سیر منطقی به صورت کامل رعایت نشده
عنوان بندی متوسط
کیفیت پژوهش متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ربا خواری: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
(۱۰ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
ربا اصطلاحی در دین اسلام است  به معنی گرفتن یک مال در عوض پرداخت مالی از همان جنس است به طوری که میزان یکی زیادتر از دیگری باشد. ربا يكی از [[گناهان كبيره]] است و در احاديث فراوانی از پيامبر اسلام و ائمه اطهار عليه السلام تصريح به كبيره بودنش می فرمايند و نيز از جمله گناهانی است كه در [[قرآن مجيد]] بر آن وعده [[عذاب]] داده شده است بلكه تشديد عذاب آن را بيش از بسياری از گناهان می فرمايد.
+
{{خوب}}
 +
'''«ربا»''' در اصطلاح به معنی گرفتن یک مال در عوض پرداخت مالی از همان جنس است به طوری که میزان یکی زیادتر از دیگری باشد. ربا در دین [[اسلام]] یکی از [[گناهان کبیره]] است و در [[حدیث|احادیث]] فراوانی از [[پیامبر اسلام|پیامبر اسلام]] و [[ائمه اطهار]] علیهم السلام مورد نکوهش شدید واقع شده است. ربا آثار منفی متعددی در اقتصاد جامعه به همراه دارد.
  
 
==احکام ربا==
 
==احکام ربا==
  
ربا در شرع بر دو قسم است:
+
«ربا» در شرع بر دو قسم است:
  
# ربای قرضی
+
*ربای قرضی: ربای قرضی آن است که کسی مالش را به دیگری [[قرض]] دهد به شرطی که پس از مدتی زیادتر از آن چه داده پس بگیرد، خواه زیادی از جنس باشد، مثل این که ده تومان بدهد و شرط کند یازده تومان بگیرد؛ یا این که زیادی در کار باشد، مثل این که ده تومان قرض بدهد و شرط کند که علاوه بر پس دادن ده تومان لباسش را هم بدوزد و همچنین است زیادی نسبت به بهره و منفعت، مثل این که ده تومان قرض دهد به شرطی که یک سال مجانی در خانه اش بنشیند و یا این که زیادی از قبیل وصف باشد، مثل این که ده مثقال طلای نساخته قرض بدهد بعد ده مثقال طلای ساخته پس بگیرد.
# ربای در معامله.
 
  
* ربای قرضی آن است كه كسی مالش را به ديگری قرض دهد به شرطی كه پس از مدتی زيادتر از آن چه داده پس بگيرد خواه زيادی از جنس باشد مثل اين كه ده تومان بدهد و شرط كند يازده تومان بگيرد يا اين كه زيادی در كار باشد مثل اين كه ده تومان قرض بدهد و شرط كند كه علاوه بر پس دادن ده تومان لباسش را هم بدوزد و هم چنين است زيادی نسبت به بهره و منفعت مثل اين كه ده تومان قرض دهد به شرطی كه يك سال مجانی در خانه اش بنشيند و يا اين كه زيادی از قبيل وصف باشد مثل اين كه ده مثقال طلای نساخته قرض بدهد بعد ده مثقال طلای ساخته پس بگيرد.
+
*ربای در معامله: ربای در معامله آن است که معامله بر یک جنس صورت بگیرد، یعنی عوض و معوّض از یک جنس باشند، مثل این که برنج را به برنج بفروشد یا روغن را به روغن و آن جنس هم در داد و ستد کشیدنی یا پیمانه ای باشد با زیادی معامله شود، مثل این که یک کیلو گندم را به دو کیلو معامله کند. یا یک پیمانه شیر را به دو پیمانه بفروشد. اما ربا در اجناسی که بصورت عددی خرید و فروش می شوند مثل گردو و یا تخم مرغ، [[حرام]] نیست.
 +
*فرقی در حرمت معامله ربوی نیست بین اینکه عوض و معوّض هر دو از جمیع جهات برابر باشند یا یکی سالم و دیگری معیوب یا یکی بهتر از دیگری باشد، مثل این که یک کیلو گندم اعلا بفروشد به دو کیلو گندم درجه پایین و نیز فرقی هم نیست بین این که زیادی از همان جنس باشد و یا از جنس دیگر، یک کیلو گندم بفروشد به دو کیلو گندم یا یک کیلو گندم بفروشد به یک کیلو گندم با یک سیر برنج و همچنین فرقی نیست که زیادی عینی باشد مثل همین که گندم بفروشد به بیشتر یا حکمی باشد، مثل این که یک کیلو گندم را بفروشد به یک کیلو گندمی که دو ماه دیگر می گیرد.
  
* ربای در معامله آن است كه معامله بريك جنس صورت بگيرد يعنی عوض و معوض از يك جنس باشند مثل اين كه برنج را به برنج بفروشد يا روغن را به روغن و آن جنس هم در داد و ستد كشيدنی يا پيمانه ای باشد با زيادی معامله شود مثل اين كه يك كيلو گندم را به دو كيلو معامله كند.
+
==چند نکته درباره ربا==
  
يا يك پيمانه شير را به دو پيمانه بفروشد. اما ربا در اجناسی كه بصورت عددی خريد و فروش مي شوند مثل گردو و يا تخم مرغ حرام نيست.
+
* برای دوری از «ربا»، لازم است که افرادی که اهل تجارت هستند طبق روایت وارده، از مسائل و [[احکام شرعی|احکام]] ربا مطلع باشند.
 +
* کلمات و گفتار در ایجاد و عدم آن، نقش اساسی دارند؛ مثلا شخصی کالای را به صورت نسیه یا قسطی می خرد، فروشنده بعد از بیان قیمت نقدی، می گوید: این قیمتش صد هزار تومان است و برای سه ماه دیگر سودش می شود صد و بیست هزار تومان، این گونه گفتار شبهه ربا دارد. اما اگر بگوید قیمت نقدی این قدر و قیمت نسیه سه ماهی صد و بیست هزار تومان است -بدون بکار بردن کلمه سود- که شبهه ربا ندارد و یا در خرید و فروش طلا، نباید کلمه تعویض را بکار برد و باید کلمات خرید و فروش مطرح شود. هم چنان که در برخورد و گفتگو بین افراد جملات در معنی شاید یکی باشند ولی از جهت ظاهری بعضی جمله ها قشنگ هستند و بعضی جمله ها زشت.
 +
* گاهی قوانین امور بانکی از لحاظ شرعی صحیح است اما مجریان امور بانکی وارد نیستند یا حوصله بکارگیری آن را ندارند.
 +
* جو و گندم یک جنس حساب می شوند، پس اگر یک من گندم را به دو من جو بفروشد ربوی و حرام است.
 +
* برای رهائی از ربا اگر کسی چیزی را به جنس کمتر ضمیمه کند و یا به هر دو طرف معامله ضمیمه کند حلال است و یا دو معامله جدا گانه انجام دهند یعنی یک من گندم خود را بفروشد دو تومان و و یک من و نیم بخرد به دو تومان. و یا یکی جنسش را بفروشد و دیگری ببخشد یا صلح کند.
 +
* بین چهار طایفه ربا نیست؛ بین پدر و فرزند؛ هر یک می تواند از دیگری زیادتر بگیرد؛ بین زن و شوهر هم ربا نیست؛ بین عبد و مولی هم ربا نیست و مسلمان می تواند از [[کفر|کافر]] حربی ربا بگیرد ولی نمی تواند ربا بدهد و از کافر ذمی هم نمی شود ربا گرفت.
 +
* ربا در صورتی حرام است که از ابتدا شرط زیادی و سود بشود، ولی اگر از ابتدا شرط نبوده بلکه بعدا چیزی اضافه بصورت هدیه یا چیز دیگر بدهد حرام نیست، بلکه کار خوبی هم هست که کسی که از دیگری [[قرض]] می گیرد موقع تحویل قرض خود، هدیه ای هم به قرض دهنده بدهد تا سنت قرض دادن تشویق شود.
 +
* همچنان که ربا گرفتن حرام است ربا دادن هم حرام است، بلکه شاهد و کاتب و نویسنده بیع و قرض ربوی هم مرتکب حرام شده است.
 +
* مالی را که کسی با شرط ربا قرض می گیرد چون قرض فاسد است مالک آن نمی شود و اگر در آن تصرف کرد و منفعتی در آن پیدا شد مال قرض دهنده و مالک اصلی می باشد؛ مثلا اگر گندم را بصورت ربائی قرض کند و آن را بکارد گندمی که برداشت می کند مال قرض دهنده گندم است. اما در صورتی که قرض گیرنده یقین دارد که اگر بشرط سود هم نبود قرض دهنده راضی بود که در آن تصرف کند تصرفش اشکال نداد و مالک منفعت می شود.
 +
* کسانی که ربا می خورند می گویند ربا هم یک نوع معامله است و فرقی بین آن ها نیست، چون معامله [[حلال]] است ربا هم حلال است، در حالی که بین معامله و ربا بسیار فرق است زیرا معامله عبارت است از عوض کردن مالی که از آن بی نیاز است به مالی که به آن نیازمند است و این امری است عادلانه و عاقلانه و لازمه حیات اجتماعی انسان است، اما ربا عبارت است از دادن مالی که از آن بی نیاز است به دیگری که به آن نیازمند است به شرطی که در موقع پس دادن همراه با زیادتی بدهد.
 +
* ربا خوار از آثار خیر و برکت معنوی که در کسب و کار و جنبش و سعی در تحصیل معاش است محروم است، چنان چه [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] صلی الله علیه و آله می فرمایند عبادت هفتاد قسم است و افضل اقسام آن طلب مال حلال است. و نیز فرمودند تاجر راست گفتار درست کردار با انبیا محشور است و صورتش مانند ماه شب چهارده می درخشد. مال ربوی هر چند فراوان باشد، عاقبتش بی برکت است چنان چه تجربه ثابت کرده مال ربوی دوام ندارد و عذابش برایش می ماند.
  
فرقی در حرمت معامله ربوی نيست بين اينكه عوض و معوض هر دو از جميع جهات برابر باشند يا يكی سالم و ديگری معيوب يا يكی بهتر از ديگری باشد مثل اين كه يك كيلو گندم اعلا بفروشد به دو كيلو گندم درجه پايين و نيز فرقی هم نيست بين اين كه زيادی از همان جنس باشد و يا از جنس ديگر يك كيلو گندم بفروشد به دو كيلو گندم يا يك كيلو گندم بفروشد به يك كيلو گندم با يك سير برنج و همچنين فرقی نيست كه زيادی عينی باشد مثل همين كه گندم بفروشد به بيشتر يا حكمی باشد مثل اين كه يك كيلو گندم را بفروشد به يك كيلو گندمی كه دو ماه ديگر مي گيرد.
+
==آیات مربوط به ربا==
  
== چند نكته درباره ربا==
+
*'''الف. آیات ۲۷۶-۲۷۵ [[سوره بقره]]:'''
  
ـ برای دوری از ربا، لازم است كه افرادی كه اهل تجارت هستند طبق روايت وارده، از مسائل و احكام ربا مطلع باشند.
+
{{متن قرآن|«الَّذِینَ یأْکلُونَ الرِّبَا لاَ یقُومُونَ إِلاَّ کمَا یقُومُ الَّذِی یتَخَبَّطُهُ الشَّیطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِک بِأَنَّهُمْ قَالُواْ إِنَّمَا الْبَیعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَیعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَن جَاءهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُوْلَـئِک أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ * یمْحَقُ اللّهُ الْرِّبَا وَیرْبِی الصَّدَقَاتِ وَاللّهُ لاَ یحِبُّ کلَّ کفَّارٍ أَثِیمٍ»}}؛ کسانی که ربا می خورند، (در قیامت) بر نمی خیزند مگر مانند کسی که بر اثر تماس شیطان، دیوانه شده (و نمی تواند تعادل خود را حفظ کند، گاهی زمین می خورد، گاهی به پا می خیزد) این به خاطر آن است که گفتند: داد و ستد هم مانند ربا است (و تفاوتی میان آن دو نیست). در حالی که خدا بیع را حلال کرده، و ربا را حرام! (زیرا فرق میان این دو، بسیار است) و اگر کسی اندرز الهی به او رسد، و (از ربا خواری) خودداری کند، سودهایی که در سابق قبل از نزول حکم تحریم به دست آورده، مال اوست، (و این حکم، گذشته را شامل نمی گردد،) و کار او به خدا واگذار می شود، (و گذشته او را خواهد بخشید). اما کسانی که باز گردند (و بار دیگر مرتکب این گناه شوند)، اهل آتش اند، و همیشه در آن می مانند * خداوند، ربا را نابود می کند، و صدقات را افزایش می دهد! و خداوند، هیچ انسان ناسپاس گنهکاری را دوست نمی دارد.
  
ـ كلمات و گفتار در ايجاد و عدم آن، نقش اساسی دارند؛ مثلا شخصی كالای را به صورت نسيه يا قسطی می خرد، فروشنده بعد از بيان قيمت نقدی، می گويد: اين قيمتش صد هزار تومان است و برای سه ماه ديگر سودش می شود صد و بيست هزار تومان، اين گونه گفتار شبهه ربا دارد اما اگر بگويد قيمت نقدی اين قدر و قيمت نسيه سه ماهی صد و بيست هزار تومان است بدون بكار بردن كلمه سود كه شبهه ربا ندارد و يا در خريد و فروش طلا، نبايد كلمه تعويض را بكار برد و بايد كلمات خريد و فروش مطرح شود. هم چنان كه در برخورد و گفتگو بين افراد جملات در معنی شايد يكی باشند ولی از جهت ظاهری بعضی جمله ها قشنگ هستند و بعضی جمله ها زشت
+
'''تفسیر نمونه:'''
 
 
ـ گاهی امور بانكی قوانين آن از لحاظ شرعی صحيح است اما مجريان امور بانكی وارد نيستند يا حوصله بكارگيری آن را ندارند.
 
 
 
ـ جو و گندم يك جنس حساب مي شوند پس اگر يك من گندم را به دو من جو بفروشد ربوی و حرام است.
 
 
 
ـ برای رهائی از ربا اگر كسی چيزی را به جنس كمتر ضميمه كند و يا به هر دو طرف معامله ضميمه كند حلال است و يا دو معامله جدا گانه انجام دهند يعنی يك من گندم خود را بفروشد دو تومان و و يك من و نيم بخرد به دو تومان. و يا يكی جنسش را بفروشد و ديگری ببخشد يا صلح كند.
 
 
 
ـ بين چهار طايفه ربا نيست؛ بين پدر و فرزند؛ هر يك مي تواند از ديگری زيادتر بگيرد؛ بين زن و شوهر هم ربا نيست؛ بين عبد و مولی هم ربا نيست و مسلمان مي تواند از كافر حربی ربا بگيرد ولی نمی تواند ربا بدهد و از كافر ذمی هم نمی شود ربا گرفت.
 
 
 
ـ ربا در صورتی حرام است كه از ابتدا شرط زيادی و سود بشود ولی اگر از ابتدا شرط نبوده بلكه بعدا چيزی اضافه بصورت هديه يا چيز ديگر بدهد حرام نيست بلكه كار خوبی هم هست كه كسی كه از ديگری قرض می گيرد موقع تحويل قرض خود هديه ای هم به قرض دهنده بدهد تا سنت قرض دادن تشويق شود.
 
 
 
ـ همچنان كه ربا گرفتن حرام است ربا دادن هم حرام است بلكه شاهد و كاتب و نويسنده بيع و قرض ربوی هم حرام است.
 
 
 
- مالی را كه كسی با شرط ربا قرض مي گيرد چون قرض فاسد است مالك آن نمی شود و اگر در آن تصرف كرد و منفعتی در آن پيدا شد مال قرض دهنده و مالك اصلی می باشد مثلا اگر گندم را بصورت ربائی قرض كند و آن را بكارد گندمی كه برداشت مي كند مال قرض دهنده گندم است اما در صورتی كه قرض گيرنده يقين دارد كه اگر بشرط سود هم نبود قرض دهنده راضی بود كه در آن تصرف كند تصرفش اشكال نداد و مالك منفعت مي شود.
 
 
 
- كسانی كه ربا مي خورد می گويند ربا هم يك نوع معامله است و فرقی بين آن ها نيست چون معامله حلال است ربا هم حلال است در حالی كه بين معامله و ربا بسيار فرق است زيرا معامله عبارت است از عوض كردن مالی كه از آن بی نياز است به مالی كه به آن نيازمند است و اين امری است عادلانه و عاقلانه و لازمه حيات اجتماعی انسان است اما ربا عبارت است از دادن مالی كه از آن بی نياز است به ديگری كه به آن نيازمند است به شرطی كه در موقع پس دادن همراه با زيادتی بدهد.
 
 
 
- ربا خوار از آثار خير و بركت معنوی كه در كسب و كار و جنبش و سعی در تحصيل معاش است محروم است چنان چه رسول خدا صلی الله عليه و آله می فرمايند عبادت هفتاد قسم است و افضل اقسام آن طلب مال حلال است. و نيز فرمودند تاجر راست گفتار درست كردار با انبيا محشور است و صورتش مانند ماه شب چهارده می درخشد. مال ربوی هر چند فراوان باشد عاقبتش بی بركت است چنان چه تجربه ثابت كرده مال ربوی دوام ندارد و عذابش برايش می ماند.
 
 
 
==احاديث در مورد ربا==
 
 
 
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَيْسٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام قَالَ قَالَ أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ عليه السلام آكِلُ الرِّبَا و َمُؤْكِلُهُ وَ كَاتِبُهُ و َشَاهِدُهُ فِيهِ سَوَاءٌ؛ علی علیه السلام می فرمايند: خورنده (گيرنده) ربا و كسی كه ربا می دهد و كسی كه شاهد و ناظر ربا است و كسی كه نويسنده ربا است در اين كه كار حرام انجام می دهند، مساوی هستند. (الكافي، ج5، ص144)
 
 
 
'''<I> ربا دين را از بين می برد</I>'''
 
 
 
و َعَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَی عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عليه السلام قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنِّي سَمِعْتُ اللَّهَ يَقُولُ يَمْحَقُ اللّهُ الرِّبا و َيُرْبِي الصَّدَقاتِ وَ قَدْ أَرَی مَنْ يَأْكُلُ الرِّبَا يَرْبُو مَالُهُ فَقَالَ أَيُّ مَحْقٍ أَمْحَقُ مِنْ دِرْهَمٍ رِبًا يَمْحَقُ الدِّينَ وَ إِنْ تَابَ مِنْهُ ذَهَبَ مَالُهُ وَافْتَقَرَ؛ زراره می گويد به [[امام صادق]] عليه السلام عرض كردم اين كه خدا در [[قرآن]] می فرمايد خداوند كم می گرداند و بركت را می برد از مال ربائی و صدقات را زياد می كند در حالی كه كسی رامی بينم كه ربا می خورد و مالش هم زياد می شود حضرت فرمودند: كدام كم شدن و بی بركتی بدتر از اين كه يك درهم ربا دين را از بين می برد و اگر [[توبه]] كند مالش می رود و فقيرمی شود. ([[وسائل الشيعه]]، ج18، ص119)
 
 
 
'''<I> ربا خوار آتش می خورد</I>'''
 
 
 
و َقَالَ صلی الله عليه و آله مَنْ أَكَلَ الرِّبَا مَلَأَ اللَّهُ بَطْنَهُ نَاراً بِقَدْرِ مَا أَكَلَ مِنْهُ فَإِنْ كَسَبَ مِنْهُ مَالًا لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ شَيْئاً مِنْ عَمَلِهِ و َلَمْ يَزَلْ فِي لَعْنَةِ اللَّهِ و َالْمَلَائِكَةِ مَا دَامَ عِنْدَهُ مِنْهُ قِيرَاطٌ؛ پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله: كسی كه ربا بخورد خداوند شكمش را به مقدار آن چه خورده از آتش پر می كند پس اگر از ربا مالی را به دست آورد عملش را نمی پذيرد و هميشه مورد لعن خدا و [[ملائكه]] است مادامی كه قيراتی از مال ربوی نزدش باشد. ([[مستدرك الوسائل]]، ج13، ص332)
 
 
 
'''<I> عذاب برزخی ربا خوار</I>'''
 
 
 
و َعَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عليه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله عليه و آله لَمَّا أُسْرِيَ بِي إِلَی السَّمَاءِ رَأَيْتُ أَقْوَاماً يُرِيدُ أَحَدُهُمْ أَنْ يَقُومَ و َلَا يَقْدِرُ عَلَيْهِ مِنْ عِظَمِ بَطْنِهِ فَقُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ يَا جَبْرَئِيلُ قَالَ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لايَقُومُونَ إِلّا كَما يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ وَ إِذَا هُمْ بِسَبِيلِ آلِ فِرْعَوْنَ يُعْرَضُونَ عَلَی النَّارِ غُدُوّاً وَعَشِيّاً يَقُولُونَ رَبَّنَا مَتَی تَقُومُ السَّاعَةُ؛ رسول خدا صلی الله عليه و آله: در [[شب معراج]] جماعتی را ديدم كه هرگاه يكی از ايشان می خواست برخيزد از بزرگی شكمش نمی توانست. از [[جبرئيل]] پرسيدم اين ها چه كسانی هستند؟ گفت: ربا خوارانند كه [[روز قيامت]] بر نمی خيزند مگر مانند جن زده ها ناگاه ايشان را بر راه آل [[فرعون]] ديدم كه بامداد و شامگاه بر ايشان آتش عرضه می شود می گو يند خدايا چه وقت قيامت برپا مي شود. (مستدرك الوسائل، ج13، ص329)
 
 
 
'''<I> فلسفه حرمت ربا</I>'''
 
  
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ أَنَّ عَلِيَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا عليه السلام وَ عِلَّةُ تَحْرِيمِ الرِّبَا بِالنَّسِيئَةِ لِعِلَّةِ ذَهَابِ الْمَعْرُوفِ وَ تَلَفِ الْأَمْوَالِ و َرَغْبَةِ النَّاسِ فِي الرِّبْحِ و َتَرْكِهِمُ الْقَرْضَ و َالْقَرْضُ صَنَائِعُ الْمَعْرُوفِ و َلِمَا فِي ذَلِكَ مِنَ الْفَسَادِ و َالظُّلْمِ و َفَنَاءِ الْأَمْوَالِ؛ علت تحريم ربا اين است كه:
+
به دنبال بحث در باره [[انفاق]] در راه خدا و بذل مال برای حمایت از نیازمندان در این آیات از مساله رباخواری که درست بر ضد انفاق است، سخن می گوید و در حقیقت هدف آیات گذشته را تکمیل می کند، زیرا رباخواری موجب افزایش ‍فقر در جامعه و تراکم ثروت در دست عده ای محدود و محرومیت اکثر افراد اجتماع است، انفاق سبب پاکی دل و طهارت نفوس و آرامش جامعه و رباخواری سبب پیدایش [[بخل]] و [[کینه|کینه]] و نفرت و ناپاکی می شود.<ref>[[تفسیر نمونه]]، ج۲، ص۳۶۳</ref>
  
# خوبي ها از ميان جامعه می رود.
+
'''تفسیر المیزان (<I>بحث روایتی</I>):'''
# ثروت های مردم تلف می شود.
 
# انسان ها به دنبال افزون طلبی در سود و منفعت می روند.
 
# به سبب رايج شدن ربا كسی به ديگری وام نمي دهد و موجب فساد و ظلم و ستم در اجتماع می شود. (وسائل الشيعة، ج18، ص117)
 
  
و َكَتَبَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَی الرِّضَا عليه السلام إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ فِيمَا كَتَبَ مِنْ جَوَابِ مَسَائِلِه وَ عِلَّةُ تَحْرِيمِ الرِّبَا لِمَا نَهَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَنْهُ و َلِمَا فِيهِ مِنْ فَسَادِ الْأَمْوَالِ لِأَنَّ الْإِنْسَانَ إِذَا اشْتَرَی الدِّرْهَمَ بِالدِّرْهَمَيْنِ كَانَ ثَمَنُ الدِّرْهَمِ دِرْهَماً وَ ثَمَنُ الْآخَرِ بَاطِلًا فَبَيْعُ الرِّبَا و َشِرَاؤُهُ وَ كْسٌ عَلَی كُلِّ حَالٍ عَلَی الْمُشْتَرِي وَ عَلَی الْبَائِعِ فَحَرَّمَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَی الْعِبَادِ الرِّبَا لِعِلَّةِ فَسَادِ الْأَمْوَال؛ [[امام رضا]] عليه السلام: علت تحريم ربا؛ چون خداوند نهی فرموده از ربا و چون موجب فساد اموال مي شود چون وقتی انسان يك درهم را به دو درهم بفروشد پول برابر يك درهم يك درهم است و يك درهم ديگر باطل است پس خريد و فروش ‍ ربوی بر زيان فروشنده و خريدار است پس از اين جهت كه موجب فساد اموال مي شود خداوند حرام نموده. ([[من لايحضره الفقيه]]، ج3، ص565)
+
در [[تفسیر قمی (کتاب)|تفسیر قمی]] در ذیل آیه فوق از [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] علیه السلام این روایت آمده است: [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] صلی الله علیه و آله فرمود: وقتی مرا شبانه به آسمان بردند به مردمی برخوردم که وقتی می خواستند برخیزند از بزرگی شکم ها نمی توانستند، از [[جبرئیل|جبرئیل]] پرسیدم این ها کیانند؟ گفت: این ها آن کسانی هستند که در دنیا ربا می خوردند و خداوند درباره شان فرمود: «{{متن قرآن|لایقومون الا کما یقوم الذی یتخبطه الشیطـان من المس}}»؛ و قوم نامبرده را دیدم که مانند [[آل فرعون]] هر صبح و شام بر آتش عرضه می شدند و ایشان از شدت دلهره می گفتند: پروردگارا [[قیامت|قیامت]] کی بپا می شود؟!
  
وَ سَأَلَ هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام عَنْ عِلَّةِ تَحْرِيمِ الرِّبَا فَقَالَ إِنَّهُ لَوْ كَانَ الرِّبَا حَلَالًا لَتَرَكَ النَّاسُ التِّجَارَاتِ و َمَا يَحْتَاجُونَ إِلَيْهِ فَحَرَّمَ اللَّهُ الرِّبَا لِيَفِرَّ النَّاسُ مِنَ الْحَرَامِ إِلَی الْحَلَالِ وَ إِلَی التِّجَارَاتِ و َإِلَی الْبَيْعِ وَ الشِّرَاءِ فَيَبْقَی ذَلِكَ بَيْنَهُمْ فِي الْقَرْض؛ [[هشام ابن حكم]] از امام صادق عليه السلام سؤال كرد در باره علت تحريم ربا حضرت در جواب فرمودند اگر ربا كار حلالی بود مردم از تجارت دست بر می داشتند و آن چه به آن (از صنايع وحرفه ها) محتاج بودند ترك می كردند لذا خداوند ربا را حرام نمود تا مردم از حرام به حلال و تجارت و خريد و فروش رو بياورند و بين ايشان قرض باقی بماند. (من لايحضره الفقيه، ج3، ص567)
+
مؤلف: این مشاهده که رسول خدا صلی الله علیه و آله در [[معراج]] داشته، مثالی برزخی بوده که گفتار آن جناب را تایید و تصدیق می کند که فرمود: «کما تعیشون تموتون و کما تموتون تبعثون»؛ هر جور زندگی کنید همان طور می میرید و هر جور بمیرید همان طور زنده می شوید و در [[الدر المنثور]] است که اصفهانی در کتاب ترغیب خود از [[انس بن مالک|انس]] روایت کرده که گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: روز قیامت رباخوار دیوانه و شکم گنده محشور می شود، بطوری که پاهای خود را یکی یکی به زمین می کشد آنگاه این آیه را تلاوت فرمود: «{{متن قرآن|لایقومون الا کما یقوم الذی یتخبطه الشیطـان من المس}}».
  
'''<I>ربا بر دو قسم است.</I>'''
+
مؤلف: در عذاب رباخواران و کیفر ربا روایاتی بسیار از طرق [[شیعه|شیعه]] و [[اهل سنت|سنی]] وارد شده و در بعضی از آنها آمده که گناه رباخواری برابر هفتاد بار زنای با مادر است.
  
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَی عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ الْيَمَانِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عليه السلام قَالَ الرِّبَا رِبَاءَانِ رِبًا يُؤْكَلُ و َرِبًا لَا يُؤْكَلُ فَأَمَّا الَّذِي يُؤْكَلُ فَهَدِيَّتُكَ إِلَی الرَّجُلِ تَطْلُبُ مِنْهُ الثَّوَابَ أَفْضَلَ مِنْهَا فَذَلِكَ الرِّبَا الَّذِي يُؤْكَلُ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ ما آتَيْتُمْ مِنْ رِباً لِيَرْبُوَا فِي أَمْوالِ النّاسِ فَلا يَرْبُوا عِنْدَاللّهِ و َأَمَّا الَّذِي لَا يُؤْكَلُ فَهُوَ الرِّبَا الَّذِي نَهَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَنْهُ و َأَوْعَدَ عَلَيْهِ النَّارَ؛ امام صادق عليه السلام: ربا دو قسم است 1 ـ بصورت هديه ای است كه برای شخص برده می شود تا بيشتر او را مورد توجه قرار دهد اين قسم ربا همان است كه قرآن می فرمايد هديه ای به ديگران بپر دازيد تا در عوض بيشتر از آن هديه بهره مند شويد ثوابی برای شما از اين هديه كه به ديگری داده تا در عوض بهره مند شويد، نمی باشد 2 ـ ربائی كه مانند قسم اول نيست كه بصورت هديه باشد بلكه پولی به كسی می دهند كه در عوض چند برابر از او مطالبه نمايند و خداوند به آن وعده [[جهنم]] داده است. (الكافي، ج5، ص144)
+
و در [[تهذیب الأحکام (کتاب)|تهذیب]] به سند خود از عمر بن یزید ... روایت کرده که گفت: به امام صادق علیه السلام عرضه داشتم: فدایت شوم مردم چنین می پندارند که دادن بهره پول برای کسی که مضطر است نیز حرام است، آیا این صحیح است؟ فرمود: بله، برای این که مگر غنی و یا فقیری سراغ داری که بدون احتیاج و اضطرار چیزی را بخرد؟ ای عمر! خدای تعالی بیع را حلال و ربا را حرام فرموده، پس تو تنها می توانی سود کسب را بگیری و نمی توانی ربا بگیری، پرسیدم ربا چیست؟ فرمود: چند درهم بدهی و دو برابر، آن را بگیری و یا گندمی بدهی و دو برابر از همان جنس بگیری.
  
'''<I> پست ترين شغل ها</I>'''
+
و در کتاب [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|الفقیه]] به سند خود از عبید بن زراره از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: ربا تنها در جنسی است که کیل و یا وزن می شود.
  
أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِيفٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام قَالَ أَخْبَثُ الْمَكَاسِبِ كَسْبُ الرِّبَا؛ [[امام باقر]] عليه السلام: پست ترين شغل ها بدست آوردن درآمد از راه ربا می باشد. (الكافي، ج5، ص144)
+
مؤلف: دانشمندان اسلامی در آنچه که ربا در آن حرام است اختلاف کرده اند؛ مذهب [[اهل بیت]] علیهم السلام این است که ربا تنها در پول، طلا و نقره و هر جنسی است که کیل و یا وزن می شود و چون مساله فقهی است و مربوط به بحث ما که تفسیر است نمی باشد لذا از بحث بیشتر پیرامون آن صرفنظر نمودیم... .
  
'''<I> مرگ ناگهانی</I>'''
+
و در تهذیب از [[محمد بن مسلم]] روایت آورده که گفت: از اهل [[خراسان]] مردی داخل شد بر امام باقر علیه السلام (که از راه رباخواری مال فراوانی بدست آورده بود، بعد از فقهاء پرسیده بود که تکلیفم چیست؟ همه گفته بودند هیچ عبادتی از تو پذیرفته نیست تا آن که اموال را به صاحبش برگردانی) مرد خراسانی قصه خود را گفت و امام ابی جعفر علیه السلام فرمود: راه نجات تو، در کتاب خدای عزوجل آمده است. آنجا که می فرماید: «{{متن قرآن|... فَمَن جَاءهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللّهِ}}» و منظور از موعظه [[توبه]] است.
  
أخبرنا محمد بن محمد، قال أخبرني أبو الحسن أحمد بن محمد بن الحسن، عن أبيه، عن محمد بن الحسن الصفار، عن محمد بن عيسی، عن ابن أبي عمير، عن مالك بن عطية، عن أبي حمزة الثمالي، قال سمعت أبا جـعفر محمد بن علي بن الحسين علیهم السلام يقول وجدت في كتاب علي بن أبي طالب علیه السلام إِذا ظَهَرَ الرِّب امِنْ بَعْدِي ظَهَرَ مَوْتُ الْفُجْأَةِ؛ امام باقر عليه السلام می فرمايند: در كتاب علی عليه السلام يافتم كه نوشته شده بود هرگاه بعد از من ربا رايج شود مرگ ناگهانی هم رايج مي شود. ([[الامالي]]، للطوسي، ص210)
+
و در کافی و کتاب من لا یحضره الفقیه از امام صادق علیه السلام روایت آورده که فرمود: هر مقدار ربا که مردم از روی نادانی خورده باشند و بعد توبه کرده باشند خدا توبه شان را در صورتی که توبه صحیح و جدی باشد می پذیرد و نیز فرمود: اگر مردی از پدرش مالی را به [[ارث]] ببرد و بداند که در آن مال ربا هست ولیکن مال ربوی در معاملات با مال غیر ربوی مخلوط شده باشد. این مال بر او حلال است و می تواند آن را بخورد و اگر عین مال ربوی را بشناسد در آن صورت عین مال ربوی را به صاحبش برمی گرداند و اصل مال را برمی دارد.
  
و َقَالَ النَّبِيُّ صلی الله عليه و آله إِذا ظَهَرَتْ فِي أُمَّتِي عَشْرَ خِصالٍ عَاقَبَهُمُ اللَّهُ بِعَشْرِ خِصالٍ إِذا كَثُرَ الرِّبا كَثُرَتِ الزِّلاْزلُ...؛ رسول خدا صلی الله عليه و آله: هرگاه در بين امت من ربا زياد شود زلزله هم زياد ميشود. ([[جامع الاخبار]]، ص180)
+
و در فقیه و [[عیون اخبارالرضا (کتاب)|عیون]] از [[امام رضا علیه السلام|حضرت رضا]] علیه السلام روایت کرده که فرمود: رباخواری برای کسی که از حرمتش در [[اسلام]] باخبر شده [[گناه کبیره]] است، آنگاه فرمود: و با علم به حرمت آن، استخفاف و بی اعتنائی به حکم خدا و دخول در [[کفر|کفر]] است.
  
==آيات مربوط به ربا==
+
و در کافی آمده: از آن جناب پرسیدند: مردی ربا می خورد و معتقد است که ربا حلال است فرمود: اگر حکم خدا به او نرسیده باشد عیبی ندارد و اما اگر از حکم خدا آگاه است و عمدا ربا می خورد همان حکمی را دارد که خدای عزوجل بیان فرموده است.
  
* آیه 275 [[سوره بقره]]:
+
و در تهذیب و فقیه از امام صادق علیه السلام روایت کرده شخصی درباره آیه شریفه: «{{متن قرآن|یمحق الله الربوا و یربی الصدقات...}}» از آن جناب سؤال کرد که چگونه خدا ربا را کاهش داده و نابود می کند با این که به قول بعضی ها ما می بینیم مال رباخواران روز به روز بیشتر می شود؟ فرمود: چه نقصانی شدیدتر از نقصان یک درهم ربا که دین آدمی را ناقص ‍می کند و از بین می برد و اگر هم بخواهد توبه کند همه مالش از بین می رود و فقیر می شود.
  
{{متن قرآن|الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لاَ يَقُومُونَ إِلاَّ كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَن جَاءهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُوْلَـئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ  × يَمْحَقُ اللّهُ الْرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ وَاللّهُ لاَ يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ»}}؛ (275) كسانی كه ربا می خورند، (در قيامت) بر نمی خيزند مگر مانند كسی كه بر اثر تماس شيطان، ديوانه شده (و نمی تواند تعادل خود را حفظ كند، گاهی زمين می خورد، گاهی به پا می خيزد) اين به خاطر آن است كه گفتند: داد و ستد هم مانند ربا است (و تفاوتی ميان آن دو نيست). در حالی كه خدا بيع را حلال كرده، و ربا را حرام! (زيرا فرق ميان اين دو، بسيار است) و اگر كسی اندرز الهی به او رسد، و (از ربا خواری) خودداری كند، سودهايی كه در سابق قبل از نزول حكم تحريم به دست آورده، مال اوست، (و اين حكم، گذشته را شامل نمی گردد،) و كار او به خدا واگذار می شود، (و گذشته او را خواهد بخشيد). اما كسانی كه باز گردند (و بار ديگر مرتكب اين گناه شوند)، اهل آتش اند، و هميشه در آن می مانند. (276) خداوند، ربا را نابود می كند، و صدقات را افزايش می دهد! و خداوند، هيچ انسان ناسپاس گنهكاری را دوست نمی دارد.
+
مؤلف: این روایت بطوری که ملاحظه می کنید منظور از محق نقصان را به محق تشریعی [[تفسیر قرآن|تفسیر]] کرده و می فرماید هر چند مال در نزد رباخوار زیاد می شود، اما شرعا مال او نیست و تصرفش در آن اموال حرام است، در مقابل ربا [[صدقه]] قرار دارد که منظور از ارباء و زیاد شدن آن زیاد شدن تکوینی است... .
  
'''تفسیر نمونه:'''
+
و در [[مجمع البیان]] از [[امام علی علیه السلام|حضرت علی]] علیه السلام روایت کرده که فرمود: رسول خدا در کار رباخواری پنج نفر را لعنت کرد، یکی خورنده آن و دوم خوراننده اش سوم و چهارم دو شاهد و پنجم نویسنده اش را.
  
به دنبال بحث در باره [[انفاق]] در راه خدا و بذل مال برای حمايت از نيازمندان در اين آيات از مساله رباخواری كه درست بر ضد انفاق است، سخن می گويد و در حقيقت هدف آيات گذشته را تكميل می كند، زيرا ربا خواری موجب افزايش ‍ فقر در جامعه و تراكم ثروت در دست عده ای محدود و محروميت اكثر افراد اجتماع است، انفاق سبب پاكی دل و طهارت نفوس و آرامش جامعه و رباخـواری سبب پيدايش بخل و كينه و نفرت و ناپاكی می شود. ([[تفسير نمونه]]، ج2، ص363)
+
مؤلف: این معنا در الدر المنثور هم به چند طریق از آن جناب روایت شده است.
  
'''تفسیر المیزان:'''
+
و در [[تفسیر عیاشی (کتاب)|تفسیر عیاشی]] از امام باقر علیه السلام روایت آورده که فرمود: خدای تعالی می فرماید: منم آفریدگار هر چیز و غیر خودم را موکل بر هر چیز کرده ام مگر صدقه را که خودم آن را به دست خود می گیرم هر چند که مرد و زنی نیمه ای از یک خرما صدقه دهند، من آن را تربیت می کنم و نمو می دهم، همان طور که مردی از شما گوساله و یا کره اسب از شیر گرفته خود را تربیت می کند، تا آن جا که وقتی در قیامت از نمو دادنش دست برمی دارم، به قدر کوهی بزرگتر از اُحد شده باشد.
  
'''<I> بحث روايتی</I>'''
+
و نیز در آن کتاب از [[امام سجاد علیه السلام|علی بن الحسین]] علیهماالسلام از [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود: خدای تعالی صدقه شما را رشد می دهد، همان طور که شما فرزند خود را تربیت می کنید، به طوری که صدقه شما آن قدر بزرگ شود که کوهی چون احد گردد.
  
در تفسير قمی در ذيل آيه: الذين ياكلون الربوا... از امام صادق علیه السلام روايت آمده كه فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: وقتی مرا شبانه به آسمان بردند به مردمی برخوردم كه وقتی می خواستند برخيزند از بزرگی شكم ها نمی توانستند، از جبرئيل پرسيدم اين ها كيانند؟ گفت: اين ها آن كسانی هستند كه در دنيا ربا می خوردند و خداوند درباره شان فرمود: لايقومون الا كما يقوم الذی يتخبطه الشيطـان من المس و قوم نامبرده را ديدم كه مانند آل فرعون هر صبح و شام بر آتش عرضه می شدند و ايشان از شدت دلهره می گفتند: پروردگارا قيامت كی بپا می شود؟!
+
مؤلف: این معنا از طرق اهل سنت از عده ای از [[صحابی|صحابه]] چون [[ابوهریره|ابی هریره]] و [[عایشه]] و ابن عمر و ابی برزه اسلمی از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است.
  
مؤلف: اين مشاهده كه رسول خدا صلی الله علیه و آله در معراج داشته، مثالی برزخی بوده كه گفتار آن جناب را تاييد و تصديق می كند كه فرمود: كما تعيشون تموتون و كما تموتون تبعثون ـ هر جور زندگی كنيد همان طور می ميريد و هر جور بميريد همان طور زنده می شويد و در [[الدر المنثور]] است كه اصفهانی در كتاب ترغيب خود از انس روايت كرده كه گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: روز قيامت رباخوار ديوانه و شكم گنده محشور می شود، بطوري كه پاهای خود را يكی يكی به زمين می كشد آنگاه اين آيه را تلاوت فرمود: لايقومون الا كما يقوم الذی يتخبطه الشيطان من المس.
+
و در تفسیر قمی آمده که وقتی خدای تعالی این آیه الذین یاکلون الربوا... را نازل کرد [[خالد بن ولید]] که نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله نشسته بود برخاست، و عرضه داشت: یا رسول الله! پدرم در [[قبیله ثقیف|ثقیف]] طلبکاری هائی از مردم، بابت ربا داشت و به من وصیت کرد آن ها را بگیرم (آیا بگیرم یا نه)، در پاسخ وی این آیه نازل شد: «و ذروا ما بقی من الربوا...».  
  
مؤلف: در عذاب رباخواران و كيفر ربا رواياتی بسيار از طرق شيعه و سنی وارد شده و در بعضی از آنها آمده كه گناه رباخواری برابر هفتاد بار زنای با مادر است.
+
مؤلف: قریب به این معنا را صاحب [[مجمع البیان (کتاب)|مجمع البیان]] از حضرت باقر علیه السلام روایت کرده است.
  
و در تهذيب به سند خود از [[عمر بن يزيد]] كه فروشنده پارچه ای بود كه در سابور (شاپور خوزستان) بافته می شد روايت كرده كه گفت: به امام صادق علیه السلام عرضه داشتم: فدايت شوم مردم چنين می پندارند كه دادن بهره پول برای كسی كه مضطر است نيز حرام است، آيا اين صحيح است؟ فرمود: بله، برای اين كه مگر غنی و يا فقيری سراغ داری كه بدون احتياج و اضطرار چيزی را بخرد؟ ای عمر! خدای تعالی بيع را حلال و ربا را حرام فرموده، پس تو تنها می توانی سود كسب را بگيری و نمی توانی ربا بگيری، پرسيدم ربا چيست؟ فرمود: چند درهم بدهی و دو برابر، آن را بگيری و يا گندمی بدهی و دو برابر از همان جنس بگيری.
+
و نیز در مجمع آمده که سُدی و عکرمه گفته اند: آیه «{{متن قرآن|و ذَروا ما بَقی مِن الربوا}}» درباره بقیه ربائی نازل شد که عباس و خالد بن ولید که با هم شریک بودند از قبیله بنی عمرو بن عمیر که شاخه ای از ثقیف بودند طلب داشتند و در روزگاری که [[اسلام]] آمد این ها اموال بسیار زیادی از ربا جمع کرده بودند، خدای تعالی این آیه را نازل کرد و به دنبالش رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر ربائی که قبل از اسلام و در [[جاهلیت|جاهلیت]] گرفته شده و بقیه ای از آن مانده دیگر پرداختش لازم نیست و اولین ربائی که من باطل می کنم و می بخشم ربای [[عباس بن عبدالمطلب]] است و هر خونی که در جاهلیت ریخته شده [[قصاص]] آن در اسلام برداشته شده و اولین خونی را که من می بخشم خون ربیعة بن حارث بن عبدالمطلب است، که در بنی لیث شیر خورده و پرورش یافته بود و هذیل او را بکشت.
  
و در كتاب فقيه به سند خود از [[عبيد بن زراره]] از امام صادق علیه السلام روايت كرده كه فرمود: ربا تنها در جنسی است كه كيل و يا وزن می شود.
+
مؤلف: نقل این روایت را صاحب الدر المنثور به ابن جریر و ابن منذر و ابن ابی حاتم نسبت داده که از سدی روایت کرده اند با این تفاوت که در روایت این سه نفر آمده که آیه شریفه درباره عباس بن عبدالمطلب و مردی از بنی مغیره نازل شده است.
  
مؤلف: دانشمندان اسلامی در آنچه كه ربا در آن حرام است اختلاف كرده اند مذهب [[اهل بيت]] علیهم السلام اين است كه ربا تنها در پول، طلا و نقره و هر جنسی است كه كيل و يا وزن می شود و چون مساله فقهی است و مربوط به بحث ما كه تفسيراست نمی باشد لذا از بحث بيشتر پيرامون آن صرفنظر نموديم.
+
و در الدر المنثور است که ابو داود، و ترمذی که او حدیث را صحیح دانسته است و نسائی، و [[ابن ماجه]]، و ابن ابی حاتم، و بیهقی در سنن خود، همگی از عمرو و پسر احوص روایت کرده اند که وی در [[حجة الوداع]] در رکاب رسول خدا صلی الله علیه و آله بوده، و گفته است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آگاه باشید که هر ربائی از زمان جاهلیت بر ذمه کسی مانده، بخشوده شده است، و طلبکار حق مطالبه آن را ندارد، و تنها می تواند اصل طلب خود را مطالبه کند، نه ظلم کنید و نه ظلم شوید.
  
و در كافی از يكی از دو [[امام باقر]] و صادق علیهماالسلام و در تفسير عياشی از [[امام صادق]] علیه السلام روايت كرده اند كه فرموده اند: منظور از موعظه در جمله فمن جائه موعظة من ربه، توبه است.
+
مؤلف: روایت در این معنا بسیار است، و آن چه از روایات شیعه و سنی بر می آید این است که اجمالا آیه، درباره اموال ربوی نازل شده، که بنی مغیرة (دودمانی از مردم [[مکه]]) از [[قبیله ثقیف|بنی ثقیف]] (مردم [[طائف]]) طلب داشتند، چون در زمان جاهلیت به آنان پول یا جنس به قرض می دادند، و ربا می گرفتند، آن گاه که اسلام آمد و باقیمانده طلب خود را از ایشان مطالبه نمودند، مردم ثقیف ندادند، چون اسلام خط بطلان بر معاملات ربوی کشیده بود، طرفین دعوا را نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله بردند در پاسخشان این آیه نازل شد.
  
و در تهذيب از [[محمد بن مسلم]] روايت آورده كه گفت: از اهل خراسان مردی داخل شد بر امام باقر علیه السلام (كه از راه رباخواری مال فراوانی بدست آورده بود، بعد از فقهاء پرسيده بود كه تكليفم چيست؟ همه گفته بودند هيچ عبادتی از تو پذيرفته نيست تا آن كه اموال را به صاحبش برگردانی) مرد خراسانی قصه خود را گفت و امام ابی جعفر علیه السلام فرمود: راه نجات تو، در كتاب خدای عزوجل آمده است.
+
و همین، خود مؤید آن بیان ما است که گفتیم: ربا قبل از نزول این آیات حرام شده بود، و همه مردم از آن خبر داشتند، (زیرا اگر حرام نشده بود و به مردم ابلاغ نشده بود مردم ثقیف از دادن بدهی خود امتناع نمی ورزیدند مترجم)، پس ‍ نباید به گفتار بعضی از روایات اعتنا کرد که گفته اند: حرام بودن ربا در اواخر عمر رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شد، و آن جناب هنوز حکم را ابلاغ نکرده از دنیا رحلت فرمود، مانند روایتی که در الدر المنثور آمده که ابن جریر، و [[ابن مردویه ی اصفهانی|ابن مردویه]]، از [[عمر بن خطاب]] روایت کرده اند که روزی در خطبه خود گفت: یکی از آخرین آیاتی که نازل شده، آیه ربا بود، و رسول خـدا صلی الله علیه و آله از دنیا رفت در حالی که حکم آن را برای ما بیان نکرده بود، پس شما هم آن چه را که شک دارید رها کنید، و تنها به آن چه شما را به شک نمی اندازد اکتفا نمائید.
  
آنجا كه می فرمايد: فمن جائه موعظة من ربه فانتهی فله ما سلف و امره الی الله و منظور از موعظه [[توبه]] است.
+
علاوه بر این که مذهب [[اهل البیت|اهل البیت]] علیهم السلام این است که خدای تعالی پیامبر خود را قبض روح نکرد، مگر بعد از آن که خدا تمامی مایحتاج مردم در امور دین را تشریع کرده، و رسول خدا صلی الله علیه و آله هم برای مردم بیان نموده بود و نیز در الدر المنثور است که آخرین آیه ای که از قرآن نازل شد آیه: {{متن قرآن|«وَاتَّقُوا یوْمًا تُرْجَعُونَ فِیهِ ...»}} است.
  
و در كافی و كتاب من لا يحضره الفقيه از امام صادق علیه السلام روايت آورده كه فرمود: هر مقدار ربا كه مردم از روی نادانی خورده باشند و بعد توبه كرده باشند خدا توبه شان را در صورتی كه توبه صحيح و جدی باشد می پذيرد و نيز فرمود: اگر مردی از پدرش مالی را به ارث ببرد و بداند كه در آن مال ربا هست وليكن مال ربوی در معاملات با مال غيرربوی مخلوط شده باشد. اين مال بر او حلال است و می تواند آن را بخورد و اگر عين مال ربوی را بشناسد در آن صورت عين مال ربوی را به صاحبش برمی گرداند و اصل مال را برمی دارد.
+
و در مجمع البیان است که از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: اگر در اسلام در تحریم ربا تشدید شده برای این است که مردم به سوی اعمال خیر از قبیل [[قرض]] دادن و کمک های بلا عوض روی آورند.
  
و در فقيه و عيون از حضرت رضا علیه السلام روايت كرده كه فرمود: رباخواری برای كسی كه از حرمتش در اسلام باخبر شده [[گناه كبيره]] است، آنگاه فرمود: و با علم به حرمت آن استخفاف و بی اعتنائی به حكم خدا و دخول در كفر است.
+
و باز در مجمع البیان از علی علیه السلام روایت کرده که فرمود: وقتی خدا بخواهد اهل قریه ای را هلاک کند، ربا در آن شایع می شود.
  
و در كافی آمده: از آن جناب پرسيدند: مردی ربا می خورد و معتقد است كه ربا حلال است فرمود: اگر حكم خدا به او نرسيده باشد عيبی ندارد و اما اگر از حكم خدا آگاه است و عمدا ربا می خورد همان حكمی را دارد كه خدای عزوجل بيان فرموده است.
+
مؤلف: در بیان سابق ما مطالبی که این روایات را روشن می سازد، گذشت و نیز در مجمع البیان در ذیل آیه: {{متن قرآن|«وَإِنْ کانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَىٰ مَیسَرَةٍ...»}} گفته: علمای اسلام در حد عسرت و نداری اختلاف کرده اند، از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: حد عسرت این است که انسان بیشتر از قوت متوسط خود و عیالش نداشته باشد تا قرض خود را بدهد.
  
و در تهذيب و فقيه از امام صادق علیه السلام روايت كرده شخصی درباره آيه شريفه: يمحق الله الربوا و يربی الصدقات... از آن جناب سؤال كرد كه چگونه خدا ربا را كاهش داده و نابود می كند با اين كه به قول بعضی ها ما می بينيم مال رباخواران روز به روز بيشتر می شود؟ فرمود: چه نقصانی شديدتر از نقصان يك درهم ربا كه دين آدمی را ناقص ‍می كند و از بين می برد و اگر هم بخواهد توبه كند همه مالش از بين می رود و فقير می شود.
+
و نیز در همان کتاب به نقل از [[ابن عباس]] و ضحاک و حسن آمده که مهلت دادن بدهکار دست تنگ در تمامی بدهکاری ها واجب است و همین معنا از امام باقر و امام صادق علیه السلام نیز روایت شده است.
  
مؤلف: اين روايت بطوري كه ملاحظه می كنيد منظور از محق نقصان را به محق تشريعی تفسير كرده و می فرمايد هر چند مال در نزد رباخوار زياد می شود، اما شرعا مال او نيست و تصرفش در آن اموال حرام است در مقابل ربا [[صدقه]] قرار دارد كه منظور از ارباء و زياد شدن آن زياد شدن تكوينی است و اين با بيان قبلی ما (كه گفتيم: محق در آيه عموميت دارد) منافاتی ندارد.
+
و در همان کتاب آمده که امام باقر علیه السلام فرمود: معنای جمله «الی میسرة» این است که باید او را مهلت دهید تا خبر ناتوانی از پرداخت قرضش به امام مسلمین برسد و او قرض وی را از سهم غارمین (بدهکاران) که یکی از مصارف [[زکات]] است، بپردازد البته امام مسلمین قرضی را از این ناحیه می پردازد که در راه مشروع مصرف شده باشد.
  
و در [[مجمع البيان]] از علی علیه السلام روايت كرده كه فرمود: رسول خدا در كار رباخواری پنج نفر را لعنت كرد يكی خورنده آن و دوم خوراننده اش سوم و چهارم دو شاهد و پنجم نويسنده اش را.
+
و در کافی از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم بر بالای منبر رفت و پس از حمد خدا و ثنای بر او و درود بر همه انبیایش فرمود: هان ای مردم حاضر به غائبین برسانید، آگاه باشید که هر کس بدهکار تنگدستی را مهلت دهد، بر خدا است که در برابر هر روز مهلت که داده ثواب [[صدقه]] دادن تمامی طلبش را بدهد، (مثلا اگر هزار تومان طلب دارد و بدهکار را به مدت یک سال مهلت داد، خداوند سیصد و شصت هزار تومان صدقه برای او، حساب می کند مترجم) تا آن که طلب خود را وصول کند، آنگاه امام صادق علیه السلام فرمود: آیه: {{متن قرآن|«وَإِنْ کانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَىٰ مَیسَرَةٍ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَیرٌ لَکمْ إِنْ کنْتُمْ تَعْلَمُونَ»}} به این معنا است که اگر می دانید که تنگ دست است به او از مالتان تصدیق کنید که این برایتان بهتر است... .<ref>ترجمة المیزان، ج۲، ص۶۵۲ تا ص۶۵۶</ref>
  
مؤلف: اين معنا در الدر المنثور هم به چند طريق از آن جناب روايت شده است.
+
*'''ب. آیات ۲۷۹-۲۷۸ [[سوره بقره]]:'''
  
و در تفسير عياشی از امام باقر علیه السلام روايت آورده كه فرمود: خدای تعالی می فرمايد: منم آفريدگار هر چيز و غير خودم را موكل بر هر چيز كرده ام مگر صدقه را كه خودم آن را به دست خود می گيرم هر چند كه مرد و زنی نيمه ای از يك خرما صدقه دهند، من آن را تربيت می كنم و نمو می دهم، همان طور كه مردی از شما گوساله و يا كره اسب از شير گرفته خود را تربيت می كند، تا آن جا كه وقتی در قيامت از نمو دادنش دست برمی دارم، به قدر كوهی بزرگتر از احد شده باشد.
+
{{متن قرآن|«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِی مِنَ الرِّبَا إِن کنتُم مُّؤْمِنِینَ * فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ فَأْذَنُواْ بِحَرْبٍ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ وَإِن تُبْتُمْ فَلَکمْ رُؤُوسُ أَمْوَالِکمْ لاَتَظْلِمُونَ وَلاَ تُظْلَمُونَ»}}؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! از (مخالفت فرمان) خدا به پرهیزید، و آن چه از (مطالبات) ربا باقی مانده، رها کنید، اگر ایمان دارید! اگر (چنین) نمی کنید، بدانید خدا و رسولش، با شما پیکار خواهند کرد! و اگر توبه کنید، سرمایه های شما، از آن شماست اصل سرمایه، بدون سود نه ستم می کنید، و نه بر شما ستم وارد می شود.  
  
و نيز در آن كتاب از علی بن الحسين عليهماالسلام از [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله روايت كرده كه فرمود: خدای تعالی صدقه شما را رشد می دهد، همان طور كه شما فرزند خود را تربيت می كنيد، به طوري كه صدقه شما آن قدر بزرگ شود كه كوهی چون احد گردد.
+
'''<I>شأن نزول:</I>'''
  
مؤلف: اين معنا از طرق اهل سنت از عده ای از صحابه چون [[ابی هريره]] و [[عايشه]] و ابن عمر و [[ابی برزه اسلمی]] از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است.
+
در [[تفسیر قمی (کتاب)|تفسیر علی بن ابراهیم]] آمده است: پس از نزول [[آیه|آیات]] ربا شخصی به نام [[خالد بن ولید]] خدمت [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله حاضر شده عرضه داشت: پدرم چون با [[قبیله ثقیف|طائفه ثقیف]] معاملات ربوی داشت و مطالباتش را وصول نکرده بود وصیت کرده است مبلغی از سودهای اموال او که هنوز پرداخت نشده است تحویل بگیرم آیا این عمل برای من جایز است؟ آیات فوق نازل شد و مردم را به شدت از این کار نهی کرد.
  
و در تفسير قمی آمده كه وقتی خدای تعالی اين آيه الذين ياكلون الربوا... را نازل كرد [[خالد بن وليد]] كه نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله نشسته بود برخاست، و عرضه داشت: يا رسول الله! پدرم در ثقيف طلب كاري هائی از مردم، بابت ربا داشت و به من وصيت كرد آن ها را بگيرم (آيا بگيرم يا نه)، در پاسخ وی اين آيه نازل شد: و ذروا ما بقی من الربوا... مؤلف: قريب به اين معنا را صاحب مجمع البيان از حضرت باقر علیه السلام روايت كرده است.
+
در روایت دیگری آمده است که پیامبر صلی الله علیه و آله بعد از نزول این آیه فرمود: الا ان کل ربا من ربا الجاهلیة موضوع و اول ربا اضعه ربا العباس بن عبدالمطلب: آگاه باشید تمام مطالبات ربوی که در زمان [[جاهلیت|جاهلیت]] مردم از یکدیگر داشته اند همگی باید فراموش شود و نخستین مطالبات ربوی که من آن را به دست فراموشی می سپارم مطالبات [[عباس بن عبدالمطلب|عباس بن عبد المطلب]] است.
  
و نيز در مجمع آمده كه سدی و عكرمه گفته اند: آيه و ذروا ما بقی من الربوا درباره بقيه ربائی نازل شد كه عباس و خالد بن وليد كه با هم شريك بودند از [[قبيله بنی عمرو بن عمير]] كه شاخه ای از ثقيف بودند طلب داشتند و در روزگاری كه [[اسلام]] آمد اين ها اموال بسيار زيادی از ربا جمع كرده بودند، خدای تعالی اين آيه را نازل كرد و به دنبالش رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر ربائی كه قبل از اسلام و در جاهليت گرفته شده و بقيه ای از آن مانده ديگر پرداختش لازم نيست و اولين ربائی كه من باطل می كنم و می بخشم ربای [[عباس بن عبدالمطلب]] است و هر خونی كه در جاهليت ريخته شده قصاص آن در اسلام برداشته شده و اولين خونی را كه من می بخشم خون ربيعة بن حارث بن عبدالمطلب است، كه در [[بنی ليس]] شير خورده و پرورش يافته بود و هذيل او را بكشت.
+
از این جمله به خوبی استفاده می شود که پیامبر صلی الله علیه و آله به هنگامی که قلم سرخ بر مطالبات ربوی زمان جاهلیت می کشید از بستگان خود شروع کرد و اگر در میان آن ها افراد ثروتمندی مانند عباس بودند که در زمان جاهلیت هم چون دیگر ثروتمندان آلوده بودند، پیامبر نخست مطالبات آن ها را الغاء کرد.
  
مؤلف: نقل اين روايت را صاحب الدر المنثور به ابن جرير و ابن منذر و ابن ابی حاتم نسبت داده كه از سدی روايت كرده اند با اين تفاوت كه در روايت اين سه نفر آمده كه آيه شريفه درباره عباس بن عبد المطلب و مردی از [[بنی مغيره]] نازل شده است.
+
و نیز در روایات آمده است که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بعد از نزول این آیات به فرماندار [[مکه|مکه]] دستور داد که اگر آل مغیره که از ربا خواران معروف بودند دست از کار خود بر ندارند با آن ها بجنگد.
  
و در الدر المنثور است كه ابو داود، و [[ترمذی]] كه او حديث را صحيح دانسته است و نسائی، و [[ابن ماجه]]، و ابن ابی حاتم، و [[بيهقی]] در سنن خود، همگی از عمرو و پسر احوص روايت كرده اند كه وی در حجة الوداع در ركاب رسول خدا صلی الله علیه و آله بوده، و گفته است كه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آگاه باشيد كه هر ربائی از زمان جاهليت بر ذمه كسی مانده، بخشوده شده است، و طلبكار حق مطالبه آن را ندارد، و تنها می تواند اصل طلب خود را مطالبه كند، نه ظلم كنيد و نه ظلم شويد.
+
*'''ج. آیه ۱۳۰ [[سوره آل عمران]]:'''
  
مؤلف: روايت در اين معنا بسيار است، و آن چه از روايات شيعه و سنی بر می آيد اين است كه اجمالا آيه، درباره اموال ربوی نازل شده، كه بنی مغيرة (دودمانی از مردم [[مكه]]) از [[بنی ثقيف]] (مردم طائف) طلب داشتند، چون در زمان جاهليت به آنان پول يا جنس به قرض می دادند، و ربا می گرفتند، آن گاه كه اسلام آمد و باقيمانده طلب خود را از ايشان مطالبه نمودند، مردم ثقيف ندادند، چون اسلام خط بطلان بر معاملات ربوی كشيده بود، طرفين دعوا را نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله بردند در پاسخشان اين آيه نازل شد.
+
{{متن قرآن|«یأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لاتَأْکلُوا الرِّبَوا أَضعَفاً مُّضعَفَةً وَاتَّقُوااللَّهَ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ»}}؛ ای کسانی که ایمان آورده اید ربا (و سود پول) را چند برابر نخورید از خدا بپرهیزید تا رستگار شوید.
  
و همين، خود مؤيد آن بيان ما است كه گفتيم: ربا قبل از نزول اين آيات حرام شده بود، و همه مردم از آن خبر داشتند، (زيرا اگر حرام نشده بود و به مردم ابلاغ نشده بود مردم ثقيف از دادن بدهی خود امتناع نمی ورزيدند مترجم)، پس ‍ نبايد به گفتار بعضی از روايات اعتنا كرد كه گفته اند: حرام بودن ربا در اواخر عمر رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شد، و آن جناب هنوز حكم را ابلاغ نكرده از دنيا رحلت فرمود، مانند روايتی كه در الدر المنثور آمده كه ابن جـرير، و [[ابن مردويه]]، از [[عمر بن خطاب]] روايت كرده اند كه روزی در خطبه خود گفت: يكی از آخرين آياتی كه نازل شده، آيه ربا بود، و رسول خـدا صلی الله علیه و آله از دنيا رفت در حالی كه حكم آن را برای ما بيان نكرده بود، پس شما هم آن چه را كه شك داريد رها كنيد، و تنها به آن چه شما را به شك نمی اندازد اكتفا نمائيد.
+
'''<I>تحریم رباخواری در چند مرحله:</I>'''
  
علاوه بر اين كه مذهب اهل البيت علیهم السلام اين است كه خدای تعالی پيامبر خود را قبض روح نكرد، مگر بعد از آن كه خدا تمامی مايحتاج مردم در امور دين را تشريع كرده، و رسول خدا صلی الله علیه و آله هم برای مردم بيان نموده بود و نيز در الدر المنثور است كه آخرين آيه ای كه از قرآن نازل شد آيه: واتقوا يوما ترجعون فيه... است.
+
می دانیم روش [[قرآن]] در مبارزه با انحرافات ریشه دار اجتماعی این است که تدریجا زمینه سازی می کند، و افکار عموم را تدریجا به مفاسد آن ها آشنا می سازد، و آنگاه که آمادگی برای پذیرفتن تحریم نهائی حاصل شد قانون را به صورت صریح اعلام می کند (مخصوصا در مواردی که آلودگی به گناه زیاد و وسیع باشد).
  
و در مجمع البيان است كه از امام صادق علیه السلام روايت شده كه فرمود: اگر در اسلام در تحريم ربا تشديد شده برای اين است كه مردم به سوی اعمال خير از قبيل قرض دادن و كمك های بلا عوض روی آورند.
+
و نیز می دانیم: عرب، در زمان جاهلیت آلودگی شدیدی به رباخواری داشت و مخصوصا محیط مکه محیط رباخواران بود و سرچشمه بسیاری از بدبختی های اجتماعی آن ها نیز همین کار زشت و ظالمانه بود، به همین دلیل قرآن برای ریشه کن ساختن رباخواری حکم تحریم را در چهار مرحله بیان کرده است:
  
و باز در مجمع البيان از علی علیه السلام روايت كرده كه فرمود: وقتی خدا بخواهد اهل قريه ای را هلاك كند، ربا در آن شايع می شود.
+
۱. در آیه ۳۹ [[سوره روم]] نخست درباره ربا به یک پند اخلاقی قناعت شده آن جا که می فرماید: {{متن قرآن|«وَمَا آتَیتُمْ مِنْ رِبًا لِیرْبُوَ فِی أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا یرْبُو عِنْدَ اللَّهِ ۖ وَمَا آتَیتُمْ مِنْ زَکاةٍ تُرِیدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَٰئِک هُمُ الْمُضْعِفُونَ»}}: و به این طریق اعلام می کند که تنها از دیدگاه افراد کوته بین است که ثروت ربا خواران از راه سود گرفتن افزایش می یابد، اما در پیشگاه خدا چیزی بر آن ها افزوده نمی شود بلکه [[زکات]] و [[انفاق]] در راه خدا است که ثروت ها را افزایش می دهد.
  
مؤلف: در بيان سابق ما مطالبی كه اين روايات را روشن می سازد، گذشت و نيز در مجمع البيان در ذيل آيه: و ان كان ذو عسرة فنظرة الی ميسرة... گفته: علمای اسلام در حد عسرت و نداری اختلاف كرده اند، از امام صادق علیه السلام روايت شده كه فرمود: حد عسرت اين است كه انسان بيشتر از قوت متوسط خود و عيالش نداشته باشد تا قرض خود را بدهد.
+
۲. در [[سوره نساء]] آیه ۱۶۱ ضمن انتقاد از عادات و رسوم غلط [[یهود|یهود]] به عادت زشت ربا خواری آن ها اشاره کرده و می فرماید: {{متن قرآن|«وَأَخْذِهِمُ الرِّبَا وَقَدْ نُهُوا عَنْهُ...»}}: یکی دیگر از عادات بد آن ها این بود که ربا می خوردند با این که از آن نهی شده بودند.<ref>تفسیر نمونه ج۳ ص۸۸</ref>
  
و نيز در همان كتاب به نقل از ابن عباس و ضحاك و حسن آمده كه مهلت دادن بدهكار دست تنگ در تمامی بدهكاري ها واجب است و همين معنا از امام باقر و امام صادق علیه السلام نيز روايت شده است.
+
۳. در آیه مورد بحث چنان که ضمن تفسیر آن خواهیم گفت، حکم تحریم ربا صریحا ذکر شده، اما تنها به یک نوع از انواع ربا که نوع شدید و فاحش آن است اشاره شده است.
  
و در همان كتاب آمده كه امام باقر علیه السلام فرمود: معنای جمله الی ميسرة اين است كه بايد او را مهلت دهيد تا خبر ناتوانی از پرداخت قرضش به امام مسلمين برسد و او قرض وی را از سهم غارمين (بدهكاران) كه يكی از مصارف [[زكات]] است، بپردازد البته امام مسلمين قرضی را از اين ناحيه می پردازد كه در راه مشروع مصرف شده باشد.
+
۴. بالاخره در [[سوره بقره]] آیات ۲۷۵ تا ۲۷۹ هر گونه ربا خواری به شدت ممنوع اعلام شده و در حکم جنگ با خدا ذکر گردیده است.
  
و در كافی از امام صادق علیه السلام روايت شده كه فرمود: روزی رسول خدا صلی الله عليه و آله و سلّم بر بالای منبر رفت و پس از حمد خدا و ثنای بر او و درود بر همه انبيايش فرمود: هان ای مردم حاضر به غائبين برسانيد، آگاه باشيد كه هر كس بدهكار تنگدستی را مهلت دهد، بر خدا است كه در برابر هر روز مهلت كه داده ثواب صدقه دادن تمامی طلبش را بدهد، (مثلا اگر هزار تومان طلب دارد و بدهكار را به مدت يك سال مهلت داد، خداوند سيصد و شصت هزار تومان صدقه برای او، حساب می كند مترجم) تا آن كه طلب خود را وصول كند، آنگاه امام صادق علیه السلام فرمود: آيه: و ان كان ذو عشرة فنظرة الی ميسرة، و ان تصدقوا خير لكم ان كنتم تعلمون به اين معنا است كه اگر می دانيد كه تنگ دست است به او از مالتان تصديق كنيد كه اين برايتان بهتر است.
+
{{متن قرآن|«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَأْکلُوا الرِّبَا أَضْعَافًا مُضَاعَفَةً...»}}<ref>سوره آل عمران/ آیه ۱۳۰</ref> گفتیم در این آیه اشاره به تحریم ربای فاحش شده و با تعبیر اضعافا مضاعفه بیان گردیده است.
  
مؤلف: اين روايت می خواهد جمله: ان كنتم تعلمون را تفسير كند در سابق معنائی ديگر برای آن كرديم و روايات در اين معانی و مطالب مربوط به آن ها بسيار است، اگر كسی بخواهد همه را ببيند بايد به كتاب قرض از كتب فقهی مراجعه نمايد. (ترجمة الميزان، ج2، ص652 تا ص656)
+
منظور از ربای فاحش این است که سرمایه به شکل تصاعدی در مسیر ربا سیر کند یعنی سود در مرحله نخستین با اصل سرمایه ضمیمه شود و مجموعا مورد ربا قرار گیرند، و به همین ترتیب در هر مرحله، سود به اضافه سرمایه، سرمایه جدیدی را تشکیل دهد، و به این ترتیب در مدت کمی از راه تراکم سود مجموع بدهی بدهکار به چندین برابر اصل بدهی افزایش یابد و به کلی از زندگی ساقط گردد.
  
* [[سوره بقره]] آيه 278:
+
به طوری که از روایات و تواریخ استفاده می شود در زمان جاهلیت معمول بود که اگر بدهکار در راس مدت نمی توانست بدهی خود را بپردازد از طلبکار تقاضا می کرد که مجموع سود و اصل بدهی را به شکل سرمایه جدیدی به او قرض بدهد و سود آن را بگیرد!، در عصر ما نیز در میان ربا خواران این ربا خواری بسیار ظالمانه فراوان است.
  
{{متن قرآن|«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ × فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ فَأْذَنُواْ بِحَرْبٍ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ وَإِن تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُوسُ أَمْوَالِكُمْ لاَتَظْلِمُونَ وَلاَ تُظْلَمُونَ»}}؛ ای كسانی كه ايمان آورده ايد! از (مخالفت فرمان) خدا به پرهيزيد، و آن چه از (مطالبات) ربا باقی مانده، رها كنيد، اگر ايمان داريد! اگر (چنين) نمی كنيد، بدانيد خدا و رسولش، با شما پيكار خواهند كرد! و اگر توبه كنيد، سرمايه های شما، از آن شماست اصل سرمايه، بدون سود نه ستم می كنيد، و نه بر شما ستم وارد می شود. ([[سوره بقره]]، 278 تا 279)
+
{{متن قرآن|«...وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ»}} در پایان آیه می فرماید: اگر می خواهید رستگار شوید باید [[تقوا]] را پیشه کنید و از این [[گناه]] بپرهیزید.
  
'''<I> شان نزول:</I>'''
+
*'''د. آیه ۱۶۱ [[سوره نساء]]:'''
  
در تفسير [[علی بن ابراهيم]] آمده است: پس از نزول آيات ربا شخصی به نام [[خالد بن وليد]] خدمت پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله حاضر شده عرضه داشت: پدرم چون با [[طائفه ثقيف]] معاملات ربوی داشت و مطالباتش را وصول نكرده بود وصيت كرده است مبلغی از سودهای اموال او كه هنوز پرداخت نشده است تحويل بگيرم آيا اين عمل برای من جايز است؟ آيات فوق نازل شد و مردم را به شدت از اين كار نهی كرد.
+
{{متن قرآن|«وَأَخْذِهِمُ الرِّبَوا و َقَدْ نهُوا عَنْهُ وَ أَکلِهِمْ أَمْوَلَ النَّاسِ بِالْبَطِلِ و َأَعْتَدْنَا لِلْکفِرِینَ مِنهُمْ عَذَاباً أَلِیماً»}}؛ و (همچنین) به خاطـر ربا خواری در حالی که از آن نهی شده بودند و خوردن اموال مردم به باطل، و برای کافران آن ها عذاب دردناکی آماده کرده ایم.  
  
در روايت ديگری آمده است كه پيامبر صلی الله علیه و آله بعد از نزول اين آيه فرمود: الا ان كل ربا من ربا الجاهلية موضوع و اول ربا اضعه ربا العباس بن عبد المطلب: آگاه باشيد تمام مطالبات ربوی كه در زمان جاهليت مردم ازيكديگر داشته اند همگی بايد فراموش شود و نخستين مطالبات ربوی كه من آن را به دست فراموشی می سپارم مطالبات عباس بن عبد المطلب است.
+
[[یهود]] به خاطر این که ربا خواری می کردند با این که از آن نهی شده بودند، و هم چنین اموال مردم را بنا حق می خوردند، همه این ها سبب شد که گرفتار آن محرومیت شوند {{متن قرآن|«وَأَخْذِهِمُ الرِّبَوا و َقَدْ نهُوا عَنْهُ وَ أَکلِهِمْ أَمْوَلَ النَّاسِ بِالْبَطِلِ»}}.
  
از اين جمله به خوبی استفاده می شود كه پيامبر صلی الله علیه و آله به هنگامی كه قلم سرخ بر مطالبات ربوی زمان جاهليت می كشيد از بستگان خود شروع كرد و اگر در ميان آن ها افراد ثروتمندی مانند عباس بودند كه در زمان جاهليت هم چون ديگر ثروتمندان آلوده بودند پيامبر نخست مطالبات آن ها را الغاء كرد.
+
گذشته از این کیفر دنیوی، ما آن ها را به کیفرهای اخروی گرفتار خواهیم ساخت و برای کافران آن ها عذاب دردناکی آماده کرده ایم: {{متن قرآن|«و َأَعْتَدْنَا لِلْکفِرِینَ مِنهُمْ عَذَاباً أَلِیماً»}}.
  
و نيز در روايات آمده است كه پيامبر اسلام صلی الله علیه و آله بعد از نزول اين آيات به فرماندار مكه دستور داد كه اگر آل مغيره كه از ربا خواران معروف بودند دست از كار خود بر ندارند با آن ها بجنگد.
+
از این آیه نیز استفاده می شود که تحریم ربا مخصوص به [[اسلام]] نبوده و در اقوام پیشین هم [[حرام]] بوده است، اگر چه در [[تورات]] تحریف یافته کنونی تحریم آن مخصوص به برادران دینی شمرده شده است.
  
* [[سوره آل عمران]]:
+
==احادیث در مورد ربا==
  
{{متن قرآن|«يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا لاتَأْكلُوا الرِّبَوا أَضعَفاً مُّضعَفَةً وَاتَّقُوااللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»}}(130)؛ ای كسانی كه ايمان آورده ايد ربا (و سود پول) را چند برابر نخوريد از خدا بپرهيزيد تا رستگار شويد. ([[سوره آل عمران]]، 130)
+
[[امام علی علیه السلام|امام علی]] علیه السلام می فرمایند: «آکلُ الرِّبَا و َمُؤْکلُهُ وَ کاتِبُهُ و َشَاهِدُهُ فِیهِ سَوَاءٌ»؛ خورنده (گیرنده) ربا و کسی که ربا می دهد و کسی که شاهد و ناظر ربا است و کسی که نویسنده ربا است در این که کار [[حرام]] انجام می دهند، مساوی هستند.<ref>الکافی، ج۵، ص۱۴۴</ref>
  
'''<I> تحريم رباخواری در چند مرحله</I>'''
+
'''<I> ربا دین را از بین می برد:</I>'''
  
می دانيم روش قرآن در مبارزه با انحرافات ريشه دار اجتماعی اين است كه تدريجا زمينه سازی می كند، و افكار عموم را تدريجا به مفاسد آن ها آشنا می سازد، و آنگاه كه آمادگی برای پذيرفتن تحريم نهائی حاصل شد قانون را به صورت صريح اعلام می كند (مخصوصا در مواردی كه آلودگی به گناه زياد و وسيع باشد).
+
[[زرارة بن اعین|زراره]] می گوید به [[امام صادق]] علیه السلام عرض کردم این که خدا در [[قرآن]] می فرماید خداوند کم می گرداند و برکت را می برد از مال ربائی و صدقات را زیاد می کند در حالی که کسی را می بینم که ربا می خورد و مالش هم زیاد می شود. حضرت فرمودند: کدام کم شدن و بی برکتی بدتر از این که یک درهم ربا [[دین|دین]] را از بین می برد و اگر [[توبه]] کند مالش می رود و فقیر می شود.<ref>[[وسائل الشیعه]]، ج۱۸، ص۱۱۹</ref>
  
و نيز می دانيم: عرب، در زمان جاهليت آلودگی شديدی به رباخواری داشت و مخصوصا محيط مكه محيط رباخواران بود و سرچشمه بسياری از بدبختي های اجتماعی آن ها نيز همين كار زشت و ظالمانه بود، به همين دليل قرآن برای ريشه كن ساختن رباخواری حكم تحريم را در چهار مرحله بيان كرده است:
+
'''<I> ربا خوار آتش می خورد:</I>'''
  
1 ـ در آيه 39 [[سوره روم]] نخست درباره ربا به يك پند اخلاقی قناعت شده آن جا كه می فرمايد: و ما آتيتم من ربا ليربو فی اموال الناس فلا يربو عند الله و ما آتيتم من زكوة تريدون وجه الله فاولئك هم المضعفون: و به اين طريق اعلام می كند كه تنها از ديدگاه افراد كوته بين است كه ثروت ربا خواران از راه سود گرفتن افزايش می يابد، اما در پيشگاه خدا چيزی بر آن ها افزوده نمی شود بلكه [[زكات]] و انفاق در راه خدا است كه ثروت ها را افزايش می دهد.
+
[[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله فرمود: «مَنْ أَکلَ الرِّبَا مَلَأَ اللَّهُ بَطْنَهُ نَاراً بِقَدْرِ مَا أَکلَ مِنْهُ فَإِنْ کسَبَ مِنْهُ مَالًا لَمْ یقْبَلِ اللَّهُ شَیئاً مِنْ عَمَلِهِ و َلَمْ یزَلْ فِی لَعْنَةِ اللَّهِ و َالْمَلَائِکةِ مَا دَامَ عِنْدَهُ مِنْهُ قِیرَاطٌ»؛ کسی که ربا بخورد خداوند شکمش را به مقدار آن چه خورده از آتش پر می کند پس اگر از ربا مالی را به دست آورد عملش را نمی پذیرد و همیشه مورد لعن خدا و [[ملائکه]] است مادامی که قیراتی از مال ربوی نزدش باشد. <ref>[[مستدرک الوسائل]]، ج۱۳، ص۳۳۲</ref>
  
2 ـ در [[سوره نساء]] آيه 161 ضمن انتقاد از عادات و رسوم غلط يهود به عادت زشت ربا خواری آن ها اشاره كرده و می فرمايد: و اخذهم الربا و قد نهوا عنه: يكی ديگر از عادات بد آن ها اين بود كه ربا می خوردند با اين كه از آن نهی شده بودند. (تفسير نمونه ج3 ص88)
+
'''<I> عذاب برزخی ربا خوار:</I>'''
  
3 ـ در آيه مورد بحث چنان كه ضمن تفسير آن خواهيم گفت، حكم تحريم ربا صريحا ذكر شده، اما تنها به يك نوع از انواع ربا كه نوع شديد و فاحش آن است اشاره شده است.
+
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: در [[شب معراج]] جماعتی را دیدم که هرگاه یکی از ایشان می‌خواست برخیزد از بزرگی شکمش نمی‌توانست. از [[جبرئیل]] پرسیدم این ها چه کسانی هستند؟ گفت: ربا خوارانند که [[روز قیامت]] بر نمی خیزند مگر مانند جن زده ها ناگاه ایشان را بر راه آل [[فرعون]] دیدم که بامداد و شامگاه بر ایشان آتش عرضه می شود می گویند خدایا چه وقت قیامت برپا می شود.<ref> مستدرک الوسائل، ج۱۳، ص۳۲۹</ref>
  
4 ـ بالاخره در [[سوره بقره]] آيات 275 تا 279 هر گونه ربا خواری به شدت ممنوع اعلام شده و در حكم جنگ با خدا ذكر گرديده است.
+
'''<I> فلسفه حرمت ربا:</I>'''
  
يا ايها الذين آمنوا لا تاكلوا الربا اضعافا مضاعفة... گفتيم در اين آيه اشاره به تحريم ربای فاحش شده و با تعبير اضعافا مضاعفه بيان گرديده است.
+
[[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] علیه السلام فرمود: «عِلَّةُ تَحْرِیمِ الرِّبَا بِالنَّسِیئَةِ لِعِلَّةِ ذَهَابِ الْمَعْرُوفِ وَ تَلَفِ الْأَمْوَالِ و َرَغْبَةِ النَّاسِ فِی الرِّبْحِ و َتَرْکهِمُ الْقَرْضَ و َالْقَرْضُ صَنَائِعُ الْمَعْرُوفِ و َلِمَا فِی ذَلِک مِنَ الْفَسَادِ و َالظُّلْمِ و َفَنَاءِ الْأَمْوَالِ»؛ علت تحریم ربا این است که: خوبی ها از میان جامعه می رود، ثروت های مردم تلف می شود، انسان ها به دنبال افزون طلبی در سود و منفعت می روند، به سبب رایج شدن ربا کسی به دیگری وام نمی دهد و موجب فساد و ظلم و ستم در اجتماع می شود.<ref>وسائل الشیعة، ج۱۸، ص۱۱۷</ref>
  
منظور از ربای فاحش اين است كه سرمايه به شكل تصاعدی در مسير ربا سير كند يعنی سود در مرحله نخستين با اصل سرمايه ضميمه شود و مجموعا مورد ربا قرار گيرند، و به همين ترتيب در هر مرحله، سود به اضافه سرمايه، سرمايه جديدی را تشكيل دهد، و به اين ترتيب در مدت كمی از راه تراكم سود مجموع بدهی بدهكار به چندين برابر اصل بدهی افزايش يابد و به كلی از زندگی ساقط گردد.
+
و نیز آن حضرت در جواب پرسشهای محمد بن سنان نوشت: «وَ عِلَّةُ تَحْرِیمِ الرِّبَا لِمَا نَهَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَنْهُ و َلِمَا فِیهِ مِنْ فَسَادِ الْأَمْوَالِ لِأَنَّ الْإِنْسَانَ إِذَا اشْتَرَی الدِّرْهَمَ بِالدِّرْهَمَینِ کانَ ثَمَنُ الدِّرْهَمِ دِرْهَماً وَ ثَمَنُ الْآخَرِ بَاطِلًا فَبَیعُ الرِّبَا و َشِرَاؤُهُ وَکسٌ عَلَی کلِّ حَالٍ عَلَی الْمُشْتَرِی وَ عَلَی الْبَائِعِ فَحَرَّمَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَی الْعِبَادِ الرِّبَا لِعِلَّةِ فَسَادِ الْأَمْوَال»؛ چون خداوند نهی فرموده از ربا و چون موجب فساد اموال می شود چون وقتی انسان یک درهم را به دو درهم بفروشد پول برابر یک درهم یک درهم است و یک درهم دیگر باطل است پس خرید و فروش ‍ ربوی بر زیان فروشنده و خریدار است پس از این جهت که موجب فساد اموال می شود خداوند آن را حرام نموده.<ref>[[من لایحضره الفقیه]]، ج۳، ص۵۶۵</ref>
  
به طوری كه از روايات و تواريخ استفاده می شود در زمان جاهليت معمول بود كه اگر بدهكار در راس مدت نمی توانست بدهی خود را بپردازد از طلبكار تقاضا می كرد كه مجموع سود و اصل بدهی را به شكل سرمايه جديدی به او قرض بدهد و سود آن را بگيرد!، در عصر ما نيز در ميان ربا خواران اين ربا خواری بسيار ظالمانه فراوان است.
+
[[هشام بن حکم]] از امام صادق علیه السلام سؤال کرد در باره علت تحریم ربا حضرت در جواب فرمودند: «إِنَّهُ لَوْ کانَ الرِّبَا حَلَالًا لَتَرَک النَّاسُ التِّجَارَاتِ و َمَا یحْتَاجُونَ إِلَیهِ فَحَرَّمَ اللَّهُ الرِّبَا لِیفِرَّ النَّاسُ مِنَ الْحَرَامِ إِلَی الْحَلَالِ وَ إِلَی التِّجَارَاتِ و َإِلَی الْبَیعِ وَ الشِّرَاءِ فَیبْقَی ذَلِک بَینَهُمْ فِی الْقَرْض»؛ اگر ربا کار حلالی بود مردم از تجارت دست بر می داشتند و آن چه به آن (از صنایع وحرفه ها) محتاج بودند ترک می کردند لذا خداوند ربا را حرام نمود تا مردم از حرام به حلال و تجارت و خرید و فروش رو بیاورند و بین ایشان قرض باقی بماند.<ref>من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۵۶۷</ref>
  
«واتقوا الله لعلكم تفلحون» در پايان آيه می فرمايد: اگر می خواهيد رستگار شويد بايد [[تقوا]] را پيشه كنيد و از اين [[گناه]] بپرهيزيد.
+
'''<I>ربا بر دو قسم است:</I>'''
  
* [[سوره نساء]]:
+
امام صادق علیه السلام فرمود: ربا دو قسم است ۱. بصورت هدیه ای است که برای شخص برده می شود تا بیشتر او را مورد توجه قرار دهد. این قسم ربا همان است که [[قرآن]] می فرماید (اگر) هدیه ای به دیگران بپردازید تا در عوض بیشتر از آن هدیه بهره مند شوید ثوابی برای شما از این هدیه که به دیگری داده تا در عوض بهره مند شوید، نمی باشد ۲. ربائی که مانند قسم اول نیست که بصورت هدیه باشد، بلکه پولی به کسی می دهند که در عوض چند برابر از او مطالبه نمایند و خداوند به آن وعده [[جهنم]] داده است.<ref>الکافی، ج۵، ص۱۴۴</ref>
  
{{متن قرآن|«وَأَخْذِهِمُ الرِّبَوا و َقَدْ نهُوا عَنْهُ وَ أَكلِهِمْ أَمْوَلَ النَّاسِ بِالْبَطِلِ و َأَعْتَدْنَا لِلْكَفِرِينَ مِنهُمْ عَذَاباً أَلِيماً»}}(161)؛ و (همچنين) به خاطـر ربا خواری در حالی كه از آن نهی شده بودند و خوردن اموال مردم به باطل، و برای كافران آن ها عذاب دردناكی آماده كرده ايم. ([[سوره نساء]]، 161)
+
'''<I>پست ترین شغل ها:</I>'''
  
به خاطر اين كه ربا خواری مي كردند با اين كه از آن نهی شده بودند، و هم چنين اموال مردم را بنا حق مي خوردند، همه اين ها سبب شد كه گرفتار آن محروميت شوند و اخذهم الربوا و قد نهوا عنه و اكلهم اموال الناس بالباطل.
+
[[امام باقر]] علیه السلام فرمود: «أَخْبَثُ الْمَکاسِبِ کسْبُ الرِّبَا»؛ پست ترین شغل ها بدست آوردن درآمد از راه ربا می باشد.<ref>الکافی، ج۵، ص۱۴۴</ref>
  
گذشته از اين كيفر دنيوی، ما آن ها را به كيفرهای اخروی گرفتار خواهيم ساخت و برای كافران آن ها عذاب دردناكی آماده كرده ايم: واعتدنا للكافرين منهم عذابا اليما.
+
'''<I>مرگ ناگهانی:</I>'''
  
از اين آيه نيز استفاده مي شود كه تحريم ربا مخصوص به [[اسلام]] نبوده و در اقوام پيشين هم حرام بوده است، اگر چه در [[تورات]] تحريف يافته كنونی تحريم آن مخصوص به برادران دينی شمرده شده است.
+
[[پیامبر اسلام|رسول خدا]] صلی الله علیه و آله: هرگاه در بین امت من ربا زیاد شود [[زلزلة|زلزله]] هم زیاد می شود.<ref>[[جامع الاخبار]]، ص۱۸۰</ref> و [[امام باقر علیه السلام|امام باقر]] علیه السلام می فرمایند: در کتاب [[امام علی علیه السلام|علی]] علیه السلام یافتم که نوشته شده بود هرگاه بعد از من ربا رایج شود مرگ ناگهانی هم رایج می شود.<ref>[[الامالی]]، للطوسی، ص۲۱۰</ref>
  
 
==آثار ربا==
 
==آثار ربا==
  
برخی از آثار منفی برای ربا خواری برشمرده شده است عبارتند از:
+
برخی از آثار منفی که برای ربا خواری برشمرده شده است عبارتند از:
  
=== ترک کار خیر و قرض دادن ===
+
'''ترک کار خیر و قرض دادن:'''
  
با رواج ربا و نزول در بین مردم یک جامعه ، مهمترین چیزی که از این جامعه خواهد رفت ، دادن قرض و وام های قرض الحسنه است.
+
با رواج ربا و نزول در بین مردم یک جامعه، مهمترین چیزی که از این جامعه خواهد رفت، دادن [[قرض]] و وام های [[قرض الحسنه]] است.
از بین رفتن مهر و محبت و عاطفه و حس احسان و کمک به دیگران یکی از آثار سوء ربا و نزول است. با رواج این نوع کسب سود دیگر حتی برادر به برادر ، دوست به دوست خود هم پولی را قرض نمی دهد و تنها ملاک برای کمک به دیگران و قرض ، دریافت سود بیشتر خواهد شد که در این شرایط دیگر روابط انسانی و عاطفی به سمت کم رنگ شدن و نابودی خواهد رفت.
+
از بین رفتن مهر و محبت و عاطفه و حس [[احسان]] و کمک به دیگران یکی از آثار سوء ربا و نزول است. با رواج این نوع کسب سود دیگر حتی برادر به برادر، دوست به دوست خود هم پولی را قرض نمی دهد و تنها ملاک برای کمک به دیگران و قرض، دریافت سود بیشتر خواهد شد که در این شرایط دیگر روابط انسانی و عاطفی به سمت کم رنگ شدن و نابودی خواهد رفت.
  
=== مشکلات فردی، عصبی ===
+
'''مشکلات فردی، عصبی:'''
  
از جمله آثار فردی گرفتن ربا و نزول ، ایجاد مشکلات روحی و روانی است ، چرا که در غالب موارد دریافت نزول و ربا و پرداخت سود و اصل پول بیش از حد توان فرد است و فرد همیشه این نگرانی و استرس را در پرداخت آن دارد و همیشه دغدغه ای فکری او را آزار می دهد.
+
از جمله آثار فردی گرفتن ربا و نزول، ایجاد مشکلات روحی و روانی است، چرا که در غالب موارد دریافت نزول و ربا و پرداخت سود و اصل پول بیش از حد توان فرد است و فرد همیشه این نگرانی و استرس را در پرداخت آن دارد و همیشه دغدغه ای فکری او را آزار می دهد.
 
افرادی که امروزه از بانک ها و یا شرکت های دولتی و خصوصی پول و یا کالایی را اقساط و یا به صورت وام دریافت کرده اند این مطلب را بخوبی درک می کنند.
 
افرادی که امروزه از بانک ها و یا شرکت های دولتی و خصوصی پول و یا کالایی را اقساط و یا به صورت وام دریافت کرده اند این مطلب را بخوبی درک می کنند.
  
=== راکد ماندن کار و فعالیت اقتصادی ===
+
'''راکد ماندن کار و فعالیت اقتصادی:'''
  
با رواج ربا و نزول ، شخص دارنده ثروت به دنبال کسب و کار و تولید و فعالیت اقتصادی نخواهد رفت ، از آن جهت که به هر حال سرمایه گذاری در تولید و فعالیت اقتصادی ریسکی دارد ولو ریسک کم . اما دادن پول خود به صورت ربوی و نزولی هیچ ریسکی نداشته و سود مشخص را طلب می کند و تضمین مطمئنی را هم برای اصل و سود آن می گیرد. از طرفی هم ، شخص دریافت کننده ربا با توجه به سودی بالایی که قرار است پرداخت کند ، حتی اگر کار تولیدی و اقتصادی خوبی را هم با آن انجام دهد ، چندان موفق نخواهد شد . چرا که سود حاصل از تولید به جای صرف در خود تولید به اموال فرد ربا دهنده افزوده خواهد گشت .
+
با رواج ربا و نزول، شخص دارنده ثروت به دنبال کسب و کار و تولید و فعالیت اقتصادی نخواهد رفت، از آن جهت که به هر حال سرمایه گذاری در تولید و فعالیت اقتصادی ریسکی دارد ولو ریسک کم. اما دادن پول خود به صورت ربوی و نزولی هیچ ریسکی نداشته و سود مشخص را طلب می کند و تضمین مطمئنی را هم برای اصل و سود آن می گیرد. از طرفی هم، شخص دریافت کننده ربا با توجه به سودی بالایی که قرار است پرداخت کند، حتی اگر کار تولیدی و اقتصادی خوبی را هم با آن انجام دهد، چندان موفق نخواهد شد. چرا که سود حاصل از تولید به جای صرف در خود تولید به اموال فرد ربا دهنده افزوده خواهد گشت.
  
=== ایجاد فاصله طبقاتی ===
+
'''ایجاد فاصله طبقاتی:'''
  
ایجاد فاصله و شکاف طبقاتی مشخص ترین و واضح ترین آثار ربا و نزول است. در این فضا شخص ربا دهنده سود خود را دریافت می کند و اصل سرمایه اش هم تضمین شده است و روز به روز بر سرمایه اش افزوده می شود و شخص ربا گیرنده هم هر چه سود کند باید به ربا دهنده دهد و علاوه بر آن اصل سرمایه اش هم ممکن است از بین برود ، در این شرایط روز به روز این شکاف و فاصله طبقاتی بیشتر و بیشتر خواهد شد.
+
ایجاد فاصله و شکاف طبقاتی مشخص ترین و واضح ترین آثار ربا و نزول است. در این فضا شخص ربا دهنده سود خود را دریافت می کند و اصل سرمایه اش هم تضمین شده است و روز به روز بر سرمایه اش افزوده می شود و شخص ربا گیرنده هم هر چه سود کند باید به ربا دهنده دهد و علاوه بر آن اصل سرمایه اش هم ممکن است از بین برود، در این شرایط روز به روز این شکاف و فاصله طبقاتی بیشتر و بیشتر خواهد شد.
  
===تورم===
+
'''تورم:'''
  
وقتی ربا و وام ها با سود ربوی درکار باشد ، صنایع و تولیدی ها که مجبور به گرفتن چنین ربایی هستند ، کم کم شاهد بالا رفتن هزینه خود خواهند شد ، تولید کننده بخش اعظم سود خود را به ربا خوار و یا همان مرجع و سازمان وام دهنده خواهد داد ، سود کم مانده برای تولید کننده ، یا موجب افزایش هزینه کالا می شود و یا باعث نابودی تولید کننده ، که هر دو حالت باعث تورم و بی ثباتی در تولید و اقتصاد می شود. و در پی آن اقتصاد جامعه به اقتصادی بیمار تبدیل خواهد شد .
+
وقتی ربا و وام های با سود ربوی درکار باشد، صنایع و تولیدی ها که مجبور به گرفتن چنین ربایی هستند، کم کم شاهد بالا رفتن هزینه خود خواهند شد، تولید کننده بخش اعظم سود خود را به ربا خوار و یا همان مرجع و سازمان وام دهنده خواهد داد، سود کم مانده برای تولید کننده، یا موجب افزایش هزینه کالا می شود و یا باعث نابودی تولید کننده، که هر دو حالت باعث تورم و بی ثباتی در تولید و اقتصاد می شود و در پی آن اقتصاد جامعه به اقتصادی بیمار تبدیل خواهد شد.
  
 
==منابع==
 
==منابع==
*[http://www.downloadbook.org/maasumin/np/reba.htm گروهی از پژوهشگران، ربا خواری، سایت دانلود بوک، بخش با معصومین]، بازیابی :1 بهمن 1391.
+
*[http://www.downloadbook.org/maasumin/np/reba.htm گروهی از پژوهشگران، ربا خواری، سایت دانلود بوک، بخش با معصومین]، بازیابی: ۱ بهمن ۱۳۹۱.
 
+
*[http://ahlolbait.com/2732/%D8%B1%D8%A8%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 ربا در اسلام، پورتال موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت علیهم السلام].
*[http://ahlolbait.com/2732/%D8%B1%D8%A8%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 ربا در اسلام، پورتال موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت علیهم السلام]
 
 
 
 
==پیوندهای مرتبط==
 
==پیوندهای مرتبط==
 
*[http://ahlolbait.com/2732/%D8%B1%D8%A8%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 ربا در اسلام]
 
*[http://ahlolbait.com/2732/%D8%B1%D8%A8%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 ربا در اسلام]
 
 
*[http://ahlolbait.com/3794/%D8%B1%D8%A8%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AB ربا در احادیث]
 
*[http://ahlolbait.com/3794/%D8%B1%D8%A8%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AB ربا در احادیث]
 
+
== پانویس ==
 +
{{پانویس}}
 
[[رده:اخلاق فردی]]
 
[[رده:اخلاق فردی]]
 
[[رده:صفات ناپسند]]
 
[[رده:صفات ناپسند]]
 +
[[رده:مقاله های مهم]]
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= متوسط
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= متوسط
 +
|کیفیت پژوهش= متوسط
 +
|رده= دارد
 +
}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ مهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۷:۴۰

«ربا» در اصطلاح به معنی گرفتن یک مال در عوض پرداخت مالی از همان جنس است به طوری که میزان یکی زیادتر از دیگری باشد. ربا در دین اسلام یکی از گناهان کبیره است و در احادیث فراوانی از پیامبر اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام مورد نکوهش شدید واقع شده است. ربا آثار منفی متعددی در اقتصاد جامعه به همراه دارد.

احکام ربا

«ربا» در شرع بر دو قسم است:

  • ربای قرضی: ربای قرضی آن است که کسی مالش را به دیگری قرض دهد به شرطی که پس از مدتی زیادتر از آن چه داده پس بگیرد، خواه زیادی از جنس باشد، مثل این که ده تومان بدهد و شرط کند یازده تومان بگیرد؛ یا این که زیادی در کار باشد، مثل این که ده تومان قرض بدهد و شرط کند که علاوه بر پس دادن ده تومان لباسش را هم بدوزد و همچنین است زیادی نسبت به بهره و منفعت، مثل این که ده تومان قرض دهد به شرطی که یک سال مجانی در خانه اش بنشیند و یا این که زیادی از قبیل وصف باشد، مثل این که ده مثقال طلای نساخته قرض بدهد بعد ده مثقال طلای ساخته پس بگیرد.
  • ربای در معامله: ربای در معامله آن است که معامله بر یک جنس صورت بگیرد، یعنی عوض و معوّض از یک جنس باشند، مثل این که برنج را به برنج بفروشد یا روغن را به روغن و آن جنس هم در داد و ستد کشیدنی یا پیمانه ای باشد با زیادی معامله شود، مثل این که یک کیلو گندم را به دو کیلو معامله کند. یا یک پیمانه شیر را به دو پیمانه بفروشد. اما ربا در اجناسی که بصورت عددی خرید و فروش می شوند مثل گردو و یا تخم مرغ، حرام نیست.
  • فرقی در حرمت معامله ربوی نیست بین اینکه عوض و معوّض هر دو از جمیع جهات برابر باشند یا یکی سالم و دیگری معیوب یا یکی بهتر از دیگری باشد، مثل این که یک کیلو گندم اعلا بفروشد به دو کیلو گندم درجه پایین و نیز فرقی هم نیست بین این که زیادی از همان جنس باشد و یا از جنس دیگر، یک کیلو گندم بفروشد به دو کیلو گندم یا یک کیلو گندم بفروشد به یک کیلو گندم با یک سیر برنج و همچنین فرقی نیست که زیادی عینی باشد مثل همین که گندم بفروشد به بیشتر یا حکمی باشد، مثل این که یک کیلو گندم را بفروشد به یک کیلو گندمی که دو ماه دیگر می گیرد.

چند نکته درباره ربا

  • برای دوری از «ربا»، لازم است که افرادی که اهل تجارت هستند طبق روایت وارده، از مسائل و احکام ربا مطلع باشند.
  • کلمات و گفتار در ایجاد و عدم آن، نقش اساسی دارند؛ مثلا شخصی کالای را به صورت نسیه یا قسطی می خرد، فروشنده بعد از بیان قیمت نقدی، می گوید: این قیمتش صد هزار تومان است و برای سه ماه دیگر سودش می شود صد و بیست هزار تومان، این گونه گفتار شبهه ربا دارد. اما اگر بگوید قیمت نقدی این قدر و قیمت نسیه سه ماهی صد و بیست هزار تومان است -بدون بکار بردن کلمه سود- که شبهه ربا ندارد و یا در خرید و فروش طلا، نباید کلمه تعویض را بکار برد و باید کلمات خرید و فروش مطرح شود. هم چنان که در برخورد و گفتگو بین افراد جملات در معنی شاید یکی باشند ولی از جهت ظاهری بعضی جمله ها قشنگ هستند و بعضی جمله ها زشت.
  • گاهی قوانین امور بانکی از لحاظ شرعی صحیح است اما مجریان امور بانکی وارد نیستند یا حوصله بکارگیری آن را ندارند.
  • جو و گندم یک جنس حساب می شوند، پس اگر یک من گندم را به دو من جو بفروشد ربوی و حرام است.
  • برای رهائی از ربا اگر کسی چیزی را به جنس کمتر ضمیمه کند و یا به هر دو طرف معامله ضمیمه کند حلال است و یا دو معامله جدا گانه انجام دهند یعنی یک من گندم خود را بفروشد دو تومان و و یک من و نیم بخرد به دو تومان. و یا یکی جنسش را بفروشد و دیگری ببخشد یا صلح کند.
  • بین چهار طایفه ربا نیست؛ بین پدر و فرزند؛ هر یک می تواند از دیگری زیادتر بگیرد؛ بین زن و شوهر هم ربا نیست؛ بین عبد و مولی هم ربا نیست و مسلمان می تواند از کافر حربی ربا بگیرد ولی نمی تواند ربا بدهد و از کافر ذمی هم نمی شود ربا گرفت.
  • ربا در صورتی حرام است که از ابتدا شرط زیادی و سود بشود، ولی اگر از ابتدا شرط نبوده بلکه بعدا چیزی اضافه بصورت هدیه یا چیز دیگر بدهد حرام نیست، بلکه کار خوبی هم هست که کسی که از دیگری قرض می گیرد موقع تحویل قرض خود، هدیه ای هم به قرض دهنده بدهد تا سنت قرض دادن تشویق شود.
  • همچنان که ربا گرفتن حرام است ربا دادن هم حرام است، بلکه شاهد و کاتب و نویسنده بیع و قرض ربوی هم مرتکب حرام شده است.
  • مالی را که کسی با شرط ربا قرض می گیرد چون قرض فاسد است مالک آن نمی شود و اگر در آن تصرف کرد و منفعتی در آن پیدا شد مال قرض دهنده و مالک اصلی می باشد؛ مثلا اگر گندم را بصورت ربائی قرض کند و آن را بکارد گندمی که برداشت می کند مال قرض دهنده گندم است. اما در صورتی که قرض گیرنده یقین دارد که اگر بشرط سود هم نبود قرض دهنده راضی بود که در آن تصرف کند تصرفش اشکال نداد و مالک منفعت می شود.
  • کسانی که ربا می خورند می گویند ربا هم یک نوع معامله است و فرقی بین آن ها نیست، چون معامله حلال است ربا هم حلال است، در حالی که بین معامله و ربا بسیار فرق است زیرا معامله عبارت است از عوض کردن مالی که از آن بی نیاز است به مالی که به آن نیازمند است و این امری است عادلانه و عاقلانه و لازمه حیات اجتماعی انسان است، اما ربا عبارت است از دادن مالی که از آن بی نیاز است به دیگری که به آن نیازمند است به شرطی که در موقع پس دادن همراه با زیادتی بدهد.
  • ربا خوار از آثار خیر و برکت معنوی که در کسب و کار و جنبش و سعی در تحصیل معاش است محروم است، چنان چه رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند عبادت هفتاد قسم است و افضل اقسام آن طلب مال حلال است. و نیز فرمودند تاجر راست گفتار درست کردار با انبیا محشور است و صورتش مانند ماه شب چهارده می درخشد. مال ربوی هر چند فراوان باشد، عاقبتش بی برکت است چنان چه تجربه ثابت کرده مال ربوی دوام ندارد و عذابش برایش می ماند.

آیات مربوط به ربا

«الَّذِینَ یأْکلُونَ الرِّبَا لاَ یقُومُونَ إِلاَّ کمَا یقُومُ الَّذِی یتَخَبَّطُهُ الشَّیطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِک بِأَنَّهُمْ قَالُواْ إِنَّمَا الْبَیعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَیعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَن جَاءهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُوْلَـئِک أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ * یمْحَقُ اللّهُ الْرِّبَا وَیرْبِی الصَّدَقَاتِ وَاللّهُ لاَ یحِبُّ کلَّ کفَّارٍ أَثِیمٍ»؛ کسانی که ربا می خورند، (در قیامت) بر نمی خیزند مگر مانند کسی که بر اثر تماس شیطان، دیوانه شده (و نمی تواند تعادل خود را حفظ کند، گاهی زمین می خورد، گاهی به پا می خیزد) این به خاطر آن است که گفتند: داد و ستد هم مانند ربا است (و تفاوتی میان آن دو نیست). در حالی که خدا بیع را حلال کرده، و ربا را حرام! (زیرا فرق میان این دو، بسیار است) و اگر کسی اندرز الهی به او رسد، و (از ربا خواری) خودداری کند، سودهایی که در سابق قبل از نزول حکم تحریم به دست آورده، مال اوست، (و این حکم، گذشته را شامل نمی گردد،) و کار او به خدا واگذار می شود، (و گذشته او را خواهد بخشید). اما کسانی که باز گردند (و بار دیگر مرتکب این گناه شوند)، اهل آتش اند، و همیشه در آن می مانند * خداوند، ربا را نابود می کند، و صدقات را افزایش می دهد! و خداوند، هیچ انسان ناسپاس گنهکاری را دوست نمی دارد.

تفسیر نمونه:

به دنبال بحث در باره انفاق در راه خدا و بذل مال برای حمایت از نیازمندان در این آیات از مساله رباخواری که درست بر ضد انفاق است، سخن می گوید و در حقیقت هدف آیات گذشته را تکمیل می کند، زیرا رباخواری موجب افزایش ‍فقر در جامعه و تراکم ثروت در دست عده ای محدود و محرومیت اکثر افراد اجتماع است، انفاق سبب پاکی دل و طهارت نفوس و آرامش جامعه و رباخواری سبب پیدایش بخل و کینه و نفرت و ناپاکی می شود.[۱]

تفسیر المیزان (بحث روایتی):

در تفسیر قمی در ذیل آیه فوق از امام صادق علیه السلام این روایت آمده است: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: وقتی مرا شبانه به آسمان بردند به مردمی برخوردم که وقتی می خواستند برخیزند از بزرگی شکم ها نمی توانستند، از جبرئیل پرسیدم این ها کیانند؟ گفت: این ها آن کسانی هستند که در دنیا ربا می خوردند و خداوند درباره شان فرمود: «لایقومون الا کما یقوم الذی یتخبطه الشیطـان من المس»؛ و قوم نامبرده را دیدم که مانند آل فرعون هر صبح و شام بر آتش عرضه می شدند و ایشان از شدت دلهره می گفتند: پروردگارا قیامت کی بپا می شود؟!

مؤلف: این مشاهده که رسول خدا صلی الله علیه و آله در معراج داشته، مثالی برزخی بوده که گفتار آن جناب را تایید و تصدیق می کند که فرمود: «کما تعیشون تموتون و کما تموتون تبعثون»؛ هر جور زندگی کنید همان طور می میرید و هر جور بمیرید همان طور زنده می شوید و در الدر المنثور است که اصفهانی در کتاب ترغیب خود از انس روایت کرده که گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: روز قیامت رباخوار دیوانه و شکم گنده محشور می شود، بطوری که پاهای خود را یکی یکی به زمین می کشد آنگاه این آیه را تلاوت فرمود: «لایقومون الا کما یقوم الذی یتخبطه الشیطـان من المس».

مؤلف: در عذاب رباخواران و کیفر ربا روایاتی بسیار از طرق شیعه و سنی وارد شده و در بعضی از آنها آمده که گناه رباخواری برابر هفتاد بار زنای با مادر است.

و در تهذیب به سند خود از عمر بن یزید ... روایت کرده که گفت: به امام صادق علیه السلام عرضه داشتم: فدایت شوم مردم چنین می پندارند که دادن بهره پول برای کسی که مضطر است نیز حرام است، آیا این صحیح است؟ فرمود: بله، برای این که مگر غنی و یا فقیری سراغ داری که بدون احتیاج و اضطرار چیزی را بخرد؟ ای عمر! خدای تعالی بیع را حلال و ربا را حرام فرموده، پس تو تنها می توانی سود کسب را بگیری و نمی توانی ربا بگیری، پرسیدم ربا چیست؟ فرمود: چند درهم بدهی و دو برابر، آن را بگیری و یا گندمی بدهی و دو برابر از همان جنس بگیری.

و در کتاب الفقیه به سند خود از عبید بن زراره از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: ربا تنها در جنسی است که کیل و یا وزن می شود.

مؤلف: دانشمندان اسلامی در آنچه که ربا در آن حرام است اختلاف کرده اند؛ مذهب اهل بیت علیهم السلام این است که ربا تنها در پول، طلا و نقره و هر جنسی است که کیل و یا وزن می شود و چون مساله فقهی است و مربوط به بحث ما که تفسیر است نمی باشد لذا از بحث بیشتر پیرامون آن صرفنظر نمودیم... .

و در تهذیب از محمد بن مسلم روایت آورده که گفت: از اهل خراسان مردی داخل شد بر امام باقر علیه السلام (که از راه رباخواری مال فراوانی بدست آورده بود، بعد از فقهاء پرسیده بود که تکلیفم چیست؟ همه گفته بودند هیچ عبادتی از تو پذیرفته نیست تا آن که اموال را به صاحبش برگردانی) مرد خراسانی قصه خود را گفت و امام ابی جعفر علیه السلام فرمود: راه نجات تو، در کتاب خدای عزوجل آمده است. آنجا که می فرماید: «... فَمَن جَاءهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللّهِ» و منظور از موعظه توبه است.

و در کافی و کتاب من لا یحضره الفقیه از امام صادق علیه السلام روایت آورده که فرمود: هر مقدار ربا که مردم از روی نادانی خورده باشند و بعد توبه کرده باشند خدا توبه شان را در صورتی که توبه صحیح و جدی باشد می پذیرد و نیز فرمود: اگر مردی از پدرش مالی را به ارث ببرد و بداند که در آن مال ربا هست ولیکن مال ربوی در معاملات با مال غیر ربوی مخلوط شده باشد. این مال بر او حلال است و می تواند آن را بخورد و اگر عین مال ربوی را بشناسد در آن صورت عین مال ربوی را به صاحبش برمی گرداند و اصل مال را برمی دارد.

و در فقیه و عیون از حضرت رضا علیه السلام روایت کرده که فرمود: رباخواری برای کسی که از حرمتش در اسلام باخبر شده گناه کبیره است، آنگاه فرمود: و با علم به حرمت آن، استخفاف و بی اعتنائی به حکم خدا و دخول در کفر است.

و در کافی آمده: از آن جناب پرسیدند: مردی ربا می خورد و معتقد است که ربا حلال است فرمود: اگر حکم خدا به او نرسیده باشد عیبی ندارد و اما اگر از حکم خدا آگاه است و عمدا ربا می خورد همان حکمی را دارد که خدای عزوجل بیان فرموده است.

و در تهذیب و فقیه از امام صادق علیه السلام روایت کرده شخصی درباره آیه شریفه: «یمحق الله الربوا و یربی الصدقات...» از آن جناب سؤال کرد که چگونه خدا ربا را کاهش داده و نابود می کند با این که به قول بعضی ها ما می بینیم مال رباخواران روز به روز بیشتر می شود؟ فرمود: چه نقصانی شدیدتر از نقصان یک درهم ربا که دین آدمی را ناقص ‍می کند و از بین می برد و اگر هم بخواهد توبه کند همه مالش از بین می رود و فقیر می شود.

مؤلف: این روایت بطوری که ملاحظه می کنید منظور از محق نقصان را به محق تشریعی تفسیر کرده و می فرماید هر چند مال در نزد رباخوار زیاد می شود، اما شرعا مال او نیست و تصرفش در آن اموال حرام است، در مقابل ربا صدقه قرار دارد که منظور از ارباء و زیاد شدن آن زیاد شدن تکوینی است... .

و در مجمع البیان از حضرت علی علیه السلام روایت کرده که فرمود: رسول خدا در کار رباخواری پنج نفر را لعنت کرد، یکی خورنده آن و دوم خوراننده اش سوم و چهارم دو شاهد و پنجم نویسنده اش را.

مؤلف: این معنا در الدر المنثور هم به چند طریق از آن جناب روایت شده است.

و در تفسیر عیاشی از امام باقر علیه السلام روایت آورده که فرمود: خدای تعالی می فرماید: منم آفریدگار هر چیز و غیر خودم را موکل بر هر چیز کرده ام مگر صدقه را که خودم آن را به دست خود می گیرم هر چند که مرد و زنی نیمه ای از یک خرما صدقه دهند، من آن را تربیت می کنم و نمو می دهم، همان طور که مردی از شما گوساله و یا کره اسب از شیر گرفته خود را تربیت می کند، تا آن جا که وقتی در قیامت از نمو دادنش دست برمی دارم، به قدر کوهی بزرگتر از اُحد شده باشد.

و نیز در آن کتاب از علی بن الحسین علیهماالسلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود: خدای تعالی صدقه شما را رشد می دهد، همان طور که شما فرزند خود را تربیت می کنید، به طوری که صدقه شما آن قدر بزرگ شود که کوهی چون احد گردد.

مؤلف: این معنا از طرق اهل سنت از عده ای از صحابه چون ابی هریره و عایشه و ابن عمر و ابی برزه اسلمی از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است.

و در تفسیر قمی آمده که وقتی خدای تعالی این آیه الذین یاکلون الربوا... را نازل کرد خالد بن ولید که نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله نشسته بود برخاست، و عرضه داشت: یا رسول الله! پدرم در ثقیف طلبکاری هائی از مردم، بابت ربا داشت و به من وصیت کرد آن ها را بگیرم (آیا بگیرم یا نه)، در پاسخ وی این آیه نازل شد: «و ذروا ما بقی من الربوا...».

مؤلف: قریب به این معنا را صاحب مجمع البیان از حضرت باقر علیه السلام روایت کرده است.

و نیز در مجمع آمده که سُدی و عکرمه گفته اند: آیه «و ذَروا ما بَقی مِن الربوا» درباره بقیه ربائی نازل شد که عباس و خالد بن ولید که با هم شریک بودند از قبیله بنی عمرو بن عمیر که شاخه ای از ثقیف بودند طلب داشتند و در روزگاری که اسلام آمد این ها اموال بسیار زیادی از ربا جمع کرده بودند، خدای تعالی این آیه را نازل کرد و به دنبالش رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر ربائی که قبل از اسلام و در جاهلیت گرفته شده و بقیه ای از آن مانده دیگر پرداختش لازم نیست و اولین ربائی که من باطل می کنم و می بخشم ربای عباس بن عبدالمطلب است و هر خونی که در جاهلیت ریخته شده قصاص آن در اسلام برداشته شده و اولین خونی را که من می بخشم خون ربیعة بن حارث بن عبدالمطلب است، که در بنی لیث شیر خورده و پرورش یافته بود و هذیل او را بکشت.

مؤلف: نقل این روایت را صاحب الدر المنثور به ابن جریر و ابن منذر و ابن ابی حاتم نسبت داده که از سدی روایت کرده اند با این تفاوت که در روایت این سه نفر آمده که آیه شریفه درباره عباس بن عبدالمطلب و مردی از بنی مغیره نازل شده است.

و در الدر المنثور است که ابو داود، و ترمذی که او حدیث را صحیح دانسته است و نسائی، و ابن ماجه، و ابن ابی حاتم، و بیهقی در سنن خود، همگی از عمرو و پسر احوص روایت کرده اند که وی در حجة الوداع در رکاب رسول خدا صلی الله علیه و آله بوده، و گفته است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آگاه باشید که هر ربائی از زمان جاهلیت بر ذمه کسی مانده، بخشوده شده است، و طلبکار حق مطالبه آن را ندارد، و تنها می تواند اصل طلب خود را مطالبه کند، نه ظلم کنید و نه ظلم شوید.

مؤلف: روایت در این معنا بسیار است، و آن چه از روایات شیعه و سنی بر می آید این است که اجمالا آیه، درباره اموال ربوی نازل شده، که بنی مغیرة (دودمانی از مردم مکه) از بنی ثقیف (مردم طائف) طلب داشتند، چون در زمان جاهلیت به آنان پول یا جنس به قرض می دادند، و ربا می گرفتند، آن گاه که اسلام آمد و باقیمانده طلب خود را از ایشان مطالبه نمودند، مردم ثقیف ندادند، چون اسلام خط بطلان بر معاملات ربوی کشیده بود، طرفین دعوا را نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله بردند در پاسخشان این آیه نازل شد.

و همین، خود مؤید آن بیان ما است که گفتیم: ربا قبل از نزول این آیات حرام شده بود، و همه مردم از آن خبر داشتند، (زیرا اگر حرام نشده بود و به مردم ابلاغ نشده بود مردم ثقیف از دادن بدهی خود امتناع نمی ورزیدند مترجم)، پس ‍ نباید به گفتار بعضی از روایات اعتنا کرد که گفته اند: حرام بودن ربا در اواخر عمر رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شد، و آن جناب هنوز حکم را ابلاغ نکرده از دنیا رحلت فرمود، مانند روایتی که در الدر المنثور آمده که ابن جریر، و ابن مردویه، از عمر بن خطاب روایت کرده اند که روزی در خطبه خود گفت: یکی از آخرین آیاتی که نازل شده، آیه ربا بود، و رسول خـدا صلی الله علیه و آله از دنیا رفت در حالی که حکم آن را برای ما بیان نکرده بود، پس شما هم آن چه را که شک دارید رها کنید، و تنها به آن چه شما را به شک نمی اندازد اکتفا نمائید.

علاوه بر این که مذهب اهل البیت علیهم السلام این است که خدای تعالی پیامبر خود را قبض روح نکرد، مگر بعد از آن که خدا تمامی مایحتاج مردم در امور دین را تشریع کرده، و رسول خدا صلی الله علیه و آله هم برای مردم بیان نموده بود و نیز در الدر المنثور است که آخرین آیه ای که از قرآن نازل شد آیه: «وَاتَّقُوا یوْمًا تُرْجَعُونَ فِیهِ ...» است.

و در مجمع البیان است که از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: اگر در اسلام در تحریم ربا تشدید شده برای این است که مردم به سوی اعمال خیر از قبیل قرض دادن و کمک های بلا عوض روی آورند.

و باز در مجمع البیان از علی علیه السلام روایت کرده که فرمود: وقتی خدا بخواهد اهل قریه ای را هلاک کند، ربا در آن شایع می شود.

مؤلف: در بیان سابق ما مطالبی که این روایات را روشن می سازد، گذشت و نیز در مجمع البیان در ذیل آیه: «وَإِنْ کانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَىٰ مَیسَرَةٍ...» گفته: علمای اسلام در حد عسرت و نداری اختلاف کرده اند، از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: حد عسرت این است که انسان بیشتر از قوت متوسط خود و عیالش نداشته باشد تا قرض خود را بدهد.

و نیز در همان کتاب به نقل از ابن عباس و ضحاک و حسن آمده که مهلت دادن بدهکار دست تنگ در تمامی بدهکاری ها واجب است و همین معنا از امام باقر و امام صادق علیه السلام نیز روایت شده است.

و در همان کتاب آمده که امام باقر علیه السلام فرمود: معنای جمله «الی میسرة» این است که باید او را مهلت دهید تا خبر ناتوانی از پرداخت قرضش به امام مسلمین برسد و او قرض وی را از سهم غارمین (بدهکاران) که یکی از مصارف زکات است، بپردازد البته امام مسلمین قرضی را از این ناحیه می پردازد که در راه مشروع مصرف شده باشد.

و در کافی از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم بر بالای منبر رفت و پس از حمد خدا و ثنای بر او و درود بر همه انبیایش فرمود: هان ای مردم حاضر به غائبین برسانید، آگاه باشید که هر کس بدهکار تنگدستی را مهلت دهد، بر خدا است که در برابر هر روز مهلت که داده ثواب صدقه دادن تمامی طلبش را بدهد، (مثلا اگر هزار تومان طلب دارد و بدهکار را به مدت یک سال مهلت داد، خداوند سیصد و شصت هزار تومان صدقه برای او، حساب می کند مترجم) تا آن که طلب خود را وصول کند، آنگاه امام صادق علیه السلام فرمود: آیه: «وَإِنْ کانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَىٰ مَیسَرَةٍ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَیرٌ لَکمْ إِنْ کنْتُمْ تَعْلَمُونَ» به این معنا است که اگر می دانید که تنگ دست است به او از مالتان تصدیق کنید که این برایتان بهتر است... .[۲]

«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِی مِنَ الرِّبَا إِن کنتُم مُّؤْمِنِینَ * فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ فَأْذَنُواْ بِحَرْبٍ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ وَإِن تُبْتُمْ فَلَکمْ رُؤُوسُ أَمْوَالِکمْ لاَتَظْلِمُونَ وَلاَ تُظْلَمُونَ»؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! از (مخالفت فرمان) خدا به پرهیزید، و آن چه از (مطالبات) ربا باقی مانده، رها کنید، اگر ایمان دارید! اگر (چنین) نمی کنید، بدانید خدا و رسولش، با شما پیکار خواهند کرد! و اگر توبه کنید، سرمایه های شما، از آن شماست اصل سرمایه، بدون سود نه ستم می کنید، و نه بر شما ستم وارد می شود.

شأن نزول:

در تفسیر علی بن ابراهیم آمده است: پس از نزول آیات ربا شخصی به نام خالد بن ولید خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله حاضر شده عرضه داشت: پدرم چون با طائفه ثقیف معاملات ربوی داشت و مطالباتش را وصول نکرده بود وصیت کرده است مبلغی از سودهای اموال او که هنوز پرداخت نشده است تحویل بگیرم آیا این عمل برای من جایز است؟ آیات فوق نازل شد و مردم را به شدت از این کار نهی کرد.

در روایت دیگری آمده است که پیامبر صلی الله علیه و آله بعد از نزول این آیه فرمود: الا ان کل ربا من ربا الجاهلیة موضوع و اول ربا اضعه ربا العباس بن عبدالمطلب: آگاه باشید تمام مطالبات ربوی که در زمان جاهلیت مردم از یکدیگر داشته اند همگی باید فراموش شود و نخستین مطالبات ربوی که من آن را به دست فراموشی می سپارم مطالبات عباس بن عبد المطلب است.

از این جمله به خوبی استفاده می شود که پیامبر صلی الله علیه و آله به هنگامی که قلم سرخ بر مطالبات ربوی زمان جاهلیت می کشید از بستگان خود شروع کرد و اگر در میان آن ها افراد ثروتمندی مانند عباس بودند که در زمان جاهلیت هم چون دیگر ثروتمندان آلوده بودند، پیامبر نخست مطالبات آن ها را الغاء کرد.

و نیز در روایات آمده است که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بعد از نزول این آیات به فرماندار مکه دستور داد که اگر آل مغیره که از ربا خواران معروف بودند دست از کار خود بر ندارند با آن ها بجنگد.

«یأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لاتَأْکلُوا الرِّبَوا أَضعَفاً مُّضعَفَةً وَاتَّقُوااللَّهَ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ»؛ ای کسانی که ایمان آورده اید ربا (و سود پول) را چند برابر نخورید از خدا بپرهیزید تا رستگار شوید.

تحریم رباخواری در چند مرحله:

می دانیم روش قرآن در مبارزه با انحرافات ریشه دار اجتماعی این است که تدریجا زمینه سازی می کند، و افکار عموم را تدریجا به مفاسد آن ها آشنا می سازد، و آنگاه که آمادگی برای پذیرفتن تحریم نهائی حاصل شد قانون را به صورت صریح اعلام می کند (مخصوصا در مواردی که آلودگی به گناه زیاد و وسیع باشد).

و نیز می دانیم: عرب، در زمان جاهلیت آلودگی شدیدی به رباخواری داشت و مخصوصا محیط مکه محیط رباخواران بود و سرچشمه بسیاری از بدبختی های اجتماعی آن ها نیز همین کار زشت و ظالمانه بود، به همین دلیل قرآن برای ریشه کن ساختن رباخواری حکم تحریم را در چهار مرحله بیان کرده است:

۱. در آیه ۳۹ سوره روم نخست درباره ربا به یک پند اخلاقی قناعت شده آن جا که می فرماید: «وَمَا آتَیتُمْ مِنْ رِبًا لِیرْبُوَ فِی أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا یرْبُو عِنْدَ اللَّهِ ۖ وَمَا آتَیتُمْ مِنْ زَکاةٍ تُرِیدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَٰئِک هُمُ الْمُضْعِفُونَ»: و به این طریق اعلام می کند که تنها از دیدگاه افراد کوته بین است که ثروت ربا خواران از راه سود گرفتن افزایش می یابد، اما در پیشگاه خدا چیزی بر آن ها افزوده نمی شود بلکه زکات و انفاق در راه خدا است که ثروت ها را افزایش می دهد.

۲. در سوره نساء آیه ۱۶۱ ضمن انتقاد از عادات و رسوم غلط یهود به عادت زشت ربا خواری آن ها اشاره کرده و می فرماید: «وَأَخْذِهِمُ الرِّبَا وَقَدْ نُهُوا عَنْهُ...»: یکی دیگر از عادات بد آن ها این بود که ربا می خوردند با این که از آن نهی شده بودند.[۳]

۳. در آیه مورد بحث چنان که ضمن تفسیر آن خواهیم گفت، حکم تحریم ربا صریحا ذکر شده، اما تنها به یک نوع از انواع ربا که نوع شدید و فاحش آن است اشاره شده است.

۴. بالاخره در سوره بقره آیات ۲۷۵ تا ۲۷۹ هر گونه ربا خواری به شدت ممنوع اعلام شده و در حکم جنگ با خدا ذکر گردیده است.

«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَأْکلُوا الرِّبَا أَضْعَافًا مُضَاعَفَةً...»[۴] گفتیم در این آیه اشاره به تحریم ربای فاحش شده و با تعبیر اضعافا مضاعفه بیان گردیده است.

منظور از ربای فاحش این است که سرمایه به شکل تصاعدی در مسیر ربا سیر کند یعنی سود در مرحله نخستین با اصل سرمایه ضمیمه شود و مجموعا مورد ربا قرار گیرند، و به همین ترتیب در هر مرحله، سود به اضافه سرمایه، سرمایه جدیدی را تشکیل دهد، و به این ترتیب در مدت کمی از راه تراکم سود مجموع بدهی بدهکار به چندین برابر اصل بدهی افزایش یابد و به کلی از زندگی ساقط گردد.

به طوری که از روایات و تواریخ استفاده می شود در زمان جاهلیت معمول بود که اگر بدهکار در راس مدت نمی توانست بدهی خود را بپردازد از طلبکار تقاضا می کرد که مجموع سود و اصل بدهی را به شکل سرمایه جدیدی به او قرض بدهد و سود آن را بگیرد!، در عصر ما نیز در میان ربا خواران این ربا خواری بسیار ظالمانه فراوان است.

«...وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ» در پایان آیه می فرماید: اگر می خواهید رستگار شوید باید تقوا را پیشه کنید و از این گناه بپرهیزید.

«وَأَخْذِهِمُ الرِّبَوا و َقَدْ نهُوا عَنْهُ وَ أَکلِهِمْ أَمْوَلَ النَّاسِ بِالْبَطِلِ و َأَعْتَدْنَا لِلْکفِرِینَ مِنهُمْ عَذَاباً أَلِیماً»؛ و (همچنین) به خاطـر ربا خواری در حالی که از آن نهی شده بودند و خوردن اموال مردم به باطل، و برای کافران آن ها عذاب دردناکی آماده کرده ایم.

یهود به خاطر این که ربا خواری می کردند با این که از آن نهی شده بودند، و هم چنین اموال مردم را بنا حق می خوردند، همه این ها سبب شد که گرفتار آن محرومیت شوند «وَأَخْذِهِمُ الرِّبَوا و َقَدْ نهُوا عَنْهُ وَ أَکلِهِمْ أَمْوَلَ النَّاسِ بِالْبَطِلِ».

گذشته از این کیفر دنیوی، ما آن ها را به کیفرهای اخروی گرفتار خواهیم ساخت و برای کافران آن ها عذاب دردناکی آماده کرده ایم: «و َأَعْتَدْنَا لِلْکفِرِینَ مِنهُمْ عَذَاباً أَلِیماً».

از این آیه نیز استفاده می شود که تحریم ربا مخصوص به اسلام نبوده و در اقوام پیشین هم حرام بوده است، اگر چه در تورات تحریف یافته کنونی تحریم آن مخصوص به برادران دینی شمرده شده است.

احادیث در مورد ربا

امام علی علیه السلام می فرمایند: «آکلُ الرِّبَا و َمُؤْکلُهُ وَ کاتِبُهُ و َشَاهِدُهُ فِیهِ سَوَاءٌ»؛ خورنده (گیرنده) ربا و کسی که ربا می دهد و کسی که شاهد و ناظر ربا است و کسی که نویسنده ربا است در این که کار حرام انجام می دهند، مساوی هستند.[۵]

ربا دین را از بین می برد:

زراره می گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم این که خدا در قرآن می فرماید خداوند کم می گرداند و برکت را می برد از مال ربائی و صدقات را زیاد می کند در حالی که کسی را می بینم که ربا می خورد و مالش هم زیاد می شود. حضرت فرمودند: کدام کم شدن و بی برکتی بدتر از این که یک درهم ربا دین را از بین می برد و اگر توبه کند مالش می رود و فقیر می شود.[۶]

ربا خوار آتش می خورد:

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مَنْ أَکلَ الرِّبَا مَلَأَ اللَّهُ بَطْنَهُ نَاراً بِقَدْرِ مَا أَکلَ مِنْهُ فَإِنْ کسَبَ مِنْهُ مَالًا لَمْ یقْبَلِ اللَّهُ شَیئاً مِنْ عَمَلِهِ و َلَمْ یزَلْ فِی لَعْنَةِ اللَّهِ و َالْمَلَائِکةِ مَا دَامَ عِنْدَهُ مِنْهُ قِیرَاطٌ»؛ کسی که ربا بخورد خداوند شکمش را به مقدار آن چه خورده از آتش پر می کند پس اگر از ربا مالی را به دست آورد عملش را نمی پذیرد و همیشه مورد لعن خدا و ملائکه است مادامی که قیراتی از مال ربوی نزدش باشد. [۷]

عذاب برزخی ربا خوار:

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: در شب معراج جماعتی را دیدم که هرگاه یکی از ایشان می‌خواست برخیزد از بزرگی شکمش نمی‌توانست. از جبرئیل پرسیدم این ها چه کسانی هستند؟ گفت: ربا خوارانند که روز قیامت بر نمی خیزند مگر مانند جن زده ها ناگاه ایشان را بر راه آل فرعون دیدم که بامداد و شامگاه بر ایشان آتش عرضه می شود می گویند خدایا چه وقت قیامت برپا می شود.[۸]

فلسفه حرمت ربا:

امام رضا علیه السلام فرمود: «عِلَّةُ تَحْرِیمِ الرِّبَا بِالنَّسِیئَةِ لِعِلَّةِ ذَهَابِ الْمَعْرُوفِ وَ تَلَفِ الْأَمْوَالِ و َرَغْبَةِ النَّاسِ فِی الرِّبْحِ و َتَرْکهِمُ الْقَرْضَ و َالْقَرْضُ صَنَائِعُ الْمَعْرُوفِ و َلِمَا فِی ذَلِک مِنَ الْفَسَادِ و َالظُّلْمِ و َفَنَاءِ الْأَمْوَالِ»؛ علت تحریم ربا این است که: خوبی ها از میان جامعه می رود، ثروت های مردم تلف می شود، انسان ها به دنبال افزون طلبی در سود و منفعت می روند، به سبب رایج شدن ربا کسی به دیگری وام نمی دهد و موجب فساد و ظلم و ستم در اجتماع می شود.[۹]

و نیز آن حضرت در جواب پرسشهای محمد بن سنان نوشت: «وَ عِلَّةُ تَحْرِیمِ الرِّبَا لِمَا نَهَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَنْهُ و َلِمَا فِیهِ مِنْ فَسَادِ الْأَمْوَالِ لِأَنَّ الْإِنْسَانَ إِذَا اشْتَرَی الدِّرْهَمَ بِالدِّرْهَمَینِ کانَ ثَمَنُ الدِّرْهَمِ دِرْهَماً وَ ثَمَنُ الْآخَرِ بَاطِلًا فَبَیعُ الرِّبَا و َشِرَاؤُهُ وَکسٌ عَلَی کلِّ حَالٍ عَلَی الْمُشْتَرِی وَ عَلَی الْبَائِعِ فَحَرَّمَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَی الْعِبَادِ الرِّبَا لِعِلَّةِ فَسَادِ الْأَمْوَال»؛ چون خداوند نهی فرموده از ربا و چون موجب فساد اموال می شود چون وقتی انسان یک درهم را به دو درهم بفروشد پول برابر یک درهم یک درهم است و یک درهم دیگر باطل است پس خرید و فروش ‍ ربوی بر زیان فروشنده و خریدار است پس از این جهت که موجب فساد اموال می شود خداوند آن را حرام نموده.[۱۰]

هشام بن حکم از امام صادق علیه السلام سؤال کرد در باره علت تحریم ربا حضرت در جواب فرمودند: «إِنَّهُ لَوْ کانَ الرِّبَا حَلَالًا لَتَرَک النَّاسُ التِّجَارَاتِ و َمَا یحْتَاجُونَ إِلَیهِ فَحَرَّمَ اللَّهُ الرِّبَا لِیفِرَّ النَّاسُ مِنَ الْحَرَامِ إِلَی الْحَلَالِ وَ إِلَی التِّجَارَاتِ و َإِلَی الْبَیعِ وَ الشِّرَاءِ فَیبْقَی ذَلِک بَینَهُمْ فِی الْقَرْض»؛ اگر ربا کار حلالی بود مردم از تجارت دست بر می داشتند و آن چه به آن (از صنایع وحرفه ها) محتاج بودند ترک می کردند لذا خداوند ربا را حرام نمود تا مردم از حرام به حلال و تجارت و خرید و فروش رو بیاورند و بین ایشان قرض باقی بماند.[۱۱]

ربا بر دو قسم است:

امام صادق علیه السلام فرمود: ربا دو قسم است ۱. بصورت هدیه ای است که برای شخص برده می شود تا بیشتر او را مورد توجه قرار دهد. این قسم ربا همان است که قرآن می فرماید (اگر) هدیه ای به دیگران بپردازید تا در عوض بیشتر از آن هدیه بهره مند شوید ثوابی برای شما از این هدیه که به دیگری داده تا در عوض بهره مند شوید، نمی باشد ۲. ربائی که مانند قسم اول نیست که بصورت هدیه باشد، بلکه پولی به کسی می دهند که در عوض چند برابر از او مطالبه نمایند و خداوند به آن وعده جهنم داده است.[۱۲]

پست ترین شغل ها:

امام باقر علیه السلام فرمود: «أَخْبَثُ الْمَکاسِبِ کسْبُ الرِّبَا»؛ پست ترین شغل ها بدست آوردن درآمد از راه ربا می باشد.[۱۳]

مرگ ناگهانی:

رسول خدا صلی الله علیه و آله: هرگاه در بین امت من ربا زیاد شود زلزله هم زیاد می شود.[۱۴] و امام باقر علیه السلام می فرمایند: در کتاب علی علیه السلام یافتم که نوشته شده بود هرگاه بعد از من ربا رایج شود مرگ ناگهانی هم رایج می شود.[۱۵]

آثار ربا

برخی از آثار منفی که برای ربا خواری برشمرده شده است عبارتند از:

ترک کار خیر و قرض دادن:

با رواج ربا و نزول در بین مردم یک جامعه، مهمترین چیزی که از این جامعه خواهد رفت، دادن قرض و وام های قرض الحسنه است. از بین رفتن مهر و محبت و عاطفه و حس احسان و کمک به دیگران یکی از آثار سوء ربا و نزول است. با رواج این نوع کسب سود دیگر حتی برادر به برادر، دوست به دوست خود هم پولی را قرض نمی دهد و تنها ملاک برای کمک به دیگران و قرض، دریافت سود بیشتر خواهد شد که در این شرایط دیگر روابط انسانی و عاطفی به سمت کم رنگ شدن و نابودی خواهد رفت.

مشکلات فردی، عصبی:

از جمله آثار فردی گرفتن ربا و نزول، ایجاد مشکلات روحی و روانی است، چرا که در غالب موارد دریافت نزول و ربا و پرداخت سود و اصل پول بیش از حد توان فرد است و فرد همیشه این نگرانی و استرس را در پرداخت آن دارد و همیشه دغدغه ای فکری او را آزار می دهد. افرادی که امروزه از بانک ها و یا شرکت های دولتی و خصوصی پول و یا کالایی را اقساط و یا به صورت وام دریافت کرده اند این مطلب را بخوبی درک می کنند.

راکد ماندن کار و فعالیت اقتصادی:

با رواج ربا و نزول، شخص دارنده ثروت به دنبال کسب و کار و تولید و فعالیت اقتصادی نخواهد رفت، از آن جهت که به هر حال سرمایه گذاری در تولید و فعالیت اقتصادی ریسکی دارد ولو ریسک کم. اما دادن پول خود به صورت ربوی و نزولی هیچ ریسکی نداشته و سود مشخص را طلب می کند و تضمین مطمئنی را هم برای اصل و سود آن می گیرد. از طرفی هم، شخص دریافت کننده ربا با توجه به سودی بالایی که قرار است پرداخت کند، حتی اگر کار تولیدی و اقتصادی خوبی را هم با آن انجام دهد، چندان موفق نخواهد شد. چرا که سود حاصل از تولید به جای صرف در خود تولید به اموال فرد ربا دهنده افزوده خواهد گشت.

ایجاد فاصله طبقاتی:

ایجاد فاصله و شکاف طبقاتی مشخص ترین و واضح ترین آثار ربا و نزول است. در این فضا شخص ربا دهنده سود خود را دریافت می کند و اصل سرمایه اش هم تضمین شده است و روز به روز بر سرمایه اش افزوده می شود و شخص ربا گیرنده هم هر چه سود کند باید به ربا دهنده دهد و علاوه بر آن اصل سرمایه اش هم ممکن است از بین برود، در این شرایط روز به روز این شکاف و فاصله طبقاتی بیشتر و بیشتر خواهد شد.

تورم:

وقتی ربا و وام های با سود ربوی درکار باشد، صنایع و تولیدی ها که مجبور به گرفتن چنین ربایی هستند، کم کم شاهد بالا رفتن هزینه خود خواهند شد، تولید کننده بخش اعظم سود خود را به ربا خوار و یا همان مرجع و سازمان وام دهنده خواهد داد، سود کم مانده برای تولید کننده، یا موجب افزایش هزینه کالا می شود و یا باعث نابودی تولید کننده، که هر دو حالت باعث تورم و بی ثباتی در تولید و اقتصاد می شود و در پی آن اقتصاد جامعه به اقتصادی بیمار تبدیل خواهد شد.

منابع

پیوندهای مرتبط

پانویس

  1. تفسیر نمونه، ج۲، ص۳۶۳
  2. ترجمة المیزان، ج۲، ص۶۵۲ تا ص۶۵۶
  3. تفسیر نمونه ج۳ ص۸۸
  4. سوره آل عمران/ آیه ۱۳۰
  5. الکافی، ج۵، ص۱۴۴
  6. وسائل الشیعه، ج۱۸، ص۱۱۹
  7. مستدرک الوسائل، ج۱۳، ص۳۳۲
  8. مستدرک الوسائل، ج۱۳، ص۳۲۹
  9. وسائل الشیعة، ج۱۸، ص۱۱۷
  10. من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۵۶۵
  11. من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۵۶۷
  12. الکافی، ج۵، ص۱۴۴
  13. الکافی، ج۵، ص۱۴۴
  14. جامع الاخبار، ص۱۸۰
  15. الامالی، للطوسی، ص۲۱۰