مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

الاحتجاج (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۷: سطر ۷:
 
|تصویر= [[پرونده:الاحتجاج.jpg|240px|وسط]]
 
|تصویر= [[پرونده:الاحتجاج.jpg|240px|وسط]]
  
|نویسنده= ابومنصور طبرسی
+
|نویسنده= احمد بن علی طبرسی
  
|موضوع= احتجاجات شیعه  
+
|موضوع= کلام شیعه/مناظرات
  
 
|زبان= عربی
 
|زبان= عربی
  
|تعداد جلد= 1
+
|تعداد جلد= ۱
  
|عنوان افزوده1= تعليقات
+
|عنوان افزوده1= تحقیق
  
|افزوده1= محمد باقر خراسان
+
|افزوده1= ابراهیم بهادری
  
 
|عنوان افزوده2=
 
|عنوان افزوده2=
سطر ۲۳: سطر ۲۳:
 
|افزوده2=
 
|افزوده2=
  
|لینک= [http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/65411/ الاحتجاج]
+
|لینک= [http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/65411/ الاحتجاج على اهل اللّجاج]
  
 
}}
 
}}
  
کتاب '''«الاحتجاج على اهل اللجاج‏»''' تألیف [[ابومنصور طبرسی|احمد بن علی طبرسی]] (از علمای [[شیعه]] در قرن ششم قمری)، مشتمل بر احتجاجات و مناظرات [[اهل البیت|معصومين]] (علیهم‌السلام) و بزرگان شیعه با مخالفان، در موضوعات مختلف دينى و به زبان عربى است.
+
کتاب '''«الإحتجاج على اهل اللّجاج‏»''' تألیف [[ابومنصور طبرسی|احمد بن علی طبرسی]] از علمای [[شیعه]] در قرن ششم قمری، مشتمل بر احتجاجات و مناظرات [[اهل البیت|معصومین]] (علیهم‌السلام) و بزرگان شیعه با مخالفان، در موضوعات مختلف دینى است. «الاحتجاج» از کتب معتبری است که علما به آن اعتماد داشته و روایات آن را نقل می‌کنند.
  
 
==مؤلف==
 
==مؤلف==
  
گرچه سال ولادت و وفات ابومنصور طبرسی دقیقاً مشخص نیست، اما مسلم است كه او از علمای قرن ششم هجری و معاصر أمین الاسلام طبرسی مؤلف [[تفسیر مجمع البیان]] (م 548 ق) بوده است و هر دو از مشایخ [[ابن شهر آشوب]] مازندرانی (م 588 ق) می‌باشند.  
+
[[ابومنصور طبرسی|ابومنصور احمد بن علی طبرسی]]، فقیه، متکلم، محدث و مورخ بزرگ [[شیعه]] در قرن ششم قمری است. اکثر عالمان رجال و تراجم، ابومنصور طبرسی را [[محدث]] و [[فقیه]] مورد اعتمادی دانسته‌اند.  
  
اكثر صاحبان خبر و اندیشه، ابومنصور طبرسی را فقیه بافضیلتی دانسته‌ و او را در زمره فقهای نامدار عصر خویش، نام برده‌اند.  
+
طبرسى در علم [[کلام]] و [[فقه]] صاحب نظر بود و [[فتوا|فتاوا]] و آراء او مورد توجه فقها بوده است. [[ابن ‌شهر آشوب|ابن ‌شهرآشوب مازندرانى]] از شاگردان مبرّز اوست.
  
تألیفات دیگر طبرسی عبارتند از: تاریخ الائمه، فضل الزهراء، الكافی فی الفقه، كتاب الصلاة، مفاخر الطالبیّه.
+
معروفترین اثر [[کلام|کلامی]] ابومنصور طبرسى، کتاب «'''الاحتجاج على اهل اللجاج'''» می‌باشد. تألیفات دیگر او عبارتند از: تاریخ الائمه، فضل الزهراء، الکافی فی الفقه، کتاب الصلاة، مفاخر الطالبیّه.  
  
== انگیزه نگارش ==
+
==انگیزه نگارش==
 
[[احمد بن علی طبرسی|ابومنصور طبرسى]] در عصرى مى زیست که قلمرو پهناور جامعه اسلامى، دوران [[تعصب]]، شدت اختلافات دینى و غلبه متعصبان و خشونت سیرتان را پشت سر مى نهاد. در آن زمان بحث هاى تند و خشن و مشاجرات مذهبى فراگیرى بین علماى مذاهب صورت مى گرفت که در برخى مواقع به ستیز و خونریزى دسته هاى مختلف منتهى مى گشت. با توجه به غلبه تفکر [[سنی]] در [[ایران]] و آمیختگى اش با ساختار حاکمیت، هجمه کلامى شدیدى بر علیه شیعه [[امامیه]] تدارک شده بود.  
 
[[احمد بن علی طبرسی|ابومنصور طبرسى]] در عصرى مى زیست که قلمرو پهناور جامعه اسلامى، دوران [[تعصب]]، شدت اختلافات دینى و غلبه متعصبان و خشونت سیرتان را پشت سر مى نهاد. در آن زمان بحث هاى تند و خشن و مشاجرات مذهبى فراگیرى بین علماى مذاهب صورت مى گرفت که در برخى مواقع به ستیز و خونریزى دسته هاى مختلف منتهى مى گشت. با توجه به غلبه تفکر [[سنی]] در [[ایران]] و آمیختگى اش با ساختار حاکمیت، هجمه کلامى شدیدى بر علیه شیعه [[امامیه]] تدارک شده بود.  
  
در برابر این هجوم گسترده و گستاخى دور از منطق، سکوت و انزوا در زندگانى اغلب دانشمندان شیعى حکمفرما بود و جز چند حرکت خاصى ـ که از [[عبدالجلیل قزوینی رازی|عبدالجلیل قزوینى رازى]] و [[شیخ طبرسی|امین الاسلام طبرسى]] به یادگار مانده است ـ واکنشى از سوى چهره هاى شیعى مشاهده نمى شد. از این رو، احمد بن على طبرسى با تدوین کتاب «[[الاحتجاج (کتاب)|الاحتجاج]]» پیروان مکتب [[شیعه]] را به پیروى از منش پیشوایان دین وا داشت، او چنین مى نویسد: «... آنچه مرا بر تألیف این کتاب برانگیخت، مسامحه و سستى دانشمندان و اصحاب ما بود که خاموشى و انزوا و سکوت اختیار کرده و از مقام احتجاج و جدال با مخالفین و اهل ادیان باطل کناره گیرى نموده اند، و تصور مى کنند که [[پیامبر اکرم]] (صلى الله علیه وآله) و ائمّه اطهار (علیهم السلام) نیز مانند ایشان پیوسته سکوت و کناره گیرى نمودند و براى پیروان و شیعیان خود هم اجازه مجادله و احتجاج را نداده اند. بلکه برخى از آنان معتقد هستند که احتجاج و گفتگو با صاحبان ادیان باطل ممنوع است. لذا تصمیم گرفتم احتجاج هایى را که از پیشوایان بزرگ [[اسلام]] در مقابل مخالفان و طوایف مختلف بیان شده است را جمع آورى کرده و در این کتاب به رشته تحریر در آورم.»
+
در برابر این هجوم گسترده و گستاخى دور از منطق، سکوت و انزوا در زندگانى اغلب دانشمندان شیعى حکمفرما بود و جز چند حرکت خاصى ـ که از [[عبدالجلیل قزوینی رازی|عبدالجلیل قزوینى رازى]] و [[شیخ طبرسی|امین الاسلام طبرسى]] به یادگار مانده است ـ واکنشى از سوى چهره هاى شیعى مشاهده نمى شد. از این رو، احمد بن على طبرسى با تدوین کتاب «[[الاحتجاج (کتاب)|الاحتجاج]]» پیروان مکتب [[شیعه]] را به پیروى از منش پیشوایان دین وا داشت، او چنین مى نویسد: «... آنچه مرا بر تألیف این کتاب برانگیخت، مسامحه و سستى دانشمندان و اصحاب ما بود که خاموشى و انزوا و سکوت اختیار کرده و از مقام احتجاج و جدال با مخالفین و اهل ادیان باطل کناره گیرى نموده اند، و تصور مى کنند که [[پیامبر اکرم]] (صلى الله علیه وآله) و ائمّه اطهار (علیهم السلام) نیز مانند ایشان پیوسته سکوت و کناره گیرى نمودند و براى پیروان و شیعیان خود هم اجازه مجادله و احتجاج را نداده اند. بلکه برخى از آنان معتقد هستند که احتجاج و گفتگو با صاحبان ادیان باطل ممنوع است. لذا تصمیم گرفتم احتجاج هایى را که از پیشوایان بزرگ [[اسلام]] در مقابل مخالفان و طوایف مختلف بیان شده است را جمع آورى کرده و در این کتاب به رشته تحریر در آورم.» البته طبرسی متذکر می شود که نهی آنان از مجادله، نسبت به افراد ضعیف قوم بوده است.
  
==معرفی اجمالی كتاب==
+
==معرفی کتاب==
  
این كتاب شامل بحث‌ها و استدلال‌های معصومین علیهم‌السلام و بزرگان دین با مخالفان در موضاعات مختلف كلامی و سایر موضاعات می‌باشد.
+
این کتاب شامل بحث‌ها و استدلال‌های [[اهل البیت|معصومین]] علیهم‌السلام و بزرگان [[دین]] با مخالفان در موضوعات مختلف کلامی و سایر مسائل دینی می‌باشد.
  
الاحتجاج از كتب معتبری است كه علماء به آن اعتماد داشته و روایات آن را نقل می‌كنند. تنها اشكال این كتاب، [[حدیث مرسل|مرسله]] بودن اكثر روایات آن است و هیچ [[سند حدیث|سندی]] در كتاب برای روایات یافت نمی‌شود.
+
الاحتجاج از کتب معتبری است که علماء به آن اعتماد داشته و روایات آن را نقل می‌کنند. تنها اشکال مطرح شده در مورد این کتاب، [[حدیث مرسل|مرسله]] بودن و عدم ذکر [[سند حدیث|سند]] در اکثر روایات آن است. از این رو ممکن است این مطلب عنوان گردد که اکثر مناظرات مطرح شده در کتاب مستند نیست و در اعتبار آن خدشه وارد است. ابومنصور طبرسى در مقدمه کتاب الاحتجاج، اشکال فوق را چنین پاسخ گفته است: «... آنچه در این کتاب از روایات و اخبار نقل مى شود، از ذکر سند آنها صرفنظر نمودم، خواه به سبب وجود [[اجماع]] بر آن، و یا به دلیل اشتهار آن در کتابها بین موافق و مخالف. البته چون روایاتى که از [[امام حسن عسکری علیه السلام|حضرت عسکرى]](علیه السلام) نقل مى شود، از جهت شهرت در مرتبه احادیث دیگر نبود، لذا در حدیث، اول سند خود را ذکر نمودم و سند من در تمام آن احادیث که از [[تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام (کتاب)|تفسیر امام عسکرى]](علیه السلام) بیان شده به همین صورت مى باشد.»
  
كتاب با [[آیه|آیات]] و روایاتی كه به بحث و استدلال با مخالفین ترغیب می‌كنند شروع شده و اجر و [[ثواب]] حمایت‌كنندگان از دین خدا را بیان می‌كند. سپس احتجاجات [[پیامبر اسلام]] و [[ائمه اطهار]] علیهم‌السلام را به ترتیب ذكر كرده و در بین آن‌ها گاهی استدلال‌ها و بحث‌های اصحاب و [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم‌السلام را نیز آورده است و در پایان، [[توقیعات امام زمان علیه السلام|توقیعات امام عصر]] علیه‌السلام را در پاسخ به سؤالات و مشكلات شیعیان ذكر كرده است.
+
طبرسی در ادامه می افزاید: «مسائل اختصاصى (اعتقادی) از مسائل فرعى عملى ([[احکام شرعی|احکام]]) متفاوت است، با توجه به آنکه در مسائل فرعى، یقین به جهت لازم نیست و عمل در آن شرط است، اما در مسائل اعتقادى، یقین شرط است که آن در گرو قوه [[برهان]] و جهت خواهد بود که با تلاش انسان آشکار مى گردد و لذا در آن فرقى بین [[مسند]] و [[حدیث مرسل|مرسل]] نیست.»
  
==الاحتجاج در نظر عالمان==
+
== محتوای کتاب ==
صاحبان اندیشه و نظر، از کتاب «الاحتجاج» به نیکى یاد کرده اند، به گونه اى که این گنجینه در طول قرن هاى گذشته همواره مرجعى مناسب و مورد اطمینان بشمار مى رفته است.
+
مؤلف در آغاز کتاب، فصلی را به بیان فضیلت گفتگو و احتجاج و اهمیّت استدلال و دفاع [[برهان|برهانی]] از [[دین]] اختصاص داده و [[آیه|آیات]] و روایاتی را که به بحث و استدلال با مخالفین ترغیب نموده و اجر و [[ثواب]] حمایت‌کنندگان از دین خدا را بیان می‌کند ذکر کرده است.  
  
[[سید بن طاووس]] بر این کتاب و بر مؤلفش درود فرستاده و مطالعه آن را به پسرش توصیه کرده است.
+
سپس مناظرات و احتجاجات [[پیامبر اسلام]]، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه زهرا]] علیهاالسلام و [[ائمه اطهار]] علیهم‌السلام را به ترتیب تاریخ نقل کرده و در بین آن‌ها گاهی استدلال‌ها و بحث‌های اصحاب [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم‌السلام مانند [[سلمان]]، [[ابوذر]]، [[مقداد بن اسود|مقداد]]، [[عمار یاسر|عمار]]، [[هشام بن حکم]] و... و نیز برخی از علما همچون [[شیخ مفید]] و [[سید مرتضی]] را نیز آورده است و در پایان، [[توقیعات امام زمان علیه السلام|توقیعات]] و مکاتبات [[توقیعات امام زمان علیه السلام|امام عصر]] علیه‌السلام را در پاسخ به سؤالات و مشکلات [[شیعه|شیعیان]] ذکر نموده است که تعداد آن به ۳۶۳ [[حدیث]] می رسد.
  
[[شیخ حر عاملى]] آن را نیکو و داراى فوائد بسیار مى داند، و در خاتمه کتاب [[وسائل الشیعه (کتاب)|وسائل]]، این کتاب را در ردیف آثار مورد اعتماد معرفى کرده است.
+
این کتاب، در دو جزء تنظیم شده است. جزء اول آن، مشتمل بر بیست و سه احتجاج و نُه عنوان مختلف از قبیل «فصل فی ذکر طرف...» ، «ذکر طرف...» ، «جواب مسائل...» و... است. و جزء دوم، شامل بیست و شش احتجاج و دو عنوان «خطبة...» و «ذکر طرف...» می باشد.
  
[[علامه مجلسى]]، الاحتجاج را با وجود آنکه بیشتر اخبار آن [[حدیث مرسل|مرسل]] است، کتابى معروف شمرده است.
+
==الاحتجاج در نظر عالمان==
 
+
صاحبان اندیشه و نظر، از کتاب «الاحتجاج» طبرسی به نیکى یاد کرده اند، به گونه اى که این گنجینه در طول قرن هاى گذشته همواره مرجعى مناسب و مورد اطمینان بشمار مى رفته است.
[[سید محمدباقر موسوی خوانساری|سید محمدباقر خوانسارى]] مدعى است که الاحتجاج کتابى معتبر و بین طائفه [[امامیه]] معروف است.
 
 
 
[[شیخ آقا بزرگ تهرانی|آقا بزرگ تهرانى]] این کتاب را از آثار معتبرى مى داندکه علماى بزرگ همچون علامه مجلسى و شیخ حُرّ عاملى بدان اعتماد کرده اند.
 
  
[[حاج شیخ عباس قمی|شیخ عباس قمى]] الاحتجاج را کتابى معروف و داراى فوائد بسیار دانسته که اصحاب و بزرگان شیعه بدان روى آورده اند.
+
*[[سید بن طاووس]] بر این کتاب و بر مؤلفش درود فرستاده و مطالعه آن را به پسرش توصیه کرده است.
 +
*[[شیخ حر عاملى]] آن را نیکو و داراى فوائد بسیار مى داند، و در خاتمه کتاب [[وسائل الشیعه (کتاب)|وسائل]]، این کتاب را در ردیف آثار مورد اعتماد معرفى کرده است.
 +
*[[علامه مجلسى]]، الاحتجاج را با وجود آنکه بیشتر اخبار آن [[حدیث مرسل|مرسل]] است، کتابى معروف شمرده است.
 +
*[[سید محمدباقر موسوی خوانساری|سید محمدباقر خوانسارى]] مدعى است که الاحتجاج کتابى معتبر و بین طائفه [[امامیه]] معروف است.
 +
*[[شیخ آقا بزرگ تهرانی|آقا بزرگ تهرانى]] این کتاب را از آثار معتبرى مى داند که علماى بزرگ همچون علامه مجلسى و شیخ حُرّ عاملى بدان اعتماد کرده‌اند.
 +
*[[حاج شیخ عباس قمی|شیخ عباس قمى]] الاحتجاج را کتابى معروف و داراى فوائد بسیار دانسته که اصحاب و بزرگان شیعه بدان روى آورده اند.
 +
*[[علامه حسن زاده آملی|علامه حسن زاده آملى]]، الاحتجاج طبرسى را «کتاب کلامى اصیل، حاوى منطق حق وسائط فیض الهى» مى داند.
 +
*[[عبدالله جوادی آملی|آیت الله جوادى آملى]] درباره این کتاب چنین مى نگارد: «ابومنصور طبرسى براى اینکه تفکر کلامى مهجوره، از علم به عین آید و از گوش به آغوش، تدّبر جامع در [[قرآن]] و [[سنت]] معصومین(علیهم السلام) کرد، و چنین استنباط نمود که پیام ثقلین دو چیز است، یکى آنکه رهبران فکرى امت اسلامى جز احسن نگویند و دیگر آنکه رهروان فرهنگى نیز جز احسن نپذیرند، و چون پیروى رهروان، مسبوق به رهنمود رهبران است، لذا عصاره اى از برهان و جدال احسنِ مأثور از قرآن و [[عترت]] را ارائه نمود تا جامعه اسلامى که تمدن او در تدین معقول و مقبول او است از تحجر برهد و به تعقل برسد.»
  
[[علامه حسن زاده آملی|علامه حسن زاده آملى]]، الاحتجاج طبرسى را «کتاب کلامى اصیل، حاوى منطق حق وسائط فیض الهى» مى داند.
+
==ترجمه و شرح کتاب==
 +
کتاب «الاحتجاج» طبرسى توسط برخی علمای [[شیعه]] به فارسی ترجمه شده است، از جمله: ترجمه همراه با شرح [[ملا فتح الله کاشانی|ملا فتح الله کاشانی]] (م، ۹۸۸ ق) بنام «کشف‌ الاحتجاج»، ترجمه [[علی بن حسن زواره ای|علی بن حسن زواری]] شاگرد [[محقق ثانی|محقق کرکی]]، ترجمه مولی نظام الدین احمد غفاری مازندرانی، ترجمه عمادالدین قاری استرآبادی.  
  
[[عبدالله جوادی آملی|آیت الله جوادى آملى]] درباره این کتاب چنین مى نگارد: «ابومنصور طبرسى براى اینکه تفکر کلامى مهجوره، از علم به عین آید و از گوش به آغوش، تدّبر جامع در [[قرآن]] و [[سنت]] معصومین(علیهم السلام) کرد، و چنین استنباط نمود که پیام ثقلین دو چیز است، یکى آنکه رهبران فکرى امت اسلامى جز احسن نگویند و دیگر آنکه رهروان فرهنگى نیز جز احسن نپذیرند، و چون پیروى رهروان مسبوق به رهنمود رهبران است لذا عصاره اى از برهان و جدال احسنِ مأثور از قرآن و [[عترت]] را ارائه نمود تا جامعه اسلامى که تمدن او در تدین معقول و مقبول او است از تحجر برهد و به تعقل برسد.»
+
همچنین شرح‌هایی هم توسط [[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت الله جزایری]] به نام «قاطع الحاج»، شرح میرزا ابوالحسن بحرانی (م، ۱۱۹۳ ق) و شرح سید احمد بن محمد حسینی مختاری بر آن نوشته شده است.
  
 
+
این کتاب در یک جلد به زبان عربی با مقدمه استاد [[جعفر سبحانی]] و با تحقیق ابراهیم بهادری و محمد هادی توسط انتشارات اسوه نیز به چاپ رسیده است.
ممکن است این مطلب عنوان گردد که اکثر مناظرات مطرح شده در کتاب مستند نیست در اعتبار آن خدشه وارد است. توجه به دو نکته ذیل، پاسخ را روشن مى سازد:
 
 
 
۱ ـ ابو منصور طبرسى در مقدمه کتاب الاحتجاج اشکال فوق را پاسخ گفته است، او چنین مى نویسد: «... آنچه در این کتاب از روایات و اخبار نقل مى شود، از ذکر سند آنها صرفنظر نمودم خواه به سبب وجود اجماع بر آن، و یا به دلیل اشتهار آن در کتاب ها بین موافق و مخالف. البته چون روایاتى که از حضرت عسکرى(علیه السلام) نقل مى شود، از جهت شهرت در مرتبه احادیث دیگر نبودلذا در حدیث اول سند خود را ذکر نمودم و سند من در تمام آن احادیث که از تفسیر امام عسکرى(علیه السلام)<sup>([۴۷])</sup> بیان شده به همین صورت مى باشد.<sup>([۴۸])</sup>
 
 
 
طبرسى آنگاه سند روایات منقول از امام حسن عسکرى(علیه السلام) را در آغاز کتاب، بدین شرح بیان مى کند: «... ابو جعفر مهدى بن ابى حرب حسینى مرعشى، از: شیخ صدوق ابوعبدالله جعفر بن محمّد بن احمد دوریستى، از: ابى محمّد بن احمد، از: ابو جعفر محمّد بن على بن حسین بن بابویه قمى، از: ابو الحسن محمّد بن قاسم مفسر استرآبادى، از: ابو یعقوب یوسف بن محمّد بن زیاد و ابو الحسن على بن محمّد سیار، و این دو از: ابو محمّد حسن بن على عسکرى(علیه السلام).»<sup>([۴۹])</sup>
 
 
 
۲ ـ مسائل اختصاصى از مسائل فرعى عملى متفاوت است با توجه به آنکه در مسائل فرعى یقین به جهت لازم نیست و هر چند که عملى در آن شرط است، اما در مسائل اعتقادى یقین شرط است که آن در گرو قوه برهان و جهت خواهد بود که با تلاش انسان آشکار مى گردد و لذا در آن فرقى بین مسند ومرسل نیست.<sup>([۵۰])</sup>
 
 
 
==وضعیت کتاب==
 
این كتاب به همت علمای بزرگوار مثل ملا فتح الله كاشانی، علی بن حسن زواری و عمادین قاری استرآبادی به فارسی، ترجمه شده است و شرح‌هایی هم به وسیله ملا فتح الله كاشانی، سید نعمت الله جزایری (به نام قاطع الحاج) میرزا ابوالحسن بحرانی و سید احمد بن محمد حسینی مختاری نوشته شده است.
 
 
 
این كتاب در یك جلد به زبان عربی توسط نشر مرتضی در [[مشهد]] مقدس در سال 1403 هـ.ق به چاپ رسیده است. همچنین این کتاب با مقدمه استاد جعفر سبحانی و با تحقیق ابراهیم بهادری و محمدهادی توسط انتشارات اسوه نیز به چاپ رسیده است.
 
  
 
==منابع==
 
==منابع==
  
* حافظ فرزانه، مرکز مطالعات و پژوهش‌هاي فرهنگي حوزه علميه، سایت اندیشه قم.
+
*حافظ فرزانه، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، سایت اندیشه قم.
  
* "احمد طبرسی"، فرهیختگان تمدن شیعه، محمدباقر پورامینى.
+
*"احمد طبرسی"، سایت فرهیختگان تمدن شیعه، محمدباقر پورامینى.
 +
*[[نرم افزار جامع الاحادیث ۵ / ۳|نرم افزار جامع الاحادیث]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
  
 
{{سنجش کیفی
 
{{سنجش کیفی
سطر ۱۰۲: سطر ۹۶:
 
|رده= دارد
 
|رده= دارد
 
}}
 
}}
 
+
[[رده:منابع کلامی]]
[[رده: مقاله های مرتبط به دانشنامه]]
+
[[رده:منابع اعتقادی شیعه]]
[[رده:منابع حدیثی]]
+
[[رده:کتابهای کلامی]][[رده:کتابهای اعتقادی]]
{{حدیث}}
 

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۲


الاحتجاج.jpg
نویسنده احمد بن علی طبرسی
موضوع کلام شیعه/مناظرات
زبان عربی
تعداد جلد ۱
تحقیق ابراهیم بهادری

الاحتجاج على اهل اللّجاج

کتاب «الإحتجاج على اهل اللّجاج‏» تألیف احمد بن علی طبرسی از علمای شیعه در قرن ششم قمری، مشتمل بر احتجاجات و مناظرات معصومین (علیهم‌السلام) و بزرگان شیعه با مخالفان، در موضوعات مختلف دینى است. «الاحتجاج» از کتب معتبری است که علما به آن اعتماد داشته و روایات آن را نقل می‌کنند.

مؤلف

ابومنصور احمد بن علی طبرسی، فقیه، متکلم، محدث و مورخ بزرگ شیعه در قرن ششم قمری است. اکثر عالمان رجال و تراجم، ابومنصور طبرسی را محدث و فقیه مورد اعتمادی دانسته‌اند.

طبرسى در علم کلام و فقه صاحب نظر بود و فتاوا و آراء او مورد توجه فقها بوده است. ابن ‌شهرآشوب مازندرانى از شاگردان مبرّز اوست.

معروفترین اثر کلامی ابومنصور طبرسى، کتاب «الاحتجاج على اهل اللجاج» می‌باشد. تألیفات دیگر او عبارتند از: تاریخ الائمه، فضل الزهراء، الکافی فی الفقه، کتاب الصلاة، مفاخر الطالبیّه.

انگیزه نگارش

ابومنصور طبرسى در عصرى مى زیست که قلمرو پهناور جامعه اسلامى، دوران تعصب، شدت اختلافات دینى و غلبه متعصبان و خشونت سیرتان را پشت سر مى نهاد. در آن زمان بحث هاى تند و خشن و مشاجرات مذهبى فراگیرى بین علماى مذاهب صورت مى گرفت که در برخى مواقع به ستیز و خونریزى دسته هاى مختلف منتهى مى گشت. با توجه به غلبه تفکر سنی در ایران و آمیختگى اش با ساختار حاکمیت، هجمه کلامى شدیدى بر علیه شیعه امامیه تدارک شده بود.

در برابر این هجوم گسترده و گستاخى دور از منطق، سکوت و انزوا در زندگانى اغلب دانشمندان شیعى حکمفرما بود و جز چند حرکت خاصى ـ که از عبدالجلیل قزوینى رازى و امین الاسلام طبرسى به یادگار مانده است ـ واکنشى از سوى چهره هاى شیعى مشاهده نمى شد. از این رو، احمد بن على طبرسى با تدوین کتاب «الاحتجاج» پیروان مکتب شیعه را به پیروى از منش پیشوایان دین وا داشت، او چنین مى نویسد: «... آنچه مرا بر تألیف این کتاب برانگیخت، مسامحه و سستى دانشمندان و اصحاب ما بود که خاموشى و انزوا و سکوت اختیار کرده و از مقام احتجاج و جدال با مخالفین و اهل ادیان باطل کناره گیرى نموده اند، و تصور مى کنند که پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) و ائمّه اطهار (علیهم السلام) نیز مانند ایشان پیوسته سکوت و کناره گیرى نمودند و براى پیروان و شیعیان خود هم اجازه مجادله و احتجاج را نداده اند. بلکه برخى از آنان معتقد هستند که احتجاج و گفتگو با صاحبان ادیان باطل ممنوع است. لذا تصمیم گرفتم احتجاج هایى را که از پیشوایان بزرگ اسلام در مقابل مخالفان و طوایف مختلف بیان شده است را جمع آورى کرده و در این کتاب به رشته تحریر در آورم.» البته طبرسی متذکر می شود که نهی آنان از مجادله، نسبت به افراد ضعیف قوم بوده است.

معرفی کتاب

این کتاب شامل بحث‌ها و استدلال‌های معصومین علیهم‌السلام و بزرگان دین با مخالفان در موضوعات مختلف کلامی و سایر مسائل دینی می‌باشد.

الاحتجاج از کتب معتبری است که علماء به آن اعتماد داشته و روایات آن را نقل می‌کنند. تنها اشکال مطرح شده در مورد این کتاب، مرسله بودن و عدم ذکر سند در اکثر روایات آن است. از این رو ممکن است این مطلب عنوان گردد که اکثر مناظرات مطرح شده در کتاب مستند نیست و در اعتبار آن خدشه وارد است. ابومنصور طبرسى در مقدمه کتاب الاحتجاج، اشکال فوق را چنین پاسخ گفته است: «... آنچه در این کتاب از روایات و اخبار نقل مى شود، از ذکر سند آنها صرفنظر نمودم، خواه به سبب وجود اجماع بر آن، و یا به دلیل اشتهار آن در کتابها بین موافق و مخالف. البته چون روایاتى که از حضرت عسکرى(علیه السلام) نقل مى شود، از جهت شهرت در مرتبه احادیث دیگر نبود، لذا در حدیث، اول سند خود را ذکر نمودم و سند من در تمام آن احادیث که از تفسیر امام عسکرى(علیه السلام) بیان شده به همین صورت مى باشد.»

طبرسی در ادامه می افزاید: «مسائل اختصاصى (اعتقادی) از مسائل فرعى عملى (احکام) متفاوت است، با توجه به آنکه در مسائل فرعى، یقین به جهت لازم نیست و عمل در آن شرط است، اما در مسائل اعتقادى، یقین شرط است که آن در گرو قوه برهان و جهت خواهد بود که با تلاش انسان آشکار مى گردد و لذا در آن فرقى بین مسند و مرسل نیست.»

محتوای کتاب

مؤلف در آغاز کتاب، فصلی را به بیان فضیلت گفتگو و احتجاج و اهمیّت استدلال و دفاع برهانی از دین اختصاص داده و آیات و روایاتی را که به بحث و استدلال با مخالفین ترغیب نموده و اجر و ثواب حمایت‌کنندگان از دین خدا را بیان می‌کند ذکر کرده است.

سپس مناظرات و احتجاجات پیامبر اسلام، فاطمه زهرا علیهاالسلام و ائمه اطهار علیهم‌السلام را به ترتیب تاریخ نقل کرده و در بین آن‌ها گاهی استدلال‌ها و بحث‌های اصحاب اهل بیت علیهم‌السلام مانند سلمان، ابوذر، مقداد، عمار، هشام بن حکم و... و نیز برخی از علما همچون شیخ مفید و سید مرتضی را نیز آورده است و در پایان، توقیعات و مکاتبات امام عصر علیه‌السلام را در پاسخ به سؤالات و مشکلات شیعیان ذکر نموده است که تعداد آن به ۳۶۳ حدیث می رسد.

این کتاب، در دو جزء تنظیم شده است. جزء اول آن، مشتمل بر بیست و سه احتجاج و نُه عنوان مختلف از قبیل «فصل فی ذکر طرف...» ، «ذکر طرف...» ، «جواب مسائل...» و... است. و جزء دوم، شامل بیست و شش احتجاج و دو عنوان «خطبة...» و «ذکر طرف...» می باشد.

الاحتجاج در نظر عالمان

صاحبان اندیشه و نظر، از کتاب «الاحتجاج» طبرسی به نیکى یاد کرده اند، به گونه اى که این گنجینه در طول قرن هاى گذشته همواره مرجعى مناسب و مورد اطمینان بشمار مى رفته است.

  • سید بن طاووس بر این کتاب و بر مؤلفش درود فرستاده و مطالعه آن را به پسرش توصیه کرده است.
  • شیخ حر عاملى آن را نیکو و داراى فوائد بسیار مى داند، و در خاتمه کتاب وسائل، این کتاب را در ردیف آثار مورد اعتماد معرفى کرده است.
  • علامه مجلسى، الاحتجاج را با وجود آنکه بیشتر اخبار آن مرسل است، کتابى معروف شمرده است.
  • سید محمدباقر خوانسارى مدعى است که الاحتجاج کتابى معتبر و بین طائفه امامیه معروف است.
  • آقا بزرگ تهرانى این کتاب را از آثار معتبرى مى داند که علماى بزرگ همچون علامه مجلسى و شیخ حُرّ عاملى بدان اعتماد کرده‌اند.
  • شیخ عباس قمى الاحتجاج را کتابى معروف و داراى فوائد بسیار دانسته که اصحاب و بزرگان شیعه بدان روى آورده اند.
  • علامه حسن زاده آملى، الاحتجاج طبرسى را «کتاب کلامى اصیل، حاوى منطق حق وسائط فیض الهى» مى داند.
  • آیت الله جوادى آملى درباره این کتاب چنین مى نگارد: «ابومنصور طبرسى براى اینکه تفکر کلامى مهجوره، از علم به عین آید و از گوش به آغوش، تدّبر جامع در قرآن و سنت معصومین(علیهم السلام) کرد، و چنین استنباط نمود که پیام ثقلین دو چیز است، یکى آنکه رهبران فکرى امت اسلامى جز احسن نگویند و دیگر آنکه رهروان فرهنگى نیز جز احسن نپذیرند، و چون پیروى رهروان، مسبوق به رهنمود رهبران است، لذا عصاره اى از برهان و جدال احسنِ مأثور از قرآن و عترت را ارائه نمود تا جامعه اسلامى که تمدن او در تدین معقول و مقبول او است از تحجر برهد و به تعقل برسد.»

ترجمه و شرح کتاب

کتاب «الاحتجاج» طبرسى توسط برخی علمای شیعه به فارسی ترجمه شده است، از جمله: ترجمه همراه با شرح ملا فتح الله کاشانی (م، ۹۸۸ ق) بنام «کشف‌ الاحتجاج»، ترجمه علی بن حسن زواری شاگرد محقق کرکی، ترجمه مولی نظام الدین احمد غفاری مازندرانی، ترجمه عمادالدین قاری استرآبادی.

همچنین شرح‌هایی هم توسط سید نعمت الله جزایری به نام «قاطع الحاج»، شرح میرزا ابوالحسن بحرانی (م، ۱۱۹۳ ق) و شرح سید احمد بن محمد حسینی مختاری بر آن نوشته شده است.

این کتاب در یک جلد به زبان عربی با مقدمه استاد جعفر سبحانی و با تحقیق ابراهیم بهادری و محمد هادی توسط انتشارات اسوه نیز به چاپ رسیده است.

منابع

  • حافظ فرزانه، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، سایت اندیشه قم.
  • "احمد طبرسی"، سایت فرهیختگان تمدن شیعه، محمدباقر پورامینى.
  • نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.