عذاب

«عذاب» در لغت به معناى مجازات و عقوبت است و در اصطلاح دینی، به کیفرهای دردناک دنیوی و اخروی کافران، منافقان، فاسقان و گناهکاران گفته می‌شود. طبق آیات قرآن کریم، کسانی که از بندگی خدا روی برتابند و راه گناه و نافرمانی در پیش گیرند، دچار عذاب و غضب الهی می‌شوند.

معنای لغوی و اصطلاحی

کلمه «عذاب» به معناى مجازات و عقوبت و نيز به معناى شکنجه و ايجاد درد شديد است. در اصلِ ريشه لغوى عذاب اختلاف است؛ برخى آن را از «عَذْب» دانسته كه بنابراين «عَذّبتُه» يعنى لذت زندگى را از او گرفتم و برخى گفته اند: اصل تعذيب، زياد زدن با انتها و بند شلاّق است.

مراد از عذاب در اصطلاح، کیفرهای دردناک دنیوی و اخروی ملحدان، منافقان، فاسقان و گناهکاران است. خداوند حکیم، آدمی را برای بندگی خویش آفریده و به او توان انتخاب و اختیار بخشیده است؛ کسانی که از روی اختیار راه بندگی در پیش گیرند، به کمال می‌رسند و در سرای آخرت، از نعمت‌ها و پاداش‌های بیکران الهی بهره می‌برند؛ امّا کسانی که از بندگی خدا روی برتابند و راه گناه و نافرمانی در پیش گیرند، از تقرب به خدا باز می‌مانند و دچار خشم و غضب و کیفر الهی می‌شوند. اینان در عالم برزخ -که «عذاب قبر» نامیده شده- و نیز در عالم محشر، گرفتار کیفر عقاید و اعمال بد خویش خواهند بود.

واژه «عذاب» و مشتقات آن، ۳۷۳ مرتبه در قرآن کریم به کار رفته است؛ چنانکه می فرماید: ﴿خَتَمَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَعَلَى سَمْعِهِمْ وَعَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ﴾.

انواع عذاب

همان‌طور که معاد، روحانی و جسمانی است، کیفر و پاداش نیز، هم روحانی است و هم جسمانی.

الف. عذاب روحانی:

مراد از آن، مجموعه‌ای از کیفرها است که روح و جان آدمی را می‌آزارند. این کیفرها به ظاهر اثری مستقیم بر جسم نمی‌نهند. نیز محتمل است که بر روح و جسم -هر دو- اثر نهند. برخی از کیفرهای روحی عبارت‌اند از: غم و اندوه جانکاه و حسرت بی‌پایان، سرزنش خداوند، رسوایی و بی‌پناهی، مواجهه با فرشتگان خشن و سختگیر و گفت‌وگوی آزاردهنده و حسرت‌زا با اهل بهشت.

ب. عذاب جسمانی:

و مراد از آن، کیفرهایی است که مستقیم بر جسم آدمی فرود می‌آیند، که خود چند دسته‌اند. از برخی آیات قرآن برمی‌آید که عذاب‌های بدنی سخت و دردآور دوزخ چنان دردآور و جانکاه است که گناهکار حاضر است فرزندان و همسر و خویشان و همه زمینیان را فدا کند و در برابر، از عذاب رهایی یابد. از سخت‌ترین عذاب‌های جسمانیِ دوزخیان، خوردن و آشامیدن چیزهایی است که به سختی دچار درد و رنج می‌شوند. از جمله آن خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها: زقّوم یا میوه تلخ و حمیم یا آب سوزان است.

برخی دیگر از عذاب‌های دوزخی که جسم آدمی را رنج می‌دهند عبارتند از: برخورد با بادهای کشنده و دودهای غلیظ و آتش‌زا، روییدن پوست‌های پی در پی و از میان رفتن آن‌ها، داغ شدن صورت و پهلو و پشت، حبس در زندان‌های تنگ و تاریک با غُل و زنجیر به صورت انفرادی، کشانیده شدن به سوی آتش در حالی که گناهکار غل و زنجیر بر گردن و دست و پا دارد.

عوامل عذاب

برخی گناهانی که در قرآن -در صورت عدم توبه- موجب عذاب جاودان دوزخ معرفی شده‌اند، عبارتند از: کفر، نفاق، قتل عمد مؤمن، رباخواری و ظلم.

منابع

• فرهنگ شیعه، جمعی از نویسندگان، ص۳۳۷.
• فرهنگ قرآن، اکبر رفسنجانی، ج۲۰، ص۱۹۰.

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن	(اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن	آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن	تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی	تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
	دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن	تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن