مجمع البیان (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
|||
| سطر ۲۲: | سطر ۲۲: | ||
|لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/38622/مجمع-البيان-في-تفسير-القرآن 1. مجمع البیان] | |لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/38622/مجمع-البيان-في-تفسير-القرآن 1. مجمع البیان] | ||
| − | |||
}} | }} | ||
| − | تفسیر مجمع البیان از تفاسیر مهم قرن ششم و به زبان عربی است سبک و شیوه تدوین و تبویب این تفسیر در میان همه تفسیر های اهل سنت و | + | تفسیر مجمع البیان از تفاسیر مهم قرن ششم و به زبان عربی است. سبک و شیوه تدوین و تبویب این [[تفسیر قرآن|تفسیر]] در میان همه تفسیر های [[اهل سنت]] و [[شیعه]]، چه فارسی و چه عربی بی سابقه و کم نظیر است زیرا نظمی متین و خاص و مرتب با روش علمی و ساده دارد. |
==مؤلف== | ==مؤلف== | ||
| − | امین الاسلام ابوعلى فضل بن حسن طبرسى. ( | + | امین الاسلام ابوعلى [[شیخ طبرسی|فضل بن حسن طبرسى]]. (م، ۵۴۸ق) |
| − | ==معرفى اجمالى | + | ==معرفى اجمالى کتاب== |
| − | تفسیر مجمع البیان، | + | تفسیر مجمع البیان، یکى از مهم ترین و ارجمندترین تفاسیر جهان [[اسلام]] است که دانشمندان [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنى]] آن را مورد توجه قرار داده اند و از آن به عنوان یکى از منابع [[تفسیر قرآن|تفسیر]] یاد کرده اند و آن را از جمله تفاسیر قدیم دانسته اند که به نیکوترین صورت با الگوى مناسب و ضمن سر عنوان مکرر و ثابت تنظیم شده است. |
| − | شیخ شلتوت، مفتى بزرگ اهل سنت و دانشمند روشن‌بین | + | شیخ شلتوت، مفتى بزرگ اهل سنت و دانشمند روشن‌بین کشور [[مصر]] در مقدمه اى که بر این تفسیر نگاشته است، مى نویسد: مجمع البیان در میان کتاب‌هاى تفسیرى بى همتا است. این تفسیر داراى گستردگى ژرف و تنوع در مطالب و ترتیب ممتازى است که در میان تفاسیر پیش از او بى نظیر و در میان آثار پس از او کم نظیر است. |
| − | اهمیت مجمع البیان به سبب جامعیت، اتقان و | + | اهمیت مجمع البیان به سبب جامعیت، اتقان و استحکام مطالب، ترتیب دقیق، تفسیر روشن و سودمند و انصاف در نقد و بررسى آرا است. مجمع البیان شامل مباحثى چون: قرائت، [[اعراب قرآن|اعراب]]، لغات، بیان مشکلات، ذکر مطالب مربوط به معانى و بیان، [[اسباب نزول|شأن نزول]] آیات، اخبار وارد در آیات و شرح و تبیین [[قصه های قرآن|قصص]] و حکایات است. |
| − | این تفسیر، بسیار متأثر از تبیان [[شیخ طوسى]] است؛ با این تفاوت | + | این تفسیر، بسیار متأثر از [[التبیان|تفسیر تبیان]] [[شیخ طوسى]] است؛ با این تفاوت که طبرسى با تقسیم بندى مباحث، زمینه استفاده بهتر و گزینش آسان تر استفاده کننده را فراهم ساخته است. مؤلف نظریات مفسران [[اهل سنت|عامه]] را نقل و با روش عالمانه نقد مى کند. مرحوم [[قاضی نورالله شوشتری|قاضى نورالله شوشترى]] مى نویسد: «تفسیر کبیر او که مسحّا به مجمع البیان است، در جامعیت او در فنون، فضل و کمال بیان کافى و دلیل وافى است».<ref> [[مجالس المؤمنین]]، ج ۱، ص ۴۹۰.</ref> |
==روش تألیف کتاب== | ==روش تألیف کتاب== | ||
| سطر ۴۵: | سطر ۴۴: | ||
تفسیر مجمع البیان یکی از بهترین کتابهای تفسیری است که با اسلوب و ترتیب ویژه‌ای نوشته شده، مولف در هر باب، اقوال را بدون اینکه مورد رد و اعتراض قرار دهد، نقل می‌کند و انتخاب یک قول را به عهده فکر و ذهن خواننده می‌گذارد. | تفسیر مجمع البیان یکی از بهترین کتابهای تفسیری است که با اسلوب و ترتیب ویژه‌ای نوشته شده، مولف در هر باب، اقوال را بدون اینکه مورد رد و اعتراض قرار دهد، نقل می‌کند و انتخاب یک قول را به عهده فکر و ذهن خواننده می‌گذارد. | ||
| − | به بیان دیگر روش او در مجمع | + | به بیان دیگر روش او در مجمع البیان این است که ابتدا دسته ای مختلف از آن گروه آیات را بررسی و حلاجی می کند. ابتدا از نظر قرائت و اختلاف قرائت و قضاوت در بین قرائت های مختلف، سپس از نظر لغت و مشکلات لغوی، سپس از نظر اعراب، سپس از نظر اسباب النزول، سپس معنای مبسوط و مفتح آن گروه آیات را به دست می دهد و سرانجام تحت عنوان "نظم"، ربط و پیوند معنایی آیات را به همدیگر و نیز ربط هر گروه آیات را به گروه قبلی و نیز و بعدی و نیز ربط سوره ها را با یکدیگر باز می نمایاند. |
==امتیازات مجمع البیان== | ==امتیازات مجمع البیان== | ||
| − | مولف کتاب از دانشمندانی است که از علوم مختلف آگاهی دارد و دهها تالیف از خود بیادگار گذاشته اما عمده کوشش وی در راه تفسیر صرف شده است. علامه امینی در شهداء الفضیله می نویسد: (تفسیر وی به مجمع البیان به تنهائی کافیست که دریای فضل و تبحر علمی او را بنمایاند تفسیری که نور حقیقت می‌بارد و پرتو دانش و بینش وحی الهی می‌تابد کتابی که هیچ کس از آن بی نیاز نتواند بود.) در واقع تفسیر مجمع البیان دائرة المعارف مرتبی است که تمام فنون قرآن را در خود جمع کرده و علاوه بر آن دارای امتیاز دیگری است و آن این که در تفسیر آیات قرآنی علاوه بر روایات از اهل بیت پیامبر، از روایات مذاهب مختلف اسلامی اهل تسنن نیز نقل نموده که این از خصوصیات منحصر بفرد این کتاب تفسیری می‌باشد. | + | مولف کتاب از دانشمندانی است که از علوم مختلف آگاهی دارد و دهها تالیف از خود بیادگار گذاشته اما عمده کوشش وی در راه تفسیر صرف شده است. [[علامه امینی]] در شهداء الفضیله می نویسد: (تفسیر وی به مجمع البیان به تنهائی کافیست که دریای فضل و تبحر علمی او را بنمایاند تفسیری که نور حقیقت می‌بارد و پرتو دانش و بینش وحی الهی می‌تابد کتابی که هیچ کس از آن بی نیاز نتواند بود.) |
| + | |||
| + | در واقع تفسیر مجمع البیان دائرة المعارف مرتبی است که تمام فنون قرآن را در خود جمع کرده و علاوه بر آن دارای امتیاز دیگری است و آن این که در تفسیر آیات قرآنی علاوه بر روایات از [[اهل البیت|اهل بیت]] پیامبر، از روایات مذاهب مختلف اسلامی [[اهل سنت|اهل تسنن]] نیز نقل نموده که این از خصوصیات منحصر بفرد این کتاب تفسیری می‌باشد. | ||
| − | شایان ذکر است که در تفاسیر قبل از مجمع‌البیان، روایات و اقوال در تفاسیر مختلف به طور نامنظم ضبط می‌گردیده به طوری که گاهی فنی با فن دیگر درمی‌آمیخت و خواننده به سختی می‌توانست مطلبی را که می‌خواست بدست آورد حتی در پاره‌ای از موارد به طور خسته کننده‌ای تفضیل داده می‌شد و یا برعکس در پاره‌ای از موارد مطالب به حدی مختصر می‌بود که مقصود خواننده از آن مطلب حاصل نمی‌گشت اما در میان مفسرین کمتر کسی بود که به این مهم توجه کند و به خواننده القا کند که در جو قرآن قرار گیرد، که تفسیر مجمع‌البیان یکی از آنهاست که توانسته در میان کتب تفسیری با بحثهای فراوان و عمیقی که دارد دارای نظمی بی نظیر باشد، مطالبش دسته بندی شده و خواص تفسیر را از دست ندهد و توجه داشته باشد که تفسیر فنی است در خدمت قرآن نه در خدمت لغت و فقها و نه در تطبیق با علم نحو و دیگر این که همانگونه که یادآور شدیم نویسنده مجمع‌البیان تا حد زیادی توانسته اخلاص عملی خود را در برابر عاطفه مذهبی خودش حفظ | + | شایان ذکر است که در تفاسیر قبل از مجمع‌البیان، روایات و اقوال در تفاسیر مختلف به طور نامنظم ضبط می‌گردیده به طوری که گاهی فنی با فن دیگر درمی‌آمیخت و خواننده به سختی می‌توانست مطلبی را که می‌خواست بدست آورد. حتی در پاره‌ای از موارد به طور خسته کننده‌ای تفضیل داده می‌شد و یا برعکس در پاره‌ای از موارد مطالب به حدی مختصر می‌بود که مقصود خواننده از آن مطلب حاصل نمی‌گشت اما در میان مفسرین کمتر کسی بود که به این مهم توجه کند و به خواننده القا کند که در جو قرآن قرار گیرد، که تفسیر مجمع‌البیان یکی از آنهاست که توانسته در میان کتب تفسیری با بحثهای فراوان و عمیقی که دارد دارای نظمی بی نظیر باشد، مطالبش دسته بندی شده و خواص تفسیر را از دست ندهد و توجه داشته باشد که تفسیر فنی است در خدمت قرآن نه در خدمت لغت و فقها و نه در تطبیق با [[علم نحو]] و دیگر این که همانگونه که یادآور شدیم نویسنده مجمع‌البیان تا حد زیادی توانسته اخلاص عملی خود را در برابر عاطفه مذهبی خودش حفظ کند، ایشان هرگز در هماهنگی با عواطف خود، در حمله به مخالفین مذهبش راه افراط را نمی‌پیماید. |
==تفسیر از دیدگاه صاحبنظران== | ==تفسیر از دیدگاه صاحبنظران== | ||
| − | عبدالجلیل رازی در کتاب «النقض» خود گوید: اگر شیعه امامیه بخواهد از مفسران خود لافی بزند...، از تفسیر امام محمدباقر و از قول | + | عبدالجلیل رازی در کتاب «النقض» خود گوید: اگر شیعه [[امامیه]] بخواهد از مفسران خود لافی بزند...، از تفسیر [[امام باقر علیه السلام|امام محمدباقر]] و از قول [[امام صادق علیه السلام|جعفر الصادق]] و [[امام حسن عسکری علیه السلام|امام حسن عسکری]] علیهم السلام و بعد از آن از تفسیر شیخ کبیر [[شیخ طوسی|ابوجعفر طوسی]] و [[فتال نیشابوری|شیخ محمد فتال]] و تفسیر خواجه [[شیخ طبرسی|ابوعلی طبرسی]] باید بزند که آن اولی ها همه معصوم و آخری ها همه عالم و امین و معتمد بودند. |
| − | بنابراین طبرسی از نظر عبدالجلیل، خبیر و عالم و امین بوده است. مولف تاریخ بیهقی ابوالحسن علی بیهقی | + | بنابراین طبرسی از نظر عبدالجلیل، خبیر و عالم و امین بوده است. مولف تاریخ بیهقی ابوالحسن علی بیهقی در کتابش گوید: این امام در نحو فرید عصر بود و در علوم دیگر به درجه افادت رسید. شیخ [[منتجب الدین رازی]] شاگرد طبرسی در کتاب فهرست می نویسد: الشیخ الامام، امین الدین ابوعلی و الفضل بن الحسن... الطبرسی ثقه فاضل دین عین... الخ. دیگران نیز مانند [[علامه حلی]]، [[ابن شهر آشوب|ابن شهر آشوب مازندرانی]] (شاگرد خودش)، قاضی نورالله شوشتری، [[علامه مجلسى|علامه مجلسی]]، [[یوسف بحرانی|شیخ یوسف بحرانی]] و خونساری صاحب «[[روضات الجنات]]» و [[شیخ عبدالله مامقانی|مامقانی]] و [[آیت الله سید محسن امین|سید محسن عاملی]] و دیگران... هر یک به زبانی در عدل و وثاقت و فضل و جلالت او سخن گفته اند. (برای مطالعه این مطالب می توان به کتاب طبرسی و مجمع البیان مراجعه شود). |
==وضعیت نشر== | ==وضعیت نشر== | ||
| − | این | + | این کتاب به همت داراحیاء التراث العربى، در بیروت چاپ شده است. |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| − | <references/> | + | <references /> |
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی. | + | |
| − | * مجمع البیان فی تفسیر القرآن، [http://www.tahoordanesh.com/page.php?pid=10585 دايرةالمعارف طهور]، بازیابی: 4 اردیبهشت 1393. | + | *محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی. |
| − | * [http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1+%D9%85%D8%AC%D9%85%D8%B9+%D8%A7%D9%84%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86&SSOReturnPage=Check&Rand=0 دانشنامه رشد]، بازیابی: 4 اردیبهشت 1393. | + | *مجمع البیان فی تفسیر القرآن، [http://www.tahoordanesh.com/page.php?pid=10585 دايرةالمعارف طهور]، بازیابی: 4 اردیبهشت 1393. |
| + | *[http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1+%D9%85%D8%AC%D9%85%D8%B9+%D8%A7%D9%84%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86&SSOReturnPage=Check&Rand=0 دانشنامه رشد]، بازیابی: 4 اردیبهشت 1393. | ||
| + | |||
==متن کتاب مجمع البیان== | ==متن کتاب مجمع البیان== | ||
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/38622/مجمع-البيان-في-تفسير-القرآن 1. مجمع البیان] | [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/38622/مجمع-البيان-في-تفسير-القرآن 1. مجمع البیان] | ||
نسخهٔ ۱۵ آوریل ۲۰۱۹، ساعت ۱۲:۲۵
 | |
| نویسنده | ابوعلى، فضل بن حسن طبرسى |
| موضوع | تفاسیرشیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 10 |
| مصحح | محسن الأمين العاملي |
|
| |
تفسیر مجمع البیان از تفاسیر مهم قرن ششم و به زبان عربی است. سبک و شیوه تدوین و تبویب این تفسیر در میان همه تفسیر های اهل سنت و شیعه، چه فارسی و چه عربی بی سابقه و کم نظیر است زیرا نظمی متین و خاص و مرتب با روش علمی و ساده دارد.
محتویات
مؤلف
امین الاسلام ابوعلى فضل بن حسن طبرسى. (م، ۵۴۸ق)
معرفى اجمالى کتاب
تفسیر مجمع البیان، یکى از مهم ترین و ارجمندترین تفاسیر جهان اسلام است که دانشمندان شیعه و سنى آن را مورد توجه قرار داده اند و از آن به عنوان یکى از منابع تفسیر یاد کرده اند و آن را از جمله تفاسیر قدیم دانسته اند که به نیکوترین صورت با الگوى مناسب و ضمن سر عنوان مکرر و ثابت تنظیم شده است.
شیخ شلتوت، مفتى بزرگ اهل سنت و دانشمند روشن‌بین کشور مصر در مقدمه اى که بر این تفسیر نگاشته است، مى نویسد: مجمع البیان در میان کتاب‌هاى تفسیرى بى همتا است. این تفسیر داراى گستردگى ژرف و تنوع در مطالب و ترتیب ممتازى است که در میان تفاسیر پیش از او بى نظیر و در میان آثار پس از او کم نظیر است.
اهمیت مجمع البیان به سبب جامعیت، اتقان و استحکام مطالب، ترتیب دقیق، تفسیر روشن و سودمند و انصاف در نقد و بررسى آرا است. مجمع البیان شامل مباحثى چون: قرائت، اعراب، لغات، بیان مشکلات، ذکر مطالب مربوط به معانى و بیان، شأن نزول آیات، اخبار وارد در آیات و شرح و تبیین قصص و حکایات است.
این تفسیر، بسیار متأثر از تفسیر تبیان شیخ طوسى است؛ با این تفاوت که طبرسى با تقسیم بندى مباحث، زمینه استفاده بهتر و گزینش آسان تر استفاده کننده را فراهم ساخته است. مؤلف نظریات مفسران عامه را نقل و با روش عالمانه نقد مى کند. مرحوم قاضى نورالله شوشترى مى نویسد: «تفسیر کبیر او که مسحّا به مجمع البیان است، در جامعیت او در فنون، فضل و کمال بیان کافى و دلیل وافى است».[۱]
روش تألیف کتاب
تفسیر مجمع البیان یکی از بهترین کتابهای تفسیری است که با اسلوب و ترتیب ویژه‌ای نوشته شده، مولف در هر باب، اقوال را بدون اینکه مورد رد و اعتراض قرار دهد، نقل می‌کند و انتخاب یک قول را به عهده فکر و ذهن خواننده می‌گذارد.
به بیان دیگر روش او در مجمع البیان این است که ابتدا دسته ای مختلف از آن گروه آیات را بررسی و حلاجی می کند. ابتدا از نظر قرائت و اختلاف قرائت و قضاوت در بین قرائت های مختلف، سپس از نظر لغت و مشکلات لغوی، سپس از نظر اعراب، سپس از نظر اسباب النزول، سپس معنای مبسوط و مفتح آن گروه آیات را به دست می دهد و سرانجام تحت عنوان "نظم"، ربط و پیوند معنایی آیات را به همدیگر و نیز ربط هر گروه آیات را به گروه قبلی و نیز و بعدی و نیز ربط سوره ها را با یکدیگر باز می نمایاند.
امتیازات مجمع البیان
مولف کتاب از دانشمندانی است که از علوم مختلف آگاهی دارد و دهها تالیف از خود بیادگار گذاشته اما عمده کوشش وی در راه تفسیر صرف شده است. علامه امینی در شهداء الفضیله می نویسد: (تفسیر وی به مجمع البیان به تنهائی کافیست که دریای فضل و تبحر علمی او را بنمایاند تفسیری که نور حقیقت می‌بارد و پرتو دانش و بینش وحی الهی می‌تابد کتابی که هیچ کس از آن بی نیاز نتواند بود.)
در واقع تفسیر مجمع البیان دائرة المعارف مرتبی است که تمام فنون قرآن را در خود جمع کرده و علاوه بر آن دارای امتیاز دیگری است و آن این که در تفسیر آیات قرآنی علاوه بر روایات از اهل بیت پیامبر، از روایات مذاهب مختلف اسلامی اهل تسنن نیز نقل نموده که این از خصوصیات منحصر بفرد این کتاب تفسیری می‌باشد.
شایان ذکر است که در تفاسیر قبل از مجمع‌البیان، روایات و اقوال در تفاسیر مختلف به طور نامنظم ضبط می‌گردیده به طوری که گاهی فنی با فن دیگر درمی‌آمیخت و خواننده به سختی می‌توانست مطلبی را که می‌خواست بدست آورد. حتی در پاره‌ای از موارد به طور خسته کننده‌ای تفضیل داده می‌شد و یا برعکس در پاره‌ای از موارد مطالب به حدی مختصر می‌بود که مقصود خواننده از آن مطلب حاصل نمی‌گشت اما در میان مفسرین کمتر کسی بود که به این مهم توجه کند و به خواننده القا کند که در جو قرآن قرار گیرد، که تفسیر مجمع‌البیان یکی از آنهاست که توانسته در میان کتب تفسیری با بحثهای فراوان و عمیقی که دارد دارای نظمی بی نظیر باشد، مطالبش دسته بندی شده و خواص تفسیر را از دست ندهد و توجه داشته باشد که تفسیر فنی است در خدمت قرآن نه در خدمت لغت و فقها و نه در تطبیق با علم نحو و دیگر این که همانگونه که یادآور شدیم نویسنده مجمع‌البیان تا حد زیادی توانسته اخلاص عملی خود را در برابر عاطفه مذهبی خودش حفظ کند، ایشان هرگز در هماهنگی با عواطف خود، در حمله به مخالفین مذهبش راه افراط را نمی‌پیماید.
تفسیر از دیدگاه صاحبنظران
عبدالجلیل رازی در کتاب «النقض» خود گوید: اگر شیعه امامیه بخواهد از مفسران خود لافی بزند...، از تفسیر امام محمدباقر و از قول جعفر الصادق و امام حسن عسکری علیهم السلام و بعد از آن از تفسیر شیخ کبیر ابوجعفر طوسی و شیخ محمد فتال و تفسیر خواجه ابوعلی طبرسی باید بزند که آن اولی ها همه معصوم و آخری ها همه عالم و امین و معتمد بودند.
بنابراین طبرسی از نظر عبدالجلیل، خبیر و عالم و امین بوده است. مولف تاریخ بیهقی ابوالحسن علی بیهقی در کتابش گوید: این امام در نحو فرید عصر بود و در علوم دیگر به درجه افادت رسید. شیخ منتجب الدین رازی شاگرد طبرسی در کتاب فهرست می نویسد: الشیخ الامام، امین الدین ابوعلی و الفضل بن الحسن... الطبرسی ثقه فاضل دین عین... الخ. دیگران نیز مانند علامه حلی، ابن شهر آشوب مازندرانی (شاگرد خودش)، قاضی نورالله شوشتری، علامه مجلسی، شیخ یوسف بحرانی و خونساری صاحب «روضات الجنات» و مامقانی و سید محسن عاملی و دیگران... هر یک به زبانی در عدل و وثاقت و فضل و جلالت او سخن گفته اند. (برای مطالعه این مطالب می توان به کتاب طبرسی و مجمع البیان مراجعه شود).
وضعیت نشر
این کتاب به همت داراحیاء التراث العربى، در بیروت چاپ شده است.
پانویس
- ↑ مجالس المؤمنین، ج ۱، ص ۴۹۰.
منابع
- محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
- مجمع البیان فی تفسیر القرآن، دايرةالمعارف طهور، بازیابی: 4 اردیبهشت 1393.
- دانشنامه رشد، بازیابی: 4 اردیبهشت 1393.
متن کتاب مجمع البیان
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
