آثار علمى امام صادق علیه السلام: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) جز (مهدی موسوی صفحهٔ آثار علمى امام صادق را به آثار علمى امام صادق علیه السلام منتقل کرد) |
|||
| (۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | === | + | {{خوب}} |
| − | + | از [[امام صادق]] علیه‌السلام بیش از سایر [[ائمه]] علیهم‌السلام [[حدیث]] نقل شده و این بخاطر شرایط زمان ایشان و کلاسهایی بوده که داشته‌اند و شاگردان فراوانی در آن حضور داشتند. دو کتاب «[[توحید مفضل]]» و «[[اهلیلجه(کتاب)|اهلیلجه]]» سخنان آن حضرت هستند که به شاگرد خود [[مفضل بن عمر]] املا نمودند. همچنین کتاب «[[مصباح الشریعة (کتاب)|مصباح الشریعة]]» به آن حضرت منسوب است. علاوه بر اینها تعدادی نامه نیز از آن حضرت برجای مانده یا در منابع به آنها اشاره شده است. | |
| − | + | ==آثار علمى امام صادق== | |
| − | + | ===نامه‌های امام صادق === | |
| − | + | #نامه به عبدالله بن نجاشى: [[احمد بن علی نجاشی]] مؤلف [[رجال نجاشی]] گزارش می کند که [[امام صادق]] علیه السلام نامه ای به عبدالله بن نجاشى والی اهواز نوشته است و می گوید که وى به جز این رساله، تصنیف دیگرى از امام صادق علیه السلام ندیده است. اما مى توان نظر نجاشى را چنین توجیه کرد که این تنها اثرى است که به دست امام صادق علیه السلام تدوین شده و باقى آثار از جمله چیزهایى است که توسط راویان آن حضرت جمع آورى شده است. | |
| − | + | #در کتاب [[خصال]] رساله اى نقل شده که [[شیخ صدوق]] سندش را از [[اعمش]] به امام صادق علیه السلام رسانیده است. این نامه حاوى احکام اسلامى از قبیل [[وضو]] و [[غسل]] و انواع آنها و [[نماز]] و اقسام آن و [[زکات]] و اقسام آن، و حیض و صیام و [[حج]] و [[جهاد]] و نکاح و [[طلاق]]، [[صلوات]] بر [[پیامبر]] صلی الله علیه وآله و دوستى اولیاى خدا و برائت از دشمنان خدا و نیکى به پدر و مادر و حکم متعه، [[ازدواج]] و [[حج]] و احکام اولاد و کردار بندگان و [[جبر]] و [[تفویض]] و حکم کودکان و [[عصمت]] پیامبران و [[ائمه]] و مخلوق بودن [[قرآن]] و وجوب [[امر به معروف و نهى از منکر]] و معناى [[ایمان]] و [[عذاب قبر]] و تکبیر در [[عید فطر]] و [[عید قربان]] و احکام زنى که وضع حمل کرده و احکام خوردنی ها و نوشیدنی ها و صید ماهى و قربانى و [[گناهان]] کبیره و مسائلى از این قبیل، مى باشد. | |
| − | شیخ صدوق سندش را از اعمش به امام صادق علیه السلام | + | #رساله امام به پیروان شیوه رأى و [[قیاس]]. |
| + | #رساله آن حضرت درباره غنایم و وجوب [[خمس]] در آنها. در [[تحف العقول]] این قسمت و تا بخش شانزدهم از این رساله، نقل شده است. | ||
| + | #رساله اى که برخى از شیعیان آن را «نثر الدرر» نامیده اند. | ||
| + | #رساله آن حضرت درباره وجوه معیشت و کسب و کار بندگان و وجوه اخراج اموال. امام صادق علیه السلام این نامه را در پاسخ کسى که از وى درباره جهات معیشت بندگان که در آنها کسب و کار و معامله بین یکدیگر انجام مى دهند و نیز وجوه [[نفقه|نفقات]] پرسیده بود، نوشت. | ||
| + | #رساله آن حضرت در احتجاج بر [[تصوف|صوفیه]] که آن حضرت را از طلب [[رزق]] و روزى نهى مى کردند. | ||
| + | #مجموعه رسایل آن حضرت که [[جابر بن حیان]] آن را روایت کرده است. یافعى در کتاب مرآة الجنان گوید: امام صادق علیه السلام در علوم یکتاشناسى و غیر آن سخنان ارزشمندى دارد. و شاگرد او، جابر بن حیان، کتابى در هزار برگ تالیف کرده که رسایل آن حضرت را که حدود پانصد رساله است، در بر مى گیرد. | ||
| + | #رساله آن حضرت خطاب به یارانش: [[شیخ کلینی]] این رساله را در آغاز روضة [[الکافی]] به سند خود از اسماعیل بن جابر از ابوعبدالله علیه السلام نقل کرده است: امام صادق علیه السلام این رساله را براى اصحاب خود مرقوم داشت و به آنها دستور داد که آن را به یکدیگر درس دهند و در آن نظر کنند و آن را فراموش نکنند و بدان عمل کنند. اصحاب نیز این رساله را در جایگاه عبادت خود در خانه هاشان گذارده بودند و چون از کار فراغ مى یافتند آن را مى خواندند. کلینى در همان کتاب به سند خود از اسماعیل بن مخلد سراج نقل کرده که گفت: این نامه از طرف امام صادق علیه السلام خطاب به اصحابش ابلاغ گردید، آغاز این نامه چنین است: «بسم الله الرحمن الرحیم. اما بعد، از پروردگارتان عافیت طلب کنید». آن گاه تمام نامه را ذکر کرده است. همچنین قسمتى از آغاز این نامه در [[تحف العقول]] تحت عنوان رساله امام به گروهى از پیروان و یارانش، ذکر شده است. | ||
===توحید مفضل=== | ===توحید مفضل=== | ||
| − | + | کتابى در [[توحید]] که به خاطر نام روایتگر آن ([[مفضل بن عمر]])، «[[توحید مفضل]]» نام دارد. این کتاب در ردّ دهریون و اثبات [[خداوند]] جزو بهترین کتاب ها به شمار مى رود و تمام آن در ضمن [[بحارالانوار]] موجود است. همچنین این کتاب به صورت جداگانه نیز به چاپ رسیده است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | === | + | ===کتاب اهلیلجة=== |
| + | کتاب «[[اهلیلجه(کتاب)|اهلیلجه]]» هم به وسیله [[مفضل بن عمر]] روایت شده و در ضمن کتاب بحارالانوار موجود است. در مقدمه بحارالانوار آمده است که سیاق کتاب هاى توحید مفضل و اهلیلجة بر صحت آنها دلالت دارد. | ||
| − | + | [[سید بن طاوس]] در [[کشف المحجة لثمرة المهجه(کتاب)|کشف المحجه]] در آنجا که فرزندش را سفارش مى کند، گوید: به کتاب [[مفضل بن عمر]] که امام صادق علیه السلام آن را بر وى املا فرموده بنگر که درباره آثار و پدیده هایى است که خداوند آفریده است. و نیز کتاب اهلیلجة را بخوان که کتاب بس پرارزشى است. | |
| − | + | اما در فهرست [[ابن ندیم]] آمده است: نویسنده کتاب اهلیلجة معلوم نیست و گویند آن را امام صادق علیه السلام نوشته است، که این محال است. اما ابن ندیم درباره علت محال بودن این امر هیچ دلیلى نیاورده است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | ===مصباح الشریعة=== | ||
| + | کتاب [[مصباح الشریعة (کتاب)|مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة]] که منسوب به امام صادق علیه السلام است. این کتاب همراه با کتاب [[جامع الاخبار]] چاپ شده است. اما [[علامه مجلسى]] در مقدمه بحارالانوار درباره آن گفته است: در این کتاب مطالبى آمده که خواننده خردمند و مطلع را با تردید مواجه مى کند. اسلوب این کتاب شبیه دیگر سخنان و آثار [[ائمه]] علیهم السلام نیست و الله یعلم. مؤلف کتاب [[وسایل الشیعه]] نیز در پایان کتاب هدایة گوید: از جمله کتاب هایى که بر ما ثابت است که قابل اعتماد نیست و از آنها نقل نکردیم، کتاب مصباح الشریعة منسوب به امام صادق علیه السلام است. زیرا سند آن ثابت شده نیست و در آن سخنانى آمده که مخالف با [[تواتر]] است. | ||
| − | + | صاحب [[ریاض العلماء]] نیز به هنگام ذکر کتاب هاى مجهول و ناشناخته مى نویسد: مصباح الشریعة در اخبار و مواعظ کتابى معروف و متداول است... بلکه این کتاب از تالیفات یکى از [[تصوف|صوفیان]] است. اما ظاهر عبارت [[سید بن طاوس]] در کتاب [[الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان (کتاب)|امان الاخطار]] نشان مى دهد که وى بر این کتاب اعتماد داشته است. زیرا در آنجا مى گوید: از جمله کتاب هایى که باید با مسافر همراه باشد کتاب اهلیلجة است. این کتاب حاوى مناظره امام صادق علیه السلام با طبیبى هندى است که درباره شناخت [[خداوند]] جلّ جلاله به طرزى عجیب و بدیهى استدلال شده به طورى که آن طبیب هندى پس از این مناظره به الوهیت و یگانگى خداوند اقرار کرده است. همچنین کتاب مفضل بن عمر که از امام صادق علیه السلام روایت کرده و در زمینه وجوه [[حکمت]] در خلقت گیتى و آشکار کردن اسرار آن است، باید همراه مسافر باشد. این کتاب در نوع خود بسیار شگفت آور است. و نیز کتاب مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة از امام صادق علیه السلام باید با مسافر باشد. این کتاب درباره سلوک به سوى خداوند و توجه به او و دستیابى به اسرارى که در آن نهفته است، بس لطیف و گرانقدر است. | |
| − | + | [[کفعمى]] در مجموع الغرائب روایات بسیارى را با لفظ قال الصادق از مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة نقل کرده است. [[شهید ثانى]] در کشف الریبة و نیز در [[منیة المرید (کتاب)|منیة المرید]] و [[مسکن الفؤاد (کتاب)|مسکن الفواد]] و اسرار الصلاة روایاتى از مصباح الشریعة نقل کرده و آنها را قاطعانه به امام صادق علیه السلام نسبت داده و در پایان برخى از آنها آورده است: آن چه گفته شد تماما از کلام امام صادق علیه السلام بود. | |
| − | + | سید حسین قزوینى نیز در کتاب جامع الشرایع، به هنگام ذکر مآخذ کتاب، گوید: مصباح الشریعة به شهادت شارح فاضل شهید ثانى و [[سید بن طاووس]] و مولانا [[فیض کاشانی]] و عده اى دیگر، منسوب به امام صادق علیه السلام است. بنابراین، پس از تایید اینان، جایى براى تشکیک و تردید در این کتاب باقى نمى ماند. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ===تقسیم الرؤیا=== | |
| + | در [[کشف الظنون]] است که کتاب «تقسیم الرؤیا» از تألیفات امام جعفر صادق علیه السلام است. در [[الذریعة]] آمده است که ما سندى مبنى بر این که این کتاب به کس دیگرى جز امام صادق علیه السلام منسوب باشد پیدا نکردیم. اما ظاهرا مى توان گفت که این کتاب تألیف یکى از [[شیعیان]] به استناد روایات امام صادق علیه السلام است. | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | + | *سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه على حجتى کرمانى، ج ۵، ص ۷۷. | |
| − | [[رده:امام صادق علیه السلام]] | + | {{شناختنامه امام صادق (ع)}} |
| + | {{سنجش کیفی | ||
| + | |سنجش=شده | ||
| + | |شناسه= خوب | ||
| + | |عنوان بندی مناسب= متوسط | ||
| + | |کفایت منابع و پی نوشت ها= ضعیف | ||
| + | |رعایت سطح مخاطب عام= خوب | ||
| + | |رعایت ادبیات دانشنامه ای= متوسط | ||
| + | |جامعیت= خوب | ||
| + | |رعایت اختصار= خوب | ||
| + | |سیر منطقی= خوب | ||
| + | |کیفیت پژوهش= خوب | ||
| + | }} | ||
| + | [[رده:امام صادق علیه السلام]][[رده:معارف اهل البیت]][[رده:آثار ائمه علیهم السلام]] | ||
| + | [[رده: مقاله های مرتبط به دانشنامه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۹
از امام صادق علیه‌السلام بیش از سایر ائمه علیهم‌السلام حدیث نقل شده و این بخاطر شرایط زمان ایشان و کلاسهایی بوده که داشته‌اند و شاگردان فراوانی در آن حضور داشتند. دو کتاب «توحید مفضل» و «اهلیلجه» سخنان آن حضرت هستند که به شاگرد خود مفضل بن عمر املا نمودند. همچنین کتاب «مصباح الشریعة» به آن حضرت منسوب است. علاوه بر اینها تعدادی نامه نیز از آن حضرت برجای مانده یا در منابع به آنها اشاره شده است.
محتویات
آثار علمى امام صادق
نامه‌های امام صادق
- نامه به عبدالله بن نجاشى: احمد بن علی نجاشی مؤلف رجال نجاشی گزارش می کند که امام صادق علیه السلام نامه ای به عبدالله بن نجاشى والی اهواز نوشته است و می گوید که وى به جز این رساله، تصنیف دیگرى از امام صادق علیه السلام ندیده است. اما مى توان نظر نجاشى را چنین توجیه کرد که این تنها اثرى است که به دست امام صادق علیه السلام تدوین شده و باقى آثار از جمله چیزهایى است که توسط راویان آن حضرت جمع آورى شده است.
- در کتاب خصال رساله اى نقل شده که شیخ صدوق سندش را از اعمش به امام صادق علیه السلام رسانیده است. این نامه حاوى احکام اسلامى از قبیل وضو و غسل و انواع آنها و نماز و اقسام آن و زکات و اقسام آن، و حیض و صیام و حج و جهاد و نکاح و طلاق، صلوات بر پیامبر صلی الله علیه وآله و دوستى اولیاى خدا و برائت از دشمنان خدا و نیکى به پدر و مادر و حکم متعه، ازدواج و حج و احکام اولاد و کردار بندگان و جبر و تفویض و حکم کودکان و عصمت پیامبران و ائمه و مخلوق بودن قرآن و وجوب امر به معروف و نهى از منکر و معناى ایمان و عذاب قبر و تکبیر در عید فطر و عید قربان و احکام زنى که وضع حمل کرده و احکام خوردنی ها و نوشیدنی ها و صید ماهى و قربانى و گناهان کبیره و مسائلى از این قبیل، مى باشد.
- رساله امام به پیروان شیوه رأى و قیاس.
- رساله آن حضرت درباره غنایم و وجوب خمس در آنها. در تحف العقول این قسمت و تا بخش شانزدهم از این رساله، نقل شده است.
- رساله اى که برخى از شیعیان آن را «نثر الدرر» نامیده اند.
- رساله آن حضرت درباره وجوه معیشت و کسب و کار بندگان و وجوه اخراج اموال. امام صادق علیه السلام این نامه را در پاسخ کسى که از وى درباره جهات معیشت بندگان که در آنها کسب و کار و معامله بین یکدیگر انجام مى دهند و نیز وجوه نفقات پرسیده بود، نوشت.
- رساله آن حضرت در احتجاج بر صوفیه که آن حضرت را از طلب رزق و روزى نهى مى کردند.
- مجموعه رسایل آن حضرت که جابر بن حیان آن را روایت کرده است. یافعى در کتاب مرآة الجنان گوید: امام صادق علیه السلام در علوم یکتاشناسى و غیر آن سخنان ارزشمندى دارد. و شاگرد او، جابر بن حیان، کتابى در هزار برگ تالیف کرده که رسایل آن حضرت را که حدود پانصد رساله است، در بر مى گیرد.
- رساله آن حضرت خطاب به یارانش: شیخ کلینی این رساله را در آغاز روضة الکافی به سند خود از اسماعیل بن جابر از ابوعبدالله علیه السلام نقل کرده است: امام صادق علیه السلام این رساله را براى اصحاب خود مرقوم داشت و به آنها دستور داد که آن را به یکدیگر درس دهند و در آن نظر کنند و آن را فراموش نکنند و بدان عمل کنند. اصحاب نیز این رساله را در جایگاه عبادت خود در خانه هاشان گذارده بودند و چون از کار فراغ مى یافتند آن را مى خواندند. کلینى در همان کتاب به سند خود از اسماعیل بن مخلد سراج نقل کرده که گفت: این نامه از طرف امام صادق علیه السلام خطاب به اصحابش ابلاغ گردید، آغاز این نامه چنین است: «بسم الله الرحمن الرحیم. اما بعد، از پروردگارتان عافیت طلب کنید». آن گاه تمام نامه را ذکر کرده است. همچنین قسمتى از آغاز این نامه در تحف العقول تحت عنوان رساله امام به گروهى از پیروان و یارانش، ذکر شده است.
توحید مفضل
کتابى در توحید که به خاطر نام روایتگر آن (مفضل بن عمر)، «توحید مفضل» نام دارد. این کتاب در ردّ دهریون و اثبات خداوند جزو بهترین کتاب ها به شمار مى رود و تمام آن در ضمن بحارالانوار موجود است. همچنین این کتاب به صورت جداگانه نیز به چاپ رسیده است.
کتاب اهلیلجة
کتاب «اهلیلجه» هم به وسیله مفضل بن عمر روایت شده و در ضمن کتاب بحارالانوار موجود است. در مقدمه بحارالانوار آمده است که سیاق کتاب هاى توحید مفضل و اهلیلجة بر صحت آنها دلالت دارد.
سید بن طاوس در کشف المحجه در آنجا که فرزندش را سفارش مى کند، گوید: به کتاب مفضل بن عمر که امام صادق علیه السلام آن را بر وى املا فرموده بنگر که درباره آثار و پدیده هایى است که خداوند آفریده است. و نیز کتاب اهلیلجة را بخوان که کتاب بس پرارزشى است.
اما در فهرست ابن ندیم آمده است: نویسنده کتاب اهلیلجة معلوم نیست و گویند آن را امام صادق علیه السلام نوشته است، که این محال است. اما ابن ندیم درباره علت محال بودن این امر هیچ دلیلى نیاورده است.
مصباح الشریعة
کتاب مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة که منسوب به امام صادق علیه السلام است. این کتاب همراه با کتاب جامع الاخبار چاپ شده است. اما علامه مجلسى در مقدمه بحارالانوار درباره آن گفته است: در این کتاب مطالبى آمده که خواننده خردمند و مطلع را با تردید مواجه مى کند. اسلوب این کتاب شبیه دیگر سخنان و آثار ائمه علیهم السلام نیست و الله یعلم. مؤلف کتاب وسایل الشیعه نیز در پایان کتاب هدایة گوید: از جمله کتاب هایى که بر ما ثابت است که قابل اعتماد نیست و از آنها نقل نکردیم، کتاب مصباح الشریعة منسوب به امام صادق علیه السلام است. زیرا سند آن ثابت شده نیست و در آن سخنانى آمده که مخالف با تواتر است.
صاحب ریاض العلماء نیز به هنگام ذکر کتاب هاى مجهول و ناشناخته مى نویسد: مصباح الشریعة در اخبار و مواعظ کتابى معروف و متداول است... بلکه این کتاب از تالیفات یکى از صوفیان است. اما ظاهر عبارت سید بن طاوس در کتاب امان الاخطار نشان مى دهد که وى بر این کتاب اعتماد داشته است. زیرا در آنجا مى گوید: از جمله کتاب هایى که باید با مسافر همراه باشد کتاب اهلیلجة است. این کتاب حاوى مناظره امام صادق علیه السلام با طبیبى هندى است که درباره شناخت خداوند جلّ جلاله به طرزى عجیب و بدیهى استدلال شده به طورى که آن طبیب هندى پس از این مناظره به الوهیت و یگانگى خداوند اقرار کرده است. همچنین کتاب مفضل بن عمر که از امام صادق علیه السلام روایت کرده و در زمینه وجوه حکمت در خلقت گیتى و آشکار کردن اسرار آن است، باید همراه مسافر باشد. این کتاب در نوع خود بسیار شگفت آور است. و نیز کتاب مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة از امام صادق علیه السلام باید با مسافر باشد. این کتاب درباره سلوک به سوى خداوند و توجه به او و دستیابى به اسرارى که در آن نهفته است، بس لطیف و گرانقدر است.
کفعمى در مجموع الغرائب روایات بسیارى را با لفظ قال الصادق از مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة نقل کرده است. شهید ثانى در کشف الریبة و نیز در منیة المرید و مسکن الفواد و اسرار الصلاة روایاتى از مصباح الشریعة نقل کرده و آنها را قاطعانه به امام صادق علیه السلام نسبت داده و در پایان برخى از آنها آورده است: آن چه گفته شد تماما از کلام امام صادق علیه السلام بود.
سید حسین قزوینى نیز در کتاب جامع الشرایع، به هنگام ذکر مآخذ کتاب، گوید: مصباح الشریعة به شهادت شارح فاضل شهید ثانى و سید بن طاووس و مولانا فیض کاشانی و عده اى دیگر، منسوب به امام صادق علیه السلام است. بنابراین، پس از تایید اینان، جایى براى تشکیک و تردید در این کتاب باقى نمى ماند.
تقسیم الرؤیا
در کشف الظنون است که کتاب «تقسیم الرؤیا» از تألیفات امام جعفر صادق علیه السلام است. در الذریعة آمده است که ما سندى مبنى بر این که این کتاب به کس دیگرى جز امام صادق علیه السلام منسوب باشد پیدا نکردیم. اما ظاهرا مى توان گفت که این کتاب تألیف یکى از شیعیان به استناد روایات امام صادق علیه السلام است.
منابع
- سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه على حجتى کرمانى، ج ۵، ص ۷۷.
