الاستبصار (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
| − | + | '''«الإستِبصار فيما اختَلَف من الأخبار»'''، از آثار فقهی [[شیخ طوسی|شيخ طوسى]] (م، ۴۶۰ ق) و یکی از [[کتب اربعه]] حدیث [[شیعه]] است. شیخ طوسی در اين كتاب كليه رواياتى را كه در مباحث گوناگون [[فقه|فقهى]] وارد شده و روايتى نيز بر خلاف آن آمده، جمع‌آوری كرده است. | |
{{مشخصات کتاب | {{مشخصات کتاب | ||
| سطر ۹: | سطر ۹: | ||
|نویسنده= شیخ طوسی | |نویسنده= شیخ طوسی | ||
| − | |موضوع= احادیث | + | |موضوع= احادیث فقهی |
|زبان= عربی | |زبان= عربی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد= ۴ |
|عنوان افزوده1= | |عنوان افزوده1= | ||
| سطر ۲۶: | سطر ۲۶: | ||
}} | }} | ||
| + | ==مؤلف== | ||
| + | [[شیخ طوسی|شیخ ابوجعفر محمد طوسی]] (۳۸۵-۴۶۰ ق) معروف به «شیخ الطائفه»، فقیه اصولی، محدث رجالی، مفسر و متکلم بزرگ [[شیعه]] در قرن پنجم هجری است. او در طوس به دنیا آمد و در سال ۴۰۸ قمری به [[بغداد]] مهاجرت کرد. از اساتید برجسته وی، [[شیخ مفید]]، [[ابن جنید اسکافی]] و [[سید مرتضی|سید مرتضی علم‌الهدی]] بوده اند. | ||
| − | + | شیخ طوسی صاحب تألیفات مهمی در علوم مختلف اسلامی از جمله فقه، اصول، تفسیر، حدیث، کلام و رجال است، مانند دو کتاب ارزشمند "[[تهذیب الأحکام (کتاب)|تهذیب]]" و "[[الاستبصار (کتاب)|استبصار]]" که از [[کتب اربعه]] جوامع حدیثی اولیه شیعه می باشد. عظمت او در [[فقه]] به حدی بود که تا مدت طولانی فقهای شیعه را تحت تاثیر آراء خود قرار داد، و فقه شیعه از حالات پویایی خود خارج شد. | |
| − | == | + | ==انگیزه نگارش== |
| − | شیخ | + | [[شیخ طوسى]] این کتاب را بعد از کتاب «[[تهذیب الأحکام (کتاب)|تهذیب الاحکام]]» خود نگاشته است. |
| + | برخى از علما و شاگردان شیخ الطایفه از ایشان درخواست کردند تا کتابى بنویسد که در آن روایات متعارض و مخالف را جمع آورى و به بررسى آنها پرداخته و روایات صحیح و غیر صحیح را مشخص نماید. | ||
| + | شیخ طوسى در مقدمه کتاب مى‌گوید: | ||
| − | + | «گروهى از علماى اصحاب کتاب بزرگ ما به نام «تهذیب الأحکام» و روایاتى که در آن جمع آورى نموده بودم را دیدند و ملاحظه نمودند که شامل اخبار متعلق به [[حلال]] و [[حرام]] است و مشتمل بر اکثر روایات [[فقه]] و ابواب [[احکام شرعی|احکام]] است و روایتى از اصحاب و کتاب‌ها و [[اصول اربعمائه|اصول]] آنها نیست مگر آنکه در آن آمده، به جز برخى روایات [[حدیث شاذ|شاذّ]] و نادر؛ و آن کتاب سزاوار آن است که گنجینه‌اى بزرگ براى دانش پژوهان در فراگیرى علم فقه گردد و علما در یادآورى و متوسطین در کسب مهارت در استنباط احکام شرعى همه از آن کتاب بهره‌مند گردند. پس از من درخواست نمودند تا کتاب دیگرى به نگارش درآورده و در آن [[احادیث]] و روایات مخالف را جمع آورى کرده و به بررسى و جمع میان آنها و یا تعیین روایات معتبر بپردازم». | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | == | + | ==معرفی کتاب== |
| − | + | کتاب «الاستبصار» در نوع خود بى‌نظیر است و اولین کتابى مى‌باشد که براى جمع بین روایات مخالف نگاشته شده است. | |
| − | + | این کتاب علاوه بر اعتبار بالا، از شمول خوبى نیز برخوردار است به حدّى که [[سید بن طاووس]] مى‌گوید: اگر درباره مسئله‌اى روایت مخالفى باشد، حتما در کتاب استبصار نیز باید به آن اشاره‌اى شده باشد. | |
| − | |||
| − | + | با توجه به اهمیت و ارزش کتاب استبصار، نام آن پیوسته در لیست کتاب‌هایى بوده است که علما و فقهاى شیعه روایت آن را به یکدیگر [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] مى‌داده‌اند و از نکات جالب این است که متن بسیارى از اجازه‌هاى روایى بر پشت نسخه‌هاى این کتاب نوشته شده است. | |
| − | + | شیخ طوسى تعداد روایات کتاب «الاستبصار» را خود مشخص کرده تا در آن کم و زیاد نشود؛ این کتاب شامل ۵۵۱۱ [[حدیث]] می باشد. | |
| − | == | + | ==محتواى کتاب== |
| + | کتاب الاستبصار داراى سه بخش است: بخش اول و دوم در عبادات است و بخش سوم در بقیه [[ابواب فقه]] مانند عقود و [[ایقاع|ایقاعات]] و احکام تا [[حدود]] و [[دیات]]. | ||
| − | کتاب | + | این کتاب شامل همه ابواب فقهی نیست و فقط به ابوابى اشاره دارد که در آن روایات مخالفى وارد شده باشد؛ ولى ترتیب ابواب به ترتیب ابواب کتاب‌هاى فقهى است، یعنى از کتاب [[طهارت]] شروع شده و به کتاب [[دیات|دیات]] پایان مى‌پذیرد. |
| − | + | شیخ طوسى در این کتاب در آغاز هر باب، ابتدا روایاتى را که معتبر و صحیح مى‌داند آورده، سپس به روایات مخالف اشاره کرده و سعى بر آن داشته تا روایتى را از قلم نیندازد. پس از آن نیز، به جمع میان روایات و بررسى آنها پرداخته است. | |
| − | |||
| − | بخش اول و دوم در | + | مؤلف در بخش اول و دوم کتاب، تمام [[سند حدیث|سند]] را آورده؛ ولى در بخش سوم فقط به نام راوى که روایت را از کتاب او نقل کرده اکتفا مى‌کند و در پایان کتاب سند خود را به آن راوى آورده تا روایات از [[حدیث مرسل|ارسال]] خارج شده و به روایات [[حدیث مسند|مسند]] ملحق گردند. اصطلاحا این بخش را «[[مشیخه|مشیخه]]» مى‌نامند، یعنى اساتید و [[مشایخ|مشایخ]] مؤلف. |
| + | ==منابع کتاب== | ||
| + | [[شیخ طوسى]] براى نگارش این کتاب از دو کتابخانه بزرگ آن زمان در شهر [[بغداد]] استفاده کرده است. | ||
| + | یکی کتابخانه استاد بزرگوارش [[سید مرتضی|سید مرتضى]] که شامل ۸۰ هزار جلد کتاب بوده. و دیگری کتابخانه شاپور که بسیار بزرگتر از آن بوده و براى علماى [[شیعه]] در منطقه کرخ بغداد تأسیس شده بود. | ||
| − | + | این دو کتابخانه شامل ارزشمندترین کتاب‌هاى معتبر روایى و نسخه‌هاى اصلى و اولیه بوده است. | |
| − | + | بسیارى از این نسخه‌ها به خط مؤلفین آن یعنى اصحاب [[ائمه اطهار|ائمه]] علیهم السلام نگاشته شده بود. | |
| − | + | متأسفانه کتابخانه بزرگ شاپور در حمله ددمنشانه دشمنان [[اهل بیت]] علیهم السلام در آتش سوخت و جهان اسلام گنجینه‌اى گرانبها و ارزشمند را از دست داده و نسخه‌هاى منحصر به فرد آن در آتش جهالت از بین رفت. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | شیخ طوسى حدود چهل سال آنچه می توانست از کتاب‌هاى آن کتابخانه استفاده کرد و روایات گهربار ائمه علیهم السلام را در نوشته‌هاى خود براى نسلهاى بعد به ارمغان نهاد و این خود بر ارزش و اعتبار کتاب‌هاى شیخ طوسى بیش از پیش افزوده است. | |
| + | ==شروح و حواشی و تعلیقات== | ||
| + | بر کتاب الاستبصار، شرح و [[حاشیه|حاشیه‌هاى]] فراوانى توسط علماى بزرگ [[شیعه]] نگاشته شده است، مانند: | ||
| − | + | *نکت الارشاد فی شرح الاستبصار، نوشته [[شهید اول]]؛ | |
| − | + | *جامع الأخبار فی ایضاح الاستبصار، نوشته شیخ عبداللطیف بن علی بن احمد بن ابوجامع حارثی (شاگرد [[شیخ بهایی]])؛ | |
| − | + | *کشف الاسرار فی شرح الاستبصار، [[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت الله جزایری]]؛ | |
| − | + | *شرح استبصار، نوشته [[محمدامین استرآبادی|ملا محمدامین استرآبادى]] (م، ۱۰۳۳ هجرى). | |
| − | + | *شرح استبصار، نوشته [[میرداماد]] (م، ۱۰۴۰ هجرى). | |
| − | *[[جامع الأخبار فی ایضاح | + | *شرح استبصار، نوشته امیر محمد بن امیر عبدالواسع خاتون آبادی (داماد [[علامه مجلسی]])؛ |
| − | *[[ | + | *شرح استبصار، نوشته علامه [[سید محسن اعرجی|سید محسن اعرجی کاظمی]]؛ |
*شرح استبصار، نوشته سید میرزا حسن بن عبدالرسول حسینی زنوزی؛ | *شرح استبصار، نوشته سید میرزا حسن بن عبدالرسول حسینی زنوزی؛ | ||
| − | *شرح استبصار، نوشته | + | *شرح استبصار، نوشته شیخ عبدالرضا طفیلی نجفی؛ |
| − | *شرح | + | *شرح استبصار، نوشته شیخ قاسم بن محمدجواد (معروف به ابن الوندی)؛ |
| − | |||
| − | |||
| − | + | *حاشیه [[حسن بن زین الدین عاملی|شیخ حسن بن زین الدین]]، معروف به صاحب [[معالم الدین و ملاذ المجتهدین (کتاب)|معالم]]؛ | |
| − | + | *حاشیه [[صاحب مدارک|سید محمد موسوى عاملى]]، معروف به صاحب [[مدارک الاحکام (کتاب)|مدارک]] (م، ۱۰۰۹ هجرى)؛ | |
| − | * | + | *حاشیه [[حمیده رویدشتی|حمیده دختر ملا محمدشریف رویدشتى]] (م، ۱۰۸۷ هجرى)؛ |
| − | * | + | *حاشیه مولى عبدالرشید بن مولى نورالدین شوشترى (م، ۱۰۷۸ هجرى)؛ |
| − | + | *حاشیه سید میرزا محمد بن على بن ابراهیم استرآبادى رجالى معروف (م، ۱۰۲۸ هجرى)؛ | |
| − | * | + | *عواطف الاستبصار، نوشته [[فخرالدین طریحی|فخرالدین طریحى]] (م، ۱۰۸۵ هجرى)؛ |
| − | * | + | *أسانید الاستبصار، نوشته حسن بن على بن ابراهیم علوى؛ |
| − | * | + | *مشیخة الاستبصار، نوشته مولى شریف على بن حسن. |
| − | * | ||
| − | * | ||
| − | == | + | ==منابع== |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | * | + | *کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری، ص ۳۴۸-۳۴۹. |
| − | + | *[[نرم افزار جامع الاحادیث ۵ / ۳|نرم افزار جامع الاحادیث]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | * | ||
| − | |||
| − | |||
[[رده: مقاله های مهم]] | [[رده: مقاله های مهم]] | ||
[[رده:منابع حدیثی]] | [[رده:منابع حدیثی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۰ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۳۹
«الإستِبصار فيما اختَلَف من الأخبار»، از آثار فقهی شيخ طوسى (م، ۴۶۰ ق) و یکی از کتب اربعه حدیث شیعه است. شیخ طوسی در اين كتاب كليه رواياتى را كه در مباحث گوناگون فقهى وارد شده و روايتى نيز بر خلاف آن آمده، جمع‌آوری كرده است.
 | |
| نویسنده | شیخ طوسی |
| موضوع | احادیث فقهی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۴ |
|
| |
محتویات
مؤلف
شیخ ابوجعفر محمد طوسی (۳۸۵-۴۶۰ ق) معروف به «شیخ الطائفه»، فقیه اصولی، محدث رجالی، مفسر و متکلم بزرگ شیعه در قرن پنجم هجری است. او در طوس به دنیا آمد و در سال ۴۰۸ قمری به بغداد مهاجرت کرد. از اساتید برجسته وی، شیخ مفید، ابن جنید اسکافی و سید مرتضی علم‌الهدی بوده اند.
شیخ طوسی صاحب تألیفات مهمی در علوم مختلف اسلامی از جمله فقه، اصول، تفسیر، حدیث، کلام و رجال است، مانند دو کتاب ارزشمند "تهذیب" و "استبصار" که از کتب اربعه جوامع حدیثی اولیه شیعه می باشد. عظمت او در فقه به حدی بود که تا مدت طولانی فقهای شیعه را تحت تاثیر آراء خود قرار داد، و فقه شیعه از حالات پویایی خود خارج شد.
انگیزه نگارش
شیخ طوسى این کتاب را بعد از کتاب «تهذیب الاحکام» خود نگاشته است. برخى از علما و شاگردان شیخ الطایفه از ایشان درخواست کردند تا کتابى بنویسد که در آن روایات متعارض و مخالف را جمع آورى و به بررسى آنها پرداخته و روایات صحیح و غیر صحیح را مشخص نماید. شیخ طوسى در مقدمه کتاب مى‌گوید:
«گروهى از علماى اصحاب کتاب بزرگ ما به نام «تهذیب الأحکام» و روایاتى که در آن جمع آورى نموده بودم را دیدند و ملاحظه نمودند که شامل اخبار متعلق به حلال و حرام است و مشتمل بر اکثر روایات فقه و ابواب احکام است و روایتى از اصحاب و کتاب‌ها و اصول آنها نیست مگر آنکه در آن آمده، به جز برخى روایات شاذّ و نادر؛ و آن کتاب سزاوار آن است که گنجینه‌اى بزرگ براى دانش پژوهان در فراگیرى علم فقه گردد و علما در یادآورى و متوسطین در کسب مهارت در استنباط احکام شرعى همه از آن کتاب بهره‌مند گردند. پس از من درخواست نمودند تا کتاب دیگرى به نگارش درآورده و در آن احادیث و روایات مخالف را جمع آورى کرده و به بررسى و جمع میان آنها و یا تعیین روایات معتبر بپردازم».
معرفی کتاب
کتاب «الاستبصار» در نوع خود بى‌نظیر است و اولین کتابى مى‌باشد که براى جمع بین روایات مخالف نگاشته شده است.
این کتاب علاوه بر اعتبار بالا، از شمول خوبى نیز برخوردار است به حدّى که سید بن طاووس مى‌گوید: اگر درباره مسئله‌اى روایت مخالفى باشد، حتما در کتاب استبصار نیز باید به آن اشاره‌اى شده باشد.
با توجه به اهمیت و ارزش کتاب استبصار، نام آن پیوسته در لیست کتاب‌هایى بوده است که علما و فقهاى شیعه روایت آن را به یکدیگر اجازه مى‌داده‌اند و از نکات جالب این است که متن بسیارى از اجازه‌هاى روایى بر پشت نسخه‌هاى این کتاب نوشته شده است.
شیخ طوسى تعداد روایات کتاب «الاستبصار» را خود مشخص کرده تا در آن کم و زیاد نشود؛ این کتاب شامل ۵۵۱۱ حدیث می باشد.
محتواى کتاب
کتاب الاستبصار داراى سه بخش است: بخش اول و دوم در عبادات است و بخش سوم در بقیه ابواب فقه مانند عقود و ایقاعات و احکام تا حدود و دیات.
این کتاب شامل همه ابواب فقهی نیست و فقط به ابوابى اشاره دارد که در آن روایات مخالفى وارد شده باشد؛ ولى ترتیب ابواب به ترتیب ابواب کتاب‌هاى فقهى است، یعنى از کتاب طهارت شروع شده و به کتاب دیات پایان مى‌پذیرد.
شیخ طوسى در این کتاب در آغاز هر باب، ابتدا روایاتى را که معتبر و صحیح مى‌داند آورده، سپس به روایات مخالف اشاره کرده و سعى بر آن داشته تا روایتى را از قلم نیندازد. پس از آن نیز، به جمع میان روایات و بررسى آنها پرداخته است.
مؤلف در بخش اول و دوم کتاب، تمام سند را آورده؛ ولى در بخش سوم فقط به نام راوى که روایت را از کتاب او نقل کرده اکتفا مى‌کند و در پایان کتاب سند خود را به آن راوى آورده تا روایات از ارسال خارج شده و به روایات مسند ملحق گردند. اصطلاحا این بخش را «مشیخه» مى‌نامند، یعنى اساتید و مشایخ مؤلف.
منابع کتاب
شیخ طوسى براى نگارش این کتاب از دو کتابخانه بزرگ آن زمان در شهر بغداد استفاده کرده است. یکی کتابخانه استاد بزرگوارش سید مرتضى که شامل ۸۰ هزار جلد کتاب بوده. و دیگری کتابخانه شاپور که بسیار بزرگتر از آن بوده و براى علماى شیعه در منطقه کرخ بغداد تأسیس شده بود.
این دو کتابخانه شامل ارزشمندترین کتاب‌هاى معتبر روایى و نسخه‌هاى اصلى و اولیه بوده است. بسیارى از این نسخه‌ها به خط مؤلفین آن یعنى اصحاب ائمه علیهم السلام نگاشته شده بود. متأسفانه کتابخانه بزرگ شاپور در حمله ددمنشانه دشمنان اهل بیت علیهم السلام در آتش سوخت و جهان اسلام گنجینه‌اى گرانبها و ارزشمند را از دست داده و نسخه‌هاى منحصر به فرد آن در آتش جهالت از بین رفت.
شیخ طوسى حدود چهل سال آنچه می توانست از کتاب‌هاى آن کتابخانه استفاده کرد و روایات گهربار ائمه علیهم السلام را در نوشته‌هاى خود براى نسلهاى بعد به ارمغان نهاد و این خود بر ارزش و اعتبار کتاب‌هاى شیخ طوسى بیش از پیش افزوده است.
شروح و حواشی و تعلیقات
بر کتاب الاستبصار، شرح و حاشیه‌هاى فراوانى توسط علماى بزرگ شیعه نگاشته شده است، مانند:
- نکت الارشاد فی شرح الاستبصار، نوشته شهید اول؛
- جامع الأخبار فی ایضاح الاستبصار، نوشته شیخ عبداللطیف بن علی بن احمد بن ابوجامع حارثی (شاگرد شیخ بهایی)؛
- کشف الاسرار فی شرح الاستبصار، سید نعمت الله جزایری؛
- شرح استبصار، نوشته ملا محمدامین استرآبادى (م، ۱۰۳۳ هجرى).
- شرح استبصار، نوشته میرداماد (م، ۱۰۴۰ هجرى).
- شرح استبصار، نوشته امیر محمد بن امیر عبدالواسع خاتون آبادی (داماد علامه مجلسی)؛
- شرح استبصار، نوشته علامه سید محسن اعرجی کاظمی؛
- شرح استبصار، نوشته سید میرزا حسن بن عبدالرسول حسینی زنوزی؛
- شرح استبصار، نوشته شیخ عبدالرضا طفیلی نجفی؛
- شرح استبصار، نوشته شیخ قاسم بن محمدجواد (معروف به ابن الوندی)؛
- حاشیه شیخ حسن بن زین الدین، معروف به صاحب معالم؛
- حاشیه سید محمد موسوى عاملى، معروف به صاحب مدارک (م، ۱۰۰۹ هجرى)؛
- حاشیه حمیده دختر ملا محمدشریف رویدشتى (م، ۱۰۸۷ هجرى)؛
- حاشیه مولى عبدالرشید بن مولى نورالدین شوشترى (م، ۱۰۷۸ هجرى)؛
- حاشیه سید میرزا محمد بن على بن ابراهیم استرآبادى رجالى معروف (م، ۱۰۲۸ هجرى)؛
- عواطف الاستبصار، نوشته فخرالدین طریحى (م، ۱۰۸۵ هجرى)؛
- أسانید الاستبصار، نوشته حسن بن على بن ابراهیم علوى؛
- مشیخة الاستبصار، نوشته مولى شریف على بن حسن.
منابع
- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری، ص ۳۴۸-۳۴۹.
- نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
