان خویش بیش از هزار [[بیت (شعر)|بیت]] شعر پیرامون حكمت سروده و در آن به بررسی مسائل مهم [[فلسفه]] پرداخته است و چون این بخش دارای مفاهیم بسیار دقیق فلسفی بوده، پس از فراغت از نظم آن خود به شرحش پرداخته است. | |
| − | + | بخش دیگر كتاب مربوط به مباحث منطق است.<ref> مرحوم حاجی ابتدا [[حكمت]] را نوشته بعد منطق را به آن اضافه كرده است.</ref> نام این بخش «لئالی المنتظمه» و به حق مخزن لؤلؤ و مرجان است. وی در این جا با سردون اشعاری بالغ بر سیصد بیت دقیق‌ترین مباحث منطق را به نظم درآورده و با زبان فصیح عرب معضلات این علم را بیان كرده است و چون این اشعار نیز بسیار پیچیده و دقیق است، خود پس از فراغت از نظم به شرح ابیات پرداخته كه اكنون آن شرح در ذیل منظمومه وی به چاپ رسیده و با نام «شرح اللئالی المنتظمه» موسوم است. | |
| − | + | مجموع مباحث [[منطق]] و [[فلسفه]] امروزه به نام [[شرح منظومه سبزواری (کتاب)|شرح منظومه سبزواری]] كانون باصفای حوزه‌ها را گرم نگه داشته و علاوه بر این كه نشان می‌دهد حاج ملا هادی عالمی منطقی و فیلسوفی بزرگ بوده، شاعری زبردست و توانا نیز بوده است. | |
| − | |||
| − | مجموع مباحث [[منطق]] و [[فلسفه]] امروزه به نام شرح منظومه سبزواری كانون باصفای حوزه‌ها را گرم نگه داشته و علاوه بر این كه نشان می‌دهد حاج ملا هادی عالمی منطقی و فیلسوفی بزرگ | ||
'''<I>2. دیوان حاج ملا هادی:</I>''' | '''<I>2. دیوان حاج ملا هادی:</I>''' | ||
| − | حاج ملاهادی غزل های حکمی و عرفانی نیز سروده است و در شعر "اسرار"[[ تخلص]] می کرد. | + | حاج ملاهادی [[غزل]] های حکمی و [[عرفان|عرفانی]] نیز سروده است و در [[شعر]] "اسرار"[[ تخلص]] می کرد. |
| − | این كتاب كه اشعارش بالغ بر هزار بیت | + | این كتاب كه اشعارش بالغ بر هزار بیت است، غزلیات و [[رباعی|رباعیات]] بسیار زبیای عرفانی را دربر گرفته است و نشان می‌دهد كه این عالم بزرگوار در فن شعر و ادب نیز توانایی كامل داشته است. در قسمتی از اشعارش كه نكات عرفانی دربر داشته، می‌خوانیم: |
{{بیت|شورش عشق تو در هیچ سری نیست كه نیست|منظر روی تو زیب نظری نیست كه نیست}} | {{بیت|شورش عشق تو در هیچ سری نیست كه نیست|منظر روی تو زیب نظری نیست كه نیست}} | ||
| سطر ۱۲۵: | سطر ۱۱۳: | ||
'''<I>3. اسرار الحكم فی المفتتح المغتتم:</I>''' | '''<I>3. اسرار الحكم فی المفتتح المغتتم:</I>''' | ||
| − | حكیم بزرگوار این اثر نفیس را در دو بخش تنظیم كرده است. در بخش اول آن كه مربوط به [[حكمت | + | حكیم بزرگوار این اثر نفیس را در دو بخش تنظیم كرده است. در بخش اول آن كه مربوط به [[حکمت|حكمت]] نظری است. حكمت را پس از مقدمه در اثبات [[واجب الوجود]] و مباحث [[توحید]] آغاز و به دنبال آن مباحث [[معاد]] و [[نبوت]] و [[امامت]] را به طور استدلالی دنبال كرده است و با آوردن ادله‌ای در اثبات امامت [[امام مهدی]] عجل الله تعالی فرجه الشریف این بخش را به پایان برده است. |
| − | در بخش دوم كتاب كه در | + | در بخش دوم كتاب كه در حكمت عملی است، پس از مقدمه، فلسفه تفاوت بلوغ زن و مرد را مطرح ساخته و بر آن چهار دلیل اقامه كرده و به دنبال آن بحث [[طهارت]] و اسرار [[نجاسات|نجاست]] را بیان فرموده و با طرح مباحث [[نماز]] و [[زكات]] و [[روزه]] این بخش را نیز به پایان برده است. |
| − | حكیم در این كتاب از سایر ابواب فقه سخنی به میان نیاورده و در آخر كتاب اشاره كرده كه چون ما در كتاب نبراس سایر ابواب را به نظم درآورده‌ایم از طرح آن در اینجا خودداری نمودیم. این كتاب نشان می‌دهد كه حكیم علاوه بر فلسفه در علوم مختلف از جمله فقه تبحر داشته است: | + | حكیم در این كتاب از سایر ابواب فقه سخنی به میان نیاورده و در آخر كتاب اشاره كرده كه چون ما در كتاب نبراس سایر ابواب را به نظم درآورده‌ایم از طرح آن در اینجا خودداری نمودیم. این كتاب نشان می‌دهد كه حكیم علاوه بر [[فلسفه]] در علوم مختلف از جمله [[فقه]] تبحر داشته است: |
'''<I>4. شرح فارسی بر برخی از ابیات مشكل مثنوی مولانا</I>''' | '''<I>4. شرح فارسی بر برخی از ابیات مشكل مثنوی مولانا</I>''' | ||
| سطر ۱۴۳: | سطر ۱۳۱: | ||
'''<I>7. النبراس فی اسرار الاساس:</I>''' | '''<I>7. النبراس فی اسرار الاساس:</I>''' | ||
| − | یك دوره فقه به طور خلاصه در قالب نظم ریخته شده و با اسرار و حكمت بیان شده است. | + | یك دوره [[فقه]] به طور خلاصه در قالب نظم ریخته شده و با اسرار و حكمت بیان شده است. |
'''<I>8. راح قراح و كتاب رحیق در علم بدیع</I>''' | '''<I>8. راح قراح و كتاب رحیق در علم بدیع</I>''' | ||
| سطر ۱۴۹: | سطر ۱۳۷: | ||
'''<I>9. حاشیه بر الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوكیه:</I>''' | '''<I>9. حاشیه بر الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوكیه:</I>''' | ||
| − | اثر نفیس مرحوم صدرالحكماء المتألهین ملا صدرالدین شیرازی. | + | [[الشواهد الربوبیه (کتاب)|الشواهد الربوبیه]] اثر نفیس مرحوم صدرالحكماء المتألهین [[ملاصدرا|ملا صدرالدین شیرازی]]. |
| − | '''<I>10. حاشیه بر اسفار اربعه ملاصدرالدین شیرازی</I>''' | + | '''<I>10. حاشیه بر [[اسفار اربعه (کتاب)|اسفار اربعه]] ملاصدرالدین شیرازی</I>''' |
'''<I>11. حواشی بر كتاب مفاتیح الغیب ملا صدرالدین شیرازی</I>''' | '''<I>11. حواشی بر كتاب مفاتیح الغیب ملا صدرالدین شیرازی</I>''' | ||
| سطر ۱۵۹: | سطر ۱۴۷: | ||
البته نسبت به سه حاشیه قبل مختصرتر می‌باشد. | البته نسبت به سه حاشیه قبل مختصرتر می‌باشد. | ||
| − | '''<I>13. حاشیه بر شرح سیوطی لابن مالك | + | '''<I>13. حاشیه بر شرح سیوطی لابن مالك</I>''' |
| + | |||
| + | در علم [[علم نحو|نحو]] است. | ||
'''<I>14. حاشیه بر كتاب «شوارق»:</I>''' | '''<I>14. حاشیه بر كتاب «شوارق»:</I>''' | ||
| − | اثر ملا عبدالرزاق لاهیجی (در حكمت). | + | اثر [[ملا عبدالرزاق لاهیجی]] (در حكمت). |
'''<I>15. هدایه الطالبین فی معرفه الانبیاء والائمه المعصومین</I>'''. | '''<I>15. هدایه الطالبین فی معرفه الانبیاء والائمه المعصومین</I>'''. | ||
| + | |||
| + | ==صفات اخلاقی== | ||
| + | |||
| + | حكیم با همه شخصیت علمی خویش روح بلندی داشت و زندگی را تنها از دریچه [[حكمت]] و [[فلسفه]] نمی‌نگریست؛ به گونه‌ای كه گاهی هم‌صحبتی با فقرا و همنشینی با طبقات دیگر جامعه را مغتنم می‌شمرد. [[زهد|زاهدانه]] می‌زیست و به اشراف و حتی شخص شاه نیز بی‌توجه بود. نقل می‌كنند كه روزی ناصرالدین شاه در سبزوار به خانه وی آمد و او با غذای ساده خود از شاه پذیرایی كرد و در مقابل اصرار شاه هیچ چیز از وی قبول ننمود. | ||
| + | |||
| + | وی باغ انگوری داشت كه با دسترنج خود از آن محصول بر‌می‌داشت و همه ساله به هنگام فصل برداشت ابتدا سهمی را بین نیازمندان تقسیم می‌كرد و سپس دوستان خویش را به همراه طلاب علوم دینی به آن جا دعوت می‌نمود تا حاصل دسترنج خود را با دیگران مصرف كند.<ref> مطلع الشمس، ج 3، ص 984.</ref> | ||
| + | |||
| + | حكیم خود در دوران زندگی كار می‌كرد و بسیار اشتیاق داشت كه از دسترنج خود استفاده كند. وی از [[بیت المال|بیت‌المال]] هیچ ارتزاق نمی‌كرد.<ref> همان.</ref> او در تمام مدت عمر در یك خانه بسیار ساده زیست. دارایی حكیم منحصر به یك جفت گاو و یك باغچه بود. او هر آن چه را كه مورد نیاز بود، با دسترنج خود بدست می‌آورد و نان سالیانه خود را با زراعتی كه خود آن را به عهده داشت مهیا می‌كرد، قسمتی از مجموع این درآمدها را برای امرار معاش خویش و باقیمانده را بین فقرا و نیازمندان تقسیم می‌نمود.<ref> همان.</ref> | ||
==وفات== | ==وفات== | ||
| − | حكیم سبزواری | + | مرحوم حكیم سبزواری در عصر روز بیست و هشتم [[ذی الحجه]] سال 1289 قمری دارفانی را وداع گفت و جامعه مسلمانان و حوزه‌های علمی را در ماتم فرو برد. پیكر پاك و مطهر آن عالم فرزانه با شركت اقشار مختلف مردم سبزوار، [[تشییع جنازه|تشییع]] شد و در بیرون دروازه سبزوار به نام دروازه نیشابور<ref> این محله اكنون مركز شهر واقع شده است.</ref> (معروف به فلكه زند) دفن گردید. |
| − | مرحوم میرزا یوسف فرزند میرزا حسن مستوفی الممالك وزیر اعظم ایران در سال 1300 | + | مرحوم میرزا یوسف فرزند میرزا حسن مستوفی الممالك وزیر اعظم [[ایران]] در سال 1300 قمری آرامگاهی در آنجا احداث نمود که در اطراف صحن آن حجره‌های متعددی برای سكونت زوار ساخته بودند. |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| سطر ۱۸۱: | سطر ۱۷۹: | ||
*حاج ملاهادی سبزواری، [http://www.tahoordanesh.com/page.php?pid=11275 دايرة المعارف طهور]، بازیابی: 25 اسفند 1392. | *حاج ملاهادی سبزواری، [http://www.tahoordanesh.com/page.php?pid=11275 دايرة المعارف طهور]، بازیابی: 25 اسفند 1392. | ||
*آرامگاه حاج ملاهادي سبزواري، [http://razavi-chto.ir/?portal=MainPortal&modules=pages&ref=64 اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی]، بازیابی: 25 اسفند 1392. | *آرامگاه حاج ملاهادي سبزواري، [http://razavi-chto.ir/?portal=MainPortal&modules=pages&ref=64 اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی]، بازیابی: 25 اسفند 1392. | ||
| − | *[http://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D9%84%D8%A7_%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D8%B3%D8%A8%D8%B2%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C ملا هادی سبزواری، ویکی شیعه] | + | *[http://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D9%84%D8%A7_%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D8%B3%D8%A8%D8%B2%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C ملا هادی سبزواری، ویکی شیعه]. |
{{سنجش کیفی | {{سنجش کیفی | ||
نسخهٔ ۹ سپتامبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۵:۳۸
ملا هادی سبزواری (۱۲۱۲-۱۲۸۹ ق)، عارف، فیلسوف و شاعر مشهور دوران قاجاریه است. «منظومه سبزواری» و «اسرار الحكم» از جمله آثار اوست.
 | |
| نام کامل | هادی سبزواری |
| زادروز | 1212 قمری |
| زادگاه | سبزوار |
| وفات | 28ذی الحجه 1289 قمری |
| مدفن | آرامگاهی در سبزوار |
|
| |
| اساتید |
ملا حسین سبزواری، محمدابراهیم كرباسی، شیخ محمدتقی،... |
| شاگردان |
ملا محمد فرزند ارشد حكیم، ملامحمدكاظم خراسانی، ملامحمدكاظم سبزواری،... |
| آثار |
منظومه و شرح منظومه سبزواری، دیوان حاج ملا هادی،اسرار الحكمه فی المفتتح المغتتم،.... |
محتویات
ولادت
ملا هادی در سال 1212 ق. در شهر سبزوار به دنیا آمد. پدر او حاج میرزا مهدی از تجار سبزوار و از خیرین آن شهر بود که مسجد و آب انبار متصل به هم واقع در کوچه «حمام حکیم» یکی از آثار به جا مانده از اوست.[۱] ملا هادی هفت ساله بود که پدرش از دنیا رفت و سرپرستی اش را پسر عمه او ملاحسین سبزواری بر عهده گرفت.
تحصیلات و اساتید
ملاهادی هشت سال داشت كه به جمع محصلان علوم مقدماتی پیوست و در اوان نوجوانی ادبیات عرب را فراگرفت [۲] و در ده سالگی به همراه ملاحسین سبزواری راهی مشهد شده و در حوزه علمیه مشهد مشغول به تحصیل شد. او ده سال در كنار بارگاه امام رضا علیه‌السلام به تحصیل پرداخت. سپس شهرت حکمای اصفهان او را برای تحصیل عرفان و فلسفه به اصفهان کشانید.
حضور ملا هادی در حوزه اصفهان از روزی آغاز شد كه وی در سفر حج از راه اصفهان گذر می‌كرد و چون هنوز موسم حج نبود مدتی در این شهر اقامت گزید. در حوزه پررونق اصفهان آن زمان، استادانی چون حاج شیخ محمدتقی مؤلف كتاب هدایة المسترشدین و حاج محمدابراهیم كلباسی نگارنده كتاب اشارات الاصول و آیت الله ملا اسماعیل كوشكی در آن، محفل درس و بحث علمی داشتند.
ملا هادی چند وقتی به درس آیت الله كوشكی رفت و احساس كرد این درس برایش چون گمشده گرانقیمتی بوده كه اكنون بدان دست یافته است. بیان شیوا و عمق معلومات استاد وی را هر روز شیفته‌تر می‌نمود. از همین رو تصمیم گرفت سفر حج خود را به سفر در سلوك دانش و معارف تبدیل كند و در اصفهان ماندگار شود. سفر ملا هادی به هشت سال اقامت در اصفهان انجامید و در این مدت خود را به زیور دانش و معارف آراست و به بركت بزرگان آن سامان در علم حكمت افق‌های جدیدی فراراهش گشوده گردید. ملا هادی در سال 1242 به مشهد بازگشت و پنج سال در مدرسه حاج حسن مشغول تدریس شد.
برخی از استادان ملا هادی سبزواری در دوران تحصیلش عبارتند از:
1. حاج ملا حسین سبزواری:
حكیم سبزواری پس از برشمردن عظمت این استاد می‌گوید: «...مرا از سبزوار به مشهد مقدس حركت داد و آن جناب انزوا و تقلیل غذا و عفاف و اجتناب از محرمات و مكروهات و مواظبت بر فرایض و نوافل را مراقب بود و داعی را هم در این‌ها چون در یك حجره بودیم سهم و مشاركت داشت و كینونت ما بدین سیاق طولی نكشید و سنواتی ریاضات و تسلیمیتی داشتم و آن مرحوم استاد ما بود در علوم عربیه و فقهیه و اصولیه ولی با آن كه خود كلام حكمت دیده بود و شوق و استعداد هم در ما می‌دید نمی‌گفت مگر منطق و قلیلی از ریاضی پس عشره كامله را با آن مرحوم در جوار معصوم به سر بردم...».[۳]
2. حاج محمدابراهیم كرباسی (1180ـ 1262 ق):
او از محضر سید بحرالعلوم و شیخ جعفر كاشف الغطاء و سید علی طباطبایی استفاده برده و پس از بازگشت به وطن عمر خویش را با كمال زهد و احتیاط و قناعت سپری نمود. تألیفات مشهور این عالم با ورع عبارت است از: اشارات الاصول، الایقاظات، شوارع الهدایه الی شرح الكفایه (در شرح كفایه محقق سبزواری)، منهاج الهدایه الی احكام الشریعه و...[۴]
3. آقا شیخ محمدتقی اصفهانی، معروف به صاحب هدایه المسترشیدن (متوفی 1248 ق):
تبحر او در علم اصول فقه به حدی بوده كه وی را به رئیس الاصولیین خطاب می‌كردند. او در محضر استادان بزرگی همچون علامه سید مهدی بحرالعلوم و سید علی صاحب ریاض و سید محسن كاظمینی رشد كرده است. تألیفات مشهور او عبارت است از تقریرات سید بحرالعلوم، حجة المظنه، شرح الاسماء الحسنی و هدایة المسترشدین.[۵]
4. ملا علی مازندرانی نوری اصفهانی (متوفی 1246 ق):
ملا علی نوری از محضر علمای مازندران و قزوین استفاده كرده و كلام و حكمت را نزد آقا محمد بیدآبادی آموخته بود. تفسیر سوره اخلاص، حاشیه اسفار ملاصدرا و حاشیه مشاعر ملاصدرا از جمله تألیفات مشهور این عالم بزرگوار می‌باشد.
5. ملا اسماعیل كوشكی:
او همیشه پس از فراغت از تدریس با تنی چند از شاگردان خود در حوزه درس ملا علی نوری حاضر می‌شد. حاشیه اسفار ملاصدرا، حاشیه شوارق ملا عبدالرزاق لاهیجی، حاشیه مشاعر ملاصدرا و شرح عرشیه ملاصدرا از جمله تألیفات این عالم فرزانه است.[۶]
تدریس و شاگردان
حكیم سبزواری علاوه بر حوزه علمیه كرمان، نزدیك چهل سال در حوزه علمیه مشهد به تدریس پرداخته و حاصل این تلاش پرورش شاگردان بسیاری بوده است. در این جا تنها به اسامی تنی چند از آنان اشاره می‌شود:
- آخوند ملا محمد فرزند ارشد حكیم
- آخوند ملا محمدكاظم خراسانی مؤلف «كفایه الاصول»
- ملا محمدكاظم سبزواری
- آقا شیخ علی فاضل تبتی
- شاهزاده جناب
- آیت الله حاج میرزا حسین مجتهد سبزواری
- ملا علی سمنانی
- آقا سید احمد رضوی پیشاوری هندی
- ملا عبدالكریم قوچانی
- شیخ ابراهیم طهرانی معروف به شیخ معلم
- ملا محمدصادق حكیم
- شیخ محمدحسین معروف به جرجیس
- آقا حسین ابن ملا زین‌العابدین
- میرزا اسماعیل ملقب به افتخار الحكماء طالقانی
- میرزا علی‌نقی ملقب به صدرالعلماء سبزواری
- سید عبدالغفور جهرمی
- میرزا حسین امام جمعه كرمانی
- آیت الله حاج میرزا ابوطالب زنجانی
- حاج شیخ ملا اسماعیل عارف بجنوردی
- حاج میرزا حسن حكیم داماد حاج ملا هادی
- وثوق الحكماء سبزواری
- حاج ملا اسماعیل ابن حاج علی‌اصغر سبزواری
- میرزا اسدالله سبزواری
- شیخ عبدالاعلی سبزواری
- شیخ علی‌اصغر سبزواری
- فاضل صد خرومی سبزواری
- میرزا ابراهیم شریعتمدار سبزواری
- فاضل مغیثه‌ای سبزواری
- سید عبدالرحیم سبزواری
- ملا محمدرضا سبزواری متخلص به روغنی
- ملا محمدصادق صباغ كاشانی
- شیخ محمد ابن ملا اسماعیل كاشانی
- میرزا آقا حكیم دارابی
- آقا میرزا محمد یزدی معروف به فاضل یزدی
- ملا غلامحسین شیخ الاسلام
- میرزا عباس حكیم[۷]
آثار و تألیفات
عظمت تألیفات حكیم سبزواری بر اهل دانش و حكمت پوشیده نیست و ما در این جا با بررسی آثار ارزشمند وی، گوشه‌ای از افق فكری و وسعت علمی ایشان را معرفی می‌كنیم:
1. منظومه و شرح منظومه سبزواری:
این اثر نفیس و كم‌نظیر حاصل تلاش بیش از بیست سال از عمر بابركت حكیم در سنین جوانی است.[۸] مؤلف خود در آخر كتاب تاریخ شروع را سال 1240 قمری و زمان ختم آن را سال 1261 قرمی یاد كرده است. حاج ملا هادی پس از فراغت از تألیف منظومه و شرح آن، ابتدا خود به تدریس آن پرداخته و پس از پایان دوره اول آن فرزند بزرگ حكیم، آخوند ملا محمد تدریس مجدد آن را برای شیفتگان حكمت به عهده گرفته است.[۹]
در اهمیت این كتاب شریف همین بس كه از زمان تألیف تاكنون همواره در حوزه‌های علمیه و حتی در عصر حكیم در مركز علوم عقلی تهران جزو كتاب‌های درسی بوده است.[۱۰] شرح منظومه كه اكنون چون ستاره‌ای پرفروغ در محافل علمی و فكری می‌درخشد حاوی دو علم منطق و حكمت می‌باشد. حكیم در بخش حكمت كه نام آن را «غُررُالفرائد» گذاشته است، با طبع روان خویش بیش از هزار بیت شعر پیرامون حكمت سروده و در آن به بررسی مسائل مهم فلسفه پرداخته است و چون این بخش دارای مفاهیم بسیار دقیق فلسفی بوده، پس از فراغت از نظم آن خود به شرحش پرداخته است.
بخش دیگر كتاب مربوط به مباحث منطق است.[۱۱] نام این بخش «لئالی المنتظمه» و به حق مخزن لؤلؤ و مرجان است. وی در این جا با سردون اشعاری بالغ بر سیصد بیت دقیق‌ترین مباحث منطق را به نظم درآورده و با زبان فصیح عرب معضلات این علم را بیان كرده است و چون این اشعار نیز بسیار پیچیده و دقیق است، خود پس از فراغت از نظم به شرح ابیات پرداخته كه اكنون آن شرح در ذیل منظمومه وی به چاپ رسیده و با نام «شرح اللئالی المنتظمه» موسوم است.
مجموع مباحث منطق و فلسفه امروزه به نام شرح منظومه سبزواری كانون باصفای حوزه‌ها را گرم نگه داشته و علاوه بر این كه نشان می‌دهد حاج ملا هادی عالمی منطقی و فیلسوفی بزرگ بوده، شاعری زبردست و توانا نیز بوده است.
2. دیوان حاج ملا هادی:
حاج ملاهادی غزل های حکمی و عرفانی نیز سروده است و در شعر "اسرار"تخلص می کرد. این كتاب كه اشعارش بالغ بر هزار بیت است، غزلیات و رباعیات بسیار زبیای عرفانی را دربر گرفته است و نشان می‌دهد كه این عالم بزرگوار در فن شعر و ادب نیز توانایی كامل داشته است. در قسمتی از اشعارش كه نكات عرفانی دربر داشته، می‌خوانیم:
شورش عشق تو در هیچ سری نیست كه نیست منظر روی تو زیب نظری نیست كه نیست
ز فغانم ز فراق رخ و زلفت به فغان سگ كویت همه شب تا سحری نیست كه نیست
نه همین از غم او سینه ما صد چاك است داغ او لاله صفت بر جگری نیست كه نیست
موسی ای نیست كه دعوی انا الحق شنود ورنه این زمزمه‌اندر شجری نیست كه نیست
گوش «اسرار» شنو نیست وگرنه اسرار برش از عالم معنی خبری نیست كه نیست[۱۲]
3. اسرار الحكم فی المفتتح المغتتم:
حكیم بزرگوار این اثر نفیس را در دو بخش تنظیم كرده است. در بخش اول آن كه مربوط به حكمت نظری است. حكمت را پس از مقدمه در اثبات واجب الوجود و مباحث توحید آغاز و به دنبال آن مباحث معاد و نبوت و امامت را به طور استدلالی دنبال كرده است و با آوردن ادله‌ای در اثبات امامت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف این بخش را به پایان برده است.
در بخش دوم كتاب كه در حكمت عملی است، پس از مقدمه، فلسفه تفاوت بلوغ زن و مرد را مطرح ساخته و بر آن چهار دلیل اقامه كرده و به دنبال آن بحث طهارت و اسرار نجاست را بیان فرموده و با طرح مباحث نماز و زكات و روزه این بخش را نیز به پایان برده است.
حكیم در این كتاب از سایر ابواب فقه سخنی به میان نیاورده و در آخر كتاب اشاره كرده كه چون ما در كتاب نبراس سایر ابواب را به نظم درآورده‌ایم از طرح آن در اینجا خودداری نمودیم. این كتاب نشان می‌دهد كه حكیم علاوه بر فلسفه در علوم مختلف از جمله فقه تبحر داشته است:
4. شرح فارسی بر برخی از ابیات مشكل مثنوی مولانا
5. مفتاح الفلاح و مصباح النجاح:
شرح دعای شریف صباح منسوب به مولی الموحدین امیرالمومنین علیه‌السلام است.
6. شرح الاسماء:
شرح دعای جوشن كبیر است.
7. النبراس فی اسرار الاساس:
یك دوره فقه به طور خلاصه در قالب نظم ریخته شده و با اسرار و حكمت بیان شده است.
8. راح قراح و كتاب رحیق در علم بدیع
9. حاشیه بر الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوكیه:
الشواهد الربوبیه اثر نفیس مرحوم صدرالحكماء المتألهین ملا صدرالدین شیرازی.
10. حاشیه بر اسفار اربعه ملاصدرالدین شیرازی
11. حواشی بر كتاب مفاتیح الغیب ملا صدرالدین شیرازی
12. حاشیه بر مبدأ و معاد صدرالدین شیرازی:
البته نسبت به سه حاشیه قبل مختصرتر می‌باشد.
13. حاشیه بر شرح سیوطی لابن مالك
در علم نحو است.
14. حاشیه بر كتاب «شوارق»:
اثر ملا عبدالرزاق لاهیجی (در حكمت).
15. هدایه الطالبین فی معرفه الانبیاء والائمه المعصومین.
صفات اخلاقی
حكیم با همه شخصیت علمی خویش روح بلندی داشت و زندگی را تنها از دریچه حكمت و فلسفه نمی‌نگریست؛ به گونه‌ای كه گاهی هم‌صحبتی با فقرا و همنشینی با طبقات دیگر جامعه را مغتنم می‌شمرد. زاهدانه می‌زیست و به اشراف و حتی شخص شاه نیز بی‌توجه بود. نقل می‌كنند كه روزی ناصرالدین شاه در سبزوار به خانه وی آمد و او با غذای ساده خود از شاه پذیرایی كرد و در مقابل اصرار شاه هیچ چیز از وی قبول ننمود.
وی باغ انگوری داشت كه با دسترنج خود از آن محصول بر‌می‌داشت و همه ساله به هنگام فصل برداشت ابتدا سهمی را بین نیازمندان تقسیم می‌كرد و سپس دوستان خویش را به همراه طلاب علوم دینی به آن جا دعوت می‌نمود تا حاصل دسترنج خود را با دیگران مصرف كند.[۱۳]
حكیم خود در دوران زندگی كار می‌كرد و بسیار اشتیاق داشت كه از دسترنج خود استفاده كند. وی از بیت‌المال هیچ ارتزاق نمی‌كرد.[۱۴] او در تمام مدت عمر در یك خانه بسیار ساده زیست. دارایی حكیم منحصر به یك جفت گاو و یك باغچه بود. او هر آن چه را كه مورد نیاز بود، با دسترنج خود بدست می‌آورد و نان سالیانه خود را با زراعتی كه خود آن را به عهده داشت مهیا می‌كرد، قسمتی از مجموع این درآمدها را برای امرار معاش خویش و باقیمانده را بین فقرا و نیازمندان تقسیم می‌نمود.[۱۵]
وفات
مرحوم حكیم سبزواری در عصر روز بیست و هشتم ذی الحجه سال 1289 قمری دارفانی را وداع گفت و جامعه مسلمانان و حوزه‌های علمی را در ماتم فرو برد. پیكر پاك و مطهر آن عالم فرزانه با شركت اقشار مختلف مردم سبزوار، تشییع شد و در بیرون دروازه سبزوار به نام دروازه نیشابور[۱۶] (معروف به فلكه زند) دفن گردید.
مرحوم میرزا یوسف فرزند میرزا حسن مستوفی الممالك وزیر اعظم ایران در سال 1300 قمری آرامگاهی در آنجا احداث نمود که در اطراف صحن آن حجره‌های متعددی برای سكونت زوار ساخته بودند.
پانویس
- ↑ ملا هادی سبزواری، ویکی شیعه، بازیابی:19 فروردین 1396
- ↑ شرح زندگانی حاج ملا هادی سبزواری، ولی‌الله اسراری، ص1.
- ↑ بنیاد حكمت سبزواری، ص 21.
- ↑ ریحانه الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، ج 2.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ شرح زندگانی حاج ملا هادی، ص 53ـ70؛ مجموعه رسائل فارسی حاج ملا هادی سبزواری، جلال الدین آشتیانی، ص 65ـ78؛ تاریخ حكما و عرفاء متاخرین صدرالمتالهین، منوچهر صدوقی سها، ص 121ـ128.
- ↑ مجموعه رسائل حاج ملا هادی، ص 49.
- ↑ شرح زندگانی حاج ملا هادی، اسرار، ص 41.
- ↑ مجموعه رسائل حاج ملا هادی، ص 49.
- ↑ مرحوم حاجی ابتدا حكمت را نوشته بعد منطق را به آن اضافه كرده است.
- ↑ دیوان اشعار حاج ملا هادی سبزواری.
- ↑ مطلع الشمس، ج 3، ص 984.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ این محله اكنون مركز شهر واقع شده است.
منابع
- تلخيص از مجموعه گلشن ابرار، جلد 1، زندگی نامه "حاج ملاهادی سبزواری" از سيد حسين قريشي.
- حاج ملاهادی سبزواری، دايرة المعارف طهور، بازیابی: 25 اسفند 1392.
- آرامگاه حاج ملاهادي سبزواري، اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی، بازیابی: 25 اسفند 1392.
- ملا هادی سبزواری، ویکی شیعه.
