منابع و پی نوشتهای متوسط
رعایت ادبیات دانشنامه ای متوسط
شناسه ناقص است
عنوان بندی متوسط
کیفیت پژوهش متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

شب نیمه شعبان: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
(۲ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{نیازمند ویرایش فنی}}
+
{{متوسط}}
−
شب نیمه شعبان که به آن «لیله البرات» و «لیله الصک» و «لیله المبارکه» و لیله الرحمه» نیز گفته اند و پر فضیلت ترین شب بعد از [[ شب قدر]] است.
 
  
−
== چرا لیلة البرات ==
+
شب نیمه [[ماه شعبان|شعبان]] که به آن «لیلة البرات»، «لیلة الصک»،<ref>صک، معرّب چک فارسی و مترادف برات است.</ref> «لیلة المبارکه» و «لیلة الرحمه» نیز گفته اند، پرفضیلت ترین شب بعد از [[شب قدر]] است و اعمال فراوانی دارد. [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام زمان]] (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در نیمه شب شعبان سال ۲۵۵ قمری متولد شد.
  
−
نيمه شعبان در فرهنگ نامه ها و متون کهن، «شب برات» ناميده شده و اين بدان خاطر است که بنا به روايات، خداوند در اين شب «برات آزادي »از دوزخ را به بندگان خود مي بخشد. و اين شب برات در ادب فارسي و متون کهن ـ نظم ونثرـ بازتاب هايي داشته که به چند مورد آن اشاره مي رود: ابوريحان بيروني در کتاب «التفهيم »در اين باره چنين آورده: «و شب پانزدهم از ماه شعبان، بزرگوار است و او را «شب برات» خوانند و همي پندارم، اين از قبيل آن است که هر که اندرو عبادت کند و نيکي به جاي آورد، بيزاري يابد از دوزخ».<ref> خرمشاهي ،بهاءالدين ،حافظ نامه ،ج1،ص672. </ref> رامپوري نيز در« غياث اللغات» شب نيمه شعبان را« شب برات» دانسته مي نويسد: «شب برات شب پانزدهم شعبان است که در آن شب ملائکه به حکم الهي حساب عمر و تقسيم رزق مي کنند».<ref> غياث اللغات، ص504. </ref>
+
==چرا لیلة البرات==
  
−
[[حافظ]]، شب برات راشب قدر دانسته و در غزل معروف خود ،شب قدر و« شب برات» را هنرمندانه با هم آورده مي سرايد:
+
[[۱۵ شعبان|نیمه شعبان]] در فرهنگنامه ها و متون کهن، «شب برات» نامیده شده و این بدان خاطر است که بنا به روایات، [[الله|خداوند]] در این شب «برات آزادی» از [[جهنم|دوزخ]] را به بندگان خود می بخشد و این شب برات در ادب فارسی و متون کهن، بازتابهایی داشته که به چند مورد آن اشاره می رود:
  
−
چه مبارک سحري بود و چه فرخنده شبي
+
[[ابوریحان بیرونی|ابوریحان بیرونی]] در کتاب «التفهیم» در این باره چنین آورده: «و شب پانزدهم از ماه [[شعبان]]، بزرگوار است و او را «شب برات» خوانند و همی پندارم، این از قبیل آن است که هر که اندرو [[عبادت]] کند و نیکی به جای آورد، بیزاری یابد از دوزخ».<ref>خرمشاهی، بهاءالدین، حافظ نامه، ج۱، ص۶۷۲.</ref>
−
آن «شب قدر» که اين تازه « براتم» دادند
 
  
−
اما اينکه« برات »به چه معناست و بن و ريشه اين واژه چيست؟ در« حافظ نامه»اين توضيحات آورده شده است:« برات» از «برائت »عربي است و آن: «نوشته اي است که بدان، دولت بر خزانه يا حکام ،حواله وجهي دهد».<ref> فرهنگ معين </ref> علامه قزويني در حواشي خود بر «چهار مقاله» با استناد به «ذيل قواميس عرب» به نقل از« دُزي» مي نويسد:«[ برات] را به «بروات» جمع بندند و اين کلمه عربي است و در اصل «برائت» بوده و به معناي «بري ءالذمّه گرديدن از دَين» است و صواب آن در جمع «براءات» يا براوات است. گويندگان فارسي به اعتبار حواله مکتوب هر حواله يا وارد معنوي را نيز« برات» اصطلاح کرده اند»<ref> .مولوي جلال الدّين ،ديوان شمس ،به تصحيح عزيز الله کاسب ،ص252. </ref>
+
رامپوری نیز در «غیاث اللغات» شب نیمه شعبان را «شب برات» دانسته و می نویسد: «شب برات شب پانزدهم شعبان است که در آن شب [[ملائکه]] به حکم الهی حساب عمر و تقسیم رزق می کنند».<ref>غیاث اللغات، ص۵۰۴.</ref>
  
−
== فضیلت شب نیمه شعبان ==
+
[[حافظ]]، شب برات را [[شب قدر]] دانسته و در [[غزل]] معروف خود، شب قدر و «شب برات» را هنرمندانه با هم آورده می سراید:
 +
{{بیت|چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی|آن «شب قدر» که این تازه «براتم» دادند}}
  
−
[[امام صادق علیه السلام]] فرموده اند: «نیمه شعبان، شبی است که حق تعالی آن را برای ما اهل بیت قرار داد در برابر «لیله القدر» که آن را برای پیامبر(ص) قرار داده است»
+
اما این که «برات» به چه معناست و بن و ریشه این واژه چیست؟ در «حافظ نامه» این توضیحات آورده شده است: «برات» از «برائت» عربی است و آن: «نوشته ای است که بدان، دولت بر خزانه یا حکام، حواله وجهی دهد».<ref>فرهنگ معین.</ref>
−
مرحوم سيّد بن طاووس (ره)در کتاب «اقبال »در والايي اين شب ،اين گونه آورده است :«جدّم ابوجعفر طوسي (شيخ طوسي)به نقل از ابويحيي آورده که ،امام صادق (ع)فرمودند :از پدرم امام باقر (ع)درباره فضيلت شب نيمه شعبان پرسيده شد ،فرمودند :«اين شب برترين شب بعد از شب قدر است . خداونددر اين شب ،نعمت هاي افزون خود را به بندگانش ارزاني مي دارد و به منّت خود مي آمرزد ،در اين شب در تقرّب به درگاه خداوند متعال بکوشيد،زيرا اين شبي است که خداوند عزّ و جل برخود سوگند ياد کرده که هيچ خواهنده و سائلي را ،تا زماني که معصيتي را نطلبد،ردّ نکند . [همچنين]اين شبي است که خداوند آن را در برابر شب قدر ، که براي پيامبر اکرم (ص)قرار داده ، براي ما [اهل بيت]قرار داده است . پس در دعا و ثنا به درگاه خداي متعال بکوشيد». <ref> اقبال الاعمال ،صص89ـ897. </ref>
 
  
−
سيّد ،همچنين در فضل و فضيلت اين شب شريف ،روايتي معروف را که در آن سرآمد عمر آدميان و تقسيم روزي همگان و رويدادهاي سال آينده ،تقدير مي گردد، آورده و آن را با روايت مشهوري که همه رخدادهاي بالا در شب قدر رمضان هر سال اتّفاق مي افتد ،سنجيده ،آن را به خوبي تأويل و توجيه مي نمايد که به خاطر اهميّت آن ،سخنان سيّد را به طور کامل مي آوريم :«در برخي از کتاب هاي دعا آمده است که ،رسول خدا (ص)فرمودند :در شب نيمه شعبان خوابيده بودم که [[جبرئيل]] آمد و گفت :اي محمّد !آيا در اين شب مي خوابي ؟گفتم :مگر امشب چه شبي است ؟گفت :نيمه شعبان !برخيز!پس مرا اين سان بيدار کرد و با خود به بقيع برد و گفت :سرت را بلند کن که امشب ،درهاي آسمان گشوده مي گردد و در نتيجه درهاي رحمت،خشنودي ،آمرزش ،تفضّل ،توبه ،نعمت ،بخشش و نيکي در آن گشاده مي گردد وخداوند در آن به شماره مو و پشم چارپايان ،بندگان را آتش [[جهنّم]] آزاد مي کند و سر آمد عمر انسان ها را در آن استوار مي سازد و روزي هاي همگان را تا سال آينده تعميم مي کند و همه رخدادهاي سال آينده در اين شب نازل مي گردد...». اقبال الاعمال،صص893ـ894.
+
علامه قزوینی در حواشی خود بر «چهار مقاله» با استناد به ذیل «قوامیس عرب» به نقل از «دُزی» می نویسد: «[برات] را به «بروات» جمع بندند و این کلمه عربی است و در اصل «برائت» بوده و به معنای «بریءالذمّه گردیدن از دَین» است و صواب آن در جمع «براءات» یا براوات است. گویندگان فارسی به اعتبار حواله مکتوب هر حواله یا وارد معنوی را نیز «برات» اصطلاح کرده اند».<ref>مولوی جلال الدّین، دیوان شمس به تصحیح عزیزالله کاسب، ص۲۵۲.</ref>
  
−
== اعمال ==
+
==فضیلت شب نیمه شعبان==
  
−
اعمال این شب مبارک فراوان است؛ از جمله آنها غسل است و احیاء و شب زنده داری به نماز و دعا و استغفار. اما بافضیلت ترین عمل این شب، زیارت [[امام حسین علیه السلام]] است. آمده است که اگر کسی خواست روح یکصدوبیست وچهار هزار پیغمبر با او مصافحه کند، در این شب امام حسین (ع) را زیارت کند و کم ترین حد این زیارت آن است که زیر آسمان یا روی بام بروی، سمت راست و چپ خود را نگاه کنی، آن گاه سر به آسمان بلند کنی و بگویی: «السلام علیک یا اباعبدالله یابن رسول الله السلام علیک و رحمه الله و برکاته»
+
[[امام صادق]] علیه السلام فرموده اند: «نیمه شعبان، شبی است که حق تعالی آن را برای ما [[اهل البیت|اهل بیت]] قرار داد در برابر «لیله القدر» که آن را برای [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه و آله قرار داده است».
  
−
عالم بزرگوار [[سید بن طاووس]] (ره)در کتاب شريف «اقبال »يکي از اعمال و آداب اين شب را اقامه نماز صد رکتعي نوشته و درکيفيت آن مي نويسد:در روايتي درباره فضيلت صد رکعت نماز ـ در هر رکعت[[ سوره حمد]] يک مرتبه و[[ سوره توحيد]] ده مرتبه ـ آمده است ک از رسول خدا (ص)نقل شده :«هر کس اين نماز را در اين شب بخواند ،خداوند هفتاد بار به او نظر رحمت مي کند و در هر نظر ،هفتاد حاجت او ا بر آورده مي کند که کمترين آنها ،آمرزش اوست...». <ref> اتابکي ،پرويز،سفرنامه ابن جبير ،صص184ـ185 </ref>
+
مرحوم [[سید بن طاووس|سید بن طاووس]] در کتاب «[[اقبال الاعمال (کتاب)|اقبال]]» در والایی این شب، این گونه آورده است: «جدم ابوجعفر طوسی ([[شیخ طوسی|شیخ طوسی]]) به نقل از ابویحیی آورده که امام صادق علیه السلام فرمودند: از پدرم [[امام باقر]] علیه السلام درباره فضیلت شب نیمه شعبان پرسیده شد، فرمودند: «این شب برترین شب بعد از شب قدر است. خداوند در این شب، نعمتهای افزون خود را به بندگانش ارزانی می دارد و به منت خود می آمرزد، در این شب در تقرب به درگاه خداوند متعال بکوشید زیرا این شبی است که خداوند عزّوجل بر خود سوگند یاد کرده که هیچ خواهنده و سائلی را تا زمانی که معصیتی را نطلبد، ردّ نکند. [همچنین] این شبی است که خداوند آن را در برابر شب قدر که برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله قرار داده، برای ما [اهل بیت] قرار داده است. پس در [[دعا]] و ثنا به درگاه خدای متعال بکوشید».<ref>اقبال الاعمال، صص۸۹ـ۸۹۷.</ref>
  
−
غزّالي در «احياء علوم الدّين »پس از ذکر کيفيت اين نماز مي آورد:«سلف(=پيشينيان)اين نماز را اقامت نمودندي و «صلوة الخير»خواندندي و بر آن جمع شدندي و بسي بودي که به جماعت گزاردندي و حسن [بصري]گفت: «از سي کس از اصحاب پيغامبر شنيدم که هر که در اين شب نماز کند، حق تعالي در وي هفتاد نظر رحمت فرمايد که به هرنظري ،هفتاد حاجت وي را روا کند و کمتر آن آمرزش است».<ref> موحّد ،محمّد علي ،سفرنامه ابن بطوطه، ج1ص208. </ref>
+
سید همچنین در فضیلت این شب شریف روایتی معروف را که در آن سرآمد عمر آدمیان و تقسیم [[رزق|روزی]] همگان و رویدادهای سال آینده تقدیر می گردد، آورده و آن را با روایت مشهوری که همه رخدادهای بالا در [[شب قدر]] ماه [[رمضان]] هر سال اتفاق می افتد، سنجیده آن را به خوبی [[تأویل|تأویل]] و توجیه می نماید که به خاطر اهمیت آن، سخنان سید را به طور کامل می آوریم: «در برخی از کتابهای دعا آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: در شب نیمه شعبان خوابیده بودم که [[جبرئیل]] آمد و گفت: ای محمّد! آیا در این شب می خوابی؟ گفتم: مگر امشب چه شبی است؟ گفت: نیمه شعبان! برخیز! پس مرا این سان بیدار کرد و با خود به [[بقیع|بقیع]] برد و گفت: سرت را بلند کن که امشب، درهای آسمان گشوده می گردد و در نتیجه درهای رحمت، خشنودی، آمرزش، تفضّل، [[توبه]]، نعمت، بخشش و نیکی در آن گشاده می گردد و خداوند در آن به شماره مو و پشم چارپایان، بندگان را از آتش [[جهنّم]] آزاد می کند و سر آمد عمر انسانها را در آن استوار می سازد و روزیهای همگان را تا سال آینده تعیین می کند و همه رخدادهای سال آینده در این شب نازل می گردد...». <ref>اقبال الاعمال، صص۸۹۳ـ۸۹۴.</ref>
  
−
[[ابن بطوطه]]ـ جهانگرد مسلمان ـ از اهتمام مکّيان به اين نماز در شب نيمه شعبان و احياي اين شب شريف اين گونه گزارش مي دهد :«شب نيمه شعبان و از ليالي متبرکّه است . مردم مکّه اين شب را به طواف و نماز و عمره مي گذراندند. هر دسته پشت سر پيش نماز در مسجد الحرام گرد آمده ،چراغ ها و مشعله ها مي فروزند. از اعمال اين شب ،صد رکعت نماز است... »<ref> .اتابکي ،پرويز،سفرنامه ابن جبير ،صص184ـ185.« </ref>ابن جبير»ـ ديگر جهانگرد مسلمان ـ نيز از عنايت مکّيان به اين شب و آداب و آيين آن اين گونه مي نويسد:«اين شب مبارک ،نزد اهل مکّه ، به سبب روايتي شريف که درباره آن رسيده ،بسيار بزرگ است . آنان در اين شب به اعمال خير و عبادات از عمره و طواف نماز فرادا و جماعت مي پردازند و به چند گونه اين اعمال را به جا مي آورند . ما ،شب شنبه که همان نيمه شعبان بود به راستي مراسمي بزرگ و اجتماعي ستُرگ در حرم مقدّس ، پس از نماز مغرب ديديم . مردم ،گروه گروه به خواندن نماز هاي نافله مي پرداختند....هر گروهي را پيش نماز ي بود. حصيرها گسترده و شمع ها افروخته و دل ها از شوق سوخته ....مردم در آن خجسته شب به چند دسته تقسيم شده بودند ،بيشتر آنان «مالکي مذهب»بودند. آن شب از شب هاي نامداري بود که اميد مي رود از زبده شب هاي تقرّب باشد».<ref> سفرنامه ابن بطوطه ،ج1،ص73. </ref>
+
==اعمال شب نیمه شعبان==
−
«ابن بطوطه» يکي از آيين و آداب مصريان را در اين شب ،حضور در زيارت گاه ها مي داند و از مشاهدات خود مي نويسد که :«مردم مصر شب نيمه شعبان را در گورستان ها [و زيارت گاه ها ]به سر مي برند».<ref> دمشقي ،شمس الدّين محمّد نخبة الدهر ،ص304. </ref> شمس الدّين دمشقي نيز از آيين بزرگداشت اين شب در دمشق اين گونه روايت مي کند:«دمشق شهري است از روزگار قوم عاد و بس کهن ...در اين شهر مسجد جامعي است که غرق در زيبايي ،نکويي ،کمال و جمال است و از شگفتي هاي گيتي است. شب نيمه شعبان در اين مسجد دوازده هزار قنديل با پنجاه قنطار دمشقي ،روغن چراغ زيتون در آن شعله ور مي شود،البته اين مقدار جز قنديل هايي است که در مسجد هاي ديگر ،گورستان ها ،خانقا ه ها ،کاروانسراها و بيمارستان هاي اين شهر برافروخته مي گردد.» <ref> اقبال الاعمال ،ج2ص877. </ref>البته شمس الدّين دمشقي ذکر نمي کند که چرا دمشقيان در اين شب خاص ،اين همه قنديل در اماکن مذهبي بر مي افروخته اند ؟! ناگفته پيداست که آنان نيز مانند ديگر مسلمانان ،براي اين شب شريف،شکوه و شرافتي ويژه و ارج و مرتبتي والا قائل بوده اند و آن را به احيا،عبادت و شب زنده داري مي گذرانده اند.
 
  
−
== کیفیت ولادت امام زمان "عج" ==
+
اعمال این شب مبارک فراوان است؛ از جمله آنها [[غسل]] است و احیاء و [[شب زنده داری]] به [[نماز]] و [[دعا]] و [[استغفار]]. اما بافضیلت ترین عمل این شب، [[زیارت امام حسین]] علیه السلام است. آمده است که اگر کسی خواست روح یکصد و بیست و چهار هزار پیغمبر با او مصافحه کند، در این شب [[امام حسین]] علیه السلام را [[زیارت|زیارت]] کند و کمترین حد این زیارت آن است که زیر آسمان یا روی بام بروی، سمت راست و چپ خود را نگاه کنی، آنگاه سر به آسمان بلند کنی و بگویی: «السلام علیک یا اباعبدالله یابن رسول الله السلام علیک و رحمة الله و برکاته».
  
−
سلطان عصر، امام زمان (عج) در سر این شب متولد شد.
+
عالم بزرگوار [[سید بن طاووس]] در کتاب شریف «[[اقبال الاعمال (کتاب)|اقبال]]» یکی از اعمال و آداب این شب را اقامه صد [[رکعت]] نماز نوشته و در کیفیت آن می نویسد: در روایتی درباره فضیلت صد رکعت نماز ـ در هر رکعت [[سوره حمد]] یک مرتبه و [[سوره توحید]] ده مرتبه ـ آمده است که از [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله نقل شده: «هر کس این نماز را در این شب بخواند، خداوند هفتاد بار به او نظر رحمت می کند و در هر نظر، هفتاد حاجت او را برآورده می کند که کمترین آنها، آمرزش اوست...».<ref>اتابکی، پرویز، سفرنامه ابن جبیر، صص۱۸۴ـ۱۸۵.</ref>
−
[[شیخ صدوق]] از حکیمه دختر امام جوادعلیه السلام روایت کرده که: [[امام حسن عسکری علیه السلام]] کسی را به سراغ من فرستاد که: «ای عمه! افطار پیش ما باش؛ امشب شب نیمه شعبان است و خداوند تبارک و تعالی حجت خود را در زمین ظاهر می کند.» خدمت ایشان رفتم و عرض کردم به خدا که در همسر شما نرجس اثر حملی پیدا نیست. حضرت فرمودند: «همان است که به تو گفتم».
 
  
−
نماز خواندم، افطار کردم و خوابیدم. برای نماز شب که بیدار شدم و نافله شب را خواندم، نرجس هنوز خواب بود. مشغول تعقیبات شدم. خوابم گرفت اما دوباره از خواب پریدم. نرجس هم چنان خواب بود؛ اما خیلی زود بیدار شد و آماده نماز شب شد. هنوز هیچ آثاری از حمل در او پیدا نبود. در دلم چیزی گذشت که ناگهان صدای حضرت عسگری(ع) بلند شد که: «ای عمه! تعجیل مکن! امر ولادت نزدیک است!»
+
غزّالی در «احیاء علوم الدّین» پس از ذکر کیفیت این [[نماز]] می آورد: «سلف (=پیشینیان) این نماز را اقامت نمودندی و «صلوة الخیر» خواندندی و بر آن جمع شدندی و بسی بودی که به جماعت گزاردندی و حسن [<nowiki/>[[حسن بصری|حسن بصری]]] گفت: «از سی کس از [[صحابی|اصحاب]] پیغامبر شنیدم که هر که در این شب نماز کند، حق تعالی در وی هفتاد نظر رحمت فرماید که به هر نظری، هفتاد حاجت وی را روا کند و کمتر آن آمرزش است».<ref>موحّد، محمدعلی، سفرنامه ابن بطوطه، ج۱، ص۲۰۸.</ref>
  
−
شروع به خواندن سوره سجده و یس کردم که دیدم نرجس به حالت فزع درآمد. به او گفتم: آیا چیزی احساس می کنی؟ گفت: بله.... اما هردوی ما را خواب سبکی فرا گرفت. وقتی بیدار شدیم، آن مولود مسعود به دنیا آمده بود. جامه را از روی او برداشتم، دیدم در سجده است. او را در آغوش گرفتم. پاک و آراسته بود. صدای پدرش بلند شد که ای عمه پسرم را بیاور.
+
[[ابن بطوطه]] ـ جهانگرد مسلمان ـ از اهتمام مکّیان به این نماز در شب نیمه شعبان و احیای این شب شریف این گونه گزارش می دهد: «شب نیمه شعبان و از لیالی [[تبرک|متبرکّه]] است. مردم [[مکه|مکه]] این شب را به [[طواف کعبه|طواف]] و نماز و [[عمره]] می گذراندند. هر دسته پشت سر پیش‌نماز در [[مسجدالحرام]] گرد آمده، چراغ ها و مشعله ها می فروزند. از اعمال این شب، صد رکعت نماز است...».<ref>اتابکی، پرویز، سفرنامه ابن جبیر، صص۱۸۴ـ۱۸۵.</ref>
  
−
او را پیش پدرش بردم. حضرت دست های خود را زیر ران و کمر و قدم های نوزاد را بر سینه مبارک خود گذاشت و زبان مبارکش را در دهان او برد و دست بر چشم وگوش و مفاصلش کشید و فرمود: «پسرم! تکلم کن!» کودک به سخن آمد: «اشهد ان لا اله الالله وحده لا شریک له و اشهد ان محمد رسول الله» پس بر امیرالمؤمنین(ع) و سایر ائمه صلوات فرستاد تا به نام پدر بزرگوارش رسید و ساکت شد.
+
«ابن بطوطه» همچنین یکی از آیین و آداب مصریان را در این شب، حضور در زیارتگاهها می داند و از مشاهدات خود می نویسد که: «مردم [[مصر]] شب نیمه شعبان را در گورستانها [و زیارتگاهها] بسر می برند».<ref>دمشقی، شمس الدّین محمّد نخبة الدهر، ص۳۰۴. </ref>
  
 +
«[[ابن جبیر|ابن جبیر]]» ـ دیگر جهانگرد مسلمان ـ نیز از عنایت مکّیان به این شب و آداب و آیین آن این گونه می نویسد: «این شب مبارک، نزد اهل مکه به سبب روایتی شریف که درباره آن رسیده، بسیار بزرگ است. آنان در این شب به اعمال خیر و عبادات از عمره و طواف [[نماز جماعت]] و فرادا می پردازند و به چند گونه این اعمال را به جا می آورند. ما شب شنبه که همان نیمه شعبان بود به راستی مراسمی بزرگ و اجتماعی ستُرگ در حرم مقدّس پس از [[نماز مغرب]] دیدیم. مردم، گروه گروه به خواندن نمازهای [[نافله های شبانه روز|نافله]] می پرداختند... هر گروهی را پیشنماز ی بود. حصیرها گسترده و شمع ها افروخته و دلها از شوق سوخته... مردم در آن خجسته شب به چند دسته تقسیم شده بودند، بیشتر آنان «[[مالکی|مالکی]] مذهب» بودند. آن شب از شبهای نامداری بود که امید می رود از زبده شبهای تقرّب باشد».<ref>سفرنامه ابن بطوطه، ج۱، ص۷۳.</ref>
  
−
==پانویس ==  
+
شمس الدّین دمشقی نیز از آیین بزرگداشت این شب در دمشق این گونه روایت می کند: «[[دمشق]] شهری است از روزگار [[قوم عاد]] و بس کهن... در این شهر [[مسجد جامع|مسجد جامعی]] است که غرق در زیبایی، نکویی، کمال و جمال است و از شگفتیهای گیتی است. شب نیمه شعبان در این مسجد دوازده هزار قندیل با پنجاه قنطار دمشقی، روغن چراغ زیتون در آن شعله ور می شود البته این مقدار جز قندیل هایی است که در مسجدهای دیگر، گورستانها، خانقاهها، کاروانسراها و بیمارستانهای این شهر برافروخته می گردد».<ref>اقبال الاعمال، ج۲، ص۸۷۷.</ref> البته شمس الدین دمشقی ذکر نمی کند که چرا دمشقیان در این شب خاص، این همه قندیل در اماکن مذهبی برمی افروخته اند؟! ناگفته پیداست که آنان نیز مانند دیگر مسلمانان برای این شب شریف، شکوه و شرافتی ویژه و ارج و مرتبتی والا قائل بوده اند و آن را به احیا، عبادت و شب زنده داری می گذرانده اند.
 +
 
 +
==ولادت امام زمان در نیمه شعبان==
 +
 
 +
سلطان عصر، [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام زمان]] عجل الله تعالی فرجه الشریف در سر این شب متولد شد. [[شیخ صدوق]] از [[حکیمه دختر امام جواد|حکیمه]] دختر [[امام جواد]] علیه السلام روایت کرده که: [[امام حسن عسکری]] علیه السلام کسی را به سراغ من فرستاد که: «ای عمه! [[افطار]] پیش ما باش؛ امشب شب نیمه شعبان است و خداوند تبارک و تعالی [[حجت]] خود را در زمین ظاهر می کند». خدمت ایشان رفتم و عرض کردم به خدا که در همسر شما [[نرجس خاتون|نرجس]] اثر حملی پیدا نیست. حضرت فرمودند: «همان است که به تو گفتم».
 +
 
 +
نماز خواندم، افطار کردم و خوابیدم. برای [[نماز شب]] که بیدار شدم و نافله شب را خواندم، نرجس هنوز خواب بود. مشغول تعقیبات شدم. خوابم گرفت اما دوباره از خواب پریدم. نرجس همچنان خواب بود؛ اما خیلی زود بیدار شد و آماده نماز شب شد. هنوز هیچ آثاری از حمل در او پیدا نبود. در دلم چیزی گذشت که ناگهان صدای حضرت عسکری علیه السلام بلند شد که: «ای عمه! تعجیل مکن! امر ولادت نزدیک است!».
 +
 
 +
شروع به خواندن [[سوره سجده]] و [[سوره یس]] کردم که دیدم نرجس به حالت فزع درآمد. به او گفتم: آیا چیزی احساس می کنی؟ گفت: بله... اما هر دوی ما را خواب سبکی فراگرفت. وقتی بیدار شدیم، آن مولود مسعود به دنیا آمده بود. جامه را از روی او برداشتم، دیدم در [[سجده]] است. او را در آغوش گرفتم. پاک و آراسته بود. صدای پدرش بلند شد که ای عمه پسرم را بیاور.
 +
 
 +
او را پیش پدرش بردم. حضرت دستهای خود را زیر ران و کمر و قدم های نوزاد را بر سینه مبارک خود گذاشت و زبان مبارکش را در دهان او برد و دست بر چشم و گوش و مفاصلش کشید و فرمود: «پسرم! تکلم کن!» کودک به سخن آمد: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لاشریک له و اشهد ان محمدا رسول الله» پس بر [[امیرالمومنین|امیرالمؤمنین]] علیه السلام و سایر [[ائمه اطهار|ائمه]] صلوات فرستاد تا به نام پدر بزرگوارش رسید و ساکت شد.
 +
 
 +
==پانویس==  
 
<references />
 
<references />
 +
==منابع==
 +
*عبدالحسین ترکی، شب نیمه شعبان، شب برات، نشریه موعود، ماهنامه فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی، سال چهاردهم، مرداد ماه سال ۱۳۸۸، شماره ۱۰۲، ص۱۰.
  
−
== منبع ==
 
−
*عبدالحسين تركي،شب نيمه شعبان ، شب برات،نشريه موعود،ماهنامه فرهنگي، اعتقادي و اجتماعي ،سال چهاردهم، مرداد ماه سال 1388 ، شماره 102، ص 10.
 
 
[[رده:وقایع ماه شعبان]]
 
[[رده:وقایع ماه شعبان]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= متوسط
 +
|عنوان بندی مناسب= متوسط
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= متوسط
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= متوسط
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= متوسط
 +
|رده= دارد
 +
}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۲ ژوئن ۲۰۲۰، ساعت ۱۱:۳۲

Confirm2.jpg


شب نیمه شعبان که به آن «لیلة البرات»، «لیلة الصک»،[۱] «لیلة المبارکه» و «لیلة الرحمه» نیز گفته اند، پرفضیلت ترین شب بعد از شب قدر است و اعمال فراوانی دارد. امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در نیمه شب شعبان سال ۲۵۵ قمری متولد شد.

چرا لیلة البرات

نیمه شعبان در فرهنگنامه ها و متون کهن، «شب برات» نامیده شده و این بدان خاطر است که بنا به روایات، خداوند در این شب «برات آزادی» از دوزخ را به بندگان خود می بخشد و این شب برات در ادب فارسی و متون کهن، بازتابهایی داشته که به چند مورد آن اشاره می رود:

ابوریحان بیرونی در کتاب «التفهیم» در این باره چنین آورده: «و شب پانزدهم از ماه شعبان، بزرگوار است و او را «شب برات» خوانند و همی پندارم، این از قبیل آن است که هر که اندرو عبادت کند و نیکی به جای آورد، بیزاری یابد از دوزخ».[۲]

رامپوری نیز در «غیاث اللغات» شب نیمه شعبان را «شب برات» دانسته و می نویسد: «شب برات شب پانزدهم شعبان است که در آن شب ملائکه به حکم الهی حساب عمر و تقسیم رزق می کنند».[۳]

حافظ، شب برات را شب قدر دانسته و در غزل معروف خود، شب قدر و «شب برات» را هنرمندانه با هم آورده می سراید:

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی آن «شب قدر» که این تازه «براتم» دادند

اما این که «برات» به چه معناست و بن و ریشه این واژه چیست؟ در «حافظ نامه» این توضیحات آورده شده است: «برات» از «برائت» عربی است و آن: «نوشته ای است که بدان، دولت بر خزانه یا حکام، حواله وجهی دهد».[۴]

علامه قزوینی در حواشی خود بر «چهار مقاله» با استناد به ذیل «قوامیس عرب» به نقل از «دُزی» می نویسد: «[برات] را به «بروات» جمع بندند و این کلمه عربی است و در اصل «برائت» بوده و به معنای «بریءالذمّه گردیدن از دَین» است و صواب آن در جمع «براءات» یا براوات است. گویندگان فارسی به اعتبار حواله مکتوب هر حواله یا وارد معنوی را نیز «برات» اصطلاح کرده اند».[۵]

فضیلت شب نیمه شعبان

امام صادق علیه السلام فرموده اند: «نیمه شعبان، شبی است که حق تعالی آن را برای ما اهل بیت قرار داد در برابر «لیله القدر» که آن را برای پیامبر صلی الله علیه و آله قرار داده است».

مرحوم سید بن طاووس در کتاب «اقبال» در والایی این شب، این گونه آورده است: «جدم ابوجعفر طوسی (شیخ طوسی) به نقل از ابویحیی آورده که امام صادق علیه السلام فرمودند: از پدرم امام باقر علیه السلام درباره فضیلت شب نیمه شعبان پرسیده شد، فرمودند: «این شب برترین شب بعد از شب قدر است. خداوند در این شب، نعمتهای افزون خود را به بندگانش ارزانی می دارد و به منت خود می آمرزد، در این شب در تقرب به درگاه خداوند متعال بکوشید زیرا این شبی است که خداوند عزّوجل بر خود سوگند یاد کرده که هیچ خواهنده و سائلی را تا زمانی که معصیتی را نطلبد، ردّ نکند. [همچنین] این شبی است که خداوند آن را در برابر شب قدر که برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله قرار داده، برای ما [اهل بیت] قرار داده است. پس در دعا و ثنا به درگاه خدای متعال بکوشید».[۶]

سید همچنین در فضیلت این شب شریف روایتی معروف را که در آن سرآمد عمر آدمیان و تقسیم روزی همگان و رویدادهای سال آینده تقدیر می گردد، آورده و آن را با روایت مشهوری که همه رخدادهای بالا در شب قدر ماه رمضان هر سال اتفاق می افتد، سنجیده آن را به خوبی تأویل و توجیه می نماید که به خاطر اهمیت آن، سخنان سید را به طور کامل می آوریم: «در برخی از کتابهای دعا آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: در شب نیمه شعبان خوابیده بودم که جبرئیل آمد و گفت: ای محمّد! آیا در این شب می خوابی؟ گفتم: مگر امشب چه شبی است؟ گفت: نیمه شعبان! برخیز! پس مرا این سان بیدار کرد و با خود به بقیع برد و گفت: سرت را بلند کن که امشب، درهای آسمان گشوده می گردد و در نتیجه درهای رحمت، خشنودی، آمرزش، تفضّل، توبه، نعمت، بخشش و نیکی در آن گشاده می گردد و خداوند در آن به شماره مو و پشم چارپایان، بندگان را از آتش جهنّم آزاد می کند و سر آمد عمر انسانها را در آن استوار می سازد و روزیهای همگان را تا سال آینده تعیین می کند و همه رخدادهای سال آینده در این شب نازل می گردد...». [۷]

اعمال شب نیمه شعبان

اعمال این شب مبارک فراوان است؛ از جمله آنها غسل است و احیاء و شب زنده داری به نماز و دعا و استغفار. اما بافضیلت ترین عمل این شب، زیارت امام حسین علیه السلام است. آمده است که اگر کسی خواست روح یکصد و بیست و چهار هزار پیغمبر با او مصافحه کند، در این شب امام حسین علیه السلام را زیارت کند و کمترین حد این زیارت آن است که زیر آسمان یا روی بام بروی، سمت راست و چپ خود را نگاه کنی، آنگاه سر به آسمان بلند کنی و بگویی: «السلام علیک یا اباعبدالله یابن رسول الله السلام علیک و رحمة الله و برکاته».

عالم بزرگوار سید بن طاووس در کتاب شریف «اقبال» یکی از اعمال و آداب این شب را اقامه صد رکعت نماز نوشته و در کیفیت آن می نویسد: در روایتی درباره فضیلت صد رکعت نماز ـ در هر رکعت سوره حمد یک مرتبه و سوره توحید ده مرتبه ـ آمده است که از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده: «هر کس این نماز را در این شب بخواند، خداوند هفتاد بار به او نظر رحمت می کند و در هر نظر، هفتاد حاجت او را برآورده می کند که کمترین آنها، آمرزش اوست...».[۸]

غزّالی در «احیاء علوم الدّین» پس از ذکر کیفیت این نماز می آورد: «سلف (=پیشینیان) این نماز را اقامت نمودندی و «صلوة الخیر» خواندندی و بر آن جمع شدندی و بسی بودی که به جماعت گزاردندی و حسن [حسن بصری] گفت: «از سی کس از اصحاب پیغامبر شنیدم که هر که در این شب نماز کند، حق تعالی در وی هفتاد نظر رحمت فرماید که به هر نظری، هفتاد حاجت وی را روا کند و کمتر آن آمرزش است».[۹]

ابن بطوطه ـ جهانگرد مسلمان ـ از اهتمام مکّیان به این نماز در شب نیمه شعبان و احیای این شب شریف این گونه گزارش می دهد: «شب نیمه شعبان و از لیالی متبرکّه است. مردم مکه این شب را به طواف و نماز و عمره می گذراندند. هر دسته پشت سر پیش‌نماز در مسجدالحرام گرد آمده، چراغ ها و مشعله ها می فروزند. از اعمال این شب، صد رکعت نماز است...».[۱۰]

«ابن بطوطه» همچنین یکی از آیین و آداب مصریان را در این شب، حضور در زیارتگاهها می داند و از مشاهدات خود می نویسد که: «مردم مصر شب نیمه شعبان را در گورستانها [و زیارتگاهها] بسر می برند».[۱۱]

«ابن جبیر» ـ دیگر جهانگرد مسلمان ـ نیز از عنایت مکّیان به این شب و آداب و آیین آن این گونه می نویسد: «این شب مبارک، نزد اهل مکه به سبب روایتی شریف که درباره آن رسیده، بسیار بزرگ است. آنان در این شب به اعمال خیر و عبادات از عمره و طواف نماز جماعت و فرادا می پردازند و به چند گونه این اعمال را به جا می آورند. ما شب شنبه که همان نیمه شعبان بود به راستی مراسمی بزرگ و اجتماعی ستُرگ در حرم مقدّس پس از نماز مغرب دیدیم. مردم، گروه گروه به خواندن نمازهای نافله می پرداختند... هر گروهی را پیشنماز ی بود. حصیرها گسترده و شمع ها افروخته و دلها از شوق سوخته... مردم در آن خجسته شب به چند دسته تقسیم شده بودند، بیشتر آنان «مالکی مذهب» بودند. آن شب از شبهای نامداری بود که امید می رود از زبده شبهای تقرّب باشد».[۱۲]

شمس الدّین دمشقی نیز از آیین بزرگداشت این شب در دمشق این گونه روایت می کند: «دمشق شهری است از روزگار قوم عاد و بس کهن... در این شهر مسجد جامعی است که غرق در زیبایی، نکویی، کمال و جمال است و از شگفتیهای گیتی است. شب نیمه شعبان در این مسجد دوازده هزار قندیل با پنجاه قنطار دمشقی، روغن چراغ زیتون در آن شعله ور می شود البته این مقدار جز قندیل هایی است که در مسجدهای دیگر، گورستانها، خانقاهها، کاروانسراها و بیمارستانهای این شهر برافروخته می گردد».[۱۳] البته شمس الدین دمشقی ذکر نمی کند که چرا دمشقیان در این شب خاص، این همه قندیل در اماکن مذهبی برمی افروخته اند؟! ناگفته پیداست که آنان نیز مانند دیگر مسلمانان برای این شب شریف، شکوه و شرافتی ویژه و ارج و مرتبتی والا قائل بوده اند و آن را به احیا، عبادت و شب زنده داری می گذرانده اند.

ولادت امام زمان در نیمه شعبان

سلطان عصر، امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در سر این شب متولد شد. شیخ صدوق از حکیمه دختر امام جواد علیه السلام روایت کرده که: امام حسن عسکری علیه السلام کسی را به سراغ من فرستاد که: «ای عمه! افطار پیش ما باش؛ امشب شب نیمه شعبان است و خداوند تبارک و تعالی حجت خود را در زمین ظاهر می کند». خدمت ایشان رفتم و عرض کردم به خدا که در همسر شما نرجس اثر حملی پیدا نیست. حضرت فرمودند: «همان است که به تو گفتم».

نماز خواندم، افطار کردم و خوابیدم. برای نماز شب که بیدار شدم و نافله شب را خواندم، نرجس هنوز خواب بود. مشغول تعقیبات شدم. خوابم گرفت اما دوباره از خواب پریدم. نرجس همچنان خواب بود؛ اما خیلی زود بیدار شد و آماده نماز شب شد. هنوز هیچ آثاری از حمل در او پیدا نبود. در دلم چیزی گذشت که ناگهان صدای حضرت عسکری علیه السلام بلند شد که: «ای عمه! تعجیل مکن! امر ولادت نزدیک است!».

شروع به خواندن سوره سجده و سوره یس کردم که دیدم نرجس به حالت فزع درآمد. به او گفتم: آیا چیزی احساس می کنی؟ گفت: بله... اما هر دوی ما را خواب سبکی فراگرفت. وقتی بیدار شدیم، آن مولود مسعود به دنیا آمده بود. جامه را از روی او برداشتم، دیدم در سجده است. او را در آغوش گرفتم. پاک و آراسته بود. صدای پدرش بلند شد که ای عمه پسرم را بیاور.

او را پیش پدرش بردم. حضرت دستهای خود را زیر ران و کمر و قدم های نوزاد را بر سینه مبارک خود گذاشت و زبان مبارکش را در دهان او برد و دست بر چشم و گوش و مفاصلش کشید و فرمود: «پسرم! تکلم کن!» کودک به سخن آمد: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لاشریک له و اشهد ان محمدا رسول الله» پس بر امیرالمؤمنین علیه السلام و سایر ائمه صلوات فرستاد تا به نام پدر بزرگوارش رسید و ساکت شد.

پانویس

  1. ↑ صک، معرّب چک فارسی و مترادف برات است.
  2. ↑ خرمشاهی، بهاءالدین، حافظ نامه، ج۱، ص۶۷۲.
  3. ↑ غیاث اللغات، ص۵۰۴.
  4. ↑ فرهنگ معین.
  5. ↑ مولوی جلال الدّین، دیوان شمس به تصحیح عزیزالله کاسب، ص۲۵۲.
  6. ↑ اقبال الاعمال، صص۸۹ـ۸۹۷.
  7. ↑ اقبال الاعمال، صص۸۹۳ـ۸۹۴.
  8. ↑ اتابکی، پرویز، سفرنامه ابن جبیر، صص۱۸۴ـ۱۸۵.
  9. ↑ موحّد، محمدعلی، سفرنامه ابن بطوطه، ج۱، ص۲۰۸.
  10. ↑ اتابکی، پرویز، سفرنامه ابن جبیر، صص۱۸۴ـ۱۸۵.
  11. ↑ دمشقی، شمس الدّین محمّد نخبة الدهر، ص۳۰۴.
  12. ↑ سفرنامه ابن بطوطه، ج۱، ص۷۳.
  13. ↑ اقبال الاعمال، ج۲، ص۸۷۷.

منابع

  • عبدالحسین ترکی، شب نیمه شعبان، شب برات، نشریه موعود، ماهنامه فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی، سال چهاردهم، مرداد ماه سال ۱۳۸۸، شماره ۱۰۲، ص۱۰.




برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=شب_نیمه_شعبان&oldid=124956»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا