هشام بن محمد سائب کلبی
«هشام بن محمد بن سائب کلبی» (م، ۲۰۴ ق)، محدث، مورخ و نسب‌شناس بزرگ شیعه در قرن دوم هجری و از راویان موثق و اصحاب برگزیده امام صادق (علیه‌السلام) بود. کتاب «جمهرة النسب» او، مهمترين مرجع مؤلفان بعدى درباره علم انساب گرديد.
| نام کامل | هشام بن محمد بن سائب کلبی |
| زادگاه | کوفه |
| وفات | ۲۰۴ قمری |
| مدفن | کوفه |
|
| |
| اساتید |
محمد بن سائب، مجاهد بن سعيد، محمد بن حبيب، ابومخنف لوط بن یحیی،... |
| شاگردان |
عباس بن هشام، خلیفة بن خیاط، محمد بن سعد واقدی،... |
| آثار |
جمهرة النسب، قیام الحسن، مقتل الحسین، المذیّل فی النسب، المعمّرین، مثالب بنی‌امیه، القداح و المیسر، أخبار قریش، النهروان،... |
زندگی‌نامه
ابومنذر هشام بن محمد بن سائب بن بشر کلبی، در کوفه به دنیا آمد.[۱] از تاريخ تولد و محل سكونت او اطلاعى در دست نيست. برخى از منابع او را هم‌عصر امام كاظم(ع) و فرزندش امام رضا(ع) دانسته‌اند و در برخى از كتب هم وى را از صحابه‌ى امام صادق(ع) و شيعه دانسته‌اند.
پدرش محمد بن سائب کلبی (م، 146 ق) از اصحاب امام باقر(ع) بوده و فردى اخبارى و از جمله دانشمندان لغت و نسب‌شناسان عرب است. او اول كسى است كه در «احكام القرآن» کتاب نوشته و صاحب تفسير مهمى بوده است.
نجاشی در مورد هشام کلبی می‌نویسد: وی از محدثان امامیه بود و نزد امام صادق (علیه‌السّلام) از جایگاه و منزلت خاص برخوردار بود. امام (علیه‌السّلام) او را از نزدیکان خود ساخته و با گشاده‌رویی با وی برخورد می‌کرد. بر پایه روایتی مشهور که از خود هشام نقل شده، وی به دلیل عارضه‌ای علم و حافظه خود را از دست داد و دچار فراموشی مطلق شد، اما هنگامی که به محضر امام صادق (علیه‌السّلام) شرفیاب شد، با نوشیدن آبی از دست امام حافظه خود را باز یافته و دانش از دست رفته را دوباره به دست آورد.[۲]
هشام بن محمد بن سائب کلبی سرانجام به سال ۲۰۴ یا ۲۰۶ قمری از دنیا رفت.[۳]
استادان و شاگردان
هشام کلبی نزد بزرگانی چون پدرش محمد بن سائب، مجاهد بن سعيد، محمد بن حبيب و ابومخنف لوط بن یحیی دانش آموخت و از آنها روایاتی را نقل کرده است.[۴] وی زمانی راهی بغداد شد و در همان‌جا مجلس درسی برپا ساخت.[۵]
از شاگردان و راویان برجسته وی می توان از فرزندش عباس بن هشام، خلیفة بن خیاط و محمد بن سعد واقدی که هر دو از مورخان مشهور قرن دوم و سوم بودند، نام برد.[۶]
جایگاه علمی
بنابر نظر علماى تراجم از جمله ابن ندیم، جاحظ، ابن خلکان و ذهبى، هشام کلبی علامه در نسب‌شناسى و اخبار عرب و ايّام و وقايع آن بوده است. او همه علم خود را در نسب‌شناسى از پدرش كه به تأييد بسيارى از رجال‌شناسان از علماى رجال بوده، اخذ كرده است. هشام، مباحث نسب‌شناسى پدرش را نظم و توسعه داد و بيش از او به منابع اصلى و اسناد مكتوب، مانند تواريخ حيره و فرس، رجوع كرد و به این وسيله مهارت و توانايى خویش را در فهم معناى وظيفه علمى مورخ نشان داد.
کتاب «جمهرةالنسب» وى مهمترين مرجع مؤلفان بعدى درباره انساب گرديد. وى در این اثر خود نسب‌شناسى را با اخبار و روايات تاريخى همراه نمود و انساب و اخبار در آثار نویسندگان بعدى مانند احمد بن محمد جَهمى و عبداللّه بن اسحاق مُكارى و ابوالحسن نسّابه، دو بخش آمیخته و پيوسته گرديد. وى قطعاً در این علم شاگردان متعددى داشته است؛ هرچند اسمى از آنها در كتب معتبر تاريخى نيامده است.
او گامهاى بلندى در جهت تحقيق و تأليف آثار تاريخى به روش علمى برداشته است. تک‌نگاری هایش محدوده وسيعى، از تاريخ انبياء تا ایام العرب و عقايد عصر جاهلى و تاريخ اسلام و ایران و يمن، را دربر مى‌گرفته است.
هشام کلبی علاوه بر تاریخ و نسب‌شناسی در حدیث توانا بود[۷] و در شعر نیز دستی داشت.[۸] گفته شده که وی از حافظه بسیار قوی و سرشاری برخوردار بود و بنا به گفته خود، در مدت سه روز تمام قرآن را حفظ کرد.[۹]
آثار و تألیفات
هشام کلبی آثار و تألیفات فراوانی در انساب و فتوحات و مثالب و مقاتل از خود بر جای گذاشت. ذهبی بنا بر قولی آثار وی را بالغ بر ۱۵۰ کتاب دانسته است. برخی از آنها از این قرارند:
- جمهرة النسب
- قیام الحسن (علیه‌السّلام)
- مقتل الحسین (علیه‌السّلام)
- أخبار محمد بن حنفيه
- المذیّل فی النسب
- المعمّرین
- مثالب بنی امیه
- حلف الفضول
- فتوح العراق
- فتوح فارس
- حروب الأوس و الخزرج
- المشاتمات بين الاشراف
- القداح و المیسر
- أسواق العرب
- أنساب الأمم
- أخبار قریش
- الأصنام
- الجمل
- النهروان.
پانویس
- ↑ حلی، رجال ابن داود، ص۳۶۸.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۴۳۴.
- ↑ ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۶، ص۸۴.
- ↑ محمد ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱۴، ص۴۱۹.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۶، ص۶۸.
- ↑ ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۶، ص۸۲.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ص۱۲۴.
- ↑ سمعانی، الانساب، ج۵، ص۸۷.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۶، ص۶۸.
منابع
- "هشام کلبی"، دائرةالمعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۸۲۶-۸۲۷.
- "ابن کلبی، هشام بن محمد"، ویکی نور.
- منتهی الآمال، شیخ عباس قمی، قسمت دوم، باب نهم: در تاريخ حضرت صادق عليه‌السلام.
