میرزا مهدی اصفهانی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (صفحه‌ای جدید حاوی ' {{بخشی از یک کتاب}} '''منبع:''' تلخيص از كتاب گلشن ابرار، جلد 3، صفحه 363 '''نویسنده:''' ...' ایجاد کرد)
 
(ویرایش)
 
(۳ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{بخشی از یک کتاب}}
+
میرزا مهدی اصفهانی خراسانی در اوایل سال ۱۳۰۳ قمری، در [[اصفهان]] به دنیا آمد. آن [[فقیه]] پارسا علاوه بر تحصیل علوم متعارف حوزه، مبانی سیر و سلوک  را نیز فراگرفت. مکتب معارفی میرزای اصفهانی به «مکتب تفکیک» معروف است.
'''منبع:''' تلخيص از كتاب گلشن ابرار، جلد 3، صفحه 363
 
  
'''نویسنده:''' محمدعلي رحيميان
+
{{شناسنامه عالم
 +
|نام کامل = میرزا مهدی اصفهانی
 +
||تصویر=[[پرونده:Mehdi esfahani.jpg|200px|center]]
 +
|زادروز =  1303 قمری
 +
|زادگاه =  اصفهان
 +
|وفات =    1365 قمری
 +
|مدفن =  مشهد
 +
|اساتید =  [[میرزا محمدحسین نائینی|میرزای نائینی]]، [[سید محمدکاظم طباطبائی یزدی|سید محمدکاظم یزدی]]،...
 +
|شاگردان =  سید حسین حائری کرمانشاهی، [[سيد صدرالدين صدر|سید صدرالدین صدر]]،...
 +
|آثار = وجه اعجاز قرآن، معارف القرآن،...
  
==میرزا مهدی اصفهانی==
+
}}
 +
==تحصیلات و اساتید==
  
'''ولادت'''
+
میرزا مهدی در ۹ سالگی سایه پرمهر پدر را -که میرزا اسماعیل اصفهانی و از نیکان اصفهان بود- از دست داد، ولی همچنان به تحصیل [[علم]] ادامه داد و مقدمات، [[ادبیات عرب|ادبیات]]، [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] را در [[حوزه علمیه|حوزه علمیه]] اصفهان آموخت و در ۱۲ سالگی، برای ادامه تحصیل عازم [[نجف]] اشرف شد. وی بنا به سفارش آیت الله [[حاج آقا رحیم ارباب]]، نزد آیت الله العظمی سید اسماعیل صدر (متوفا: ۱۳۳۸ ه.ق) رفت و زانوی شاگردی به زمین زد. او همچنین علم اصول را نزد [[میرزا محمدحسین نائینی|میرزای نائینی]] و فقه را نزد [[سید محمدکاظم طباطبائی یزدی|سید محمدکاظم یزدی]] آموخت.
  
میرزا مهدی اصفهانی خراسانی در اوایل سال 1303 ه.ق، در اصفهان به دنیا آمد. پدرش میرزا اسماعیل اصفهانی از نیكان اصفهان بود.
+
متن اجازه اجتهادی که میرزای نائینی برای ایشان نوشته به این صورت است؛ اجازه‌ای بسیار تجلیل آمیز، آن هم از کسی که کمتر اجازه [[اجتهاد]] نوشته است. میرزای نائینی در این اجازه، درباره میرزای اصفهانی که ۳۵ سال بیش نداشت، نوشت: «...العلم العلّام، والمهذّب الهمام، ذوالقریحه القویمه، والسّلیقه المستقیمه، والنّظر الصّائب والفکر الثّاقب، عماد العلماء و صفوه الفقهاء، والورع التّقی والعدل الزّکی... فلیحمدالله ـ سبحانه و تعالی ـ علی ما أولاه من جودة الذّهن و حسن النّظر». در حاشیه این اجازه نامه، سه تن از مراجع تقلید تشیع مراتب مندرج در آن و مقامات بلند علمی و تحقیقی میرزای اصفهانی را تأیید کرده و ستوده‌اند. این سه تن عبارتند از: [[آقا ضیاءالدین عراقی]]، [[سید ابوالحسن اصفهانی]] و [[شیخ عبد الکریم حائری یزدی|حاج شیخ عبدالکریم یزدی]].
  
'''تحصیل'''
+
میرزا مهدی پس از تکمیل دروس متعارف حوزوی، همراه آیت الله [[آیت الله سید محمود شاهرودی|سید محمود شاهرودی]] و چند نفر دیگر که جمعاً بیش از هفت نفر نبودند، در اولین دوره درس خارج میرزای نائینی ـ که درباره [[اصول فقه]] بود ـ شرکت می‌کنند. در این درس، دیدگاه های اصولی و فقهی [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصاری]] نقد می‌شود. این درس که گاهی سه ساعت طول می‌کشید، نزدیک به ۵ سال ادامه یافت.
  
وی در 9 سالگی سایه پرمهر پدر را از دست داد، ولی همچنان به تحصیل [[علم]] ادامه داد و مقدمات، ادبیات، [[فقه]] و اصول را در حوزه علمیه اصفهان آموخت و در 12 سالگی، برای ادامه تحصیل عازم [[نجف]] اشرف شد. وی بنا به سفارش آیت الله حاج آقا رحیم ارباب، نزد آیت الله العظمی سید اسماعیل صدر (متوفا: 1338 ه.ق) رفت و زانوی شاگردی به زمین زد.
+
میرزای اصفهانی در آن ایام، به موازات تلاش های علمی، به بعد عملی و اخلاقی خود نیز ادامه می‌دهد و درجات سیر و سلوک را نزد استادانی مانند آقا [[سید احمد کربلایی|سید احمد کربلایی]] (متوفا: ۱۳۳۲ ه.ق) به خوبی می‌گذراند و مراحلی چون «معرفت [[نفس]]» و «خلع بدن»<ref> میرزا مهدی اصفهانی می‌توانست روح خود و دیگران را از بدن خارج سازد. علامه محمدرضا حکیمی به نقل از آمیرزا علی اکبر معلم دامغانی فرمود: میرزای اصفهانی سفری به دامغان آمد و چند روزی در منزل ما بود. روزی صحبت از خلع بدن شد، درخواست کردیم نمونه‌ای را به ما ارائه دهد. برادرم در مجلس حاضر بود. قرار شد ایشان را خلع بدن کند و چنین کرد، و به حالت مرده درآمد. بعد روحش را برگرداند. پرسیدم: چگونه بود؟ گفت: خودم را روی رف می‌دیدم و بدنم را افتاده کف اطاق. من خواستم تقاضا کنم مرا هم خلع بدن کند که مهمانانی رسیدند و نشد.</ref> (تجرید روح) را پشت سر می‌گذارد. او پس از آشنایی با مبانی سیر و سلوک، راه‌های سیر و سلوک را از محضر [[شیخ محمد بهاری|شیخ محمد بهاری همدانی]]، [[سید علی آقا قاضی|سید علی قاضی]] و [[سید جمال الدین گلپایگانی]] بهره‌مند شد.
  
'''میرزا در محضر عالمی پارسا'''
+
کم کم پژوهش در «[[فلسفه]]» وی را به سوی «[[عرفان]]» کشانده و در باب عرفان هم به بالاترین مرحله آن دست یافت، اما با همه این ها، دلش آرام نگرفت و اضطراب درونی‌اش روز به روز بیشتر می‌شد؛ زیرا می‌دید که مفاهیم و مصطلحات فلسفی و عرفانی (مثل وحدت وجود، چگونگی علم و اراده، خلق از عدم محض، حدوث زمانی عالم، خلقت ارواح قبل از ابدان، [[معاد]] کامل جسمانی عنصری، حقیقت خلود، حقیقت نفس، [[بداء]] و سعادت و شقاوت) با محکمات [[اسلام|اسلامی]] و مبانی [[قرآن|قرآنی]] و معارف [[امامان معصوم|معصومین]] علیهم السلام ـ چنان که [[علامه طباطبایی]] در «[[تفسیر المیزان]]» جلد ۵، صفحه ۳۰۵ و ۳۰۶، تصریح کرده‌اند ـ تطابق تامّ ندارد.
  
آن فقیه پارسا علاوه بر تحصیل علوم متعارف حوزه، مبانی [[سیر و سلوك]] را فراگرفت. وی علوم اصول را نزد میرزای نائینی و فقه را نزد سید محمدكاظم یزدی آموخت. او پس از آشنایی با مبانی سیر و سلوك، راه‌های سیر و سلوك را از محضر سید احمد كربلایی (متوفا: 1332 ه.ق)، شیخ محمد بهاری همدانی، سید علی قاضی و سید جمال الدین گلپایگانی بهره‌مند شد.
+
نگرانی روحی، او را به وادی دیگری می‌کشاند؛ راه [[مسجد سهله]] را پیش می‌گیرد و اشک‌های خود را بر ریگ‌های مسجد سهله گسیل می‌دارد. او با زمزمه «دست از طلب ندارم تا کام دل برآید»، به حضرت [[امام مهدی]] عجل الله تعالی فرجه شریف توسل کامل می‌جوید و سرانجام کام دل برمی‌آید و دیدار معشوق نصیبش می‌شود. با ارائه لوحی روشن به این عبارت: «طلب المعارف من غیر طریقنا اهل البیت مساوق لانکارنا<ref> این مضمون در روایات بسیاری نیز رسیده است.</ref> و قد اقامنی الله و انا الحجه بن الحسن»<ref> ابواب الهدی، ص ۴۶، سید محمدباقر نجفی یزدی، (متوفا: ۱۳۶۶ ش)، نگاه حوزه، شماره ۵۲ و ۵۱، ص ۱۲۲.</ref>، تشویق و نگرانی از او زدوده می‌شود، و به او القاء می‌شود که حقیقت [[معرفت]] را از کجا و چگونه باید طلب کرد. او به سختی معتقد می‌شود که علمی که به برکت [[قرآن]] کریم، در [[شب قدر]] نازل گشته، همان حقیقت «علم مصبوب»<ref> اشاره است به جمله‌ای معروف از زیارت «آل یس» و مقصود از آن علمی است که از ناحیه معصوم علیه السلام به فردی عنایت می‌شود.</ref> است که باید آن را برتر از آن دانست که در سطح انطباق با تأویل علوم بشری قرار گیرد. این علم، علمی است الهی و بی‌نیاز از همه چیز و همه جا و همه کس. و میزان شناختی است مستقل و جامع و برتر و بالاتر از همه میزان‌ها و دستگاه های شناختی که در تاریخ بشر عرضه گشته است.  
  
میرزا مهدی پس از تكمیل دروس متعارف حوزوی، همراه آیت الله سید محمود شاهرودی، آیت الله سید جمال الدین گلپایگانی و چند نفر دیگر كه جمعاً بیش از هفت نفر نبودند، در اولین دوره درس خارج میرزای نائینی ـ كه درباره [[اصول فقه]] بود ـ شركت می‌كنند.
+
مکتب معارفی میرزای اصفهانی که به «مکتب تفکیک» معروف است و باید به اعتباری ایشان را در سده چهاردهم هجری، مؤسس آن دانست، از این طرز فکر مایه می‌گیرد و شکل می‌پذیرد؛ زیرا وی موفق به شناخت‌های غنی و مستقل در ابواب مختلف معارف «مبدأ و معاد» و «آفاق و انفس» و «[[قرآن]] و [[حدیث]]» می‌گردد و به سرچشمه زلال آن رو می‌آورد و از آن بهره‌مند می‌شود.
  
در این درس، دیدگاه های اصولی و فقهی شیخ انصاری نقد می‌شود. این درس كه گاهی سه ساعت طول می‌كشید. نزدیك به 5 سال ادامه یافت. میرزای اصفهانی در آن ایام، به موازات تلاش های علمی، به بعد عملی و اخلاقی خود نیز ادامه می‌دهد و درجات سیر و سلوك را نزد استادانی مانند آقا سید احمد كربلایی به خوبی می‌گذراند و مراحلی چون «معرفت نفس» و «خلع بدن»<ref> میرزا مهدی اصفهانی می‌توانست [[روح]] خود و دیگران را از بدن خارج سازد. علامه محمدرضا حكیمی به نقل از آمیرزا علی اكبر معلم دامغانی فرمود: میرزای اصفهانی سفری به دامغان آمد و چند روزی در منزل ما بود. روزی صحبت از خلع بدن شد، درخواست كردیم نمونه‌ای را به ما ارائه دهد. برادرم در مجلس حاضر بود. قرار شد ایشان را خلع بدن كند و چنین كرد، و به حالت مرده درآمد. بعد روحش را برگرداند. پرسیدم: چگونه بود؟ گفت: خودم را روی رف می‌دیدم و بدنم را افتاده كف اطاق. من خواستم تقاضا كنم مرا هم خلع بدن كند كه مهمانانی رسیدند و نشد.</ref> (تجرید) را پشت سر می‌گذارد.
+
==تدریس و شاگردان ==
 +
میرزا مهدی اصفهانی در سال ۱۳۴۰ ه.ق به [[ایران]] برمی‌گردد و در [[مشهد]] اقامت می‌کند. وی از سال ۱۳۴۰ ه.ق تا سال ۱۳۶۵ ه.ق به تدریس تحقیقی خارج اصول، نشر معارف، تربیت نفوس و عقول، و دادن دید اجتهادی در مسائل عقلی و معارفی و تشجیع بر اظهارنظر و داشتن درک استقلالی و انتقادی از [[فلسفه]] و [[عرفان]] پرداخت. بیشتر شاگردان ایشان از بزرگان حوزه علمیه [[خراسان]] بودند که سال‌ها در درس آقا بزرگ حکیم شهیدی،<ref> محمدتقی میرزا عسکری معروف به آقا بزرگ حکیم از شاگردان میرزا ابوالحسن جلوه، میرزا هاشم گیلانی اشکوری و حکیم کرمانشاهی بود. وی استاد فلسفه حوزه علمیه مشهد مقدس بود. حاج شیخ مجتبی قزوینی (۱۳۱۸ ـ ۱۳۸۶ ه.ق) و شیخ غلامحسین محامی بادکوبه‌ای (متوفا: ۱۳۳۳ ه.ق) که از عالمان مکتب تفکیک بودند، سال‌ها در درس او شرکت کردند و با آمدن میرزای اصفهانی به مشهد، به مکتب وی پیوستند. شرح حال این عالم فرزانه در مجله نگاه حوزه، سال اول، شماره ۳، آمده است.</ref> حاجی فاضل خراسانی، شیخ اسدالله عارف یزدی و دیگر استادان فلسفه و عرفان، شرکت کرده بودند.  
  
'''تشنه وصال'''
+
*۱. سید حسین حائری کرمانشاهی (متوفا: ح ۱۳۶۴ ه.ق).
  
كم كم پژوهش در «[[فلسفه]]» وی را به سوی «[[عرفان]]» كشانده و در باب عرفان هم به بالاترین مرحله آن دست یافت، اما با همه این ها، دلش آرام نگرفت و اضطراب درونی‌اش روز به روز بیشتر می‌شد؛ زیرا می‌دید كه مفاهیم و مصطلحات فلسفی و عرفانی (مثل وحدت وجود، چگونگی علم و اراده، خلق از عدم محض، حدوث زمانی عالم، خلقت ارواح قبل از ابدان، [[معاد]] كامل جسمانی عنصری، حقیقت خلود، حقیقت نفس، بداء و سعادت و شقاوت) با محكمات اسلامی و مبانی قرآنی و معارف معصومین علیهم السلام ـ چنان كه [[علامه طباطبایی]] در «[[تفسیر المیزان]]» جلد 5، صفحه 305 و 306، تصریح كرده‌اند ـ تطابق تامّ ندارد.  
+
*۲. [[سيد صدرالدين صدر|سید صدرالدین صدر]] (متوفا: ۱۳۷۳ ه.ق).<ref> شرح حال وی در «ستارگان حرم» ج ۳، ص ۲۰۵ و «آثار الحجه» آمده است.</ref>
  
نگرانی روحی، او را به وادی دیگری می‌كشاند؛ راه [[مسجد سهله]] را پیش می‌گیرد و اشك‌های خود را بر ریگ‌های مسجد سهله گسیل می‌دارد. او با زمزمه «دست از طلب ندارم تا كام دل برآید»، به حضرت [[امام مهدی]] عجل الله تعالی فرجه شریف توسل كامل می‌جوید و سرانجام كام دل برمی‌آید و دیدار معشوق نصیبش می‌شود.  
+
. شیخ مجتبی قزوینی خراسانی (متوفا: ۱۳۴۶ ه.ش).<ref> شرح حال ایشان در همین جلد از گلشن ابرار آمده است.</ref>
  
با ارائه لوحی روشن به این عبارت: «طلب المعارف من غیر طریقنا اهل البیت مساوق لانكارنا<ref> این مضمون در روایات بسیاری نیز رسیده است.</ref> و قد اقامنی الله و انا الحجه بن الحسن»<ref> ابواب الهدی، ص 46، سید محمدباقر نجفی یزدی، (متوفا: 1366 ش)، نگاه حوزه، شماره 52 و 51، ص 122.</ref>، تشویق و نگرانی از او زدوده می‌شود، و به او القاء می‌شود كه حقیقت [[معرفت]] را از كجا و چگونه باید طلب كرد. او به سختی معتقد می‌شود كه علمی كه به بركت [[قرآن]] كریم، در [[شب قدر]] نازل گشته، همان حقیقت «علم مصبوب»<ref> اشاره است به جمله‌ای معروف از [[زیارت]] «آل یس» و مقصود از آن علمی است كه از ناحیه معصوم علیه السلام به فردی عنایت می‌شود.</ref> است كه باید آن را برتر از آن دانست كه در سطح انطباق با تأویل علوم بشری قرار گیرد.
+
. شیخ هاشم قزوینی (متوفا: ۱۳۳۹ ه.ق).<ref> شرح حال این عالم فرزانه در مجله نگاه حوزه، سال ۱۳۷۴، شماره ۵ آمده است.</ref>
  
این علم، علمی است الهی و بی‌نیاز از همه چیز و همه جا و همه كس. و میزان شناختی است مستقل و جامع و برتر و بالاتر از همه میزان‌ها و دستگاه های شناختی كه در تاریخ بشر عرضه گشته است.
+
*۵. میرزا علی اکبر نوقانی (متوفا: ۱۳۷۰ ه.ق).<ref> شرح حال این عالم مربی و تاثیرگذار در مجله نگاه حوزه، سال ۱۳۷۵، شماره ۵ آمده است.</ref>
  
مكتب معارفی میرزای اصفهانی كه باید به اعتباری ایشان را در سده چهاردهم هجری، مؤسس آن دانست، از این طرز فكر مایه می‌گیرد و شكل می‌پذیرد؛ زیرا وی موفق به شناخت‌های غنی و مستقل در ابواب مختلف معارفِ «مبدأ و معاد» و «آفاق و انفس» و «[[قرآن]] و [[حدیث]]» می‌گردد و به سرچشمه زلال آن رو می‌آورد و از آن بهره‌مند می‌شود.
+
*۶. شیخ [[حسین وحید خراسانی]] دام ظله.
  
'''اقامت در مشهد مقدس'''
+
*۷. شیخ غلامحسین محامی بادکوبه‌ای (متوفا: ۱۳۳۳ ش).
  
میرزا مهدی اصفهانی در سال 1340 ه.ق به ایران برمی‌گردد و در [[مشهد]] اقامت می‌كند. وی از سال 1340 ه.ق تا سال 1365 ه.ق به تدریس تحقیقی خارج اصول، نشر معارف، تربیت نفوس و عقول، و دادن دید اجتهادی در مسائل عقلی و معارفی و تشجیع بر اظهارنظر و داشتن درك استقلالی و انتقادی از [[فلسفه]] و [[عرفان]] پرداخت.  
+
. شیخ محمدکاظم مهدوی دامغانی (متوفا: ۱۳۶۰ ش).
  
بیشتر شاگردان ایشان از بزرگان حوزه علمیه خراسان بودند كه سال‌ها در درس آقا بزرگ حكیم شهیدی،<ref> محمدتقی میرزا عسكری معروف به آقا بزرگ حكیم از شاگردان میرزا ابوالحسن جلوه، میرزا هاشم گیلانی اشكوری و حكیم كرمانشاهی بود. وی استاد [[فلسفه]] حوزه علمیه [[مشهد]] مقدس بود. حاج شیخ مجتبی قزوینی (1318 ـ 1386 ه.ق) و شیخ غلامحسین محامی بادكوبه‌ای (متوفا: 1333 ه.ق) كه از عالمان مكتب تفكیك بودند، سال‌ها در درس او شركت كردند و با آمدن میرزای اصفهانی به مشهد، به مكتب وی پیوستند. شرح حال این عالم فرزانه در مجله نگاه حوزه، سال اول، شماره 3، آمده است.</ref> حاجی فاضل خراسانی، شیخ اسدالله عارف یزدی و دیگر استادان فلسفه و عرفان، شركت كرده بودند. پیش از آوردن شرحی درباره این دوره از زندگانی میرزای اصفهانی، ‌باید اشاره كنیم به اجازه اجتهادی كه میرزای نائینی برای ایشان نوشته است؛ اجازه‌ای بسیار تجلیل آمیز، آن هم از كسی كه كمتر اجازه [[اجتهاد]] نوشته است.
+
. شیخ محمدحسن بروجردی (متوفا: ۱۳۲۹ ش).
  
میرزای نائینی در این اجازه، درباره میرزای اصفهانی كه 35 سال بیش نداشت، نوشت: «...العلم العلّام، والمهذّب الهمام، ذوالقریحه القویمه، والسّلیقه المستقیمه، والنّظر الصّائب والفكر الثّاقب، عماد العلماء و صفوه الفقهاء، والورع التّقی والعدل الزّكی... فلیحمدالله ـ سبحانه و تعالی ـ علی ما أولاه من جوده الذّهن و حسن النّظر».
+
*۱۰. شیخ هادی روحانی مازندرانی (متوفا: ۱۳۷۸ ش).
  
در حاشیه این اجازه نامه، سه تن از مراجع تقلید تشیع مراتب مندرج در آن و مقامات بلند علمی و تحقیقی میرزای اصفهانی را تأیید كرده و ستوده‌اند. این سه تن عبارتند از:
+
*۱۱. شیخ زین العابدین غیاثی تنکابنی (متوفا: ۱۳۳۶ ه.ش).
  
* 1. آقا ضیاءالدین عراقی.
+
*۱۲. سید علی شاهرودی.
  
* 2. سید ابوالحسن اصفهانی.
+
*۱۳. شیخ علی محدث خراسانی (متوفا: ۱۳۷۰ ه.ق).<ref> نویسنده «خورشید تابان در توحید قرآن».</ref>
  
* 3. حاج شیخ عبدالكریم یزدی.
+
*۱۴. شیخ علی نمازی شاهرودی (متوفا: ۱۳۶۴ ش).<ref> وی در سال ۱۲۹۴ ش، در شهرستان شاهرود متولد شد. پدر ایشان آیت الله شیخ محمد نمازی شاهرودی است. وی حافظ قرآن و محدثی متبحر و دارای تألیفات بسیار ارزنده و فراوان است.</ref>
  
'''شاگردان'''
+
*۱۵. سید محمدباقر نجفی (متوفا: ۱۳۶۶ ش).<ref> از او تألیفات زیادی به جای مانده است.</ref>
  
* 1. سید حسین حائری كرمانشاهی (متوفا: ح 1364 ه.ق).
+
*۱۶. استاد [[محمد تقی شریعتی|محمدتقی شریعتی مزینانی]] (متوفا: ۱۳۶۶ ش).<ref> وی پدر دکتر علی شریعتی است.</ref>
  
* 2. سید صدرالدین صدر (متوفا: 1373 ه.ق).<ref> شرح حال وی در «ستارگان حرم» ج 3، ص 205 و «آثار الحجه» آمده است.</ref>
+
*۱۷. میرزا جواد آقا تهرانی (متوفا: ۱۳۶۶ ش).<ref> شرح حال وی در همین مجموعه گلشن ابرار، ج ۳، آمده است. وی در سال ۱۲۸۳ ش، در تهران، در خانواده‌ای مذهبی متولد شد و در قم. نجف و مشهد مقدس نزد میرزا مهدی اصفهانی، حاج شیخ مجتبی قزوینی و دیگر استادان حوزه به تحصیل علم پرداخت. آثارش عبارتند از: ۱. میزان المطالب. ۲. آیین زندگی و درس‌های اخلاق اسلامی. ۳. فلسفه بشری و اسلامی. ۴. عارف و صوفی چه می‌گوید؟ ۵. بهائی چه می‌گوید؟ ۶. بررسی پیرامون اسلام.</ref>
  
* 3. شیخ مجتبی قزوینی خراسانی (متوفا: 1346 ه.ش).<ref> شرح حال ایشان در همین جلد از گلشن ابرار آمده است.</ref>
+
*۱۸. شیخ عبدالله واعظ یزدی (متوفا: ۱۳۷۱ ش).<ref> وی از واعظان معروف مشهد مقدس و نویسنده «معارف القرآن» می‌باشد.</ref>
  
* 4. شیخ هاشم قزوینی (متوفا: 1339 ه.ق).<ref> شرح حال این عالم فرزانه در مجله نگاه حوزه، سال 1374، شماره 5 آمده است.</ref>
+
*۱۹. شیخ محمدرضا محقق تهرانی (متوفا: ۱۳۷۳ ش).
  
* 5. میرزا علی اكبر نوقانی (متوفا: 1370 ه.ق).<ref> شرح حال این عالم مربی و تاثیرگذار در مجله نگاه حوزه، سال 1375، شماره 5 آمده است.</ref>
+
*۲۰. شیخ محمدباقر محسنی ملایری (متوفا: ۱۳۷۴ ش).
  
* 6. شیخ حسین وحید خراسانی دام ظله.
+
*۲۱. شیخ محمود حلبی خراسانی (متوفا: ۱۳۷۶ ش).
  
* 7. شیخ غلامحسین محامی بادكوبه‌ای (متوفا: 1333 ش).
+
*۲۲. شیخ حسنعلی مروارید دام ظله.
  
* 8. شیخ محمدكاظم مهدوی دامغانی (متوفا: 1360 ش).
+
*۲۳. شیخ محمدباقر ملکی میانه‌ای (متوفا: ۱۳۷۷ ش).<ref> شرح حال وی در «ستارگان حرم»، ج ۶، ص ۹۹ آمده است.</ref>
  
* 9. شیخ محمدحسن بروجردی (متوفا: 1329 ش).
+
*۲۴. شیخ عبدالنبی کجوری (متوفا: ۱۴۱۹ ه.ق).<ref> شرح حال وی در مجله «نگاه حوزه»، شماره‌های ۴۵، ۴۶ و ۴۷، ص ۱۲۶ آمده است.</ref>
  
* 10. شیخ هادی روحانی مازندرانی (متوفا: 1378 ش).
+
*۲۵. شیخ علی اکبر صدرزاده دامغانی دام ظله.
  
* 11. شیخ زین العابدین غیاثی تنكابنی (متوفا: 1336 ه.ش).
+
*۲۶. سید علیرضا قدوسی.
  
* 12. سید علی شاهرودی.
+
*۲۷. شیخ اسماعیل معتمد خراسانی.
  
* 13. شیخ علی محدث خراسانی (متوفا: 1370 ه.ق).<ref> نویسنده «خورشید تابان در توحید قرآن».</ref>
+
==آثار و تألیفات==
  
* 14. شیخ علی نمازی شاهرودی (متوفا: 1364 ش).<ref> وی در سال 1294 ش، در شهرستان شاهرود متولد شد. پدر ایشان آیت الله شیخ محمد نمازی شاهرودی است. وی حافظ [[قرآن]] و محدثی متبحر و دارای تألیفات بسیار ارزنده و فراوان است.</ref>
+
۱. مجموعه تقریرات: این تقریرات شامل مباحث مهم [[اصول فقه]]، اصول عقاید (معارف) و [[قرآن]] شناسی است. بهترین نسخه از این تقریرات، نسخه‌ای است که توسط میرزای اصفهانی تصحیح شده است.<ref> تقریرات ایشان ۵ جلد است که متأسفانه هنوز چاپ نشده است.</ref>
  
* 15. سید محمدباقر نجفی (متوفا: 1366 ش).<ref> از او تألیفات زیادی به جای مانده است.</ref>
+
۲. معراج القرب: از آثار بسیار ارزنده و سازنده میرزای اصفهانی درباره [[نماز]]، «غایه المنی و معراج القرب و اللّقاء» است.
  
* 16. استاد محمدتقی شریعتی مزینانی (متوفا: 1366 ش).<ref> وی پدر [[دكتر علی شریعتی]] است.</ref>
+
۳. وجه [[اعجاز قرآن]]: یکی دیگر از تعالیم عظیم میرزای اصفهانی تأکید بر این موضوع است که علت اعجاز قرآن، بیشتر از هر چیز جنبه علمی قرآن در شناخت حقایق هستی، ‌تازه بودن علم قرآنی و نیز این است که قرآن کریم از سنخ مفاهیم و معقولاتی که در دست بشر بود، نیست.
  
* 17. میرزا جواد آقا تهرانی (متوفا: 1366 ش).<ref> شرح حال وی در همین مجموعه گلشن ابرار، ج 3، آمده است. وی در سال 1283 ش، در تهران، در خانواده‌ای مذهبی متولد شد و در [[قم]]. [[نجف]] و [[مشهد]] مقدس نزد میرزا مهدی اصفهانی، حاج شیخ مجتبی قزوینی و دیگر استادان حوزه به تحصیل علم پرداخت. آثارش عبارتند از: 1. میزان المطالب. 2. آیین زندگی و درس‌های اخلاق اسلامی. 3. فلسفه بشری و اسلامی. 4. عارف و صوفی چه می‌گوید؟ 5. بهائی چه می‌گوید؟ 6. بررسی پیرامون اسلام.</ref>
+
۴. معارف القرآن: در اصول اعتقادات.
  
* 18. شیخ عبدالله واعظ یزدی (متوفا: 1371 ش).<ref> وی از واعظان معروف مشهد مقدس و نویسنده «معارف القرآن» می‌باشد.</ref>
+
۵. ابواب الهدی: این کتاب خلاصه «معارف القرآن» است، که به آن اشاره شد.
  
* 19. شیخ محمدرضا محقق تهرانی (متوفا: 1373 ش).
+
۶. مصباح الهدی: در اصول فقه.
  
* 20. شیخ محمدباقر محسنی ملایری (متوفا: 1374 ش).
+
۷. المواهب السّنّیه فی بیان المعاریض والتوریه فی کلمات الأئمه علیهم السلام لاستنباط الاحکام الشرعیّه: در روش استنباط [[احکام]].
  
* 21. شیخ محمود حلبی خراسانی (متوفا: 1376 ش).
+
۸. ابطال معارف الیونان: [[فلسفه]] انتقادی.<ref> امروز که تنبهاتی درباره عقب افتادگی فکری حاصل شده است، بر لزوم «نقد فلسفی» اصرار می‌شود و برخی از استادان فلسفه آن را مورد توجه قرار داده‌اند. اما نه در حد شایسته و لازم ر.ک: خردنامه صدرا.</ref>
  
* 22. شیخ حسنعلی مروارید دام ظله.
+
۹. کتاب القضاء والقدر.
  
* 23. شیخ محمدباقر ملكی میانه‌ای (متوفا: 1377 ش).<ref> شرح حال وی در «ستارگان حرم»، ج 6، ص 99 آمده است.</ref>
+
۱۰. رساله فی الکر.
  
* 24. شیخ عبدالنبی كجوری (متوفا: 1419 ه.ق).<ref> شرح حال وی در مجله «نگاه حوزه»، شماره‌های 45، 46 و 47، ص 126 آمده است.</ref>
+
۱۱. معرفه العوالم.
  
* 25. شیخ علی اكبر صدرزاده دامغانی دام ظله.
+
آثار میرزای اصفهانی تا سال ۱۳۹۵ ه.ق که نزدیک به ۳۰ سال از فوت وی سپری شده بود، چاپ نشده بود. سید محمدباقر نجفی یزدی در سال ۱۳۹۵ ه.ق مجموعه کوچکی از آثار ایشان را که مشتمل بر رساله‌های ابواب الهدی، مصباح الهدی، مواهب السنیه، غایه المنی و رساله فی الکر بود، چاپ و منتشر نمود، ولی افسوس که این چاپ با روش علمی انجام نشد و نتوانست مقام علمی و معنوی میرزای اصفهانی را نشان دهد!
  
* 26. سید علیرضا قدوسی.
+
==ویژگی‌های اخلاقی==
  
* 27. شیخ اسماعیل معتمد خراسانی.
+
[[اخلاق]] نیک میرزا مهدی اصفهانی همگان را به خود جذب می‌نمود. او انسانی وارسته و بسیار مهربان بود و احترام زیادی به [[سادات]] می‌گذاشت و به کودکان سادات محبت می‌نمود و از آن ها درخواست [[شفاعت]] می‌کرد.
  
'''آثار'''
+
وی [[زهد|زاهدانه]] زیست و تا آخر عمر منزل ملکی نداشت. وقتی به او گفتند: منزل شما کوچک است و عائله زیاد، خوب است منزلی برای شما تهیه شود، مریدان شما دوست دارند منزلی برای شما تهیه کنند. ایشان گفت: همین منزل استیجاری برای من کافی است. اصرار می‌کنند که منزلی هست، بیایید و ببینید. می‌روند و منزل را می‌بینند و می‌گوید: دو روز دیگر صبر کنید، جواب خواهم داد. بعد از دو روز، میرزا فوت می‌کند و خرید منزل هم منتفی می‌شود.
  
1. مجموعه تقریرات: این تقریرات شامل مباحث مهم [[اصول فقه]]، [[اصول عقاید]] (معارف) و [[قرآن]] شناسی است. بهترین نسخه از این تقریرات، نسخه‌ای است كه توسط میرزای اصفهانی تصحیح شده است.<ref> تقریرات ایشان 5 جلد است كه متأسفانه هنوز چاپ نشده است.</ref>
+
او هیچ گونه علاقه دنیوی و مادی نداشت. وی به فکر شاگردان خود بود و از آن ها دلجویی می‌کرد. میرزا مهدی اصفهانی در زمان خفقان رضاخانی، به حاج شیخ مجتبی قزوینی پیشنهاد می‌دهد که نیمی از شهریه ۱۲ تومانی آیت الله نائینی را بدهد تا خداوند گشایشی فراهم فرماید.<ref> به نقل از حجت الاسلام والمسلمین مرحوم میرزا علیرضا غروی، فرزند میرزا مهدی اصفهانی.</ref>
  
2. معراج القرب: از آثار بسیار ارزنده و سازنده میرزای اصفهانی درباره [[نماز]]، «غایه المنی و معراج القرب و اللّقاء» است.
+
==وفات ==
  
3. وجه [[اعجاز قرآن]]: یكی دیگر از تعالیم عظیم میرزای اصفهانی تأكید بر این موضوع است كه علت اعجاز [[قرآن]]، بیشتر از هر چیز جنبه علمی قرآن در شناخت حقایق هستی، ‌تازه بودن علم قرآنی و نیز این است كه قرآن كریم از سنخ مفاهیم و معقولاتی كه در دست بشر بود، نیست.
+
سرانجام میرزا مهدی اصفهانی (خراسانی) پس از عمری [[عبادت]] و طلب علم و کوشش‌های بسیار برای ترویج مکتب قرآنی خالص، در پرتو شمیم جان پرور [[ولایت|ولایت]] حضرت [[امام مهدی]] عجل الله تعالی فرجه شریف مهیای سفر [[آخرت]] می‌شود. وی یک هفته پیش از رحلت، وصیت می‌کند و امانت‌ها را به صاحبانش برمی‌گرداند و در اواخر [[ذی الحجه]] سال ۱۳۶۵ ه.ق از این جهان به سرای جاوید می‌شتابد. پیکر پاک او را تا بامداد جمعه نگاه داشتند و در روز جمعه، با [[تشییع جنازه|تشییعی]] عظیم، به صحن مطهر حضرت [[امام رضا]] علیه السلام آوردند، و پس از ادای مراسم، در دارالضیافه به خاک سپردند.  
  
4. معارف القرآن: در اصول اعتقادات.
+
==پانویس==
 
 
5. ابواب الهدی: این كتاب خلاصه «معارف القرآن» است، كه به آن اشاره شد.
 
 
 
6. مصباح الهدی: در اصول فقه.
 
 
 
7. المواهب السّنّیه فی بیان المعاریض والتوریه فی كلمات الأئمه علیهم السلام لاستنباط الاحكام الشرعیّه: در روش استنباط [[احكام]].
 
 
 
8. ابطال معارف الیونان: فلسفه انتقادی.<ref> امروز كه تنبهاتی درباره عقب افتادگی فكری حاصل شده است، بر لزوم «نقد فلسفی» اصرار می‌شود و برخی از استادان فلسفه آن را مورد توجه قرار داده‌اند. اما نه در حد شایسته و لازم ر.ك: خردنامه صدرا.</ref>
 
 
 
9. كتاب القضاء والقدر.
 
 
 
10. رساله فی الكر.
 
 
 
11. معرفه العوالم.
 
 
 
آثار میرزای اصفهانی تا سال 1395 ه.ق كه نزدیك به 30 سال از فوت وی سپری شده بود، چاپ نشده بود. سید محمدباقر نجفی یزدی در سال 1395 ه.ق مجموعه كوچكی از آثار ایشان را كه مشتمل بر رساله‌های ابواب الهدی، مصباح الهدی، مواهب السنیه، غایه المنی و رساله فی الكر بود، چاپ و منتشر نمود، ولی افسوس كه این چاپ با روش علمی انجام نشد و نتوانست مقام علمی و معنوی میرزای اصفهانی را نشان دهد!
 
 
 
'''اخلاق و روحیات'''
 
 
 
اخلاق نیك میرزا مهدی اصفهانی همگان را به خود جذب می‌نمود. او انسانی زاهد، وارسته و بسیار مهربان بود. وی احترام زیادی به [[سادات]] می‌گذاشت و به كودكان سادات محبت می‌نمود و از آن ها درخواست شفاعت می‌كرد. وی زاهدانه زیست و تا آخر عمر منزل ملكی نداشت. وقتی به او گفتند: منزل شما كوچك است و عائله زیاد، خوب است منزلی برای شما تهیه شود، مریدان شما دوست دارند منزلی برای شما تهیه كنند.
 
 
 
ایشان گفت: همین منزل استیجاری برای من كافی است. اصرار می‌كنند كه منزلی هست، بیایید و ببینید. می‌روند و منزل را می‌بینند و می‌گوید: دو روز دیگر صبر كنید، جواب خواهم داد. بعد از دو روز، میرزا فوت می‌كند و خرید منزل هم منتفی می‌شود.
 
 
 
او هیچ گونه علاقه دنیوی و مادی نداشت. وی به فكر شاگردان خود بود و از آن ها دلجویی می‌كرد. میرزا مهدی اصفهانی در زمان خفقان رضاخانی، به حاج شیخ مجتبی قزوینی پیشنهاد می‌دهد كه نیمی از شهریه 12 تومانی آیت الله نائینی را بدهد تا خداوند گشایشی فراهم فرماید.<ref> به نقل از حجت الاسلام والمسلمین مرحوم میرزا علیرضا غروی، فرزند میرزا مهدی اصفهانی.</ref>
 
 
 
'''وفات'''
 
 
 
سرانجام میرزا مهدی اصفهانی (خراسانی) پس از عمری [[عبادت]] و طلب علم و كوشش‌های بسیار برای ترویج مكتب قرآنی خالص، در پرتو شمیم جان پرور ولایت حضرت [[امام مهدی]] عجل الله تعالی فرجه شریف مهیای سفر [[آخرت]] می‌شود. وی یك هفته پیش از رحلت، وصیت می‌كند و امانت‌ها را به صاحبانش برمی‌گرداند.
 
 
 
او روز پنجشنبه، پیش از رفتن به حمام مقبره كه نزدیك منزل وی بود، با تمامی اهل منزل خداحافظی می‌كند و از آنان حلالیت می‌طلبد. سپس به حمام می‌رود و بدن را شستشو می‌دهد و از حمام خارج می‌شود، و در محل رختكن حمام سكته می‌كند و در اواخر [[ذی الحجه]] سال 1365 ه.ق از این جهان به سرای جاوید می‌شتابد.
 
 
 
پیكر پاك او را تا بامداد جمعه نگاه داشتند و در روز جمعه، با تشییعی عظیم، به صحن مطهر حضرت [[امام رضا]] علیه السلام آوردند، و پس از ادای مراسم، در دارالضیافه به خاك سپردند.
 
 
 
==پانویس ==
 
 
<references />
 
<references />
 +
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
 +
==منبع==
 +
تلخیص از کتاب [[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد ۳، صفحه ۳۶۳، نویسنده: محمدعلی رحیمیان.

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۲:۵۹

میرزا مهدی اصفهانی خراسانی در اوایل سال ۱۳۰۳ قمری، در اصفهان به دنیا آمد. آن فقیه پارسا علاوه بر تحصیل علوم متعارف حوزه، مبانی سیر و سلوک را نیز فراگرفت. مکتب معارفی میرزای اصفهانی به «مکتب تفکیک» معروف است.

Mehdi esfahani.jpg
نام کامل میرزا مهدی اصفهانی
زادروز 1303 قمری
زادگاه اصفهان
وفات 1365 قمری
مدفن مشهد

Line.png

اساتید

میرزای نائینی، سید محمدکاظم یزدی،...

شاگردان

سید حسین حائری کرمانشاهی، سید صدرالدین صدر،...

آثار

وجه اعجاز قرآن، معارف القرآن،...

تحصیلات و اساتید

میرزا مهدی در ۹ سالگی سایه پرمهر پدر را -که میرزا اسماعیل اصفهانی و از نیکان اصفهان بود- از دست داد، ولی همچنان به تحصیل علم ادامه داد و مقدمات، ادبیات، فقه و اصول را در حوزه علمیه اصفهان آموخت و در ۱۲ سالگی، برای ادامه تحصیل عازم نجف اشرف شد. وی بنا به سفارش آیت الله حاج آقا رحیم ارباب، نزد آیت الله العظمی سید اسماعیل صدر (متوفا: ۱۳۳۸ ه.ق) رفت و زانوی شاگردی به زمین زد. او همچنین علم اصول را نزد میرزای نائینی و فقه را نزد سید محمدکاظم یزدی آموخت.

متن اجازه اجتهادی که میرزای نائینی برای ایشان نوشته به این صورت است؛ اجازه‌ای بسیار تجلیل آمیز، آن هم از کسی که کمتر اجازه اجتهاد نوشته است. میرزای نائینی در این اجازه، درباره میرزای اصفهانی که ۳۵ سال بیش نداشت، نوشت: «...العلم العلّام، والمهذّب الهمام، ذوالقریحه القویمه، والسّلیقه المستقیمه، والنّظر الصّائب والفکر الثّاقب، عماد العلماء و صفوه الفقهاء، والورع التّقی والعدل الزّکی... فلیحمدالله ـ سبحانه و تعالی ـ علی ما أولاه من جودة الذّهن و حسن النّظر». در حاشیه این اجازه نامه، سه تن از مراجع تقلید تشیع مراتب مندرج در آن و مقامات بلند علمی و تحقیقی میرزای اصفهانی را تأیید کرده و ستوده‌اند. این سه تن عبارتند از: آقا ضیاءالدین عراقی، سید ابوالحسن اصفهانی و حاج شیخ عبدالکریم یزدی.

میرزا مهدی پس از تکمیل دروس متعارف حوزوی، همراه آیت الله سید محمود شاهرودی و چند نفر دیگر که جمعاً بیش از هفت نفر نبودند، در اولین دوره درس خارج میرزای نائینی ـ که درباره اصول فقه بود ـ شرکت می‌کنند. در این درس، دیدگاه های اصولی و فقهی شیخ انصاری نقد می‌شود. این درس که گاهی سه ساعت طول می‌کشید، نزدیک به ۵ سال ادامه یافت.

میرزای اصفهانی در آن ایام، به موازات تلاش های علمی، به بعد عملی و اخلاقی خود نیز ادامه می‌دهد و درجات سیر و سلوک را نزد استادانی مانند آقا سید احمد کربلایی (متوفا: ۱۳۳۲ ه.ق) به خوبی می‌گذراند و مراحلی چون «معرفت نفس» و «خلع بدن»[۱] (تجرید روح) را پشت سر می‌گذارد. او پس از آشنایی با مبانی سیر و سلوک، راه‌های سیر و سلوک را از محضر شیخ محمد بهاری همدانی، سید علی قاضی و سید جمال الدین گلپایگانی بهره‌مند شد.

کم کم پژوهش در «فلسفه» وی را به سوی «عرفان» کشانده و در باب عرفان هم به بالاترین مرحله آن دست یافت، اما با همه این ها، دلش آرام نگرفت و اضطراب درونی‌اش روز به روز بیشتر می‌شد؛ زیرا می‌دید که مفاهیم و مصطلحات فلسفی و عرفانی (مثل وحدت وجود، چگونگی علم و اراده، خلق از عدم محض، حدوث زمانی عالم، خلقت ارواح قبل از ابدان، معاد کامل جسمانی عنصری، حقیقت خلود، حقیقت نفس، بداء و سعادت و شقاوت) با محکمات اسلامی و مبانی قرآنی و معارف معصومین علیهم السلام ـ چنان که علامه طباطبایی در «تفسیر المیزان» جلد ۵، صفحه ۳۰۵ و ۳۰۶، تصریح کرده‌اند ـ تطابق تامّ ندارد.

نگرانی روحی، او را به وادی دیگری می‌کشاند؛ راه مسجد سهله را پیش می‌گیرد و اشک‌های خود را بر ریگ‌های مسجد سهله گسیل می‌دارد. او با زمزمه «دست از طلب ندارم تا کام دل برآید»، به حضرت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه شریف توسل کامل می‌جوید و سرانجام کام دل برمی‌آید و دیدار معشوق نصیبش می‌شود. با ارائه لوحی روشن به این عبارت: «طلب المعارف من غیر طریقنا اهل البیت مساوق لانکارنا[۲] و قد اقامنی الله و انا الحجه بن الحسن»[۳]، تشویق و نگرانی از او زدوده می‌شود، و به او القاء می‌شود که حقیقت معرفت را از کجا و چگونه باید طلب کرد. او به سختی معتقد می‌شود که علمی که به برکت قرآن کریم، در شب قدر نازل گشته، همان حقیقت «علم مصبوب»[۴] است که باید آن را برتر از آن دانست که در سطح انطباق با تأویل علوم بشری قرار گیرد. این علم، علمی است الهی و بی‌نیاز از همه چیز و همه جا و همه کس. و میزان شناختی است مستقل و جامع و برتر و بالاتر از همه میزان‌ها و دستگاه های شناختی که در تاریخ بشر عرضه گشته است.

مکتب معارفی میرزای اصفهانی که به «مکتب تفکیک» معروف است و باید به اعتباری ایشان را در سده چهاردهم هجری، مؤسس آن دانست، از این طرز فکر مایه می‌گیرد و شکل می‌پذیرد؛ زیرا وی موفق به شناخت‌های غنی و مستقل در ابواب مختلف معارف «مبدأ و معاد» و «آفاق و انفس» و «قرآن و حدیث» می‌گردد و به سرچشمه زلال آن رو می‌آورد و از آن بهره‌مند می‌شود.

تدریس و شاگردان

میرزا مهدی اصفهانی در سال ۱۳۴۰ ه.ق به ایران برمی‌گردد و در مشهد اقامت می‌کند. وی از سال ۱۳۴۰ ه.ق تا سال ۱۳۶۵ ه.ق به تدریس تحقیقی خارج اصول، نشر معارف، تربیت نفوس و عقول، و دادن دید اجتهادی در مسائل عقلی و معارفی و تشجیع بر اظهارنظر و داشتن درک استقلالی و انتقادی از فلسفه و عرفان پرداخت. بیشتر شاگردان ایشان از بزرگان حوزه علمیه خراسان بودند که سال‌ها در درس آقا بزرگ حکیم شهیدی،[۵] حاجی فاضل خراسانی، شیخ اسدالله عارف یزدی و دیگر استادان فلسفه و عرفان، شرکت کرده بودند.

  • ۱. سید حسین حائری کرمانشاهی (متوفا: ح ۱۳۶۴ ه.ق).
  • ۳. شیخ مجتبی قزوینی خراسانی (متوفا: ۱۳۴۶ ه.ش).[۷]
  • ۴. شیخ هاشم قزوینی (متوفا: ۱۳۳۹ ه.ق).[۸]
  • ۵. میرزا علی اکبر نوقانی (متوفا: ۱۳۷۰ ه.ق).[۹]
  • ۷. شیخ غلامحسین محامی بادکوبه‌ای (متوفا: ۱۳۳۳ ش).
  • ۸. شیخ محمدکاظم مهدوی دامغانی (متوفا: ۱۳۶۰ ش).
  • ۹. شیخ محمدحسن بروجردی (متوفا: ۱۳۲۹ ش).
  • ۱۰. شیخ هادی روحانی مازندرانی (متوفا: ۱۳۷۸ ش).
  • ۱۱. شیخ زین العابدین غیاثی تنکابنی (متوفا: ۱۳۳۶ ه.ش).
  • ۱۲. سید علی شاهرودی.
  • ۱۳. شیخ علی محدث خراسانی (متوفا: ۱۳۷۰ ه.ق).[۱۰]
  • ۱۴. شیخ علی نمازی شاهرودی (متوفا: ۱۳۶۴ ش).[۱۱]
  • ۱۵. سید محمدباقر نجفی (متوفا: ۱۳۶۶ ش).[۱۲]
  • ۱۷. میرزا جواد آقا تهرانی (متوفا: ۱۳۶۶ ش).[۱۴]
  • ۱۸. شیخ عبدالله واعظ یزدی (متوفا: ۱۳۷۱ ش).[۱۵]
  • ۱۹. شیخ محمدرضا محقق تهرانی (متوفا: ۱۳۷۳ ش).
  • ۲۰. شیخ محمدباقر محسنی ملایری (متوفا: ۱۳۷۴ ش).
  • ۲۱. شیخ محمود حلبی خراسانی (متوفا: ۱۳۷۶ ش).
  • ۲۲. شیخ حسنعلی مروارید دام ظله.
  • ۲۳. شیخ محمدباقر ملکی میانه‌ای (متوفا: ۱۳۷۷ ش).[۱۶]
  • ۲۴. شیخ عبدالنبی کجوری (متوفا: ۱۴۱۹ ه.ق).[۱۷]
  • ۲۵. شیخ علی اکبر صدرزاده دامغانی دام ظله.
  • ۲۶. سید علیرضا قدوسی.
  • ۲۷. شیخ اسماعیل معتمد خراسانی.

آثار و تألیفات

۱. مجموعه تقریرات: این تقریرات شامل مباحث مهم اصول فقه، اصول عقاید (معارف) و قرآن شناسی است. بهترین نسخه از این تقریرات، نسخه‌ای است که توسط میرزای اصفهانی تصحیح شده است.[۱۸]

۲. معراج القرب: از آثار بسیار ارزنده و سازنده میرزای اصفهانی درباره نماز، «غایه المنی و معراج القرب و اللّقاء» است.

۳. وجه اعجاز قرآن: یکی دیگر از تعالیم عظیم میرزای اصفهانی تأکید بر این موضوع است که علت اعجاز قرآن، بیشتر از هر چیز جنبه علمی قرآن در شناخت حقایق هستی، ‌تازه بودن علم قرآنی و نیز این است که قرآن کریم از سنخ مفاهیم و معقولاتی که در دست بشر بود، نیست.

۴. معارف القرآن: در اصول اعتقادات.

۵. ابواب الهدی: این کتاب خلاصه «معارف القرآن» است، که به آن اشاره شد.

۶. مصباح الهدی: در اصول فقه.

۷. المواهب السّنّیه فی بیان المعاریض والتوریه فی کلمات الأئمه علیهم السلام لاستنباط الاحکام الشرعیّه: در روش استنباط احکام.

۸. ابطال معارف الیونان: فلسفه انتقادی.[۱۹]

۹. کتاب القضاء والقدر.

۱۰. رساله فی الکر.

۱۱. معرفه العوالم.

آثار میرزای اصفهانی تا سال ۱۳۹۵ ه.ق که نزدیک به ۳۰ سال از فوت وی سپری شده بود، چاپ نشده بود. سید محمدباقر نجفی یزدی در سال ۱۳۹۵ ه.ق مجموعه کوچکی از آثار ایشان را که مشتمل بر رساله‌های ابواب الهدی، مصباح الهدی، مواهب السنیه، غایه المنی و رساله فی الکر بود، چاپ و منتشر نمود، ولی افسوس که این چاپ با روش علمی انجام نشد و نتوانست مقام علمی و معنوی میرزای اصفهانی را نشان دهد!

ویژگی‌های اخلاقی

اخلاق نیک میرزا مهدی اصفهانی همگان را به خود جذب می‌نمود. او انسانی وارسته و بسیار مهربان بود و احترام زیادی به سادات می‌گذاشت و به کودکان سادات محبت می‌نمود و از آن ها درخواست شفاعت می‌کرد.

وی زاهدانه زیست و تا آخر عمر منزل ملکی نداشت. وقتی به او گفتند: منزل شما کوچک است و عائله زیاد، خوب است منزلی برای شما تهیه شود، مریدان شما دوست دارند منزلی برای شما تهیه کنند. ایشان گفت: همین منزل استیجاری برای من کافی است. اصرار می‌کنند که منزلی هست، بیایید و ببینید. می‌روند و منزل را می‌بینند و می‌گوید: دو روز دیگر صبر کنید، جواب خواهم داد. بعد از دو روز، میرزا فوت می‌کند و خرید منزل هم منتفی می‌شود.

او هیچ گونه علاقه دنیوی و مادی نداشت. وی به فکر شاگردان خود بود و از آن ها دلجویی می‌کرد. میرزا مهدی اصفهانی در زمان خفقان رضاخانی، به حاج شیخ مجتبی قزوینی پیشنهاد می‌دهد که نیمی از شهریه ۱۲ تومانی آیت الله نائینی را بدهد تا خداوند گشایشی فراهم فرماید.[۲۰]

وفات

سرانجام میرزا مهدی اصفهانی (خراسانی) پس از عمری عبادت و طلب علم و کوشش‌های بسیار برای ترویج مکتب قرآنی خالص، در پرتو شمیم جان پرور ولایت حضرت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه شریف مهیای سفر آخرت می‌شود. وی یک هفته پیش از رحلت، وصیت می‌کند و امانت‌ها را به صاحبانش برمی‌گرداند و در اواخر ذی الحجه سال ۱۳۶۵ ه.ق از این جهان به سرای جاوید می‌شتابد. پیکر پاک او را تا بامداد جمعه نگاه داشتند و در روز جمعه، با تشییعی عظیم، به صحن مطهر حضرت امام رضا علیه السلام آوردند، و پس از ادای مراسم، در دارالضیافه به خاک سپردند.

پانویس

  1. میرزا مهدی اصفهانی می‌توانست روح خود و دیگران را از بدن خارج سازد. علامه محمدرضا حکیمی به نقل از آمیرزا علی اکبر معلم دامغانی فرمود: میرزای اصفهانی سفری به دامغان آمد و چند روزی در منزل ما بود. روزی صحبت از خلع بدن شد، درخواست کردیم نمونه‌ای را به ما ارائه دهد. برادرم در مجلس حاضر بود. قرار شد ایشان را خلع بدن کند و چنین کرد، و به حالت مرده درآمد. بعد روحش را برگرداند. پرسیدم: چگونه بود؟ گفت: خودم را روی رف می‌دیدم و بدنم را افتاده کف اطاق. من خواستم تقاضا کنم مرا هم خلع بدن کند که مهمانانی رسیدند و نشد.
  2. این مضمون در روایات بسیاری نیز رسیده است.
  3. ابواب الهدی، ص ۴۶، سید محمدباقر نجفی یزدی، (متوفا: ۱۳۶۶ ش)، نگاه حوزه، شماره ۵۲ و ۵۱، ص ۱۲۲.
  4. اشاره است به جمله‌ای معروف از زیارت «آل یس» و مقصود از آن علمی است که از ناحیه معصوم علیه السلام به فردی عنایت می‌شود.
  5. محمدتقی میرزا عسکری معروف به آقا بزرگ حکیم از شاگردان میرزا ابوالحسن جلوه، میرزا هاشم گیلانی اشکوری و حکیم کرمانشاهی بود. وی استاد فلسفه حوزه علمیه مشهد مقدس بود. حاج شیخ مجتبی قزوینی (۱۳۱۸ ـ ۱۳۸۶ ه.ق) و شیخ غلامحسین محامی بادکوبه‌ای (متوفا: ۱۳۳۳ ه.ق) که از عالمان مکتب تفکیک بودند، سال‌ها در درس او شرکت کردند و با آمدن میرزای اصفهانی به مشهد، به مکتب وی پیوستند. شرح حال این عالم فرزانه در مجله نگاه حوزه، سال اول، شماره ۳، آمده است.
  6. شرح حال وی در «ستارگان حرم» ج ۳، ص ۲۰۵ و «آثار الحجه» آمده است.
  7. شرح حال ایشان در همین جلد از گلشن ابرار آمده است.
  8. شرح حال این عالم فرزانه در مجله نگاه حوزه، سال ۱۳۷۴، شماره ۵ آمده است.
  9. شرح حال این عالم مربی و تاثیرگذار در مجله نگاه حوزه، سال ۱۳۷۵، شماره ۵ آمده است.
  10. نویسنده «خورشید تابان در توحید قرآن».
  11. وی در سال ۱۲۹۴ ش، در شهرستان شاهرود متولد شد. پدر ایشان آیت الله شیخ محمد نمازی شاهرودی است. وی حافظ قرآن و محدثی متبحر و دارای تألیفات بسیار ارزنده و فراوان است.
  12. از او تألیفات زیادی به جای مانده است.
  13. وی پدر دکتر علی شریعتی است.
  14. شرح حال وی در همین مجموعه گلشن ابرار، ج ۳، آمده است. وی در سال ۱۲۸۳ ش، در تهران، در خانواده‌ای مذهبی متولد شد و در قم. نجف و مشهد مقدس نزد میرزا مهدی اصفهانی، حاج شیخ مجتبی قزوینی و دیگر استادان حوزه به تحصیل علم پرداخت. آثارش عبارتند از: ۱. میزان المطالب. ۲. آیین زندگی و درس‌های اخلاق اسلامی. ۳. فلسفه بشری و اسلامی. ۴. عارف و صوفی چه می‌گوید؟ ۵. بهائی چه می‌گوید؟ ۶. بررسی پیرامون اسلام.
  15. وی از واعظان معروف مشهد مقدس و نویسنده «معارف القرآن» می‌باشد.
  16. شرح حال وی در «ستارگان حرم»، ج ۶، ص ۹۹ آمده است.
  17. شرح حال وی در مجله «نگاه حوزه»، شماره‌های ۴۵، ۴۶ و ۴۷، ص ۱۲۶ آمده است.
  18. تقریرات ایشان ۵ جلد است که متأسفانه هنوز چاپ نشده است.
  19. امروز که تنبهاتی درباره عقب افتادگی فکری حاصل شده است، بر لزوم «نقد فلسفی» اصرار می‌شود و برخی از استادان فلسفه آن را مورد توجه قرار داده‌اند. اما نه در حد شایسته و لازم ر.ک: خردنامه صدرا.
  20. به نقل از حجت الاسلام والمسلمین مرحوم میرزا علیرضا غروی، فرزند میرزا مهدی اصفهانی.

منبع

تلخیص از کتاب گلشن ابرار، جلد ۳، صفحه ۳۶۳، نویسنده: محمدعلی رحیمیان.