المنتخب فی جمع المراثی و الخطب (کتاب)
«المنتخب فی جمع المراثی و الخُطَب»، تألیف فخرالدین طریحی نجفی (م، ۱۰۸۵ ق)، کتابی شامل مجموعه‌ای از احادیث و مراثی درباره امام حسین (علیه‌السلام) و برخی دیگر از ائمه معصومین (علیهم‌السلام) است. برخی عالمان برآنند که در این کتاب، مسامحات زیادی یافت می‌شود و مطالب ویژه آن اعتباری ندارد.
 | |
| نویسنده | فخرالدین طریحی |
| موضوع | مقتل و مرثیه امام حسین عليه‌السلام |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
محتویات
مؤلف
فخرالدین طریحی (۱۰۸۵-۹۷۹ ق)، فقیه، محدث، رجالی و لغت‌شناس بزرگ امامیه در قرن یازدهم هجری و مؤلف کتاب معروف «مجمع البحرین» است.
علامه طریحی در طول زندگی پربار خود علاوه بر خدمات بسیار ارزنده فرهنگی و اجتماعی به جهان اسلام، دانشمندان و محققان بسیاری را تربیت کرد که از آن جمله، علامه مجلسی، سید هاشم بحرانی، سید نعمت الله جزائری و شیخ حر عاملی هستند.
آثار متعددی در موضوعات اصول، فقه و رجال از فخرالدین طریحی بر جای مانده است، از جمله: مجمع البحرین، الاحتجاج فی مسائل الاحتیاج، الاربعون حدیثاً، تقلید المیت، التکمله والذیل والصلة للصحاح، جامع الفوائد، مشارق النور، المنتخب فی جمع المراثی والخطب.
معرفی کتاب
«المنتخب فی جمع المراثی و الخُطَب» مشهور به «الفخری»، که به آن «المجالس الطریحیة» و «المجالس الفخریة» نیز می‌گویند. ظاهراً مؤلف، این کتاب را نخست در مجالسی که شبانه‌روز در دهه محرم برپا می‌شد در حال و هوای روضه‌خوانی برای مردم خوانده و سپس در قالب مجالس‌نگاری آن را تألیف کرده است.
در واقع کتاب «المنتخب»، «روضه‌نویسی» از مقتل امام حسین(ع) است و کمتر کتابی بدین سبک و سیاق و البته بدین اندازه غیر منظم، درباره آن حضرت نوشته شده است. از ساختار و محتوای کتاب نیز چنین برمی‌آید که نویسنده آن را به هدف گریاندن مؤمنان و تشویق به عزاداری و برای خواندن در مجلس عزا نوشته است.
از آنجا که این کتابِ کشکول‌گونه به‌صورت غیر مستند و بدون تحقیق تألیف شده است، بسیاری از کتاب‌شناسان و حدیث‌پژوهان از آن انتقاد کرده و گفته‌اند که کتاب «منتخب» فخرالدین طریحی بر مطالب موهومی مشتمل است. میرزا محمد ارباب قمی نیز در جایی می‌نویسد: «در کتاب "منتخب"، مسامحات بسیاری نموده که بر اهل بصیرت و اطلاع پوشیده نیست»، در جایی دیگر می‌گوید: «روایت مختصه به آن کتاب (منتخب) اعتباری ندارد». و در جایی که سخن از حدیث کسا است، پس از آنکه به متواتر بودن این حدیث تصریح می‌کند، در ادامه می‌نویسد: «و اما حدیث کسای معروف در زمان ما در کتب معتبره نقل نشده و از خصایص منتخب شیخ طریحی است... و حال خصائص منتخب بر اهل علم مکشوف است».
بااین‌همه، منتخب طریحی همواره مطلوب طبع روضه‌خوانان بوده است و بسیاری از مؤلفانی که پیرامون عاشورا و امام حسین(ع) کتاب تألیف کرده‌اند، فراوان از آن نقل قول کرده و از آنجا که کتابی مشهور و متداول است، بدون تأمل و تحقیق آن را مأخذ و منبع اقوال و آرای خود ساخته‌اند.
محتوای کتاب
کتاب «المنتخب» با مقدمه‌ای مختصر از مؤلف آغاز گردیده، سپس متن کتاب در دو جزء آمده است. هر جزء آن شامل ده مجلس و هر مجلس شامل سه باب است. در هر باب و مجلس از یک موضوع بحث نشده، بلکه هریک از ابواب و مجالس، شامل موضوعات متعدد و البته بی‌ارتباط است.
کتاب حاضر، تاریخ‌نگاری زندگی یا قیام امام حسین(ع) نیست، بلکه مجموعه‌ای است که شامل حدیث و شعر درباره آن حضرت می‌شود. مطالب هر باب و نیز هر مجلس، غالبا با خطاب به مؤمنان آغاز می‌شود و به آنها توصیه می‌شود که گریه و ندبه کنند و ماتم پیشه سازند و در عزاداری بکوشند. در سراسر کتاب عباراتی چون «أجروا ماء العیون» و «أجروا الدماء من العیون» و «اسکبوا العبرات» ملاحظه می‌شود. آنگاه احادیث و اشعاری در فضائل و مصائب نقل می‌شود. اغلب احادیث کتاب مرسل و برخی از آنها مجعول است؛ مضافا اینکه مأخذ احادیث بیان نشده است.
بسیاری از تحریف‌های عاشورا ریشه در «منتخب طریحی» دارد و دست‌کم این است که با انتشار منتخب، آن تحریف‌ها نیز منتشر شده‌اند. در توضیح، برخی از تحریف‌های منتخب در اینجا می‌شود:
- «هل من ناصر ینصر الذریة الأطهار». طریحی این سخن را چندین بار با تکرار از زبان امام حسین(ع) آورده است؛ اما ما هرچه گشته‌ایم مستند و مأخذ آن را نیافته و آن را در کتابی که قابل استناد باشد هرگز ندیده‌ایم.
- «سپاه ابن سعد هفتاد هزار سواره بود».
- «افسانه ساربان».
- «داستان دختر سه‌ساله در خرابه شام».
- «افسانه عروسی قاسم».
- «اسقونی شربة من الماء». فخرالدین طریحی این سخن ساختگی را نیز از زبان امام حسین(ع) نقل کرده است که تنها می‌تواند مطلوب طبع کسانی واقع شود که همه چیز را در گریه و عزاداری خلاصه می‌کنند؛ وگرنه این حدیث مجعول را سند و مدرکی نیست و تناسبی با روح عزت حسینی ندارد.
- «امام حسین(ع) ده هزار سواره را در روز عاشورا کشت، اما از بس که در سپاه بسیار بودند شکافی دیده نشد».
- «خبر مسلم جصّاص، حاکی از اینکه حضرت زینب در کوفه سر به چوب محمل کوبید …». عبارت طریحی در این‌باره چنین است: «فَرَأت رأس أخیها فنطحت جبینها بمقدم المحمل حتی رأینا الدم یخرج من تحت قناعها و أومت إلیه بحرقة و جعلت تقول: یا هلالاً لما استتمّ کمال غاله خسفه فأبدی غروبا». محدث قمی پس از تحقیق در مورد این خبر، به نقد و رد آن پرداخته و نوشته است: «ذکر محامل و هودج در غیر خبر مسلم جصاص نیست و این خبر را گرچه علامه مجلسی نقل فرموده، لکن مأخذ نقل آن «منتخب طریحی» و کتاب «نور العین» است که حال هر دو کتاب بر اهل فن حدیث مخفی نیست. نسبت شکستن سر به جناب زینب(س) و اشعار معروفه نیز بعید است از آن مخدّره که عقیله هاشمیین و عالمه غیر معلمه و رضیعه ثدی نبوت و صاحب مقام رضا و تسلیم است».
منابع
- نرم افزار مقتل الحسین علیه السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.
