اوائل المقالات (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۷: | سطر ۷: | ||
|نویسنده= شیخ مفید | |نویسنده= شیخ مفید | ||
| − | |موضوع= كلام | + | |موضوع= كلام شیعه امامیه |
|زبان= عربی | |زبان= عربی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد=۱ |
| − | |عنوان افزوده1= | + | |عنوان افزوده1= تحقیق |
| − | |افزوده1= | + | |افزوده1= ابراهیم انصاری |
|عنوان افزوده2= | |عنوان افزوده2= | ||
| سطر ۲۵: | سطر ۲۵: | ||
}} | }} | ||
| − | + | کتاب «اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات» تألیف [[شیخ مفید]] (متوفای ۴۱۳ ق)، از مهمترین کتب [[کلام|کلامی]] و اعتقادی [[شیعه]] است که در بیان فرق بین شیعه و [[معتزله]] در مباحث کلامی و اثبات دیدگاه شیعه نوشته شده است. مؤلف در این کتاب، مباحث مختلفی را از جمله مباحث مربوط به [[فرقه‌های اسلامی]]، مباحث مربوط به [[توحید]]، [[عدل]]، [[نبوت]]، [[امامت]] و [[معاد]]، مطرح نموده است. | |
| − | |||
| − | |||
==مؤلف== | ==مؤلف== | ||
| + | محمد بن محمد بن نعمان معروف به «[[شیخ مفید]]» (۴۱۳-۳۳۶ ق)، فقیه اصولی و متکلم برجسته [[شیعه]] است. او از شاگردان [[شیخ صدوق]]، [[جعفر بن محمد قولویه]] و [[ابن جنید اسکافی|ابن جنید اسکافى]] بوده و عالمان بزرگی چون [[سید مرتضى]]، [[سید رضى]] و [[شیخ طوسى]] از شاگردان او هستند. | ||
| − | + | شیخ مفید از جمله کسانی است که مفتخر به دریافت سه [[توقیعات امام زمان (عج)|توقیع]] از ناحیه [[امام زمان]] (عجل الله تعالی فرجه) شده است. او از پیشگامان در تدوین [[علم کلام]] و [[اصول فقه]] شیعه [[امامیه]] می‌باشد. | |
| − | + | برخی از تألیفات ارزشمند او عبارتند از: [[الفصول العشرة فی الغیبة (کتاب)|الفصول العشرة فی الغیبة]]، [[تفضیل امیر المؤمنین علیه السلام|تفضیل امیرالمؤمنین علیه‌السلام]]، [[مسار الشیعه]]، [[تصحیح الاعتقاد (کتاب)|تصحیح الاعتقاد]]، [[الارشاد]]، [[کتاب الجمل]]، [[الأمالى شیخ مفید (کتاب)|الأمالی]]، [[المزار (شیخ مفید) (کتاب)|المزار]]، [[المقنعة (کتاب)|المقنعة]]، [[اوائل المقالات (کتاب)|اوائل المقالات]]. | |
| − | [[ | + | ==معرفى کتاب== |
| + | [[شیخ مفید]] در کتاب «اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات» به بررسى مباحث عقیدتى از دیدگاه [[شیعه]] و دیگر مذاهب مهم دوران خود پرداخته است. کتاب اوائل المقالات با وجود حجم کم به بسیارى از مباحث عقیدتى شیعه و دیگر مذاهب [[اهل تسنن]] اشاره دارد و براى آگاهى از نظریات شخصیت‌هاى علمى قرن چهارم هجرى، کتابى درخور توجه است. این کتاب در میان دیگر کتاب‌هاى شیخ از ارزش و اعتبار خاصى برخوردار است و پیوسته در [[حوزه علمیه|حوزه هاى علمیه]] شیعه مورد توجه بوده و از آن نسخه هاى خطى فراوانى موجود است. | ||
| − | + | [[شیخ مفید]] در دیباچه‌ی این کتاب گفته است که آن را به پیشنهاد سید شریف نقیب نگاشته است که بنا به قرائنی، منظور [[سید رضی]] است. این کتاب حدودا در فاصله‌ی سال های ۳۹۶ تا ۴۰۶ قمری، یعنی سال های پایانی عمر شیخ مفید یعنى در اوج شهرت علمى او، نوشته شده است. مباحثی که مولف در این کتاب مطرح کرده عمیق تر و براهین اقامه شده از اتقان بیشتری برخوردار است. در آن دوران، شیعه از [[تقیه]] آزاد گشته بود و به راحتى مى توانست عقاید خود را در جامعه مطرح سازد. | |
| − | + | اوائل المقالات کتابی گزارشی بوده و مؤلف به هیچ روی به استدلال روی نیاورده است؛ اما جایگاه و مقام بلند علمی مؤلف و احتوای کتاب بر بسیاری از مسائل مورد بحث نزد مذاهب کلامی و اشاره به موافقان و مخالفان با آرای امامیه – که غالباً نظر کلی یک مذهب را آورده و گاه از برخی کسان نام برده است – و نیز اشاره به اختلاف رأی امامیان در برخی مباحث، موجب اقبال فراوان محققان و دانشمندان به این کتاب شد؛ به ویژه از نظر مقایسه‌ی آرای شیعه با آرای معتزلیان بغدادی و بصری حایز اهمیت گردید. | |
| − | + | نسخه های فراوانی از کتاب در طول عمر هزار ساله اش فراهم آمد که در کتابخانه های [[ایران]] و جهان وجود دارد و چاپ آن نیز بارها همراه با [[حاشیه]] های برخی محققان صورت گرفته است. | |
| − | + | گفتنی است که شیخ مفید، پس از تألیف اوائل المقالات، به خواهش سید رضی کتاب دیگری با همین روش در موضوع فقه نگاشت، با نام «الإعلام فیما اتّفقت الامامیه علیه من الاحکام» و در آغاز آن گفته است که این کتاب تکمله‌ی اوائل المقالات است. | |
| − | + | == محتوای کتاب == | |
| + | کتاب شامل گزارشی است از موارد اختلاف [[شیعه]] و [[معتزله]] در مباحث [[کلام|کلامی]] و نیز اختلافات عقایدی شاخه‌ی [[امامیه]] از [[شیعه]] و سایر [[فرقه های شیعه|فرقه های شیعی]] چون [[زیدیه]]. مؤلف، مواردی از اختلاف نظر خود با متکلمان امامی مذهب از خاندان بنو نوبخت را نیز باز گفته و گاه به آرای برخی فرق، مانند [[خوارج]] نیز اشاره کرده است. از این گذشته، موارد اتفاق نظر با صاحبان آرا از مذاهب دیگر را نیز یاد آوری کرده است. | ||
| − | + | اوائل المقالات مشتمل است بر ۱۵۶ عنوان که با عبارت «القول فی ...» آغاز می شود. این عنوان ها در هشت مورد تکراری هستند. از سوی دیگر، برخی عنوان ها مشتمل بر دو یا سه مسئله اند که، با حذف مکررات و احتساب مسائل غیر مستقل، جمعاً ۱۷۶ مسئله در این کتاب مطرح شده است. | |
| − | + | مباحث این کتاب را به پنج مقوله تقسیم کرده اند: | |
| − | * | + | * ۱) بیان مراد از دو واژه‌ی شیعه و معتزله از نظر لغت و اصطلاح و منشأ پیدایش مذهب اعتزال؛ |
| + | * ۲) بیان تفاوت اصلی شاخه‌ی امامیه با سایر فرقه های شیعه، مانند زیدیه؛ | ||
| + | * ۳) بیان موارد اختلاف امامیه و معتزله در مباحث اعتقادى؛ | ||
| + | * ۴) گزارشی از اصول اعتقادی امامیه بر اساس مأثوراتی که از [[ائمه اطهار|امامان]] علیهم السلام برجای مانده است؛ | ||
| + | * ۵) ذکر چندین مسئله عقلی که زیربناى مسائل اعتقادى قرار مى گیرند و معمولاً در آثار متکلمان پیشین نیز مطرح شده است، مانند مباحث لذت و الم، اراده، صورت بندی اجسام از طبایع چهارگانه. | ||
| − | + | مؤلف، مسائل مقوله چهارم را به تبع مؤلفان دیگر، «الجلیل من الکلام» و مسائل مقوله‌ی پنجم را «اللطیف من الکلام» خوانده است. | |
| − | + | شیخ مفید، در این کتاب به موضوعات [[علم کلام|کلامی]] بسنده نکرده، بلکه شماری از مسائل [[فلسفه|فلسفی]] و [[اصول فقه|اصولی]] و [[فقه|فقهی]] را نیز پیش کشیده است و از آن رو که این مسائل مورد مناقشه و اختلاف مذاهب کلامی بوده و طبعاً پیروان مذهب امامیه نیز گریزی از اظهار رأی درباره‌ی آنها نداشته اند، و از آنجا که هدف مؤلف فراهم آوردن کتابی بوده است که مرجع شناخت آرای امامیان در همه‌ی مناقشات و مباحثات رایج بین مذاهب گوناگون اسلامی باشد، پرداختن به این مسائل ضرورت می‌یافته است. | |
| − | + | از این قبیل است بحث درباره جزء لا یتجزّی، اصل امتناع خلأ، مراد از دارالسلام و دارالکفر و دارالایمان، موضوع [[قیاس در فقه|قیاس]] و [[اجتهاد]]، تاریخ [[جمع قرآن|گردآوری قرآن]] و مسائلی درباره‌ی [[خبر واحد]] و [[متواتر]]. | |
| − | |||
| − | == | + | ==منابع== |
| − | [ | + | * [https://www.cgie.org.ir/fa/news/27586/%D8%A7%D9%88%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%81%DB%8C-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA "اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات"، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]. |
| − | [[رده:کتابهای اعتقادی]] | + | * [[نرم افزار مجموعه آثار شیخ مفید]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |
| + | * کتابشناسی تفصيلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضميری. | ||
| + | [[رده:منابع اعتقادی]] | ||
| + | [[رده:کتابهای اعتقادی]][[رده:منابع کلامی]][[رده:کتابهای کلامی]] | ||
| + | [[رده:آثار شیخ مفید]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۳۴
 | |
| نویسنده | شیخ مفید |
| موضوع | كلام شیعه امامیه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقیق | ابراهیم انصاری |
|
| |
کتاب «اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات» تألیف شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ ق)، از مهمترین کتب کلامی و اعتقادی شیعه است که در بیان فرق بین شیعه و معتزله در مباحث کلامی و اثبات دیدگاه شیعه نوشته شده است. مؤلف در این کتاب، مباحث مختلفی را از جمله مباحث مربوط به فرقه‌های اسلامی، مباحث مربوط به توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد، مطرح نموده است.
محتویات
مؤلف
محمد بن محمد بن نعمان معروف به «شیخ مفید» (۴۱۳-۳۳۶ ق)، فقیه اصولی و متکلم برجسته شیعه است. او از شاگردان شیخ صدوق، جعفر بن محمد قولویه و ابن جنید اسکافى بوده و عالمان بزرگی چون سید مرتضى، سید رضى و شیخ طوسى از شاگردان او هستند.
شیخ مفید از جمله کسانی است که مفتخر به دریافت سه توقیع از ناحیه امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) شده است. او از پیشگامان در تدوین علم کلام و اصول فقه شیعه امامیه می‌باشد.
برخی از تألیفات ارزشمند او عبارتند از: الفصول العشرة فی الغیبة، تفضیل امیرالمؤمنین علیه‌السلام، مسار الشیعه، تصحیح الاعتقاد، الارشاد، کتاب الجمل، الأمالی، المزار، المقنعة، اوائل المقالات.
معرفى کتاب
شیخ مفید در کتاب «اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات» به بررسى مباحث عقیدتى از دیدگاه شیعه و دیگر مذاهب مهم دوران خود پرداخته است. کتاب اوائل المقالات با وجود حجم کم به بسیارى از مباحث عقیدتى شیعه و دیگر مذاهب اهل تسنن اشاره دارد و براى آگاهى از نظریات شخصیت‌هاى علمى قرن چهارم هجرى، کتابى درخور توجه است. این کتاب در میان دیگر کتاب‌هاى شیخ از ارزش و اعتبار خاصى برخوردار است و پیوسته در حوزه هاى علمیه شیعه مورد توجه بوده و از آن نسخه هاى خطى فراوانى موجود است.
شیخ مفید در دیباچه‌ی این کتاب گفته است که آن را به پیشنهاد سید شریف نقیب نگاشته است که بنا به قرائنی، منظور سید رضی است. این کتاب حدودا در فاصله‌ی سال های ۳۹۶ تا ۴۰۶ قمری، یعنی سال های پایانی عمر شیخ مفید یعنى در اوج شهرت علمى او، نوشته شده است. مباحثی که مولف در این کتاب مطرح کرده عمیق تر و براهین اقامه شده از اتقان بیشتری برخوردار است. در آن دوران، شیعه از تقیه آزاد گشته بود و به راحتى مى توانست عقاید خود را در جامعه مطرح سازد.
اوائل المقالات کتابی گزارشی بوده و مؤلف به هیچ روی به استدلال روی نیاورده است؛ اما جایگاه و مقام بلند علمی مؤلف و احتوای کتاب بر بسیاری از مسائل مورد بحث نزد مذاهب کلامی و اشاره به موافقان و مخالفان با آرای امامیه – که غالباً نظر کلی یک مذهب را آورده و گاه از برخی کسان نام برده است – و نیز اشاره به اختلاف رأی امامیان در برخی مباحث، موجب اقبال فراوان محققان و دانشمندان به این کتاب شد؛ به ویژه از نظر مقایسه‌ی آرای شیعه با آرای معتزلیان بغدادی و بصری حایز اهمیت گردید.
نسخه های فراوانی از کتاب در طول عمر هزار ساله اش فراهم آمد که در کتابخانه های ایران و جهان وجود دارد و چاپ آن نیز بارها همراه با حاشیه های برخی محققان صورت گرفته است.
گفتنی است که شیخ مفید، پس از تألیف اوائل المقالات، به خواهش سید رضی کتاب دیگری با همین روش در موضوع فقه نگاشت، با نام «الإعلام فیما اتّفقت الامامیه علیه من الاحکام» و در آغاز آن گفته است که این کتاب تکمله‌ی اوائل المقالات است.
محتوای کتاب
کتاب شامل گزارشی است از موارد اختلاف شیعه و معتزله در مباحث کلامی و نیز اختلافات عقایدی شاخه‌ی امامیه از شیعه و سایر فرقه های شیعی چون زیدیه. مؤلف، مواردی از اختلاف نظر خود با متکلمان امامی مذهب از خاندان بنو نوبخت را نیز باز گفته و گاه به آرای برخی فرق، مانند خوارج نیز اشاره کرده است. از این گذشته، موارد اتفاق نظر با صاحبان آرا از مذاهب دیگر را نیز یاد آوری کرده است.
اوائل المقالات مشتمل است بر ۱۵۶ عنوان که با عبارت «القول فی ...» آغاز می شود. این عنوان ها در هشت مورد تکراری هستند. از سوی دیگر، برخی عنوان ها مشتمل بر دو یا سه مسئله اند که، با حذف مکررات و احتساب مسائل غیر مستقل، جمعاً ۱۷۶ مسئله در این کتاب مطرح شده است.
مباحث این کتاب را به پنج مقوله تقسیم کرده اند:
- ۱) بیان مراد از دو واژه‌ی شیعه و معتزله از نظر لغت و اصطلاح و منشأ پیدایش مذهب اعتزال؛
- ۲) بیان تفاوت اصلی شاخه‌ی امامیه با سایر فرقه های شیعه، مانند زیدیه؛
- ۳) بیان موارد اختلاف امامیه و معتزله در مباحث اعتقادى؛
- ۴) گزارشی از اصول اعتقادی امامیه بر اساس مأثوراتی که از امامان علیهم السلام برجای مانده است؛
- ۵) ذکر چندین مسئله عقلی که زیربناى مسائل اعتقادى قرار مى گیرند و معمولاً در آثار متکلمان پیشین نیز مطرح شده است، مانند مباحث لذت و الم، اراده، صورت بندی اجسام از طبایع چهارگانه.
مؤلف، مسائل مقوله چهارم را به تبع مؤلفان دیگر، «الجلیل من الکلام» و مسائل مقوله‌ی پنجم را «اللطیف من الکلام» خوانده است.
شیخ مفید، در این کتاب به موضوعات کلامی بسنده نکرده، بلکه شماری از مسائل فلسفی و اصولی و فقهی را نیز پیش کشیده است و از آن رو که این مسائل مورد مناقشه و اختلاف مذاهب کلامی بوده و طبعاً پیروان مذهب امامیه نیز گریزی از اظهار رأی درباره‌ی آنها نداشته اند، و از آنجا که هدف مؤلف فراهم آوردن کتابی بوده است که مرجع شناخت آرای امامیان در همه‌ی مناقشات و مباحثات رایج بین مذاهب گوناگون اسلامی باشد، پرداختن به این مسائل ضرورت می‌یافته است.
از این قبیل است بحث درباره جزء لا یتجزّی، اصل امتناع خلأ، مراد از دارالسلام و دارالکفر و دارالایمان، موضوع قیاس و اجتهاد، تاریخ گردآوری قرآن و مسائلی درباره‌ی خبر واحد و متواتر.
منابع
- "اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات"، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- نرم افزار مجموعه آثار شیخ مفید، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- کتابشناسی تفصيلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضميری.
