شهرت (اصول فقه): تفاوت بین نسخه‌ها
Heidariyan47 (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | «شهرت» یکى از موضوعاتى است که در مبحث امارات و حجج شرعیه مورد بحث [[فقیه|فقها]] قرار مى گیرد. در لغت عرب، شهرت به معناى باز شدن، شایع شدن، پخش شدن، ظاهر شدن، بالا رفتن بکار رفته است. مثلا وقتى که کسى شمشیر خود را از غلاف بیرون مى کشد، عرب مى گوید : شهر سیفه یعنى شمشیرش را ظاهر کرد یا بالا برد. | |
| − | ==اقسام شهرت | + | ==اقسام شهرت== |
| − | محدثین | + | [[محدث|محدثین]]، [[حدیث|حدیثى]] را که راویان زیادى آن را نقل کرده اند، ولى تعداد آنان به حدى نیست که [[خبر متواتر|حدیث متواتر]] باشد، [[حدیث مشهور]] مى گویند؛ این نوع شهرت در [[فقه]] به «شهرت روائى» معروف است. همچنین فقها به آن دسته از [[فتوا|فتواهایى]] که مورد موافقت عده زیادى است، ولى به حد [[اجماع]] نرسیده باشد، مى گویند فتواى مشهور؛ از این نوع شهرت در اصطلاح فقه به «شهرت فتوائى» تعبیر مى شود. گاهى نیز اتفاق مى افتد که مشهور فقها به روایتى عمل مى کنند که آن را «شهرت عملى» مى نامند. |
| − | + | بنابراین انواع شهرت عبارتند از: | |
| − | |||
| − | |||
| − | الف - شهرت روائى که در آن فقط کثرت ناقلین و روات مطرح | + | * الف- شهرت روائى که در آن فقط کثرت ناقلین و روات مطرح است، اعم از اینکه فقهاء در مقام [[فتوا|افتاء]]، به آن [[حدیث]] استناد کرده و مطابق آن [[فتوا]] داده باشند یا خیر. |
| − | ب - شهرت فتوائى که در آن کثرت فتوا دهندگان مطمح نظر | + | * ب- شهرت فتوائى که در آن کثرت فتوا دهندگان مطمح نظر است، و مستند فتوا مشخص نمى باشد. اعم از اینکه حدیثى مطابق مدلول فتوا موجود باشد ولى استناد مشخص نباشد، و یا آن که به طور کلى حدیث و روایتى منطبق با مضمون فتواى مشهور یافت نگردد. |
| − | ج - شهرت عملى که در آن عمل مشهور فقها و استناد آنان به حدیث مورد | + | * ج- شهرت عملى که در آن عمل مشهور فقها و استناد آنان به حدیث مورد نظر، مطرح است، اعم از اینکه ناقلین حدیث مذکور کثیر باشند یا قلیل. |
==ارزیابى انواع شهرت== | ==ارزیابى انواع شهرت== | ||
| − | در مورد شهرت | + | در مورد شهرت روائى، چنانچه در مبحث تعارض ادله گفته می شود، یکى از اسباب ترجیح محسوب مى گردد و از این حیث ارزش دارد. یعنى وقتى مدلول دو روایت، معارض یکدیگر باشند و یکى از آن دو روایت توسط راویان بیشترى نقل شده باشد و به اصطلاح مشهورتر باشد بر دیگرى ترجیح دارد و مورد عمل قرار مى گیرد، و قهرا روایت معارض محکوم به سقوط است. |
| − | شهرت عملى نیز به عقیده بسیارى از | + | شهرت عملى نیز به عقیده بسیارى از فقهاء، ضعف [[سند حدیث|سند]] خبر را جبران مى کند. یعنى هرگاه مشهور فقهاء با استناد به خبرى ضعیف فتوائى صادر مى کنند، با این عمل ضعف سند برطرف مى شود و از این حیث حائز ارزش مى گردد. هر چند که بعضى از فقهاء با این عقیده فى نفسه موافق نیستند که در جاى خود مورد بحث قرار خواهد گرفت. |
| − | این دو نوع شهرت موضوع بحث فعلى ما | + | این دو نوع شهرت موضوع بحث فعلى ما نیست، آنچه که فعلا مورد نظر است و فقهاء در مورد آن اختلاف نظر دارند، شهرت فتوایى است. |
| − | بعضى از فقهاء عقیده دارند شهرت فتوائى از امارات معتبره است و مى تواند در فقه مستند استنباط احکام شرعى قرار گیرد . گروه دیگر بر این عقیده اند که هر چند شهرت فتوایى موجب ظن و گمان | + | بعضى از فقهاء عقیده دارند شهرت فتوائى از امارات معتبره است و مى تواند در [[فقه]] مستند استنباط [[احکام شرعی|احکام شرعى]] قرار گیرد. گروه دیگر بر این عقیده اند که هر چند شهرت فتوایى موجب ظن و گمان است، ولى موجبى براى حجیت و اعتبار اینگونه گمان وجود ندارد. نظریه اول هر چند توسط بزرگانى مانند [[شهید اول]] در کتاب [[ذکری الشیعه فی احکام الشریعه (کتاب)|ذکرى]] مورد تأیید قرار گرفته، ولى مشهور علماى اصول اعتبار شهرت فتوائى را نپذیرفته اند و براى آن ارزشى قائل نیستند. |
| − | بنظر مى رسد با توجه به مطالب عنوان شده در مبحث اجماع | + | بنظر مى رسد با توجه به مطالب عنوان شده در مبحث [[اجماع]]، نکته ابهامى در مورد شهرت باقى نباشد. زیرا در بحث اجماع مبین گشت که از دیدگاه [[امامیه]] ارزش اجماع بستگى به شرایطى دارد که به آسانى تحقق پذیر نیست، بنابر این چگونه مى توان براى شهرت که در درجه بسیار پایین ترى از اجماع قرار دارد و حائز وحدت عقیده فقهى محکمى هم نیست، از حیث حجیت، ارزشى قائل شد؟! |
| − | لازم به تذکر است که طرفداران حجیت شهرت نیز هرگز آن را در عداد دلایل دیگر مثل اجماع قرار نمى | + | لازم به تذکر است که طرفداران حجیت شهرت نیز هرگز آن را در عداد دلایل دیگر مثل اجماع قرار نمى دهند، بلکه آنرا در نهایت از امارات ظنیه شمرده اند و حتى در عمل هم به عنوان یکى از امارات معتبره مورد قبول واقع شده است. |
| − | شاید بتوان گفت شهرت در فقه در حکم نظریه مشورتى در حقوق و قضاى عرفى است . در عرف حقوقى معاصر معمول است که هرگاه قاضى در استنباط از مواد قانونى یا تطبیق مبانى قانونى با موارد و مصادیق دچار مشکل و تردیدى | + | شاید بتوان گفت شهرت در [[فقه]] در حکم نظریه مشورتى در حقوق و قضاى عرفى است. در عرف حقوقى معاصر معمول است که هرگاه قاضى در استنباط از مواد قانونى یا تطبیق مبانى قانونى با موارد و مصادیق دچار مشکل و تردیدى شود، به عمل و رویه اکثر محاکم مراجعه و مطابق آن عمل مى کند. |
| − | == | + | ==منابع== |
| − | مباحثى از اصول | + | * مباحثى از اصول فقه، دکتر مصطفی محقق داماد. |
| + | {{فقه/اصول فقه}} | ||
| − | + | [[رده:اصطلاحات اصول فقه]] | |
| − | |||
نسخهٔ کنونی تا ۶ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۶:۵۲
«شهرت» یکى از موضوعاتى است که در مبحث امارات و حجج شرعیه مورد بحث فقها قرار مى گیرد. در لغت عرب، شهرت به معناى باز شدن، شایع شدن، پخش شدن، ظاهر شدن، بالا رفتن بکار رفته است. مثلا وقتى که کسى شمشیر خود را از غلاف بیرون مى کشد، عرب مى گوید : شهر سیفه یعنى شمشیرش را ظاهر کرد یا بالا برد.
اقسام شهرت
محدثین، حدیثى را که راویان زیادى آن را نقل کرده اند، ولى تعداد آنان به حدى نیست که حدیث متواتر باشد، حدیث مشهور مى گویند؛ این نوع شهرت در فقه به «شهرت روائى» معروف است. همچنین فقها به آن دسته از فتواهایى که مورد موافقت عده زیادى است، ولى به حد اجماع نرسیده باشد، مى گویند فتواى مشهور؛ از این نوع شهرت در اصطلاح فقه به «شهرت فتوائى» تعبیر مى شود. گاهى نیز اتفاق مى افتد که مشهور فقها به روایتى عمل مى کنند که آن را «شهرت عملى» مى نامند.
بنابراین انواع شهرت عبارتند از:
- الف- شهرت روائى که در آن فقط کثرت ناقلین و روات مطرح است، اعم از اینکه فقهاء در مقام افتاء، به آن حدیث استناد کرده و مطابق آن فتوا داده باشند یا خیر.
- ب- شهرت فتوائى که در آن کثرت فتوا دهندگان مطمح نظر است، و مستند فتوا مشخص نمى باشد. اعم از اینکه حدیثى مطابق مدلول فتوا موجود باشد ولى استناد مشخص نباشد، و یا آن که به طور کلى حدیث و روایتى منطبق با مضمون فتواى مشهور یافت نگردد.
- ج- شهرت عملى که در آن عمل مشهور فقها و استناد آنان به حدیث مورد نظر، مطرح است، اعم از اینکه ناقلین حدیث مذکور کثیر باشند یا قلیل.
ارزیابى انواع شهرت
در مورد شهرت روائى، چنانچه در مبحث تعارض ادله گفته می شود، یکى از اسباب ترجیح محسوب مى گردد و از این حیث ارزش دارد. یعنى وقتى مدلول دو روایت، معارض یکدیگر باشند و یکى از آن دو روایت توسط راویان بیشترى نقل شده باشد و به اصطلاح مشهورتر باشد بر دیگرى ترجیح دارد و مورد عمل قرار مى گیرد، و قهرا روایت معارض محکوم به سقوط است.
شهرت عملى نیز به عقیده بسیارى از فقهاء، ضعف سند خبر را جبران مى کند. یعنى هرگاه مشهور فقهاء با استناد به خبرى ضعیف فتوائى صادر مى کنند، با این عمل ضعف سند برطرف مى شود و از این حیث حائز ارزش مى گردد. هر چند که بعضى از فقهاء با این عقیده فى نفسه موافق نیستند که در جاى خود مورد بحث قرار خواهد گرفت.
این دو نوع شهرت موضوع بحث فعلى ما نیست، آنچه که فعلا مورد نظر است و فقهاء در مورد آن اختلاف نظر دارند، شهرت فتوایى است.
بعضى از فقهاء عقیده دارند شهرت فتوائى از امارات معتبره است و مى تواند در فقه مستند استنباط احکام شرعى قرار گیرد. گروه دیگر بر این عقیده اند که هر چند شهرت فتوایى موجب ظن و گمان است، ولى موجبى براى حجیت و اعتبار اینگونه گمان وجود ندارد. نظریه اول هر چند توسط بزرگانى مانند شهید اول در کتاب ذکرى مورد تأیید قرار گرفته، ولى مشهور علماى اصول اعتبار شهرت فتوائى را نپذیرفته اند و براى آن ارزشى قائل نیستند.
بنظر مى رسد با توجه به مطالب عنوان شده در مبحث اجماع، نکته ابهامى در مورد شهرت باقى نباشد. زیرا در بحث اجماع مبین گشت که از دیدگاه امامیه ارزش اجماع بستگى به شرایطى دارد که به آسانى تحقق پذیر نیست، بنابر این چگونه مى توان براى شهرت که در درجه بسیار پایین ترى از اجماع قرار دارد و حائز وحدت عقیده فقهى محکمى هم نیست، از حیث حجیت، ارزشى قائل شد؟!
لازم به تذکر است که طرفداران حجیت شهرت نیز هرگز آن را در عداد دلایل دیگر مثل اجماع قرار نمى دهند، بلکه آنرا در نهایت از امارات ظنیه شمرده اند و حتى در عمل هم به عنوان یکى از امارات معتبره مورد قبول واقع شده است.
شاید بتوان گفت شهرت در فقه در حکم نظریه مشورتى در حقوق و قضاى عرفى است. در عرف حقوقى معاصر معمول است که هرگاه قاضى در استنباط از مواد قانونى یا تطبیق مبانى قانونى با موارد و مصادیق دچار مشکل و تردیدى شود، به عمل و رویه اکثر محاکم مراجعه و مطابق آن عمل مى کند.
منابع
- مباحثى از اصول فقه، دکتر مصطفی محقق داماد.
| فقه/اصول فقه | ||
| اصول فقه | مبحث الفاظ: مشتق، اوامر، نواهی، مفاهیم، عام و خاص ، مطلق و مقید ، مجمل و مبین | منابع اصول فقه |
| ملازمات عقلیه: مستقلات عقلیه و غیر مستقلات عقلیه | ||
| مباحث حجت: کتاب، سنت، اجماع، حجیت ظواهر، شهرت، سیره ، قیاس، تعادل و تراجیح | ||
| مباحث اصول عملیه :اصل برائت، اصل احتیاط، اصل تخییر، اصل استصحاب | ||
| پیوندهای مرتبط: | رده:اصول فقه | رده:اصولیون | رده:منابع اصول فقه | رده:اصطلاحات اصول فقه | قواعد فقهی | احکام |
