الاحتجاج (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
جز (صفحه‌ای جدید حاوی ''''منبع:''' سایت اندیشه قم '''نویسنده:''' حافظ فرزانه/ مرکز مطالعات و پژوهش‌هاي فرهن...' ایجاد کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | {{خوب}} | |
| − | + | {{مشخصات کتاب | |
| − | + | |عنوان= | |
| − | + | |تصویر= [[پرونده:الاحتجاج.jpg|240px|وسط]] | |
| − | + | |نویسنده= احمد بن علی طبرسی | |
| − | + | |موضوع= کلام شیعه/مناظرات | |
| − | + | |زبان= عربی | |
| − | + | |تعداد جلد= ۱ | |
| − | + | |عنوان افزوده1= تحقیق | |
| − | + | |افزوده1= ابراهیم بهادری | |
| − | + | |عنوان افزوده2= | |
| − | + | |افزوده2= | |
| − | + | |لینک= [http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/65411/ الاحتجاج على اهل اللّجاج] | |
| − | + | }} | |
| − | + | کتاب '''«الإحتجاج على اهل اللّجاج»''' تألیف [[ابومنصور طبرسی|احمد بن علی طبرسی]] از علمای [[شیعه]] در قرن ششم قمری، مشتمل بر احتجاجات و مناظرات [[اهل البیت|معصومین]] (علیهم‌السلام) و بزرگان شیعه با مخالفان، در موضوعات مختلف دینى است. «الاحتجاج» از کتب معتبری است که علما به آن اعتماد داشته و روایات آن را نقل می‌کنند. | |
| − | + | ==مؤلف== | |
| − | + | [[ابومنصور طبرسی|ابومنصور احمد بن علی طبرسی]]، فقیه، متکلم، محدث و مورخ بزرگ [[شیعه]] در قرن ششم قمری است. اکثر عالمان رجال و تراجم، ابومنصور طبرسی را [[محدث]] و [[فقیه]] مورد اعتمادی دانسته‌اند. | |
| − | + | طبرسى در علم [[کلام]] و [[فقه]] صاحب نظر بود و [[فتوا|فتاوا]] و آراء او مورد توجه فقها بوده است. [[ابن شهر آشوب|ابن شهرآشوب مازندرانى]] از شاگردان مبرّز اوست. | |
| − | ''' | + | معروفترین اثر [[کلام|کلامی]] ابومنصور طبرسى، کتاب «'''الاحتجاج على اهل اللجاج'''» می‌باشد. تألیفات دیگر او عبارتند از: تاریخ الائمه، فضل الزهراء، الکافی فی الفقه، کتاب الصلاة، مفاخر الطالبیّه. |
| − | + | ==انگیزه نگارش== | |
| + | [[احمد بن علی طبرسی|ابومنصور طبرسى]] در عصرى مى زیست که قلمرو پهناور جامعه اسلامى، دوران [[تعصب]]، شدت اختلافات دینى و غلبه متعصبان و خشونت سیرتان را پشت سر مى نهاد. در آن زمان بحث هاى تند و خشن و مشاجرات مذهبى فراگیرى بین علماى مذاهب صورت مى گرفت که در برخى مواقع به ستیز و خونریزى دسته هاى مختلف منتهى مى گشت. با توجه به غلبه تفکر [[سنی]] در [[ایران]] و آمیختگى اش با ساختار حاکمیت، هجمه کلامى شدیدى بر علیه شیعه [[امامیه]] تدارک شده بود. | ||
| − | + | در برابر این هجوم گسترده و گستاخى دور از منطق، سکوت و انزوا در زندگانى اغلب دانشمندان شیعى حکمفرما بود و جز چند حرکت خاصى ـ که از [[عبدالجلیل قزوینی رازی|عبدالجلیل قزوینى رازى]] و [[شیخ طبرسی|امین الاسلام طبرسى]] به یادگار مانده است ـ واکنشى از سوى چهره هاى شیعى مشاهده نمى شد. از این رو، احمد بن على طبرسى با تدوین کتاب «[[الاحتجاج (کتاب)|الاحتجاج]]» پیروان مکتب [[شیعه]] را به پیروى از منش پیشوایان دین وا داشت، او چنین مى نویسد: «... آنچه مرا بر تألیف این کتاب برانگیخت، مسامحه و سستى دانشمندان و اصحاب ما بود که خاموشى و انزوا و سکوت اختیار کرده و از مقام احتجاج و جدال با مخالفین و اهل ادیان باطل کناره گیرى نموده اند، و تصور مى کنند که [[پیامبر اکرم]] (صلى الله علیه وآله) و ائمّه اطهار (علیهم السلام) نیز مانند ایشان پیوسته سکوت و کناره گیرى نمودند و براى پیروان و شیعیان خود هم اجازه مجادله و احتجاج را نداده اند. بلکه برخى از آنان معتقد هستند که احتجاج و گفتگو با صاحبان ادیان باطل ممنوع است. لذا تصمیم گرفتم احتجاج هایى را که از پیشوایان بزرگ [[اسلام]] در مقابل مخالفان و طوایف مختلف بیان شده است را جمع آورى کرده و در این کتاب به رشته تحریر در آورم.» البته طبرسی متذکر می شود که نهی آنان از مجادله، نسبت به افراد ضعیف قوم بوده است. | |
| − | + | ==معرفی کتاب== | |
| − | + | این کتاب شامل بحث‌ها و استدلال‌های [[اهل البیت|معصومین]] علیهم‌السلام و بزرگان [[دین]] با مخالفان در موضوعات مختلف کلامی و سایر مسائل دینی می‌باشد. | |
| + | |||
| + | الاحتجاج از کتب معتبری است که علماء به آن اعتماد داشته و روایات آن را نقل می‌کنند. تنها اشکال مطرح شده در مورد این کتاب، [[حدیث مرسل|مرسله]] بودن و عدم ذکر [[سند حدیث|سند]] در اکثر روایات آن است. از این رو ممکن است این مطلب عنوان گردد که اکثر مناظرات مطرح شده در کتاب مستند نیست و در اعتبار آن خدشه وارد است. ابومنصور طبرسى در مقدمه کتاب الاحتجاج، اشکال فوق را چنین پاسخ گفته است: «... آنچه در این کتاب از روایات و اخبار نقل مى شود، از ذکر سند آنها صرفنظر نمودم، خواه به سبب وجود [[اجماع]] بر آن، و یا به دلیل اشتهار آن در کتابها بین موافق و مخالف. البته چون روایاتى که از [[امام حسن عسکری علیه السلام|حضرت عسکرى]](علیه السلام) نقل مى شود، از جهت شهرت در مرتبه احادیث دیگر نبود، لذا در حدیث، اول سند خود را ذکر نمودم و سند من در تمام آن احادیث که از [[تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام (کتاب)|تفسیر امام عسکرى]](علیه السلام) بیان شده به همین صورت مى باشد.» | ||
| + | |||
| + | طبرسی در ادامه می افزاید: «مسائل اختصاصى (اعتقادی) از مسائل فرعى عملى ([[احکام شرعی|احکام]]) متفاوت است، با توجه به آنکه در مسائل فرعى، یقین به جهت لازم نیست و عمل در آن شرط است، اما در مسائل اعتقادى، یقین شرط است که آن در گرو قوه [[برهان]] و جهت خواهد بود که با تلاش انسان آشکار مى گردد و لذا در آن فرقى بین [[مسند]] و [[حدیث مرسل|مرسل]] نیست.» | ||
| + | |||
| + | == محتوای کتاب == | ||
| + | مؤلف در آغاز کتاب، فصلی را به بیان فضیلت گفتگو و احتجاج و اهمیّت استدلال و دفاع [[برهان|برهانی]] از [[دین]] اختصاص داده و [[آیه|آیات]] و روایاتی را که به بحث و استدلال با مخالفین ترغیب نموده و اجر و [[ثواب]] حمایت‌کنندگان از دین خدا را بیان می‌کند ذکر کرده است. | ||
| + | |||
| + | سپس مناظرات و احتجاجات [[پیامبر اسلام]]، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه زهرا]] علیهاالسلام و [[ائمه اطهار]] علیهم‌السلام را به ترتیب تاریخ نقل کرده و در بین آنها گاهی استدلال‌ها و بحث‌های اصحاب [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم‌السلام مانند [[سلمان]]، [[ابوذر]]، [[مقداد بن اسود|مقداد]]، [[عمار یاسر|عمار]]، [[هشام بن حکم]] و... و نیز برخی از علما همچون [[شیخ مفید]] و [[سید مرتضی]] را نیز آورده است و در پایان، [[توقیعات امام زمان علیه السلام|توقیعات]] و مکاتبات [[توقیعات امام زمان علیه السلام|امام عصر]] علیه‌السلام را در پاسخ به سؤالات و مشکلات [[شیعه|شیعیان]] ذکر نموده است که تعداد آن به ۳۶۳ [[حدیث]] می رسد. | ||
| + | |||
| + | این کتاب، در دو جزء تنظیم شده است. جزء اول آن، مشتمل بر بیست و سه احتجاج و نُه عنوان مختلف از قبیل «فصل فی ذکر طرف...» ، «ذکر طرف...» ، «جواب مسائل...» و... است. و جزء دوم، شامل بیست و شش احتجاج و دو عنوان «خطبة...» و «ذکر طرف...» می باشد. | ||
| + | |||
| + | ==الاحتجاج در نظر عالمان== | ||
| + | صاحبان اندیشه و نظر، از کتاب «الاحتجاج» طبرسی به نیکى یاد کرده اند، به گونه اى که این گنجینه در طول قرن هاى گذشته همواره مرجعى مناسب و مورد اطمینان بشمار مى رفته است. | ||
| + | |||
| + | *[[سید بن طاووس]] بر این کتاب و بر مؤلفش درود فرستاده و مطالعه آن را به پسرش توصیه کرده است. | ||
| + | *[[شیخ حر عاملى]] آن را نیکو و داراى فوائد بسیار مى داند، و در خاتمه کتاب [[وسائل الشیعه (کتاب)|وسائل]]، این کتاب را در ردیف آثار مورد اعتماد معرفى کرده است. | ||
| + | *[[علامه مجلسى]]، الاحتجاج را با وجود آنکه بیشتر اخبار آن [[حدیث مرسل|مرسل]] است، کتابى معروف شمرده است. | ||
| + | *[[سید محمدباقر موسوی خوانساری|سید محمدباقر خوانسارى]] مدعى است که الاحتجاج کتابى معتبر و بین طائفه [[امامیه]] معروف است. | ||
| + | *[[شیخ آقا بزرگ تهرانی|آقا بزرگ تهرانى]] این کتاب را از آثار معتبرى مى داند که علماى بزرگ همچون علامه مجلسى و شیخ حُرّ عاملى بدان اعتماد کرده‌اند. | ||
| + | *[[حاج شیخ عباس قمی|شیخ عباس قمى]] الاحتجاج را کتابى معروف و داراى فوائد بسیار دانسته که اصحاب و بزرگان شیعه بدان روى آورده اند. | ||
| + | *[[علامه حسن زاده آملی|علامه حسن زاده آملى]]، الاحتجاج طبرسى را «کتاب کلامى اصیل، حاوى منطق حق وسائط فیض الهى» مى داند. | ||
| + | *[[عبدالله جوادی آملی|آیت الله جوادى آملى]] درباره این کتاب چنین مى نگارد: «ابومنصور طبرسى براى اینکه تفکر کلامى مهجوره، از علم به عین آید و از گوش به آغوش، تدّبر جامع در [[قرآن]] و [[سنت]] معصومین(علیهم السلام) کرد، و چنین استنباط نمود که پیام ثقلین دو چیز است، یکى آنکه رهبران فکرى امت اسلامى جز احسن نگویند و دیگر آنکه رهروان فرهنگى نیز جز احسن نپذیرند، و چون پیروى رهروان، مسبوق به رهنمود رهبران است، لذا عصاره اى از برهان و جدال احسنِ مأثور از قرآن و [[عترت]] را ارائه نمود تا جامعه اسلامى که تمدن او در تدین معقول و مقبول او است از تحجر برهد و به تعقل برسد.» | ||
| + | |||
| + | ==ترجمه و شرح کتاب== | ||
| + | کتاب «الاحتجاج» طبرسى توسط برخی علمای [[شیعه]] به فارسی ترجمه شده است، از جمله: ترجمه همراه با شرح [[ملا فتح الله کاشانی|ملا فتح الله کاشانی]] (م، ۹۸۸ ق) بنام «کشف الاحتجاج»، ترجمه [[علی بن حسن زواره ای|علی بن حسن زواری]] شاگرد [[محقق ثانی|محقق کرکی]]، ترجمه مولی نظام الدین احمد غفاری مازندرانی، ترجمه عمادالدین قاری استرآبادی. | ||
| + | |||
| + | همچنین شرح‌هایی هم توسط [[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت الله جزایری]] به نام «قاطع الحاج»، شرح میرزا ابوالحسن بحرانی (م، ۱۱۹۳ ق) و شرح سید احمد بن محمد حسینی مختاری بر آن نوشته شده است. | ||
| + | |||
| + | این کتاب در یک جلد به زبان عربی با مقدمه استاد [[جعفر سبحانی]] و با تحقیق ابراهیم بهادری و محمد هادی توسط انتشارات اسوه نیز به چاپ رسیده است. | ||
| + | |||
| + | ==منابع== | ||
| + | |||
| + | *حافظ فرزانه، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، سایت اندیشه قم. | ||
| + | |||
| + | *"احمد طبرسی"، سایت فرهیختگان تمدن شیعه، محمدباقر پورامینى. | ||
| + | *[[نرم افزار جامع الاحادیث ۵ / ۳|نرم افزار جامع الاحادیث]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. | ||
| + | |||
| + | {{سنجش کیفی | ||
| + | |سنجش=شده | ||
| + | |شناسه= خوب | ||
| + | |عنوان بندی مناسب= خوب | ||
| + | |کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب | ||
| + | |رعایت سطح مخاطب عام= خوب | ||
| + | |رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب | ||
| + | |جامعیت= خوب | ||
| + | |رعایت اختصار= خوب | ||
| + | |سیر منطقی= خوب | ||
| + | |کیفیت پژوهش= خوب | ||
| + | |رده= دارد | ||
| + | }} | ||
| + | [[رده:منابع کلامی]] | ||
| + | [[رده:منابع اعتقادی شیعه]] | ||
| + | [[رده:کتابهای کلامی]][[رده:کتابهای اعتقادی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۲
 | |
| نویسنده | احمد بن علی طبرسی |
| موضوع | کلام شیعه/مناظرات |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقیق | ابراهیم بهادری |
|
| |
کتاب «الإحتجاج على اهل اللّجاج» تألیف احمد بن علی طبرسی از علمای شیعه در قرن ششم قمری، مشتمل بر احتجاجات و مناظرات معصومین (علیهم‌السلام) و بزرگان شیعه با مخالفان، در موضوعات مختلف دینى است. «الاحتجاج» از کتب معتبری است که علما به آن اعتماد داشته و روایات آن را نقل می‌کنند.
محتویات
مؤلف
ابومنصور احمد بن علی طبرسی، فقیه، متکلم، محدث و مورخ بزرگ شیعه در قرن ششم قمری است. اکثر عالمان رجال و تراجم، ابومنصور طبرسی را محدث و فقیه مورد اعتمادی دانسته‌اند.
طبرسى در علم کلام و فقه صاحب نظر بود و فتاوا و آراء او مورد توجه فقها بوده است. ابن شهرآشوب مازندرانى از شاگردان مبرّز اوست.
معروفترین اثر کلامی ابومنصور طبرسى، کتاب «الاحتجاج على اهل اللجاج» می‌باشد. تألیفات دیگر او عبارتند از: تاریخ الائمه، فضل الزهراء، الکافی فی الفقه، کتاب الصلاة، مفاخر الطالبیّه.
انگیزه نگارش
ابومنصور طبرسى در عصرى مى زیست که قلمرو پهناور جامعه اسلامى، دوران تعصب، شدت اختلافات دینى و غلبه متعصبان و خشونت سیرتان را پشت سر مى نهاد. در آن زمان بحث هاى تند و خشن و مشاجرات مذهبى فراگیرى بین علماى مذاهب صورت مى گرفت که در برخى مواقع به ستیز و خونریزى دسته هاى مختلف منتهى مى گشت. با توجه به غلبه تفکر سنی در ایران و آمیختگى اش با ساختار حاکمیت، هجمه کلامى شدیدى بر علیه شیعه امامیه تدارک شده بود.
در برابر این هجوم گسترده و گستاخى دور از منطق، سکوت و انزوا در زندگانى اغلب دانشمندان شیعى حکمفرما بود و جز چند حرکت خاصى ـ که از عبدالجلیل قزوینى رازى و امین الاسلام طبرسى به یادگار مانده است ـ واکنشى از سوى چهره هاى شیعى مشاهده نمى شد. از این رو، احمد بن على طبرسى با تدوین کتاب «الاحتجاج» پیروان مکتب شیعه را به پیروى از منش پیشوایان دین وا داشت، او چنین مى نویسد: «... آنچه مرا بر تألیف این کتاب برانگیخت، مسامحه و سستى دانشمندان و اصحاب ما بود که خاموشى و انزوا و سکوت اختیار کرده و از مقام احتجاج و جدال با مخالفین و اهل ادیان باطل کناره گیرى نموده اند، و تصور مى کنند که پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) و ائمّه اطهار (علیهم السلام) نیز مانند ایشان پیوسته سکوت و کناره گیرى نمودند و براى پیروان و شیعیان خود هم اجازه مجادله و احتجاج را نداده اند. بلکه برخى از آنان معتقد هستند که احتجاج و گفتگو با صاحبان ادیان باطل ممنوع است. لذا تصمیم گرفتم احتجاج هایى را که از پیشوایان بزرگ اسلام در مقابل مخالفان و طوایف مختلف بیان شده است را جمع آورى کرده و در این کتاب به رشته تحریر در آورم.» البته طبرسی متذکر می شود که نهی آنان از مجادله، نسبت به افراد ضعیف قوم بوده است.
معرفی کتاب
این کتاب شامل بحث‌ها و استدلال‌های معصومین علیهم‌السلام و بزرگان دین با مخالفان در موضوعات مختلف کلامی و سایر مسائل دینی می‌باشد.
الاحتجاج از کتب معتبری است که علماء به آن اعتماد داشته و روایات آن را نقل می‌کنند. تنها اشکال مطرح شده در مورد این کتاب، مرسله بودن و عدم ذکر سند در اکثر روایات آن است. از این رو ممکن است این مطلب عنوان گردد که اکثر مناظرات مطرح شده در کتاب مستند نیست و در اعتبار آن خدشه وارد است. ابومنصور طبرسى در مقدمه کتاب الاحتجاج، اشکال فوق را چنین پاسخ گفته است: «... آنچه در این کتاب از روایات و اخبار نقل مى شود، از ذکر سند آنها صرفنظر نمودم، خواه به سبب وجود اجماع بر آن، و یا به دلیل اشتهار آن در کتابها بین موافق و مخالف. البته چون روایاتى که از حضرت عسکرى(علیه السلام) نقل مى شود، از جهت شهرت در مرتبه احادیث دیگر نبود، لذا در حدیث، اول سند خود را ذکر نمودم و سند من در تمام آن احادیث که از تفسیر امام عسکرى(علیه السلام) بیان شده به همین صورت مى باشد.»
طبرسی در ادامه می افزاید: «مسائل اختصاصى (اعتقادی) از مسائل فرعى عملى (احکام) متفاوت است، با توجه به آنکه در مسائل فرعى، یقین به جهت لازم نیست و عمل در آن شرط است، اما در مسائل اعتقادى، یقین شرط است که آن در گرو قوه برهان و جهت خواهد بود که با تلاش انسان آشکار مى گردد و لذا در آن فرقى بین مسند و مرسل نیست.»
محتوای کتاب
مؤلف در آغاز کتاب، فصلی را به بیان فضیلت گفتگو و احتجاج و اهمیّت استدلال و دفاع برهانی از دین اختصاص داده و آیات و روایاتی را که به بحث و استدلال با مخالفین ترغیب نموده و اجر و ثواب حمایت‌کنندگان از دین خدا را بیان می‌کند ذکر کرده است.
سپس مناظرات و احتجاجات پیامبر اسلام، فاطمه زهرا علیهاالسلام و ائمه اطهار علیهم‌السلام را به ترتیب تاریخ نقل کرده و در بین آنها گاهی استدلال‌ها و بحث‌های اصحاب اهل بیت علیهم‌السلام مانند سلمان، ابوذر، مقداد، عمار، هشام بن حکم و... و نیز برخی از علما همچون شیخ مفید و سید مرتضی را نیز آورده است و در پایان، توقیعات و مکاتبات امام عصر علیه‌السلام را در پاسخ به سؤالات و مشکلات شیعیان ذکر نموده است که تعداد آن به ۳۶۳ حدیث می رسد.
این کتاب، در دو جزء تنظیم شده است. جزء اول آن، مشتمل بر بیست و سه احتجاج و نُه عنوان مختلف از قبیل «فصل فی ذکر طرف...» ، «ذکر طرف...» ، «جواب مسائل...» و... است. و جزء دوم، شامل بیست و شش احتجاج و دو عنوان «خطبة...» و «ذکر طرف...» می باشد.
الاحتجاج در نظر عالمان
صاحبان اندیشه و نظر، از کتاب «الاحتجاج» طبرسی به نیکى یاد کرده اند، به گونه اى که این گنجینه در طول قرن هاى گذشته همواره مرجعى مناسب و مورد اطمینان بشمار مى رفته است.
- سید بن طاووس بر این کتاب و بر مؤلفش درود فرستاده و مطالعه آن را به پسرش توصیه کرده است.
- شیخ حر عاملى آن را نیکو و داراى فوائد بسیار مى داند، و در خاتمه کتاب وسائل، این کتاب را در ردیف آثار مورد اعتماد معرفى کرده است.
- علامه مجلسى، الاحتجاج را با وجود آنکه بیشتر اخبار آن مرسل است، کتابى معروف شمرده است.
- سید محمدباقر خوانسارى مدعى است که الاحتجاج کتابى معتبر و بین طائفه امامیه معروف است.
- آقا بزرگ تهرانى این کتاب را از آثار معتبرى مى داند که علماى بزرگ همچون علامه مجلسى و شیخ حُرّ عاملى بدان اعتماد کرده‌اند.
- شیخ عباس قمى الاحتجاج را کتابى معروف و داراى فوائد بسیار دانسته که اصحاب و بزرگان شیعه بدان روى آورده اند.
- علامه حسن زاده آملى، الاحتجاج طبرسى را «کتاب کلامى اصیل، حاوى منطق حق وسائط فیض الهى» مى داند.
- آیت الله جوادى آملى درباره این کتاب چنین مى نگارد: «ابومنصور طبرسى براى اینکه تفکر کلامى مهجوره، از علم به عین آید و از گوش به آغوش، تدّبر جامع در قرآن و سنت معصومین(علیهم السلام) کرد، و چنین استنباط نمود که پیام ثقلین دو چیز است، یکى آنکه رهبران فکرى امت اسلامى جز احسن نگویند و دیگر آنکه رهروان فرهنگى نیز جز احسن نپذیرند، و چون پیروى رهروان، مسبوق به رهنمود رهبران است، لذا عصاره اى از برهان و جدال احسنِ مأثور از قرآن و عترت را ارائه نمود تا جامعه اسلامى که تمدن او در تدین معقول و مقبول او است از تحجر برهد و به تعقل برسد.»
ترجمه و شرح کتاب
کتاب «الاحتجاج» طبرسى توسط برخی علمای شیعه به فارسی ترجمه شده است، از جمله: ترجمه همراه با شرح ملا فتح الله کاشانی (م، ۹۸۸ ق) بنام «کشف الاحتجاج»، ترجمه علی بن حسن زواری شاگرد محقق کرکی، ترجمه مولی نظام الدین احمد غفاری مازندرانی، ترجمه عمادالدین قاری استرآبادی.
همچنین شرح‌هایی هم توسط سید نعمت الله جزایری به نام «قاطع الحاج»، شرح میرزا ابوالحسن بحرانی (م، ۱۱۹۳ ق) و شرح سید احمد بن محمد حسینی مختاری بر آن نوشته شده است.
این کتاب در یک جلد به زبان عربی با مقدمه استاد جعفر سبحانی و با تحقیق ابراهیم بهادری و محمد هادی توسط انتشارات اسوه نیز به چاپ رسیده است.
منابع
- حافظ فرزانه، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، سایت اندیشه قم.
- "احمد طبرسی"، سایت فرهیختگان تمدن شیعه، محمدباقر پورامینى.
- نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
