آیه غار

آیه 40 سوره توبه را كه به هجرت پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله از مكه به مدینه و پناهنده شدن آن حضرت و ابوبکر در «غار ثور» اشاره دارد، «آیه غار» گفته‌اند:

إِلَّا تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِينَ كَفَرُوا ثَانِيَ اثْنَيْنِ إِذْ هُمَا فِي الْغَارِ إِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا ۖ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ وَأَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُوا السُّفْلَىٰ ۗ وَكَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيَا ۗ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ

اگر پیامبر را یاری ندهید، یقیناً خدا او را یاری می دهد؛ چنان که او را یاری داد هنگامی که کافران از مکه بیرونش کردند در حالی که یکی از دو تن بود، آن زمان هر دو در غار [ثور نزدیک مکه] بودند، همان زمانی که به همراهش گفت: اندوه به خود راه مده خدا با ماست. پس خدا آرامش خود را [که حالت طمأنینه قلبی است] بر پیامبر نازل کرد، و او را با لشکریانی که شما ندیدید، نیرومند ساخت، و شعار کافران را پست تر قرار داد، و شعار خداست که شعار والاتر و برتر است؛ و خدا توانای شکست ناپذیر و حکیم است.

[9–40] (مشاهده آیه در سوره)

آيه فوق، اشاره به توطئه‌ى خطرناك مشركان براى قتل پیامبر صلى الله عليه وآله دارد. در داستانِ «ليلة المبيت» از هر قبيله‌اى شخصى آماده شد و تصميم گرفتند شبانه پيامبر را بكشند. آن حضرت، على‌ بن ابى‌طالب عليه السلام را به جاى خود خواباند و شبانه همراه ابوبكر به سوى غار ثور رفت. كفّار در تعقيب پيامبر صلى الله عليه وآله تا در غار آمدند، ولى با ديدن تار عنكبوت بر غار، منصرف شدند و برگشتند و پيامبر پس از سه روز به مدينه عزيمت فرمود.

این آیه همواره مورد توجه عالمان شیعه و سنی بوده و هر یك، برداشت‌هاى گوناگونى از آن داشته‌اند. در سقیفه بنى‌ساعده از همین آیه براى به خلافت رساندن ابوبكر استفاده شد و ابوبكر و طرفداران او نیز همواره از آن یاد كرده‌اند.

اهل سنت فضایل بسیارى را از این آیه براى ابوبكر استفاده كرده‌اند. فخر رازى مى‌گوید: خداوند ابوبكر را «صاحب» پیامبر صلى الله علیه وآله دانسته و او را با خطاب «لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا» مفتخر ساخته است كه نشان از همراهى خدا با آنان دارد و خداوند سكینه خویش را بر او نازل ساخت.

در برابر برداشت این گونه فضایل، پاسخ داده شده كه تعبیر «صاحب» در قرآن فقط به معناى مطلق همراهى بكار رفته است؛ مانند «و‌مَا‌ صاحِبُكُم بِمَجنون» (سوره تکویر، 22) و فضیلتى به ‌شمار نمى‌آید. تعبیر «إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا» نیز به معناى حقانیت پیامبر صلى الله علیه وآله و دین اسلام است و در مقام بیان فضیلتى براى اشخاص نیست.

درباره نزول سكینه نیز گفته شده كه سیاق ضمایر مفرد مذكر در آیه كه همگى به پیامبر صلى الله علیه وآله باز مى‌گردند و تعبیر «أَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَىٰ رَسُولِهِ» در آیه 40 سوره توبه، مؤید این نظر است كه خداوند از نزول سكینه بر پیامبر صلى الله علیه وآله خبر مى‌دهد، نه ابوبكر. از این رو برخى از عالمان شیعه، حتی این آیه را بر ضد ابوبكر شمرده‌اند؛ زیرا در آیات دیگر در كنار نام پیامبر صلى الله علیه وآله از مؤمنان نیز یاد شده: «أَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَىٰ رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ»؛ اما در این آیه، فقط از ‌نزول سكینه بر پیامبر صلى الله علیه وآله سخن به میان آمده ‌است.

منابع

• دائرة المعارف قرآن کریم، علی خراسانی، ج۱، ص425-426.
• تفسیر نور، محسن قرائتی، ج3، ص423.

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن	(اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن	آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن	تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی	تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
	دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن	تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن