فخرالدین طریحی

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

«فخرالدین طریحی» (۱۰۸۵-۹۷۹ ق)، فقیه، محدث، رجالی و لغت‌شناس بزرگ امامیه در قرن یازدهم هجری و مؤلف کتاب معروف «مجمع البحرین» است. علامه طریحی در طول زندگی پربار خود علاوه بر خدمات بسیار ارزنده فرهنگی و اجتماعی به جهان اسلام، دانشمندان و محققان بسیاری را تربیت کرد که از آن جمله، علامه مجلسی، سید هاشم بحرانی و شیخ حر عاملی هستند.

نام کامل فخرالدین طریحی
زادروز ۹۷۹ قمری
زادگاه نجف
وفات ۱۰۸۵ قمری
مدفن نجف

Line.png

اساتید

شیخ محمدعلی طریحی، شیخ محمود مشرفی جزائری، سید امین‌الدین علی شولستانی، شیخ محمد نجفی،...

شاگردان

علامه مجلسی، سید هاشم بحرانی، شیخ حر عاملی، سید نعمة‌الله جزائری،...

آثار

مجمع البحرین، الاحتجاج فی مسائل الاحتیاج، الاربعون حدیثاً، تقلید المیت، التکمله والذیل والصلة للصحاح، جامع الفوائد، مشارق النور، المنتخب فی جمع المراثی والخطب،...

ولادت و خاندان

فخرالدین فرزند محمد بن علی در سال ۹۷۹ قمری در محله «آل طریح» نجف اشرف که امروزه به «محله براق» معروف است به دنیا آمد. مادر وی از شهر مشهد مقدس رضوی و پدرش اهل نجف بود.[۱]

خانواده طریحی از خاندان های کهن و مشهور نجف بودند که بنابر نام جدّ اعلایشان طُریح، به طُریحی شهرت یافتند. نسب این خاندان به حبیب بن مظاهر اسدی -صحابی مشهور امام علی و امام حسین علیهماالسلام-، می‌رسد. ظاهراً این خاندان پس از تخریب کوفه و در قرن ششم به نجف اشرف رفته اند.

تحصیل و استادان

طریحی اوان جوانی را در نجف نزد پدرش و عمویش، محمدحسین طریحی گذراند. در ۱۰۶۲ ق. از عراق به مکه رفت و شماری از آثار خود را در اثنای این سفر نگاشت. پس از آن به ایران سفر کرد. وی بنابر زمان تألیف آثارش در ۱۰۷۹ به مشهد رفته است. وی تألیف «ایضاح الحساب» را در ۱۰۸۳ ق. در اصفهان به پایان رسانده، که نشان می دهد مدتی نیز در اصفهان اقامت داشته است. او پس از سفر به چند شهر دیگر، به نجف بازگشت.[۲]

علامه طریحی با فراگیری علوم در رشته‌های مختلف، اندیشه و قلب خود را بارور ساخت. در اینجا به نام چند تن از آن‌ها اشاره می‌‌شود:

  1. شیخ محمدعلی طریحی
  2. شیخ محمدحسین طریحی
  3. شیخ محمود بن حسام مشرفی جزائری
  4. سید امین الدین علی شولستانی
  5. شیخ محمد بن جابر نجفی

تدریس و شاگردان

طریحی شاگردان بسیاری از ملت‌های مختلف به دور خود جمع نموده و از خود نامداران عالی مقداری را به یادگار گذارد. درس وی در حوزه علمیه نجف یکی از درس‌های پرجمعیت بود. درس و بحث او فقط در شهر نجف محدود نبود بلکه از شهرهای نجف و کربلا فراتر رفته، در شهرهایی همچون مشهد مقدس، اصفهان و شیراز نیز ادامه داشت و در آن شهرها به تدریس می‌‌پرداخت و به عده‌ای که شایسته بودند، اجازه نقل حدیث می‌‌داد. برخی از شاگردان و یا کسانی که از وی روایت کرده‌اند، عبارتند از:

  1. علامه مجلسی
  2. سید هاشم بن سلیمان بحرانی
  3. شیخ حر عاملی
  4. سید نعمة‌الله جزائری
  5. شیخ صفی‌الدین
  6. شیخ حسام‌الدین بن جمال‌الدین طریحی
  7. شیخ محمدامین بن محمدعلی کاظمی
  8. مولی محمدطاهر بن محمدحسن نجفی
  9. شیخ محمد بن عبدالرحمن بن حلی
  10. شیخ عنایت‌الله بن محمدحسین مشهدی
  11. سید محمد بن اسماعیل نجفی
  12. سید محمود بن فتح الله نجفی کاظمی
  13. شیخ عبدالواحد بن محمد بورانی نجفی
  14. جمال‌الدین بن محمدعلی طریحی
  15. شیخ شمس‌الدین بن فخرالدین طریحی
  16. شیخ محمد بحرانی.[۳]

آثار و تألیفات

آثار متعددی در موضوعات اصول، فقه و رجال از فخرالدین طریحی بر جای مانده است، از جمله:

  1. مجمع البحرین: در این کتاب ابتدا آیات قرآنی و احادیث و بعد از آن‌ها مطالب مورد نیاز ـ که اشاره کردن به آن لازم بوده ـ مورد پژوهش قرار گرفته است، مانند اشاره به نام‌های انبیاء، محدثان، پادشاهان و شخصیت‌های معروف تاریخی و موارد غیرلغوی دیگری همچون تفسیر، عقاید و شرح حدیث. در حقیقت می‌‌توان این کتاب بی‌نظیر را راهی به اقیانوس بیکران علوم قرآنی و حدیثی دانست.
  2. الاحتجاج فی مسائل الاحتیاج
  3. الادله الداله علی مشروعیه العمل بالظن المستفاد من الکتاب والسنه؛ دو نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی رحمه الله به شماره ۳۰۲۸ و کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به شماره ۱/۳۸۳ موجود است.
  4. الاربعون حدیثاً، چهل حدیث؛ یک نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شمار ۳/۲۱۱۵ موجود است.
  5. ایضاح الاحباب فی شرح خلاصه الحساب، در علم حساب
  6. ترتیب «خلاصة الاقوال» علامه حلی
  7. ترتیب مشیخه من لایحضره الفقیه شیخ صدوق
  8. تحفة الوارد و عقال الشارد، در علم لغت
  9. تحفة الاخوان فی تقویه الایمان؛ این کتاب خطی منسوب به وی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی‌‌ به شماره ۵۵۷ موجود است.
  10. تقلید المیت؛ رساله‌ای در مسائل تقلید از مجتهد مرده
  11. التکمله والذیل والصله للصحاح جوهری، در لغت
  12. جامع المقال فیما یتعلق باحوال الدرایه والرجال (تمییز مشترکات من الرجال)؛ این کتاب در موضوع خود، اولین نوشته می‌‌باشد که در سال ۱۰۵۳ ق. تألیف و در سال ۱۳۵۵ ش در تهران توسط انتشارات جعفری منتشر شده است.
  13. جامع الفوائد:‌ رد بر اخباری‌گری و اندیشه‌های میرزا محمدامین استرآبادی. دو نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه آیت الله مرعشی رحمه الله علیه به شماره ۳۰۲۸ و کتابخانه دانشکده ادبیات تهران به شماره ۳/۳۸۳ موجود است.
  14. جواهر المطالب فی فضائل الامام علی بن ابی طالب علیه‌السلام به احتمال قوی این کتاب همان «الاربعون حدیثا» است.
  15. المستطرفات فی شرح نهج الهداه، در شرح «نهج البلاغه»
  16. مشارق النور، معروف به «مشارق الطریحیه» تفسیر مختصر در قرآن
  17. المنتخب فی جمع المراثی والخطب یا المقتل.

علامه فخرالدین طریحی بعد از خود کتابخانه‌ای به یادگار گذارد که به «خزانه فخریه» معروف گشت. این گنجینه کتب از قدیمی‌‌ترین مخزن‌های کتاب بعد از خزانه غرویه در نجف و دارای آثار نفیس و گرانبهایی بود که اکثر آن‌ها را علامه در زمان خود وقف طلاب علوم دینی نمود. اما بعد از وفات وی کتاب‌هایش در اثر بی‌توجهی ورثه‌، بسیاری از آن‌ها از بین رفته و تباه شده است![۴]

وفات

علامه فخرالدین طریحی در اواخر عمر شریف خود در رماحیه رحل اقامت افکند و مرجع تقلید و عالم آن شهر به حساب می‌‌آمد و به اقامه جماعت و رسیدگی به امور مردم می‌‌پرداخت.[۵] وی سرانجام در سال ۱۰۸۵ ق. در رماحیه وفات نمود و جنازه اش در نجف اشرف مدفون شد.[۶]

پانویس

  1. پرش به بالا گلشن ابرار، جلد ۴، صفحه ۱۶۰، زندگی فخرالدین طریحی از نورالدین علی‌لو.
  2. پرش به بالا دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.
  3. پرش به بالا مطلع البدرین، ص د؛ ماضی النجف و حاضرها، ج ۲، ص ۴۵۵؛ ریحانة الادب، ج ۴، ص ۵۵ـ۵۳.
  4. پرش به بالا مقدمه تفسیر غریب القرآن؛ ماضی النجف و حاضرها، ج ۱، ص ۸۵۳.
  5. پرش به بالا مقدمه مجمع البرحین، ص ۱۲، مقدمه تفسیر غریب القرآن، ص: کر.
  6. پرش به بالا فخرالدین طریحی، پایگاه شعائر، بازیابی: ۹ اسفند ۱۳۹۱.

منابع

  • گلشن ابرار، ج ۴، ص ۱۶۰، "زندگی فخرالدین طریحی" از نورالدین علی‌لو.
  • دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.
  • "فخرالدین طریحی"، پایگاه شعائر.